ЖОСПАР
Кіріспе 4
1. Алғашқы қауымдық құрылыс. Адамдардың бірігуінің нысаны, мононормалар
2. Мемлекеттің және құқықтың пайда болуының себептері 8
3. Мемлекет анықтамасы. Мемлекет белгілері, функциясы және органдары
4. Мемлекеттің пайда болу туралы негізгі теориялары 17
Қорытынды 27
Қолданылған әдебиеттер тізімі 28
Кіріспе
Адамдар біздің қоғамымыздың түпкілікті өркендеуін құқықтық мемлекетпен, адам
Мемлекет пен құқықтың танымын мемлекеттің пайда болуы туралы
Осы себептен алғашқы қауымдық қоғамның жақтарының мінездемесінен бастауға,
1. Алғашқы қауымдық құрылыс. Адамдардың бірігуінің нысаны, мононормалар
Мемлекет адам қоғамы дамуының белгілі бір сатысында пайда
Алғашқы қауымдық қоғам - адамдардың пайда болып, жер
Алғашқы қауымдық қоғамның экономикалық, әлеуметтік дамуы екі кезеңге
1. Жабайы адам дәуірі - 40-12 мың жылдықтар
2. Экономиканы қолдан жасау дәуірі - 12-4 мың
Алғашқы қауымдық қоғамның экономикасы мен құрылымы - экономиканың
Бұл құрылымдарды құруды, дамытуды қоғамның экономикасының, тәжірибесінің, құралдарының
Қоғамды басқару және әлеуметтік нормалар - қоғамдық күрделі
Адамдардың ең алғашқы ұйымдасуы рулық қоғам түрінде пайда
Адамдардың ру болып ұйымдасуы екі сатыдан өтті. Бірінші
Рулық қауым әдетте әке жағынан туыстығы бар ондаған,
Рулық қоғамның әлеуметтік өмірі әдет-ғұрыптар мен салт дәстүрлер
Алғашқы қоғамның даму процесінде әлеуметтік мононормалар (бірігу-бірлесу) қалыптасып,
Егіншілік, мал өсірушілік, қолөнері дамып, байлық молая келе
Әскери демократияының дамуы қоғамда саяси ұйымның — мемлекеттің
2. Мемлекеттің және құқықтың пайда болуының себептері
Мемлекеттің пайда болуы туралы мәселе даулы болып табылады,
Алғашқы қауымдық қоғамның экономикалық, әлеуметтік, құрылымдық, басқарушылық салаларындағы
Қоғамдық байлық қалыптаса бастады, оны иемденетін топтар, таптар
Құқық пен мемлекеттің өмірге келуінің, қалыптасуының негізгі объективтік
- қосымша өнімнің пайда болуы;
- жеке меншіктің қалыптасуы;
- таптар мен топтардың арасында күрестің басталуы;
- қайшылықтарды реттеп, қоғамды басқару үшін құқық пен
Құқықтың дамуы — адам қоғамының дұрыс өмір сүруінің
Құқық екі жолмен дамыды. Біріншісі - мемлекеттік қоғамдық
Таптық қоғамда, қанаушылық, әділетсіздік басым болған мемлекетте құқық
Құқықтың таптық мәні, қоғамдағы рөлі, мазмұны мен нысаны,
Құқық - мемлекет шығарған немесе бекіткен, мемлекеттік аппараттың
Мемлекеттің дамуы - мемлекет қоғамдық еңбек бөлісінің, жеке
1. Шығыс елдерінде (Иран, Индия, Қытай, Араб елдерінде)
Шығыс типті (Азия типті) мемлекеттер кейінгі ғасырларда шығыс
Сонымен, Азия типті мемлекеттердің қалыптасу себептері:
- ірі ирригациялық жүйелерді жасау;
- оны іске асыру үшін құлдарды, жұмысшыларды жүйелі
- барлық жұмысты бір орталықтан басқару.
Мемлекеттік басқару аппараты бұрынғы ру-тайпаны басқарған аппараттан өсіп
2. Еуропалық елдерде - мемлекет жеке меншіктің шапшаң,
Афина мен Римде алғашқы қоғамның ыдырауы кезінде экономикалық
Германияда мемлекеттің қалыптасуы басқаша болды. Мұнда құл иелену
Мемлекеттің алғашқы қоғамдағы биліктен айырмашылығы:
1. Халықты туысқандығына қарамай, территориясына сәйкес біріктіру. Билікті
2. Қоғамдағы басқаратын арнаулы аппараттың құрылуы. Бұл аппарат
3. Салалық жүйесінің болуы. Арнаулы мемлекетті басқаратын аппаратта
Мемлекеттің пайда болу, даму себептері:
- Қоғамды басқаруды, жақсарту, дамыту: қоғамның жұмысының көлемі
- Қалың бұқараның, қаналушы таптың үстемдік тапқа, топқа
- Қоғамды, экономиканы дамыту үшін, әлеуметтік жағдайды жақсарту
- Қоғамның қорғанысын күшейту үшін, заңдылықты, құқықтық тәртіпті
3. Мемлекет анықтамасы. Мемлекет белгілері, функциясы және органдары
Мемлекет – бұл арнайы басқару және мәжбүрлеу аппараты
"Мемлекет"- латынның "қалыптты жағдай" - деген сөзінен шыққан.
1872 ж. неміс заңгері Р.Моль былай деп жазды:
Мемлекеттің мәнін орыс заңгерлері де түсіндірген. Мысалы, Коркунов
Трубецкой былай санайды, "халықтың бірлестігі – бұл мемлекет,
Мемлекетті рулық құрылымдағы әлеуметтік биліктен ажырататын төмендегідей белгілері
1. Бұқаралық биліктің болуы. Міндетті түрде мемлекеттің басқару
2. Аумақтық бөлініс. Мемлекет өз аумағында өмір сүруші
3. Салықтар жүйесі. Олар мемлекеттік аппараттың өмір сүруін
4. Егемендік. Бұл мемлекетке тән өз аумағындағы
5. Құқықтың болуы. Мемлекет құқықсыз өмір
2. Мемлекеттік билік әлеуметтік биліктің ерекше түрі ретінде.
Мемлекеттік билікке сипаттама берместен бұрын әлеуметтік билікке анықтама
Мемлекеттік билік әлеуметтік биліктің ерекше бір түрі ретінде
Мемлекеттің негізгі белгілері:
1. Басқару органдары мен мекемелерінің ерекше жүйесі болуы
2. Үстем таптың мүдделері мен мақсаттарына сәйкес қоғамдық
Мемлекеттің билік жүргізетін белгілі территориясының болуы, халықты руына
Мемлекеттің қоғамдағы бірлестіктерден, ұйымдардан айырмашылық белгілері:
- мемлекет қоғамдық көлемде бірден-бір билік жүргізетін ұйым;
- мемлекет қоғамдағы барлық құқықтық нормалардың дұрыс, уақытында
- мемлекеттің ішкі-сыртқы істердегі тәуелсіздігі, басым үстемдігі.
Мемлекеттік биліктің ерекшеліктері:
1. Бұқаралық билік. Ол бүкіл қоғамның, халықтың атынан
2. Аппараттық билік. Ол аппаратқа, мемлекеттік органдар жүйесіне
3. Заң қолдайтын билік. Сол себепті, ол аппарат
4. Егеменді билік–ол кез келген биліктен дербес және
5. Заңдастырылған билік. Яғни, ол заңды негізді және
Мемлекетте еңбек бөлінісі болған жағдайда ғана, яғни, ерекше
Мемлекеттің мәні. Мемлекеттің мәнін түсіну мемлекет және құқық
Кең мағынада мемлекеттің әлеуметтік мәнін биліктік-саяси ұйымдасқан қоғам,
Тар мағынада мемлекеттің әлеуметтік табиғатын қоғамнан бөлектенген, жекелеген
Жоғарыда аталғандардың негізінде, мемлекеттің мәнін қарастыруда екі аспектіні
1) формальды – кез келген мемлекеттің саяси биліктің
2) мазмұнды – осы ұйымның кімнің мүдделеріне қызмет
Мемлекеттің мәнін анықтауда келесі бағыттарды атап өтуге болады:
- класстық, бұған сәйкес мемлекетті экономикалық үстемдік құрушы
- жалпы әлеуметтік, бұған сәйкес мемлекетті әртүрлі класстар
Сонымен, мемлекеттің мәні саяси билік аппаратының көмегімен қоғамның
Мемлекет функциялары – бұл мемлекеттің қызметінің негізгі бағыттары,
Мемлекет функцияларының түрлері. Мемлекет функцияларын түрлерге бөлуді әртүрлі
а) әрекет ету ұзақтығына қарай функциялар тұрақты және
ә) маңыздылығына қарай – негізгі және қосымша функциялар;
б) қоғамдық өмірдің қай саласында жүзеге асырылуына байланысты
Мемлекеттің ішкі функциялары – оның алдында тұрған ішкі
Мемлекеттің сыртқы функциялары – оның алдында тұрған сыртқы
3. Мемлекет функцияларын жүзеге асырудың нысандары – бұл
а) құқықшығармашылық – бұл нормативтік актілерді дайындау мен
ә) құқыққолданушы – бұл құқық қолдану актілерін шығару
б) құқыққорғаушы – бұл адам мен азаматтың құқықтары
Ұйымдастырушылық нысандарға мыналар жатады:
а) ұйымдастырушылық-реттеуші – бұл белгілі бір құрылымдардың құжаттар
ә) ұйымдастырушылық-шаруашылық – бұл бухгалтерлік есеппен, статистикамен, қамтамасыз
б) ұйымдастырушылық-идеологиялық – бұл жаңадан қабылданған нормативтік актілерді
4. Мемлекеттің пайда болу туралы негізгі теориялары
Мемлекет адам қоғамы дамуының белгілі бір сатысында пайда
Мемлекеттік билік оның шығу тегі теориялық зерттеудің маңызды
Батыстағы отандық мемлекет пен құқық теориясына эквивалентті қоғамдық
Осылайша, тапқа дейінгі эголитарлық қоғамға қарағанда (эголите -
Мысалы, бүкіл жерде тікелей өндірушілердің еңбегіне басқарушы бойынша
Осылайша мемлекеттік билік әр түрлі жолдармен тарихи дамиды:
Бұл заңдылық топтық қоғам мен алғашқы қауымдық арасында
Бірақ олар тек қоғаммен бейімделген жағдайда, қоғам мемлекетпен
Бұндай кезде қазіргі кездегі мемлекет теориясында бірінші, екінші,
Бұндай зонада топтық құрылымдардың және мемлекеттік құрылымдардың орталығы
Өзінің еңбектерінің негізіне америкалық этнограф, археолог және алғашқы
Сонымен қатар осы еңбектегі кемшіліктерді және қателіктерді де
Энгельс өте тұрпайы, жүйеленген алғашқы қауымдық қоғамды «шешімді
Марксистік теорияда мемлекеттің пайда болу таптық теория тұрғысынан
Бұл теория процесті материалистік тұрғыдан дұрыс түсіндіргенмен, кұқық
Маркстік теорияның тұжырымдалуынша (түсіндіруінше) құқықтық нормалардың таптық сипаты
Бірақта бұл процестерді қомақты етіп көрсету, құқықтың пайда
Бірақта осы негізде кұқықтың пайда болуы маркстік теорияның
Күш көрсету теориясы идеялық қайнар көздері құл иеленушілік
Сонымен қатар, мемлекет пен құқықтың шығуын зорлық-зомбылықпен байланыстырады.
Дюринг ойы бойынша қоғамдық дамудың негізі - саяси
Австралиялық социолог және мемлекет зерттеуші Гумплович сыртқы күш
К.Каутский да мемлекет қайнар көздерін сырт күш көрсетуден,
Күш көрсету теориясында толығымен экономикалык концепция элементтері бар.
Күш көрсету теориясын толығымен жоққа шығару тек формальды
Сыртқы да, ішкі де күш көрсету теориясының элементтері
Психологиялық теорияның жақтаушылары қоғам мен мемлектті адамдардың және
Ал шын мәнінде мемлекеттің пайда болуымен қызмет атқаруының
Бірақ барлық қоғамдық өмірді адамдардың психологиялық әсер етуіне
Мемлекет жан-жақты төтенше құбылыс. Оның пайда болуының себебптері
Адамды көптеген қызығушылықтар жинақталған: экономикалық, әлеуметтік, саяси, рухани,
Патриархалдық теория мемлекет шығуын отбасының дамуына байланыстырады, яғни
Органикалық теория – бұл пікірді Платон көне дәуірде
19 ғасырдағы ғылымның жетістіктеріне сүйене отырып, бұл теория
Табиғи құқықтық теория - 17-18 ғасырлардағы қалыптасқан теория.
Келісім-шарттық теория – мемлекет шығуын, пайда болуын адамдар
Материалистік теория - мемлекет пайда болуын экономикалық тұрғыдан
Мемлекет қоғамның көп салалы, көп жүйелі құбылыстарына сәйкес
1. Мемлекет (таптық тәсіл бойынша) - бір таптың
2. Мемлекет (жалпы әлеуметтік тәсіл бойынша) – саяси
Мұнда мемлекет адамдардың өзара
3. Мемлекет – құқық заңдарға тәуелді адамдардың бірлестігі
Мемлекеттілік ру-тайпалық құрылыстың орнына келеді. Алғашқы қауымдық теңдік
Мемлекет – қоғамның ұйымдық құрылымды объективті қажет ететін
Марксизм мемлекетті қарама–қарсы екі жақтың бірлігі деп қарайды.
"Мемлекет өркениетті қоғамды байланыстыратын күш" деп жазды марксизм
Мемлекеттің дамуы – мемлекет қоғамдық еңбек бөлісінің, жеке
Қорыта айтқанда мемлекеттің адамзат қоғамындағы саяси-әлеуметтік орны мен
Қорытынды
Мемлекет қоғамның саяси жүйесінің басты элементі. Мемлекет саяси
Қоғамдағы кез келген саясаттың жүзеге асырылуы мемлекет пен
Қорыта айтқанда, біз мемлекеттік биліксіз, басқарусыз өмір сүре
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Т.Ағдарбеков Құқық және мемлекет теориясы. – Қарағанды.
2. Алексеев В.П. Першиц А.И. История первобытного общества.
3. Алексеев С.С. Теория права, 2 изд., М.
4. Баянов Е. Мемлекет және құқық негіздері., А.2000
5. Булгакова Д. А. Мемлекет және құқық теориясы,
6. Венгеров А.Б. Теория государства и права., М.
7. Жоламан Қ.Д., Мұхтарова А.Қ., Тәукелев А.Н. Мемлекет
8. Марченко М.К. Теория государства и права., М.
9. Лазарева В.В. Общая теория государства и права.,
10. Сапарғалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық
Лазарева В.В. «Общая теория государства и права» М.
«Саясат» - ақпараттық – сараптама журналы. А. 1999.
Сапаргалиев Г.С. ТГП. А. 1994. с. 20.
Венгеров А.Б. «Теория государства и права» М. 1996
Марченко М.Н. Проблемы ТГП. М. 2001. с. 45.
Сапаргалиев Г.С. Теория гоcударства и права Казахстана А.
Хропанюк А. «Теория государства и права» М. 1997ж
Алексеев С.С. Теория права. М. 1995 с. 19.
Марченко М.К. Теория государства и права М. 1996
28