Мазмұны
1
Кіріспе…………………………………………………………........... 5
2. Негізгі бөлім…………………………………………………............. 7
2.1 Әдебиеттке шолу…………………………………………………….. 7
2.2 Мал азығын өндіруді және пайдалануды ұйымдастыру………….. 7
2.2.1 Мал азығының қорын жасау негіздері……………………………... 7
2.2.2 Азықтың қажетті мөлшерін есептеу………………………………... 9
2.2.3 Егіншілікте мал азығын өндіру……………………………………... 11
2.2.4 Шабындықтар мен жайылымдарды пайдалану……………………. 13
2.3 Мал шауашылығы және оны азықтандыруы……………………… 16
2.3.1 Құс шаруашылығы және оның азықтандыруы …………………… 16
2.3.2 Қой шаруашылығы, азықтандыруы және тұқымдары мен
өнімдері………………………………………………………….…....
20
2.3.3 Ірі қара тұқымдарының азықтандыруы және оның өсіп
2.3.4 Жем-шөп дайындау, осы заманға сай технологиясы, өңдеу
25
2.4 Малды азықтандырудың түрлеріне азық құрамына экономикалық баға
28
3.
Қорытынды және ұсыныстар…………………………………..........
29
4.
Пайданылған әдебиеттер………………………………….................
30
1 Кіріспе
Павлодар облысының аграрлық аумағында соңғы жылдарда, еліміздің басқа
Ауыспалы егісте тарының жармалық дақылдарын, қарақұмықты және майлы
Бұршақ шөптері өнімділігінің төмендеуі бес-он жыл қолданыстан кейін
Сондықтан, жемшөпті бұршақ компоненттерімен толықтыру, бұршақ дәнді шөптер
Бұршақ шөптерін кеңінен пайдалану минералды азотты қымбат тұратын
Қазақстанның құрғақ дала аймағында осы уақытқа дейін мал
Батыс Еуропада және Ресейде мәдениетті жайылымдарды пайдаланудың әртүрлі
Ірі қара мал торпақтарын қарқынды қоршауда баққанда
Дақылдың жайылымдар ең арзан жазсыз жазықты береді. 1
Ең маңызды және ең қиын проблема малдарды белоктың
Малдардың рационында белоктың жетіспеуі біржақты көмірсутегі қорегіне және
Осылай дүниежүзілік ауылшаруашылық практикасында шалғындықты тиімді дамыту энергетикалық
2 Негізгі бөлім
2.1 Әдиебиетке шолу
У. Әбділмановтың «Ауыл шаруашылығын ұйымдастыру» кітапында малға толық
Мал азығы қорының деңгейін талдау кездерін және азықтарды
Пішенді жазғы маусымда екпе шөптерді немесе табиғи шабындықтарды
Дербес шаруашылықта мал өсіруінде аса сапалы бағалы өнім
Б. Ысқақбаев, малдын тұқымдық ерекшеліктеріне және құндылығына байланысты
2.2 Мал азығын өндіруді жәіне пайдалануды ұйымдастыру
2.2.1 Мал азығының қорын жасау негіздері
Мал азығы егін шаруашылығынан және шабындықтар мен жайылымдардан
Мал өнімін өндіруі үшін маңызды шаралар белгіленіп, жүзеге
Мал азығының қоры деп малға арналған жемшөптің түрлерін,
Әрбір кәсіпорындағы мал азығының қоры төмендегідей талаптарға сай
мал жыл бойы жоғары сапалы азықпен толық қамтамасыз
мал азығын өндіру қарқыны мал басын өсіру қарқынынан
мал азығын өндіру, өңдеу және үлестірудің неғұрлым арзан
мал азығы өндірілетін егістік шабындық және жайылымдық жерлер
пайдаланылатын мал азығының өтелу деңгейі жоғары болуын қамтамасыз
Шығу тегіне және құрамына қарай мал азығының үш
Малға толық жарамды азықтардың құрамында жоғарыда көрсетілген түрлерінің
Өкінішке орай, Қазақстанның ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында мал азықтандыру
Қазақстанның ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында мал азығының берік қорын
Ең алдымен, ауыл шаруашылығы дақылдарының, оның мал азығы
Екінші маңызды шара – Қазақстанда орын алған егіс
Мал шаруашылығына мамандырылған кәсіпорындардың егіншілігін ең алдымен мал
Мал азығындық дақылдарды индустриялық әдіспен егіп, оларды ору,
Мал азығының берік жасаудың Қазақстан жағдайындағы өте қажетті
2.2.2 Азықтың қажетті мөлшерін есептеу
Әрбір ауыл шаруашылығы кәсіпорнында фермалар және табындар бойынша
Мал азығының қажетті мөлшерін есептеудің бірнеше тәсілдері бар.
Олардың ішінде жиі қолданылатыны, ең дұрысы және ең
Осы тәсілге сәйкес алдымен әр түлік бойынша ай
Кәсіпорындағы малдың әр түліктері бойынша жасалған осындай есеп
Мұнан соң осы анықталған азық мөлшеріне сақтық қорға
Мал азығының қажетті мөлшерін анықтау үшін қолданылатын екінші
Кейбір жоспарды жасағанда есепті шиелістірмес үшін мал азығының
Сиректеу кездескенімен мал азығының қажетті мөлшерін тез есептейтін
Қажетті мал азығының мөлшерін үш мерзімге жеке есептейді.
Біріншісі – алдағы жоспарлы жылдың егінінен онан кейінгі
Екіншісі – жоспарлы жылдың 1 қаңтарынан 31 желтоқсанына
Үшіншісі – жоспарлы жоспарлы жылдың 1 қаңтарынан сол
Есептің қай түрін алсақ та, жоғарыда айтылғандай, азықты
2.2.3 Егіншілікте мал азығын өндіру
Қазақстанның ауыл шаруашылығы жағдайында мал азығының жыл бойы
Сондықтан, мал мамандары егіншілікті агрономдардың ғана ісі деп
Егіншілікте мал азығын өндіру ауыспалы егістің әр түрі
Кейінгі кездерде нарықтық қатынастарға көшуге байланысты ірі кәсіпорындар
Мал азығын өндіруменшұғылданатын ұжымдардың қай-қайсысы болса да әр
Пішен – күйісқайыратын мал мен қолда ұсталатын жылқылардың
Айтылған үш тәсілдің ең қолайлысы пішенді тығыздап байлау.
Пішен дайындау, сақтаудың түрлерін әр кәсіпорын өз жағдайларына
Шөпті сүрлеу, әсіресе, шырынды азық дайындап, ұзақ уақытқа
Қазақстан кәсіпорындарының көпшілігінде сүрлем дайындау үшін пайдаланылатын дақылдардың
1 сурет – Сүрлем дайындауға арналған арпа және
Сүрлем дайындағанда 65-75% ылғалдылығы бар көк шөпті ору
Пішендеме дайындау да азықты сапалы күйінде сақтаудың бір
Пішендеме дайындау үшін көбінесе бұршақты тұқымды балаусаларды пайдалануға
Кәсіпорындарда кейінгі кезде көк шөптен ұн дайындау қолданылуда.
2.2.4 Шабындықтар мен жайылымдарды пайдалану
Қазақстанда мал азығының қорын жасаудың елеулі бір ерекшелігі
Республика бойынша табиғи шабындықтар мен жайылымдар пішен дайындау
Өкінішке орай, жылдан жылға осы табиғи азықтық жерлердің
Жайылымдық жер жағдайлары да ойдағыдай болмай отыр. Жайылымның
Ғылым мен озат тәжірибе мына шараларды ұсынып отыр.
Табиғи жерлерді түпкілікті тәсіл арқылы жақсарту деп түсімділігі
Үстірт тәсілімен жақсартуға тыңайтқыш қолдану, жыртылмаған жердің шөбін
Мал азығының қорын көбейтудің аса ұтымды жолының бірі
Республикада жайылымдарды толық және дұрыс пайдаланудың негізгі шартының
Табиғи жерлерді мал шаруашылығының қажеті үшін пайдалануда есте
Жайылымда мал жаюдың да тәртібі, реті болу керек.
2 сурет – Ірі қара малдың белгілі бір
қоршаудағы жайылымы
2.3 Мал шаруашылығы және оны азықтандыру
Мал шаруашылығын дамыту бағдарламасына қатысатын несие алушыларға қойылатын
Мысалы: жас малға азықты көп береді және жылы
Елімізде азық-түлік мәселесін ойдағыдай шешу тұрғысында дербес шаруашылық
Дербес шаруашылықты өркендеуге мемлекет өз тарапыныан зор қамқорлық
Дербес шаруашылықта мал, құс, аң өсіру, сөйтіп аса
Қазіргі уақытта әр-бір адам мал және егін
2.3.1 Құс шаруашылығы және оның азықтандыруы
Қолда өсірілетін үй құстарының түрі көп. Оларға тауық,
Дербес шаруашылықта құс өсірудің тиімділігі-оларды азықтандыруда асхана, бақша
Құс тұқымдары негізгі өндірілетін өнім түрі бойынша жұмыртқалағыш,
Тауық тұқымдары: Леггорын (3 сурет), орыстың ақ тауығы,
Құс өнімдеріне жоғарыда айтқандай жұмыртқасы, етті, қауырсыны жатады.
3 сурет – Жалпы көп тараған леггорн тұқымының
Құстарды азықтандыру: Қолда өсірілетін басқа малға қарағанда үй
Қолда өсіретін басқа малға қарағанда үй құстарының өсімталдығы
Кейбір азықтар қолда болмай қалғанда, оларды қоректілігі бойынша
Құрғақ түрінде есептегенде сақа тауықтар жағытұрым (әр тауық)
Егер негізгі азық ретінде толық рациондық құрама жем
Дербес шауашылылықтағы құсқа берілетін азықтарды алдын-ала дайындаған жөн.
Сонымен қатар құс азығына арналған ұнтақтарды, ұнды ашытып
Тамыр-түйнек жемістілерді құсқа берер алдында жуып тазартады,
Балапандарды тәулігіне 4-6 рет, сақа құсты 3-4 рет
Толық рационды құрама жеммен қамтамасыз етуге мүмкіншілік болмаған
2.3.2 Қой шаруашылығы, азақтандыруы және
тұқымдары мен өнімдері
Қойдың өте көп жерге тарап, кез-келген халықтың өсіретіндігінде
Қойдың азықтандыруы. Қойдың ас қорту органдары ірі азықтарды
4 сурет – Отар қойлардың шабындық арасындағы ой-қырдағы
ыңғайсыз жерлердегі жайылымы
Қой ірі қара секілді көп қарыңды, күйіс қайыратын
Қойға ірі қара азықтарының барлық түрін қолдануға болады.
Қой азықтандыру ерекшеліктеріне келсек ең алдымен саулық азықтандыруға
Кесте 1. Қойларға шамамен азық беру мөлшерін
№
Қой жасы Азық мөлшері, ц
пішен сүрлем
көк азық жем
1
Қошқарлар
4 - 6
2,5 - 3
13 - 15
0,6 - 0,8
2
Саулықтар
3 - 4,5
2,5 - 3
13 - 16
0,3 - 0,4
3
Тоқтылар
2 - 3,5
1,0 - 1,3
11 - 13
0,2 - 0,3
Қозыларын бөлгенннен кейін саулықтарды шебер азықтандырып, ұрықтануға дейінгі
Қозы азықтандыруға бірінші күннен бастап көңіл бөлу қажет.
Шаруашылықта қошқарлар бар болса оларды азықтандыру ерекшеліктерін де
Қойдан алынатын негізгі өнім – жүн. Қой жүні
Қой сүтінде 18-20% құрғақ зат, оның 7-10% май
Қой терісінен ішік не тон тігуге болады. Жақсы
ТМД-да қойдың алпысқа тарта тұқым өсіріледі. Олар түрлі
2.3.3 Ірі қара тұқымдарының азықтандыруы және оның өсіп
Негізгі өнім түрлеріне байланысты ірі қара тұқымдарын сүтті,
Тана – торпақты әдетте тәулігіне ірі азықпен үш
Бордақылаған мал денесінде бұлшық ет және май көбейіп,
Әсіресе 6-12 айлық аралығында өте жақсы азықтандырылған ірі
Ірі қараның бұл биологиялық ерекшелігі ас қорыту ағзаларының
Ірі қараны азықтандыру сол малды өсіретін өңірдің экономикалық
Рационды құнарлы азықпен байыта түссе, оның құрамына кіретін
Азықта белок жетіспесе әрбір өнім өлшеміне азықты жұмсауға
Мал азықтандыруды ұйымдастырғанда жан-жақты ойластырып, жоспарлаудың маңызы бар.
Азықтық жоспар – шаруашылыққа қажет азықтың мөлшерін, азық
Бұзаулы сиыр толық құнды жемшөппен азықтандылуы керек. Мал
Қыстағы рационда жемшөптің сапасына, құрамына, әр түрлігіне көп
Жемшөпті малдың күйіне, физиологиялық жағдайына, сүттілігіне қарай нормалайды.
Сиырды суалту кезеңі оның сауын маусымында төмендеген қоңдылығын
Кейбір сүтті сиырлардан бұзауларының алдында да 10-12 кг
Ірі қара өнімдерін ең алдымен ауызға ілінетін сүт,
5 сурет- Қазақстанның ақбас сиыры
Таза, аса сапалы сүт өндіру үшін біршама гигиеналық
Сүттің өзіндік дәмі болады. Оған сиырдың азықтары әсер
2.3.4 Жем-шөп дайындау, осы заманға сай технологиясы, өңдеу
Өсімдік тектес азықтар құрамы және құнарлығы жағынан көк,
Жас көк балаусаның ылғалдылығы жоғары болғандықтан жалпы құндылығы
Шырынды азықтар олар өте жақсы жеңіл қортылып, малды
Қызылшаны арнаулы қорада ( 1-2С. тем. ) немесе
Малға берер алдында оларды тазартып, турап, ал жас
Сүрлем бақшалық дақылдардың көк жапырақтарын, капустаны, бұршақ және
6 сурет – Сүрлем дайындауға арналған күнбағыс дақылы
Құрамында қантты аз шырынсыз азықтарды тез сүрлеу үшін,
Ірі азықтар. Жеке шаруашылықтарда ірі азықтардан әсіресе, пішен
7 сурет –Шаруашылықта орып кептіру жолымен қолданылатын
балауса көк шөбінің бірі.
Салмақты маялаған пішеннің уақыт өткен сайын нығыздала түсетінін
Пішен сапасын ұзақ уақыт сақтау үшін қалқа асытына,
Малдарды азықтандыру ішінде ірі қара малы көп күтімді
Топырақ құралу процесінде жер бедерінің жанама түрде ғана
2.4 Малды азықтандырудың түрлеріне және азық құрамына
экономикалық баға беру
Әрбір кәсіпорында мал азығын өндіру мен малды азықтандыру
Малды азықтандырудың түрі (типі) деп мал азығы құрамындағы
түрлерінің өзара пайыздық қатынасын айтады. Азықтандырудың түрі әр
Мамандар малды азықтандырудың түрін талдау арқылы оның
Биологиялық ереже бойынша, мал түрлі азықтармен азықтандырылады. Сондықтан
Мал азықтандырудың экономикалық және биологиялық талаптарға сәйкестігін анықтау
3 Қорытынды және ұсыныстар
Жас көк балаусаның құрамында мал организмнің тіршілігіне қажетті
Азықтандыру рациондарының құрамы құс түріне, ас қорыту ерекшеліктеріне,
Суару және азот тыңайтқыщтарын пайдалану негізінде жайылымдық шөпқұрағын
Биологиялық азот қорын жұмылдыру және жем-шөпті белокпен қанықтыру
4 Пайдаланылған әдиебиеттер
1. У. Әбділманов, Ауыл шаруашылығын ұйымдастыру, Алматы «Қайнар»
2. Р. Я. Батькаев, шығыс ешкішөбінен дайындыалған пішендемемен
3. Қолда мал өсіру. Алматы: «Қайнар» баспасы, 1995
4. Ю. Д. Зыков, И.П. Копытин, Мал
5. Б. Ысқақбаев, Ірі қара шаруашылығы, Алматы, «Қайнар»,
7