МАЗМҰНЫ
Кіріспе 4
1 Табыс ЕСЕБІ МЕН АУДИТІНІҢ
1.1 Табыстың түсінігі және классификациясы 7
Негізгі қызмет табысын тану 13
2«Торғай» жаупкершілігі шектелген серіктестіктің табысының есебі 15
2.1 «Торғай» ЖШС-тің экономикалық шаруашылық сипаттамасы
2.2 «Торғай» ЖШС-тің табысының есебі 19
2.3 Табыстар есебін жүргізу жолдары 25
3. «Торғай» ЖШС-нің табысының талдамасы 37
3.1 «Торғай» ЖШС-нің табыстылық деңгейін көтеру мен айналым қорларының
3.2. Табыс есебінің шетелдік тәжірибесі 40
3.3 «Торғай» ЖШС – нің қаржылық жағдайы 46
Қорытынды 58
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ 60
ҚОСЫМШАЛАР
Кіріспе
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның шаруашылық қызметінің негізгі және түпкі
Табыс дегеніміз – қаржының келуі немесе активтер құнының өсуі,
Табыс жинақталған түрде шаруашылық жүргізудің нәтижесін, жанды және затқа
Дипломдық жұмыстың өзектілігі қәзіргі жағдайда негізгі кызметтен алынатын табыс
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты табыстың теориялық жағын тәжирибиемен тығыз
Екінші тарауында үлгі ретінде «Торғай» ЖШС-тің негізгі қызмет табысының
Үшінші тарауда шетелдік тәжірибе пайдалана отырып табыстың жетілдіру жолдары
Табыс жинақталған түрде шаруашылық жүргізудің нәтижесін, жанды және затқа
Табыс есебінен, сондай-ақ кәсіпорынның бюджет алдындағы, банктер мен басқа
Ол оның іскерлік белсенділігі мен қаржылық тұрақтылығын сипаттайды. Табыс
Табыс өз қызметтерін тиімді орындай алуы үшін келесідей негізгі
1. Жуықтаудың белгілі бір дәрежесінде, өнім бағасы еңбектің қоғамдық
Бұйымдарды калькуляциялау және өнімнің өзіндік кұнын анықтау жүйесі ғылыми
Табысты бөлу (тарату) механизмі белсенді роль атқаруы керек және
4. Табысты тиімді пайдалану тек қалған барлық қаржы тұтқаларының
валюта және бағалы
Нарықтық экономика жағдайында
Табыс дайын өнімдерден, сатып алынған тауарлардан және көрсеткен қызметтерден
есептеу,
шындық,
алаламау, яғни, екі жақты да бірдей көру,
сақтық жасау т.б.
Дипломдық жұмысының міндеті табыс арқылы кәсіпорының берешегін өтеуін, оларға
Дипломдық жұмыстың объектісі «Торғай» жауапкершілігі шектелген серіктестік болып келеді.
Дипломдық жұмыста К.Ш. Дүйсенбаев, Э.Т. Төлегенов, Ж.Г. Жұмағалиева, Қ.К.
1 Табыстың теориялық аспектілері
1.1 Табыстың түсінігі және классификациясы
Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономикалық пайдалылығы табыс
Табыс дегеніміз – қаржының келуі немесе активтер құнының өсуі,
Ықшамдалған түрде бұл түсінік 2007 жылы 2 ақпандағы
Табыстылықтың көрсеткіштер жүйесі ең алдымен қаржылық нәтижелердің абсолютті көрсеткіштерінен
өнімді (жұмыс, қызметті) өткізуден алынатын табыс;
жалпы табыс;
негізгі қызметтен алынатын табыс;
салық салынғанға дейінгі дағдылы қызметте алынатын табыс;
салық салынғаннан кейінгі дағдылы қызметтен алынатын табыс;
төтенше жағдайлардан алынған табыс;
кәсіпорын қызметінің соңғы қаржылық нәтижесі болып табылатын таза табыс.
Табыс жинақталған түрде шаруашылық жүргізудің нәтижесін, жанды және затқа
Нарық жағдайында табыстың рөлі айтарлықтай артты. Жоспарлы-директивті экономика жағдайында
Тек табыс қана өзара байланысқан үш мәселенің шешімін анықтайды:
Уақытша қаржы тапшылығы кезінде, оларға деген қажеттілік, егер бұл
Табыс есебінен, сондай-ақ кәсіпорынның бюджет алдындағы, банктер мен басқа
Ол оның іскерлік белсенділігі мен қаржылық тұрақтылығын сипаттайды. Табыс
Табыс өз қызметтерін тиімді орындай алуы үшін келесідей негізгі
1. Жуықтаудың белгілі бір дәрежесінде, өнім бағасы еңбектің қоғамдық
Бұйымдарды калькуляциялау және өнімнің өзіндік кұнын анықтау жүйесі ғылыми
Табысты бөлу (тарату) механизмі белсенді роль атқаруы керек және
4. Табысты тиімді пайдалану тек қалған барлық қаржы тұтқаларының
валюта және бағалы
Бірақ табыстың абсолютті мөлшері кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің тиімділігінің емес,
Нарықтық экономика жағдайында
Табыстылықтьң бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден алыиатын
Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есептің осы бабы бойынша негізгі
Табыс құрылымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен тауарларды
Өнім өткізуден түсетін табыс сомасына қоймадағы өтпеген бұйымдар қалдықтарының
Табыстылықтың екінші абсолютті көрсеткіші - жалпы табыс. Ол өнімді
Жалпы табысқа әсер ететін маңызды фактор өндірістік өзіндік құн,
Көптеген кәсіпорындарда өзіндік құнды баптар бойынша талдаумен айналысатын, оны
Шаруашылық жүргізудің тұрақты
Табыстылықтың келесі абсолютті көрсеткіші - негізгі қызметтен алынған (түскен)
Дн =Дж-Рк.
Мұндағы: Дн - негізгі қызметтен алынған табыс;
Дж - жалпы табыс;
Рк - кезең шығындары.
Жалпы табыс көлемі қаншалықты көп және өткізілген өнімнің өндірістік
Өндірістік өзіндік құнның калькуляция баптары бойынша мәліметтері коммерциялық құпия
Нарықтық экономикаға өту өндіріс шығындарын есепке алуды ұйымдастыруды қайта
Айнымалы шығындарға өндіріс көлемінің өзгеруіне байланысты өзгеретін тікелей шыгындар
Тұрақты шығындарға әкімшілік, басқарушылық, коммерциялық және жалпы шаруашылық шығындары
Айнымалы шығындар тұрақты шығындармен салыстырғанда күшейтілген бақылауды талап етеді
Тұрақты шығындар бірдей уақыт аралығында бірдей сомамен есептеледі. Оларға
Сондықтан оларды азайтудың басты резерві өндіріс көлемінің өсуінде жатыр.
"Директ-костинг" жүйесі, өндіріс шығындарының есебін және өнімнің өзіндік құнын
"Директ-костинг" жүйесін қолдану белгілі бір қиындықтармен байланысты. Шығындарды тұрақты
"Директ-костинг" жүйесін қолдану барысында калькуляциялау және баға белгілеу үшін
шығарылған өнімдердің сұрыпталымы мен табысын үйлестіру;
жаңа өнім бағасын анықтау,
өндіріс тиімділігін бағалау
қосымша тапсырыс қабылдау, жабдықтарды ауыстыру тиімділігін
"Директ-костинг" жүйесі - бұл шығындарды олардың түрлері, пайда болу
Өндірістік шығындар және пайда мен шығындар туралы есеп басшылыққа
біріншіден, өндірістік және қаржылық есептің сипаты мен мақсаты әр
Өнімді өткізуден түскен табыс - 14416.
Айнымалы шығындар - 7089.
Маржиналды табыс - 7327.
Тұрақгы шығындар - 4925.
Негізгі қызметген алынған табыс - 2402.
Маржиналды табыс - бұл өнімді өткізуден түскен табыс пен
Көп сатылы есептер кем дегенде екі бөлімнен тұрады: жоғарғысы
"Директ-костинг" жүйесі бойынша жасалған табыс туралы есепте айнымалы шығындардың,
Табыстардың классификациясы:
Дайын өнімді (жұмысты, қызметті) сатудан түскен табыс - өнім
Сатылып алынған тауарларды сатудан түскен табыс – шаруашылық субъектісінің
Құрылыс-монтаж, жобалау-іздестіру, геологиялық барлау, ғылыми-іздестіру және тағы да басқа
Көлік ұйымдарының жүктер мен жолаушы-ларды тасымалдау жөніндегі қызметтен түскен
Жалға байланысты алынған табыс – жалгерлік қызметпен айналысатын субъектінің
Байланыс ұйымдарының қызметінен түскен табыс –
Сақтандыру компанияларының қызметінен
Инвестициялық қызметтен түскен
Басқалары – субъектінің жоғарыда аталған қызметтерден басқа негізгі қызметінен
Кәсіпорының табысы, сонымен қатар, негізгі қызметтен алынған табыс
Негізгі қызмет табысын тану
Кірістер - меншіктенушілердің салымдарымен байланысты емес меншік капиталдың артуына
Ұйымның негiзгi және жанама қызметiнен алынған табыстар оның жиынтық
Өткiзу құны - актив айырбасталатын немесе мәмiледен хабардар және
Табыс алынған немесе алынуға тиiс өткiзу құны бойынша бағаланады.
Өткiзу құны ұйымның және активтi сатып алушының немесе пайдаланушының
Бiрдей мәмiлелер немесе ұйым қызметiндегi бiрдей оқиғалар нәтижесiнде туындаған
Табыс мынадай шарттар қанағаттандырылған кезде:
табыс сомасы барынша дұрыс бағаланған жағдайда;
ұйымның мәмiлемен байланысты экономикалық пайдаларды алу ықтималдылығы болғанда танылады.
Ұқсас тауарлар мен қызметтердi айырбастау кезiнде мәмiле бойынша табыс
Егер алынған тауарлар мен қызметтердiң өткiзу құны дұрыс бағаланбайтындай
Тауарлар өткiзуден алынған табыс мына шарттар сақталған кезде:
а) ұйым сатып алушыға меншiк құқығын бергенде;
б) мәмiле бойынша нақты жұмсалған немесе күтiлiп отырған шығындар
Егер сатушы меншiк иесiнiң құқықтары мен мiндеттерiн сақтайтын болса,
Қызметтер көрсетуден алынған табыс мына шарттарды орындаған жағдайларда:
1) есеп беру мерзiмiне қарай мәмiленiң аяқталу кезеңi барынша
2) мәмiле жасау кезiнде жұмсалған шығындар және мәмiленi аяқтау
Ұйым мәмiлеге қатысушы басқа тұлғалармен:
талап ету күшi бар және тараптардың қызмет көрсетуiне және
көзделiп отырған өтемақы;
ақы төлеу тәсiлдерi мен шарттары жөнiнде келiсiмге қол жеткеннен
Мәмiленiң аяқталу кезеңiн айқындау кезiнде мәмiленiң сипатына байланысты мына
1) белгiлi бiр мерзiмге жұмсалған шығындардың мәмiле бойынша жалпы
2) белгiлi бiр уақытқа дейiн орындалған қызметтердiң мәмiле бойынша
3) орындалатын жұмыстардың талдамасы.
Табыстар аралық төлемдердiң және сатып алушыдан алынған аванстардың негiзiнде
Қызметтер көрсету жөнiндегi мәмiленiң нәтижесiн барынша дұрыс бағалау мүмкiн
Мәмiленiң нәтижесiн барынша дұрыс бағалау мүмкiн болмаған және жұмсалған
Басқа ұйымдарның активтердi пайдалануы мынадай табыстарды қамтамасыз етедi:
1) сыйақылар - ұйымға тиесiлi ақша пайдаланғаны үшiн төленетiн
2) роялти - патенттерді, сызбаларды немесе үлгілерді бағдарламалық қамтамасыз
кинофильмдер, видеофильмдер, үнтаспалар немесе өзге де баспа құралдарын пайдалану
3) дивидендтер - оның акционерлерінің, қатысушыларының арасында ұйым бөлетін
Сыйақылар, роялти мен дивидендтер түрiндегi табыс мынадай негiзде танылады:
сыйақы активтен алынған нақты табысты ескеретiн уақытша арақатынастың негiзiнде
роялти шарттың мазмұнына сәйкес есептеу әдiсi бойынша танылуға тиiс;
дивидендтер қатысушы акционердiң оларды алуға құқығы анықталған кезде танылуға
Қаржы есептемелерiн ұсыну кезiнде ұйымның түсiнiктеме жазбахатта мыналарды:
1) табысты тану үшiн қабылданған есеп жүргiзу саясатын: соның
2) есептi кезең үшiн танылған табыстардың әрбiр маңызды түрiнiң
Негізгі қызметтен алынған табыстың теориялық аспектісін қарастыра отырып, «Торғай»
2 «Торғай» жаупкершілігі шектелген
серіктестіктің табысының есебі
2.1«Торғай» ЖШС-тің экономикалық шаруашылық
сипаттамасы
«Торғай» жауапкершілігі шектелген серіктестік заңды тұлға болып келеді және
Серіктестіктің іс-әрекетінің және құруының негізгі мақсаты таза табысты алу.
Серіктестің негізгі іс-әрекеттері:
темір бетонды шпалдарды жасау;
құрылыс материалдарды өндіру жұмыстары;
халық тұтыну тауарларын өндіру және өткізу;
халыққа қызмет көрсету;
сауда ұйымдастыру;
коммерциялық және делдал жұмыстарды ұйымдастыру;
сыртқы сауда жұмыстарын жүзеге асыру.
«Торғай» ЖШС-тің соңғы 3 жылдағы тауарының жүйесін қарастырайық.
Кесте 1.
«Торғай» ЖШС тауар өнімінің жүйесі
Өнім Дайын өнімді өткізуден түсетін табыс
мың теңге 3 жылда орта есеппен,
мың теңге Өнім тауарының жүйесі,
%
2009ж. 2010ж. 2011ж.
Жабу плиталары 67523 145246 76982 289751 54,6
Фундамент блоктері 30214 82368 50243 162825 30,7
Балкалар 9852 39824 11256 6932 11,5
Қабырға панельдері, колонналар 3251 10296 3339 16886 3,2
БАРЛЫҒЫ 110840 277734 141820 530394 100
Ескертпе: «Торғай» ЖШС мәліметтер бойынша
Тұрғын және тұрғын емес ғимараттарды салуға арналған өнімдердің өндірісінде
Өнім тауарының жүйесінде жабу плиталары 54,6 % құрайды, фундамент
Ал, енді серіктестіктің жұмыс ресурстарын талдайық. Себебі олардың
Кесте 2
Серіктестіктің жұмысшылар күші
Жұмысшылар категориясы Жылдар
2009 ж. 2010 ж. 2011 ж.
жұмысш. саны % жұмысш. саны % жұмысш. саны %
Өндірісте барлығы 30 100 29 100 32 100
а) жұмысшылар 25 83,3 26 89,7 27 84,4
б) қызметкерлер 5 16,7 3 10,3 5 15,6
Ескертпе: «Торғай» ЖШС мәліметтер бойынша
Үшінші кесте бойынша 2009 жылға қарағанда жұмыс күшінің құрамында
Кесте 3
ЖШС-ң мүлкінің құрамы мен құрылымы
мың теңге
Мүлік түрлері 2011 жыл 2010 жыл 2011 ж. 2010
Сомасы салм.% Сомасы салм.% Сомасы %
2.Ақша қаражаттары 8227078 1,63 6763581 6,26 1463497 1,21
3. ТМҚ 394224812 78,22 62256212 57,67 331968600 +1,57
Дебиторлық қарыздар 86751068 17,21 3956252 3,66 82794816 21,9
Басқа да қысқа мерзімдегі активтер -
18097835 16,76 - -
Айналым активтері қорытындысы 489202958 97,06 91073880 84,35 398129078 5.37
1.Негізгі құралдар 14769177 2,93 16516544 15,30 -1747367 -1,11
3кестенің жалғасы
МЕА 9648 0,01 13338 0,01 -3690 -1,38
Басқа да ұзақ мерзімдегі активтер
44823 0,34
Айналымнан тыс активтер 14778825 2,94 16873054 15,65 -2094229 -1,14
Мүліктің
жалпы құны 503981783 100 107946934 100 396034849 4,66
Ескертпе: «Торғай» ЖШС мәліметтер бойынша
3 кестенің деректері бойынша “ Торғай ” ЖШС-де 2011
2011 жылдағы кесте деректері бойынша негізгі құралдардың құны 2010
Кәсіпорын қызметіндегі оң фактор кәсіпорынның бос ақша қаражаттарының бар
Кесте 4
«Торғай» ЖШС – ның меншікті және қарыз қаражаттарының жағдайы
мың теңге
Көрсеткіштер 2011 жыл 2010 жыл 2011 ж. 2010 жылға
Сомасы салм.% Сомасы салм.% Сомасы %
1.Жарғылық капитал 87200 0,017 87200 0,08 0 0
2.Бөлінбеген табыс (залал) 21151969 4,11 22984263 21,29 -1832294 -1,08
Қорытынды 21239169 4,12 23071463 21,37 -1832294 -1,08
3.Салықтар бойынша берешек
101176 0,096 - -
Басқа да және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер 94990 0,1
4 кестенің
Қысқа мерзімді міндеттемелер 458705024 91,03 49866594 46,195 408838430 9,1
Қорытынды 458800014 91,05 66977871 62,047 391822143 6,8
Ұзақ мерзімді міндеттемелер 23942600 4,75 17897600 16,57 6045000 1,33
Жалпы құны 503981783 100 107946934 100 396034849 4,66
Ескертпе: «Торғай» ЖШС мәліметтер бойынша
4 кестенің деректері бойынша “ Торғай ” ЖШС есептік
«Торғай» ЖШС-тің табысының есебін талдауға көшейік.
2.2 «Торғай» ЖШС-тің табысының есебі
Негізгі және негізгі емес кызметтерден алынған табыс жылдық жиынтық
Табыс дайын өнімдерден, сатып алынған тауарлардан және көрсеткен қызметтерден
Ал мәміледен шығатын табыс сомасы бағасынан немесе сатудан жасалатын
есептеу,
шындық,
алаламау, яғни, екі жақты да бірдей көру,
сақтық жасау т.б.
Тауарды сатқаннан түскен табыс келесі жағдайды сақтаған кезде танылады:
табыс сомасын үлкен деңгейдегі дәлдікпен бағалағанда, яғни екі тарап
мәмілемен байланысты экономикалық олжаны және соны субъектінің алу ықтималдығы
Ал бұл сатушының сатқан тауары үшін келісім-шартга көрсетілген (айтылған)
Келесі шарт сатушыдан сатып алушыға өтетін меншік құқығы болып
Керсеткен қызметтен және орындалған жұмыстан алынған табыстар, мына жағдайларды
есеп беру күніне мәміленің аякталу кезеңі үлкен деңгейдегі дәддікпен
мәмілені жүргізу кезінде жұмсалған шығыстары да, мәмілені аяктау үшін
Субъект барынша дәлдік деңгейде табысын анықтай алады, ол: мәмілеге
Мәміленің сипатына қарап оның аяқталу кезеңін аныктаған кезде мына
белгілі бір күнге жалпы мәміле бойынша жасалған шығыстардың пайыздық
белгілі бір күнге жалпы мәміле бойынша орындалған кызметтің пайыздық
орындалған жұмысты талдау.
Аралық негізде жасалатын төлемдер, яғни сатып алушьшардан алынган аванстар,
Қызмет көрсетудің, яғни мәміленін нәтижесінде үлкен деңгейдегі дәлдікпен табысты
Негізгі қызметтен (әрекет етуден) түскен табыстың есебі. Табыстардың есебі
Бұл шоттар:
6010-шот - "Дайын өнімді (жұмысты, қызметті) сатудан түскен
6010-шот - "Сатылып алынған тауарларды сатудан түскен табыс";
6010-шот - "Құрылыс-монтаж, жобалау-іздестіру, геологиялық барлау, ғылыми-іздестіру және тағы
6010-шот - "КөліК ұйымдарының жүктер мен жолаушыларды тасымалдау жөніндегі
6260-шот - "Жалға байланысты алынған табыс";
6010-шот - "Байланыс ұйымдарының қызметінен
6010-шот - "Сақтандыру компанияларының
6140-шот - "Инвестициялық
және
6280-шот - "Басқалары" -деп аталады.
Жалпы бұл аталган шоттар субъектінің негізгі қызметінен алған табыстары
6010-шотга өнім өндіруші өндірістік шаруашылық субъектісінің өздері өндірген өнімдерін
6010 - "Дайын өнімді (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан тускен табыс"
Кесте 5.
6010-шоты бойынша жасалған шоттардың орреспонденциясы.
Қатар
№ Шаруашылык операцияларынын мазмұны Шоттар
Сомасы,
тенге корреспонденциясы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. Салыктық шот-фактураларынын және накладнойдың негізінде келісімді бағасы
бойынша. дайын өнім босатылды 5000000
1210,
1220
6010
ҚҚС сомасына, 12% 650000 1210 3130
2. Жұмыстары кабылдау актілерінің негізінде, негізгі және косалқы
1210,
1220
6010
ҚҚС сомасына (12%) 260000 1210 6010
3. Сатып алушылар ұсынған шоты бойынша есеп айырысу
Ескертпе: «Торғай» ЖШС мәліметтер бойынша
Дайын өнімді, жұмыстарды және қызметтерді сатудан түскен табыс сомасы
6010-шотга шаруашылық субъектісінің сатып алған тауарларын сатудан алған табыстары
6010 - "Алынған тауарларды сатудан тускен табыс" шоты. Бұл
Саудамен, делдалдық қызметпен және экспорттық-импорттық операцияларымен айналысатын кез келген
6010-шоты бойынша жасалатын шоттардың корреспонденциясы жоғарыда келтірілген 6010-шот
6010-шотта субъектінің құрылыс-монтаж, жобалау-іздесті-ру, геологиялық барлау, ғылыми-іздестіру және тағы
6010 "Курылыс-монтаждау, жобалау-зерттеу, геологиялық барлау, гылыми-зерттеу және басқа жумыстарынан
Аталған шотт, кәсіпорындар келтірілген жүмыстардың түрлерін орындауы қарастырылған болса
6010-шотта субъектінің жүктер мен жолаушыларды тасымалдаудан алған табыстарының есебі
6010 - "Жуктерді және жолаушыларды тасымалдау бойынша көрсетілген қызметтерден
6010-шотта жалгерлік қызметпен айналысатын субъектінің өз меншігіндегі активтерін жалға
6010 - "Жалдан алынатын табыс" штгы мүлікті жалға бергеннен
Мүлікті жалға бергені үшін алынатын жал төлемін есептегенде 6010
1220 - "Тараптардың берешегі", 1230 "Тәуелді серіктестіктердің берешегі", 1240
1280 - "Басқадай дебиторлық берешек" - әр түрлі жалға
6110 - "Болашақ кезеңдердің табыстары" — казіргі есептік кезеңге
6010-шотта есепке алынған табыстар жыл аяғында 5610 - "Жылдық
6010-шотта субъектінің басқа жеке және заңцы тұлғаларға көрсеткен байланыс
6010-шотта шаруашылық субъектінің жеке және заңды тұлғаларды сақтандыруы барысында
6010-шотта шаруашылық субъектінің басқа кәсіпорындар мен ұйымдарға салған инвестицияларынан
6010 - "Байланыс ұйымдарының көрсеткен қызметтерінен тускен табыс" шоты;
Бұл шоттар экономиканың тиісті салаларында алынған табыстардың есебіне арналған.
6010-шотта субъектінің жоғарыда аталған қызметтерден басқа негізгі қызметінен тапқан
6010 - "Негізгі қызметтен тускен басқа да табыстар" шоты.
Мұндай табыстарға кәсіпорын кызметінің басқа түрлері бойынша жасалған онімді,
Бұл пассивті шоттар, сондықтан шаруашылық субъектісінің жоғарыда аталған қызметтері
«Торғай» ЖШС ағымдағы жылдағы негізгі қызметтен алынатын табыстарының есебі
Кесте 6.
«Торғай» ЖШС-тің негізгі қызметтен алынған табысы.
№ Көрсеткіш 2010 жыл 2011 жыл +, -
1 Өнімді өткізуден алынған табыс
110138 193237 83099
2 Жалпы табыс
27725 4954 -22771
3 Негізгі қызметтен алынған табыс (залал) 4198 (31334
4 Негізгі емес қызметтен алынған табыс 2269 33761
5 Салық салуға дейінгі жай қызметтен алынған табыс 6467
6 Таза табыс
4527 2020 -2507
Ескертпе: «Торғай» ЖШС мәліметтер бойынша
«Торғай» ЖШС-тің негізгі қызметтен алынған табысын талдайық.
Жалпы табыс 2010 жылы 27725 мың теңгені құрды, ал
Өнімді өткізуден алынған табыс 2011 жылда 2010 жылмен салыстырғанда
Негізгі қызметтен кәсіпорын 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда залал
Салық салуға дейінгі жай қызметтен алынған табыс 2011 жылы
Табыстар мен шығындар есебін жүргізу жолдары
Шаруашылық субъектісінің табыстары Қазақсатан Республикасында қолданылатын IAS
Табысқа компанияның түсімі де, басқа түсімдер де кіреді. Компанияның
Түсімді есепке алу кезіндегі басты мәселе оны тану кезеңін
Түсім - компанияның әдеттегі қызметі барысында, осындай ағын акционерлердің
Әділ құн - жақсы хабардар, осындай мәмілені жасауды қалаған
Қарастырылып отырған кәсіпорынның 2010 жылы алған табысы, яғни
Түсімге тек компаниямен алынған және оның өз жеке шотына
Агенттік қарым-қатынас кезінде тап осылай экономикалық пайданың жалпы ағыны
Осы бухгалтерлік стандарт мынадай операциялар және жағдайлардан пайда болатын
(а) тауарларды сатудан;
(b) қызметтерді көрсетулерден; және
(с) пайыз, лицензияланған төлемдер және дивидендтер әкелетін компания активтерін
Тауарларға компанияның сату үшін шығарған, немесе қайта сату үшін
Қызмет көрсетуге арналған кейбір шарттар құрылыс шарттарымен тікелей байланысты,
Компания активтерін басқа ұйымдардың пайдалануы түсімнің мынадай нысандарда пайда
(а) пайыздар - ақша қаражатын немесе оның баламаларын немесе
(b) лицензияланған төлемдер - компанияның ұзақ мерзімді активтерін, мысалы,
(с) дивидендтер - пайданы акционерлік капиталды иеленушілер арасында олардың
Түсімді бағалау
Түсім алынған немесе алынуға тиіс қарама-қарсы ұсыну әділ
Операциядан пайда болатын түсім сомасы, әдетте, компания және сатып
Көпшілік жағдайда қарама-қарсы ұсыну ақша қаражаты немесе оның баламалары
Алайда, ақша қаражаттарын немесе оның баламаларының түсімін кейінгіге қалдырған
Мысалы, компания сатып алушыға пайызсыз кредит ұсынуы мүмкін немесе
(а) ұқсас төлем қабілеттілік рейтингімен эмитенттің бірдей қаржы құралына
(b) қаржы құралының номиналдық сомасына дисконт ретінде қолдану олардың
Әділ құн мен тиісті қарама-қарсы ұсынудың номиналдық сомасы арасындағы
Тауарлар немесе қызметтер сипаты және көлемі жағынан бірдей тауарлар
Бұл белгілі бір жерде уақытша негізде сұранысты қанағаттандыру үшін
Түсім ауыстырылған қаржы құралдары немесе оның баламасы сомасына түзетілген
Тауарларды сатудан түскен түсім мынадай аталған талаптар қанағаттандырылғаннан кейін
(а) компания сатып алушыға тауарларды иеленумен байланысты елеулі тәуекелдерді
(b) компанияның әдетте иелену құқығымен байланысты қауымдасатын және сатылған
(с) түсім сомасы сенімді өлшенгенде;
(d) компанияға мәмілемен байланысты экономкалық тиімділіктің пайда болуы ықтимал
(е) мәмілемен байланысты кеткен немесе күтілетін шығындар сенімді өлшенуі
Компанияның сатып алушыға иеленумен байланысты елеулі тәуекелдерді және сыйақыларды
Бұл көпшілік бөлшектеп сатуда болады. Иеленумен байланысты елеулі тәуекелдерді
Егер компания иеленудің елеулі тәуекелдерін сақтап қалса, мәміле сату
(а) стандартты кепілдеме міндеттерімен өтелмейтін қанағаттандырылмаған қызмет үшін жауапкершілікті
(b) нақты сатудан алынған түсімдер тауарларын сату нәтижесінде сатып
(с) жіберілген тауарлардың қондырылуы міндетті болғанда, ал қондыру компаниямен
(d) сатып алушы сату шартында анықталған себептермен және компанияның
Қызмет көрсету болжанатын мәміленің нәтижесі сенімді бағалана алған жағдайда,
(а) түсім сомасы сенімді өлшенсе;
(b) компанияға экономикалық пайданың мәмілемен байланысты тиісті ағынның пайда
(с) есепті күнгі жағдайы бойынша мәміленің аяқталу сатысын сенімді
(d) мәмілені жүзеге асыру үшін кетірілген шығынды және оны
Кәсіпорындар мен ұйымдардың сатқан өнімдерінің, тауарларының басқа да
Шраушылық субъектісіндегі шығыстардың есебі 7000- «Сатылған өнімнің және көрсетілген
Салық салынатын және есептік табыс арасындағы айырмашылық.
Есептік табыс - зиянмен байланысты кіріс және шығыс
Салық салынатын табыс салық кодексіне сәйкес жылдық жиынтық табыстан
Салық салынатын және есептік табыс арасындағы айырмашылықтың болу себебі
Тұрақты айырмашылықтар – бұл есепті кезең ішіндегі салық салынатын
Заңдастырылған жіберулері немесе шектеулері қарастырылған, экономикалық тұрғыдан шарттастырылған, бухгалтерлік
Ұйымның іс-атқаруы барысында төлеп отыратын жиынтық жеке табыс салығы
Салық салынатын және есептік табыс арасында айырмашылық болуының тағы
Мысалы , есептік саясат белгілі бір табыстарды тауарлар мен
Салық салынатын және де есептік табыстарға кірістірілген осы табыстардың
Басқа мысал ретінде амортизация әдісін алуымызға болады. Оны есептік
Уақытша айырмалар келесідей бір немесе кезеңдерде жойылуы мүмкін.
Кесте 7
Уақытша айырмалар пайда болатын жағдайлар
Көрсеткіштер Қаржылық есептілікті құру мақсаттарында қолданатын әдістер Салық салу
Шығындардың танылуы Шығындарды аудару және кейінге қалдыру бойынша тану
Алынуға тиісті шоттар Күмәнді талаптар бойынша жеңілдіктермен резервті
Бағалы қағаздар Сату кезіндегі зияндарды тану Үш жыл ішінде
Негізгі құралдар Жөндеу жұмыстарына шектелмеген шығындар.
Жойылу кезінде сызылып тасталуы Жөндеу жұмыстарына шығындар ҚР Слық
Амортизация Ұйымның есеп саясатымен анықталған әдісі Құнды
Ескертпе: «Торғай» ЖШС мәліметтер бойынша
Уақытша айырманың пайда болуы немесе жойылуы бірнеше есептік кезеңде
Уқытша айырмаларды салықтық эффект бойынша есептеу
Есепті кезең үшін салықты төлеу шығындары уақытша айырмаларды кейінге
Уақытша айырмадан пайда болаттын салықтық эфффект корпоративтік табыс салығы
Төленуге тиісті корпоративті табыс салығы салықтық заңнамаға сәйкес салық
7710 « Корпоративтік табыс салығы бойынша шығыстар » шотының
Бюджет алдындағы міндеттемелер екі шоттың кредитіне жазылады :
3110 « Төленуге тиісті корпоративтік табыс салығы »
3110 шотының кредитіне бюджетке ағымдық есептілік кезеңде төленуге тиісті
Бюджет алдындағы есепті кезеңде төленуге тиісті міндеттеме 4310 шотының
Салық салынатын табыс = Бухгалтерлік табыс + ( -
( - ) Уақытша айырмалар
Бухгалтерлік табысты бухгалтерлік есеп шегінде анықтағанда шығындардың бір бөлігі
Мысалы, бухгалтерлік есеп шегінде ұйым есепті кезеңде тауарлрды сатудан
Осылайша,
Салық салынатын табыс = Бухгалтерлік табыс + ( -
( - ) Уақытша айырмалар= 900.000+50.000=950.000
Бухгалтерлік шығыстар салықтық шегерілімдерден жоғары болғандықтан, салық салынатын табыс
Берілген жағдайда біз салық салынатын табыс пен бухгалтерлік табыс
Демек, салық салынатын және бухгалтерлік табыс арасындағы уақытша айырма
Салықтық есеп шегіндегі бұл айырма салықты аванс ретінде алдын
Бухгалтерлік есеп шегінде шығындар құрамына тек бухгалтерлік табыстың сомасынан
Жеке табыс салығы бойынша бюджет алдындағы қарызды бухгалтерлік табыстан
Бухгалтерлік септе берілген ситуация мынадай көрініс табады :
Дебет 7710 «Корпоративтік табыс салығы бойынша шығындар» - 270.000
Дебет 1410 «Корпоративтік табыс салығы» - 15.000 (салық салынатын
Кредит 3110 «Төленуге тиісті корпоративтік табыс салығы» - 28.500
Бухгалтерлік шығыстар негізгі құралдар бойынша амортизациялық салықтың аударымдар көлемінен
Берілген жағдайда біз салық салынатын және бухгалтерлік табыс арасындағы
Келтірілген мысалда салықтық есеп шегіндегі бұл айырма алдағы кезеңде
Бухгалтерлік есептің шегінде шығындар құрамына салық салынатын табыстан жоғары
Берілген жағдай бухгалтерлік есепте мынадай жазулар арқылы көрсетіледі:
7710 шотының дебеті – 285.000 (бухгалтерлік табыс сомасының 30
3110 шотының кредиті – 270.000 (салық салынатын табыстың 30
4310 шотының кредиті – 15.000 (теріс уақытша айырма сомасының
Осылайша, оң айырманың корпоративтік табыс салығы сомасы келесі кезеңдегі
Өз кезегінде, салық салынатын және бухгалтерлік табыс арасындағы теріс
Қаржылық есептілікте корпоративтік табыс салығын келесідей түрде көрсетуіміз керек:
қазіргі уақытта төленуге тиісті жеке табыс салығын міндеттеме ретінде
Келешекте төленуі мүмкін кейінге қалдырылған салықтарға салықтық жеңілдік болуы
Берілген салықтар баланста актив немесе міндеттеме баптарында көрсетіледі.
Зиян болған кезде жеке табыс салығын есептеу.
Салықтық төлем бойынша үнемдеу.
Салықтық заңнама кәсіпкерлік іс-әрекеттен туындаған зиянды белгілі бір мерзімде
Берілген жағдайдан ұғатынымыз шаруашылық субъектілері шаруашылық операциялар мен келісімшарттар
Зиянмен байланысты потенциалды түрде азайтылған корпоративті табыс салығы сомасының
толық жеткілікті түрде болашақтағы салық салынатын табыс зиянды жабады
« кейінге қалдырылған корпоративті табыс салығы » шотының кредиттік
Зиян шеккен есепті кезеңдегі таза табыс есебіндей жеке табыс
Кесте 8
2010 жылы шаруашылық жүргізілген субъект зиян шекті делік.
Бухгалтерлік табыс ( зиян ) ( 500,0 )
Бухгалтерлік есепте есептелген амортизациялық аударымдар. 50,0
Салық салу мақсатында есептелген амортизациялық аударымдар. 100,0
Теріс уақытша айырма ( 50,0 )
Салық салынатын табыс ( зиян ) ( 550,0 )
Ескертпе: «Торғай» ЖШС мәліметтер бойынша
Ағымдағы есепті кезеңдегі жеке табыс салығы бойынша шығындарда келесі
Берілген үнемдеу « кейінге қалдырылған корпоративтік табыс салығы »
2010 жылдың кірістер және шығыстар есептілігінде салық төлемдері бойынша
Кірістер және шығыстар бойынша есептілікте келесі көрсеткіштер бейнеленуі керек:
салық салынғанға дейінгі қалыпты іспен айналысудан түскен табыс (
Корпоративтік табыс салығы бойынша шығындар ( жеке табыс салығы
Кейінге қалдырылған корпоративтік табыс салығы.
Таза табыс ( зиян ) – 350.000 теңге.
Егер де жоғалтылымдар алдағы кезең салықтарын қысқартумен есептелінетін болса,
Салықтық жеңілдіктер есептілікте, тек ғана ол алдағы есептілік кезеңіне
Салықтық жеңілдіктерді алдағы есепті кезеңдерге апарғанда пайда болатын салықтық
Орын толтыру алдағы есептілік кезеңнің табысын немесе шығысын түзету
Салықтық жеңілдік есептілік кезеңдері арасындағы салықтарды бөлудегі зиян ретінде
Салықтық заңнамаға сәйкес зияндарды кейінге қалдыру тек ғана салықтық
3. «Торғай» ЖШС-нің табысының
талдамасы
3.1 «Торғай» ЖШС-нің табыстылық деңгейін көтеру
мен айналым қорларының айналымдылығын жылдамдату
жолдары
«ТОРҒАЙ» ЖШС –нің жеке құралдарының рентабельділігін көтеру үшін кәсіпорын
Әр кәсіпорын мен ұйымның өз шаруашылығын жүргізу кезіндегі мањызды
Айналым қорларына кәсіпорынға қоймалар мен өндірісте өндірістік қорлар, жабдықтаушылар,
Бұлар меншікті және несиелік айналым қорлары болып бөлінеді.
Кәсіпорынныњ айналым қорлары үнемі қозғалыс үстінде болады. Айналым аясынан
Айналым құралдарын басқару дегеніміз - өндіріс өрдісінің үздіксіздігін жєне
Бүгінгі күні кәсіпорындар толық өзін-өзі қаржыландыруда болңандықтан, айналым қорларына
Айналым құралдарының экономикалық негізделген шамаларын жасау процесі айналым құралдарын
Айналым қорларын айналымдығын жылдамдату эффектісі оларды пайдалануды жақсартумен байланысты
Абсолютті босатылу айналым қорларының қажеттілігінің тікелей азаюын кµрсетеді, дегенмен,
Ал, салыстырмалы босатылу айналым қорлары шамасыныњ өзгерісі мен сатылѓан
Айналым қорларының тиімді пайдаланылуы кәсіпорынның қалыпты жұмысын қамтамасыз етуде,
Айналым қорларының айналымдылығын арттыру бүгінгі күні кєсіпорындардың бірінші кезекті
Өндірістік қорлар жасау кезеңінде - экономикалық негізделген қорлар
Аяқталмаған өндірістік кезеңінде – ғылыми–техникалық прогресс жетістіктерін енгізу; стандарттау
айналыс кезеңінде - өнімді тұтынушыларды өндірушіге жақындату; есеп айырысу
Айналым қорларын үнемдеудің кездері мен жолдарын бөліп көрсетуге болады.
Әрбір кәсіпорында материалдық ресурстар, яғни шикізат, жанар–жағар май, қосымша
Әр кәсіпорынның материалдық ресурстары мен айналыс қорларын үнемдеу резервтері
жалпы халықтық шаруашылықтық;
өнеркәсіптік – салааралық;
өндіріс ішіндегі (цех, зауыт, салалық) резервтер.
Алғашқы топқа халық шаруашылығы мен оның барлық салалары үшін
өнеркәсіптің салалық құрылымында, шикізаттар мен материалдардың ‰немді, жасанды және
шикізат пен материалдарды үнемді, жасанды және синтетикалық түрлерін өндіру;
отын энергетика кешенінің құрылымын жетілдіру;
нарықтық қатынастар жағдайында бүкіл шаруашылық механизмін жетілдіру бойынша шаралары.
Екінші топқа жалпы өндірістік – салааралық резервтер жатады:
пайдалы қазбаларды өндірудің жаңа тиімді әдістерін енгізу;
олардың алыну деңгейін жоғарлату үшін өндіру, байыту және өндеудің
шикізатты өңдеудің толығырақ және кешенді болуын қамтамасыз ету;
түрліше меншік формаларындағы кәсіпорындарды құру және дамыту;
бастапқы шикізат пен материалдардың сапасын жақсарту;
неғұрлым тиімді материалдар мен шикізат түрлерін өндіріс процесіне қатыстыру.
Үшінші топқа ішкі өндірістік резервтерге жатқызылады:
материалдық ресурстарды пайдалануды жетілдіру мүмкіндіктері;
өндіріс өрдістерін ұйымдастыру технологиясын, сонымен бірге техниканы жетілдіру;
бұйымдардың жетілдірілген түрлері мен үлгілерін игеру;
өндірістің нақты салалары мен сала ішілік салаларында өнім сапасын
ғылыми – техникалық ілгерілеудің қазіргі заманғы кезеңінде халық шаруашылығында
Әрбір өндірістік - өнеркәсіптік кєсіпорында айналым қорларын ‰немдеудің басты
Осында ескеретін тағы да бір жайт - өндірістік үрдісте
3.2. Табыс есебінің шетелдік тәжірибесі
Транцнационалды корпорациялардың талабына сәйкес қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары қарастырыла
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандартының Комитеті қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарын
қаржылық есептілікті көрсеткен кезде ескеріліп отыратын есептік стандарттарды құру
қаржылық есептілікті көрсеткен кезде есептік стандарттар мен процедуралардың ережелерін
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандартының Комитетінің басқарылымы қаржылық есептіліктің халықаралық
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандартында «Табыс» 18 болып қарастырылады. Мұнда
Халықаралық тәжірибеде табыстардың классификациясы төмендегідей :
операциялық табыстар;
қаржылық табыстар;
өткізуден тыс табыстар;
төтенше жағдайлардан түсетін табыстар.
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандартында бойынша операциялық табыстарға төмендегілер кіреді:
ұйымның активтерін уақытша пайдалануға беруіне байланысты түсімдер;
патенттерден және басқа интеллектуалды жеке меншіктерден пайда болатын құқықтарға
ақша қаражаттарына, өнімдерден және тауарлардан басқа негізгі қорларды және
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандартында бойынша қаржылық табыстарға төмендегілер кіреді:
басқа ұйымдардың қаулы капиталында қатысумен байланысты түсімдер;
аралық қызметің нәтижесінде ұйымның алынған табысы;
ұйымның ақша қаражаттарын пайдалануға бергеннен алынған пайыздар, сонымен қатар,
Қаржылық есептің халықаралық стандартында табыстарды тану Қазақстан бухгалтерлік есептің
Операциялық шығындар:
коммерциялық және басқару шығындары;
ұйымның активтерін уақытша пайдалануға төлемдер берумен байланысты шығындар;
патенттерден және басқа интеллектуалды жеке меншіктерден пайда болатын құқықтарға
ақша қаражаттарынан, өнімдерден, тауарлардан басқа негізгі қорлардың және басқа
бағалау резервіне шығындар.
Қаржылық шығындар:
басқа ұйымдардың қаулы капиталында қатысумен байланысты шығындар;
ұйымға ақша қаражаттарын пайдаланумен байланысты төленетін пайыздар;
несиелік ұйымдар көрсететін қызметтерге төлеумен байланысты шығындар.
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандартында бойынша шығындарды тану критетриялары:
нақты келісім-шарт бойынша, заң және нормативті актілердің талабы бойынша
шығын сомасы анықталуы мүмкін;
ұйымның экономикалық пайдасы бір операцияның нәтижесінде азаяды.
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандартында «Табыс» 18 шот болып қарастырылғандықтан,
Ресейлік есеп ақпараты шетелдік инвесторларға айқын болып келеді. Келесі
«Түсім»;
«Сатылымдар құны»;
«Қосылған құн салығы»;
«Акциздер»;
«Сатылымнан түскен пайда / шығын».
субшотына ішкі жазылымдармен шоттың субшоттары кезеңді жылдың ақырында
«Басқа табыстар мен шығындар» шотының сипаттамасы.
Операциялық табыстарды (шығындарды) және өткізуден тыс табыстарды (шығындарды)
«Басқа табыстар»;
«Басқа шығындар»;
«Басқа табыстар мен шығындардың сальдосы».
Соңғы субшотта кезеңдегі айдағы шотқа жазылатын қорытынды айналымдармен
Негізгі қорларды және материалды емес активтердің объектісін өткізгенде олардың
Сонымен Ресей және халықаралық тәжірибе бойынша негізгі қызметтен алынатын
Егер Қазақстандық бухгалтерлік есебінде бiрдей мәмiлелер немесе ұйым қызметiндегi
Баланстың екінші бөлімінің табыстар және шығындар есебін салыстырайық. Халықаралық
Осы кестелерге қарай отырып келесі қорытынды жасауға болады. Халықаралық
3.3 «Торғай» ЖШС – нің қаржылық жағдайы
Қаржылық тұрақтылықты бағалау балансты бағалау әдісінде негізделген.
9 кестеде 2010-2011 жылдар бойынша «Торғай» ЖШС-тің қаржылық тұрақтылықты
Кесте9
Серіктестіктің қаржылық тұрақтылықтың көрсеткіштері.
№ Көрсеткіш атауы оптим. Мәні 2010 жыл 2011 жыл
1 Тәуелсіздік коэффициенті 0,5-0,6 0,48 0,29 -0,60
2 Тәуелділік коэффициенті 0,4-0,5 0,52 0,71 +0,17
3 Қаржыландыру коэффициенті >1 0,93 0,40 -0,53
4 Қарыз және өзіндік қаражаттарының қатынас коэффициенті 0,5 0,88 0,5 -0,38
7 Дебиторлық және кредиторлық борыштардың қатынас коэффициенті 2/1 1,87
Ескертпе: «Торғай» ЖШС мәліметтер бойынша
Тәуелсіздік коэффициенті қарыз қаражаттардан кәсіпорын қаншалықты тәуелсіз екендігін және
Бұл қаржылық тәуекелсіздіктің төмендеуін және болашақта қаржылық қиыншылықтарда тәуекелділіктің
Тәуелділік коэффициенті авансталған капиталдың жалпы сомасында қарыз бөлігін сипаттайды.
Қаржыландыру коэффициенті кәсіпоырн қызметінің қай бөлігі өзінің қаражаттары арқылы
Қарыз және өзіндік қаражаттарының қатынас коэффициенті 1,39-ға өсті және
Инвестицияларды өтеу коэффициенті 0,19-ға төмендеуін көрсетіп оптималды мәнінен төмен
Инвестициялау коэффициенті капиталдың құрылымының қалыптастыру оптималдылығын анықтауға пайдаланылады. Зерттеліп
Дебиторлық және кредиторлық борыштардың қатынас коэффициентінің мәні серіктестіктің талданып
Қорытындылай отырып, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы төмен деңгейде деп айтуға
Келесі кестеде 10 кестеде 2010-2011 жж. кәсіпорынның қаржылық жағдайының
Кесте 10.
«Торғай» ЖШС-тің қаржылық жағдайының көрсеткіштері
№ Көрсеткіштің атауы Оптимал-ды мәні 2010 жыл 2011
1 Активтердің құны, мың тенге
161295 232970 1,44
2 Өндірістік мәні бар мүліктік коэффициенті 0,5> 0,67 0,67
3 Активтердің жұмылдыру коэффициенті 0,5< емес 0,3 0,29 0,97
4 Активтердің жұмылдырылған және иммобильденген коэффициенті 0,5< емес 0,45
5 Негізгі қорлардың нақты құнының коэффициенті 0,5< емес 0,55
6 Негізгі қорлардың тозу коэффициенті 0,5> емес 0,54 0,46
7 Негізгі қорлардың жарамдылық коэффициенті 0,5< емес 0,46 0,54
Ескертпе: «Торғай» ЖШС мәліметтер бойынша
2011 жылы активтердің құны 2010 жылмен салыстырғанда 44 пайызға
ЖШС-тің өндірістік потенциалының құны 2010 жылы 108401 мың теңгені
Баланстың активтерінің жалпы құнында өндірістік потенциалдың бөлігі, немесе өндірістік
Активтердің жұмылдыру коэффициенті қарыздарды өтеу үшін қаражаттардың бөлігін сипаттайды.
Активтердің жұмылдырылған және иммобильденген коэффициентінің мәні де 0,5-тен кем
Негізгі қорлардың нақты құнының коэффициенті кәсіпорынның қызметінің көлемдерін анықтаумен
Негізгі қорлардың тозу коэффициенті негізгі қорлардың техникалық жағдайын сипаттайды.
Негізгі қорлардың жарамдылық коэффициенті негізгі қорлардың тозу коэффициентіне кері
Келтірілген талдау келесі қорытындыларды жасауға болады: 2010-2011 жылдары кәсіпорынның
11 кестеде «Торғай» ЖШС-тің пайдалылығының абсолютты көрсеткіштерінің 2010-2011 жылдары
Кесте11
Торғай» ЖШС-тің пайдалылығының абсолютты көрсеткіштері
№ Көрсеткіш 2010 жыл 2011 жыл +, -
1 Өнімді өткізуден алынған табыс
110138 193237 83099
2 Жалпы табыс
27725 4954 -22771
3 Негізгі қызметтен алынған табыс (залал)
4198 (31334
4 Негізгі емес қызметтен алынған табыс
2269 33761 31492
5 Салық салуға дейінгі жай қызметтен алынған табыс
6467 2427 -4040
6 Таза табыс
4527 2020 -2507
Ескертпе: «Торғай» ЖШС мәліметтер бойынша
Жалпы табыс 2010 жылы 27725 мың теңгені құрды, ал
Бұл 2010 жылы өнімді өткізуден алынған табыстың төмендеуімен және
Өнімді өткізуден алынған табыс 2011 жылда 2010 жылмен салыстырғанда
Негізгі қызметтен кәсіпорын 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда залал
Ал негізгі емес қызметтен алынған табыс 2011 жылы 2010
Салық салуға дейінгі жай қызметтен алынған табыс 2011 жылы
12 кестеде «Торғай» ЖШС-тің 2010-2011 жж. табыстылықты бағалаудың салыстырмалы
Кесте12
ЖШС-тің табыстылықты бағалаудың салыстырмалы көрсеткіштері, %
№ Көрсеткіш 2010 жыл 2011 жыл Өсу қарқыны
1 Активтердің табыстылығы
2,8 0,9 0,32
2 Ұзақ мерзімді активтердің табыстылығы
4,2 1,2 0,29
3 Ағымдағы активтердің табыстылығы
9,3 3,0 0,32
4 Сату көлемінің табыстылығы 25,1 2,6 0,10
5 Өнімді өткізудің табыстылығы
4,1 1,0 0,24
6 Жиынтық капиталдың табыстылығы
2,8 0,87 0,31
7 Өзіндік капиталдың табыстылығы
5,8 3,0 0,52
8 Негізгі капиталдың табыстылығы
5,1 1,5 0,29
9 Негізгі қызметтің табыстылығы
5,1 - -
Ескертпе: «Торғай» ЖШС мәліметтер бойынша
12 кестеде келтірілгендей, зерттеліп отырған периодта табыстылықтың барлық көрсеткіштерінің
Активтердің табыстылығының деңгейі 2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда 0,68
Ұзақ мерзімді активтердің әр теңгесінен алынған таза табыс 2009
2009-2010 жылдары, сонымен қатар, ағымдағы активтердің табыстылығы да төмендеп,
Сату көлемінің табыстылығы 2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда 90
Ал өнімді өткізудің табыстылығы талданып отырған кезеңде 76 пайызға
Өзіндік капиталдың табыстылығы акционерлік капиталды пайдаланудың тиімділігін сипаттайды. Бұл
Негізгі капиталдың әр теңгесінен алынған таза табыс 2008 жылы
Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің тиімділігін сипаттайтын көрсеткіш негізгі қызметтің табыстылығы
13 кестеде «Торғай» ЖШС-тің істік белсенділік коэффициенттері топталған.
Кесте13
2009-2010 жж. ЖШС-тің істік белсенділік коэффициенттері
№ Көрсеткіш 2009жыл 2010 жыл +, -
1 Капиталдың жалпы айналымының коэффициенті 0,68 0,83 0,15
2 Өзіндік капиталдың айналымының коэффициенті 1,02 2,88 1,46
3 Негізгі капиталдың айналымының коэффициенті 1,25 1,43 0,18
4 Ағымдағы капиталдың айналымының коэффициенті 2,26 3,33 1,07
5 Ағымдағы активтердің айналымы, күн 159 108 -51
6 Айналым қаражаттардың бекіту коэффициенті 0,49 0,3 -0,19
7 Дайын өнімнің айналым коэффициенті 10,4 14,4 4
8 Дебиторлық борыштың айналым коэффициенті 7,1 10,8 3,7
9 Дебиторлық борыштың айналымының орташа мерзімі, күн 51 33
10 Кредиторлық борыштың айналым коэффициенті 27,4 30,2 2,8
11 Кредиторлық борыштың айналымының орташа мерзімі, күн 13
Ескертпе: «Торғай» ЖШС мәліметтер бойынша
Капиталдың жалпы айналымының коэффициенті өнімнің өндірісі мен айналымның толық
Өзіндік капиталдың айналымының коэффициенті 2010 жылы 2009 жылға қарағанда
Негізгі капиталдың айналымының коэффициенті 2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда
Зерттеліп отырған кәсіпорында дебиторлық борыштың айналымы төмендетілген. 2010 жылы
Кредиторлық борыштың айналым коэффициентінің 2010 жылы өсуі коммерциялық несиенің
2009-2010 жж. «Торғай» ЖШС-тің ағымдағы активтерінің талдауы 18 кестеде
Кесте 14
ЖШС-тің активтерінің ликвидтілігін бағалау көрсеткіштері
№ Көрсеткіш 2009 жыл 2010 жыл +, -
1 Жалпы ликвидтік коэффициенті 0,82 0,20 -0,62
2 Абсолюттік ликвидтік коэффициенті 0,001 0,04 0,039
3 Тез ликвидтік коэффициенті 0,15 0,18 0,03
4 Ағымдағы ликвидтік коэффициенті 0,58 0,41 -0,17
5 Ағымдағы активтердегі тауар материалдық қордың бөлігі 0,73 0,55
Ескертпе: «Торғай» ЖШС мәліметтер бойынша
Жалпы ликвидттік коэффициент арқылы кәсіпорынның төлем қабілеттілігі мен ликвидтік
Абсолюттік ликвидтік коэффициенті жақын арада немесе балансты құру датасында
Сонымен, келтірілген талдаудан келесі нәтижелерді алуға болады:
«Торғай» ЖШС-тің мүлігінің көп бөлігі қарыз қаражаттар арқылы қалыптасқан.
2009-2010 жылдары серіктестіктің пайдалылық деңгейі төмендеді. Бұл кәсіпорынның қызметінің
«Торғай» ЖШС-тің іс белсенділігі төмендеді. Бұл кәсіпорынмен өзінің мүлігінің
Ликвидтік коэффициенттерінің мәндері кәсіпорынның төлеу қабілеттілігінің төмендеуімен байланысты.
Жақында нарыққа шыққан кәсіпорындар үшін максималды пайда әкелетін даму
Кәсіпорынның жоғарғы жетістіктері кейбір жағдайларда сәттіліктің нәтижесі болады.
Кәсіпорынның қызметіне әсер ететін тәуекелдіқ факторы нарықтық экономикада үдей
Тәуекелділік ықтималдық категориясына жатады, яғни оны белгілі бір деңгейдегі
Кәсіпкерлік тәуекелділіктің жағымды деңгейдегі және мақсатты шешімдер қабылдаған кезде
Нарықтық экономикасы дамыған елдердің тәжірибесі бизнестің тәуекелсіз болмайтынын көрсетеді.
Тәуекелді өзін-өзі сақтандыру есебінен және хеджирлеу жолымен тәуекелдің бөліктерін
Өзін-өзі сақтандыру - меншікті қаражаттардың бөлігінің есебінен зиянды жабу
Шет елдерде тәуекелділікті азайтудың кең тараған тәсілі – хеджирлеу
Кәсіпкерлік тәуекел - бұл бизнестің түріне байланысты компанияның қызметінің
Өндірістік тәуекел - бұл өнім өндірумен, қызмет көрсетумен, басқа
Коммерциялық тәуекел кәсіпкер өндірген немесе сатып алған тауарлар мен
Қаржылық тәуекел кәсіпорынның банктермен басқа да
Қаржылық тәуекел мына операциялардан алынғаң шығындарда көрсетіледі: несиелік, инвестициялық
Айналым және өндіріс өрісіндегі кәсіпорьшдар үшін қаржылық тәуекелдің құрамдастарьш
Несиелік капитал нарығының қатысушылары қаржылық тәуекел деп әдетте клиенттің
Қаржылық тәуекелді шешуге нақты қаражаттарды таңдаған кезде инвестор келесі
Қаржылық тәуекелді басқару процесі 6 сатыдан тұрады: мақсаттарды анықтау,
Мақсатты анықтау кәсііюрынның едәуір шығындар жағдайында жұмыс істеуін қамтамасыз
Мақсат кәсіпорынды сыртқы орта жағдайынан немесе ішкі орташа оңтайландырудан
Тәуекелділік ықтималдылығы ресми және бейресми көздерден әр түрлі ақпараттар
Шығындардың қаупін оның мағынасына байланысты үш түрге бөлуге болады:
Қаржылық тәуекелді басқарудың ең күрделі кезеңі болып табылатын тәуекелді
Тәуекелді талдау кезінде тәуекел аймагы ұғымын пайдалану маңызды, яғни
Тәуекелсіз аймақта операция жүргізген кезде кәсіпорын ешқандай тәуекел жасамайды,
Аз тәуекелді аймақтағы кызмет нәтижесінде кәсіпорын таза табысының барлық
Жоғары тэуекелді аймақта кәсіпорын, нашар болған барлық шығындарын
Қауіпті тәуекелді аймақта кәсіпорын есепті табысты ғана
Жарамайтын (апатты) тәуекелді аймақтағы кәсіпорынның қызметі банкроттыққа әкеледі, барлық
Тәуекелді талдау кезінде оның көздері мен себептерін анықтау керек.
Инвестор кейде нәтижелер анықталмаған және шектелген ақпаратқа негізделген жағдайда
ЖШС - ның жұмысының барлық жақтарының жүйелік және комплекстік
а) қазіргі кезеңде акционерлік қоғамның нарықтағы жағдайын бағалау;
ә) нарықта акционерлік қоғамның қызметтер мен тауарлардың жағдайы;
б) сұраныстың түсуімен байланысты өндірісті тоқтатумен немесе қысқартумен байланысты
в) жаңа қызметтерді көрсетумен байланысты мүмкінщіліктерді
г) жаңалықтарды енгізудің мақсатында өзгерістерді бағалау.
Қорытындылай отырып, қаржы нарығы, сонымен қатар, банк жүйесі қазіргі
Қорытынды
Шаруашылық субъектісінің негізгі қызметтен алатын табыстары - деп кәсіпорындар
табыс сомасы барынша дұрыс бағаланған жағдайда;
ұйымның мәмiлемен байланысты экономикалық пайдаларды алу ықтималдылығы болғанда танылады.
Негізгі қызметтерден түскен табыстардың есебі 6000-бөлімшесінің "Негізгі қызметтен түскен
Бұл жұмыста «Торғай» жауапкершілігі шектелген серіктестіктің табысы қарастырылды.
Халықаралық тәжірибеде табыстардың жіктелімі былай қарастырылған:
операциялық табыстар;
қаржылық табыстар;
өткізуден тыс табыстар;
төтенше жағдайлардан түсетін табыстар.
Халықаралық тәжірибеде негізгі қызметтен алынған табысты бухгалтерлік есепте емес
Нарықтық экономика жағдайында
Табыстылықтьң бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден алыиатын
Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есептің осы бабы бойынша негізгі
Табыс құрылымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен тауарларды
Өнім өткізуден түсетін табыс сом асына қоймадағы өтпеген бұйымдар
Табыстылықтың екінші абсолютті көрсеткіші - жалпы табыс. Ол өнімді
Шаруашылық жүргізудің тұрақты
Қаржы есептемелерiн ұсыну кезiнде ұйымның түсiнiктеме жазбахатта мыналарды:
1) табысты тану үшiн қабылданған есеп жүргiзу саясатын: соның
2) есептi кезең үшiн танылған табыстардың әрбiр маңызды түрiнiң
Негізгі қызметтен алынған табыстың теориялық аспектісін қарастыра отырып, «Торғай»
Кәсіпорын өзінің табыстарын 6010 шотының кредитіне жинақтап, жылдың
Түсімге тек компаниямен алынған және оның өз жеке шотына
Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің тиімділігін сипаттайтын көрсеткіш негізгі қызметтің табыстылығы
Кәсіпорынның жоғарғы жетістіктері кейбір жағдайларда сәттіліктің нәтижесі болады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Назарбаев Н.А. Қазақстан-2030.Барлық Қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі, әл-ауқатын арттыру.
Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субьектілердегі бухгалтерлік есеп.Оқулық.-Алматы,Экономика,2008
Кеулімжаев Қ.К.,Әжібаева З.Н.,Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп принциптері. Оқу құралы.-Алматы.Экономика,2007
Радостовец В.В., Ғабдуллин Т.Е.,Шмидт О.И. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. –Алматы:
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру жайлы» Қазақстан Республикасының
Дүйсенбаев К.Ш. және т.б. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау.-Оқу құралы.-Алматы:Экономика.2006.-330б.
Өтебаев Б.С.Қаржылық талдау.-Оқу құралы.-Астана,2005.-72б.
Абленов Д.О.Аудит негіздері.Оқулық.-Алматы.Экономика,2007.
«Аудиторлық қызмет туралы» . Қазақстан Республикасының Заңы-5 мамыр, 2009ж-Алматы
И.Антоненко.Сравнение порядка определения первоначальной стоимости основных средств по НСФО
О.Рукавишникова. Анализ срока использования и ликвидационной стоимости основных средств
Абленов, Д.О. Қаржылық аудит және талдау: теория, әдіснама, практика:
Басқару есебі: оқу құралы / А.К. Ержанов, Ә.Қ. Айтанова,
Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспары.- Алматы: ЖШС "LEM баспасы",
Бухгалтерлік есепті жүргізу ережесі.- Алматы: ЖШС "LEM баспасы", 2010.-
Дүйсембаев, К.Ш. Қаржы есептілігін талдау: оқулық.- Алматы: Экономика, 2011.-
Жақыпбеков, Д.С. Қазақстандық кәсіпорындардағы салық салу, салық есебі мен
Жуматов М.К., Халықаралық қаржылық есептілігі стандарттарына сәйкес бухгалтерлік есеп:
Мырзалиев Б.С., Сәтмырзаев А.А., Әдішүкіров Р.С. Бухгалтерлік есеп теориясы
Оразбекұлы Б. Бухгалтерлік есеп және аудит негіздері: оқу құралы
Проскурина В.П., Бухгалтерлік есеп "басынан бастап" балансқа дейін: көмекші
Проскурина В.П., Бухгалтерлік проводкалар / В.П. Проскурина; қазақ тіліне
Тайгашинова К.Т., Басқару есебі: оқу құралы / К.Т. Тайгашинова.-
Халықаралық қаржылық есептілігі стандарттарына сәйкес бухгалтерлік есеп = Бухгалтерский
Шарипова, А.Қ. Салық есебі: оқу құралы.- Алматы: Экономика, 2009.-
Шарипов, А.Қ. Аудит: оқу құралы.- Алматы: Экономика, 2010.- 288
1 - қосымша
«Торғай» ЖШС-тің 2009 – 2010 жылдардағы бухгалтерлік баланс
Кәсіпорын құралдары Сома, тенге
2010 ж 2009 ж Өзгерісі
Абс. Қат.,%
Айналым активтері 489202958 91073880 398129078 5.37 есе
Соның ішінде материалдар 394224812 62256212 331968600 +1,57
Ақша құралдары 8227078 6763581 1463497 1,21
Дебиторлық қарыздар 86751068 3956252 82794816 21,9
Басқа да қысқа мерзімдегі активтер - 18097835 - -
Айналымнан тыс активтер 14778825 16873054 -2094229 -1,14
Соның ішінде негізгі құралдар 14769177 16516544 -1747367 -1,11
МЕА 9648 13338 -3690 -1,38
Барлығы: 503981783 107946934 396034849 4,66
Салық бойынша міндеттеме - 101176 - -
Басқа да және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер 94990 17010101
Қысқа мерзімді міндеттемелер 458705024 49866594 408838430 9,1
Барлығы: 458800014 66977871 391822143 6,8
Ұзақ мерзімді міндеттемелер 23942600 17897600 6045000 1,33
Жарғылық капитал 87200 87200 0 0
Бөлінбнген табыс 21151969 22984263 -1832294 -1,08
Капитал жиыны 21239169 23071463 -1832294 -1,08
Барлығы 503981783 107946934 396034849 4,66
Қосымша - 2.
«Торғай» ЖШС-тің негізгі қызметтен алынатын табыстар есебінің корреспонденциясы.
Қа-тар
№ Шаруашылык операцияларынын мазмұны Шоттар
Сомасы,
тенге корреспонденциясы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. Келісілген құны бойынша сатылған өнімдер үшін алынуға тиісті
1030 6010
2. Сату үшін сатылып алынған тауарларды сатқаннан алынуға тиісті
1030 6010
3. Шаруашылық субъектісінің негізгі қызметі болып саналатын құрылыс-монтаж, жобалау-зерттеу,
1030 6010
4. Субъектінің жолаушылар тасымалдау бойынша қызметінен алуға тиісті табыс
1030 6010
5. Негізгі құралдарын жалға беруден алуға тиісті шаруашылық
1030 6010
6. Шаруашылық субъектісінің басқа заңды және жеке тұлғаларға көрсеткен
1030 6010
7. Заңды және жеке тұлғаларды сақтандыруы барысында шаруашылық субъектінің
1030 6010
8. Басқа заңды тұлғаларға салған инвестициялары бойынша, сондай-ақ субъектінің
1030 6010
9. Есепті кезеңнің табысына жататын алдыңғы уақыттарда алынған табыстар
10. «Негізгі қызметтен алынатын табыстар» бөлімшесінің шоттары жылдың
Қосымша - 3.
2010 жыл үшін кірістер мен шығыстар
туралы есеп
Ұйымның атауы
Ұйымның заңды мекен-жайы: Қазақстан Республикасы, Ақмола облысы, Аршалы
КӨРСЕТКІШТЕРДІҢ АТАУЫ Жол коды. Алдағы жылға Есепті кезеңге
Дайын өнімді (тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді) өткізуден түсетін табыс 010
Өткізілген дайын өнімнің (тауарлардың, жұмыстардың, қызметтердің өзіндік құны 020
Жалпы табыс (стр.010 − стр.020) 030 2483088
Кезеңдер шығыстары, барлығы
оның ішінде: 040 14592579 11481940
өткізу шығыстары 041 9246884 7854228
жалпы және әкімшілік шығыстар 042 5274762 3510602
сыйақы төлеуге арналған шығыстар 043 43933 11711
Негізгі қызметтен түсетін табыс (шеккен залал) (030-жол − 040-жол)
Негізгі емес қызметтен түсетін табыс (шеккен залал) 060
Салық салуға дейінгі қарапайым қызметтен түсетін табыс (шеккен залал)
Корпоративтік табыс салығы бойынша шығыстар 080 3831901
Салық салудан кейінгі қарапайым қызметен түсетін табыс (шеккен залал)
Төтенше жағдайлардан түсетін табыс (шеккен залал) 100 -2466
ТАЗА табыс (ЗАЛАЛ) (090-жол + 100-жол) 110 5803909
Қаржылық есеп: оқу құралы/ Қ.К. Кеулімжаев және т.б. /Алматы:
Радостовец В.К. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы, 2007 ж.
Қаржылық есеп: оқу құралы/ Қ.К. Кеулімжаев және т.б. ө
Камышанов П.И., Барсукова И.В. Бухгалтерский учет: отечественная система и
64