ЖОСПАР
Кіріспе 3
1. Алғашқы қауымдық құрылыс. Адамдардың бірігуінің нысаны, мононормалар
3. Мемлекет анықтамасы. Мемлекет белгілері, функциясы және органдары
4. Мемлекеттің пайда болуы туралы негізгі теориялар 21
Қорытынды 25
Қолданылған әдебиеттер тізімі: 26
Кіріспе
Мемлекет - саяси жүйенің басты институты және оның
Мемлекет қоғамдық институт тұрғысында қалай пайда болды? Бұл
Мемлекеттің қоғамдық институт тұрғысында тамыр тартқан тереңі мен
Бәрімізге белгілі жас мемлекетіміз – Қазақстан Республикасының өз
Бастапқы айта кететін жайт мемлекеттің мәні, құрылымы және
Мемлекеттің қалыптасуы туралы сұрақ аса күрделі және осы
Жұмыс барысында мемлекеттің пайда болуы хақындағы жинақталған білімді
1. Алғашқы қауымдық құрылыс. Адамдардың бірігуінің нысаны, мононормалар
Мемлекет адам қоғамы дамуының белгілі бір сатысында пайда
Алғашқы қауымдық қоғам - адамдардың пайда болып, жер
Алғашқы қауымдық қоғамның экономикалық, әлеуметтік дамуы екі кезеңге
1. Жабайы адам дәуірі - 40-12 мың жылдықтар
2. Экономиканы қолдан жасау дәуірі - 12-4 мың
Алғашқы қауымдық қоғамның экономикасы мен құрылымы - экономиканың
Бұл құрылымдарды құруды, дамытуды қоғамның экономикасының, тәжірибесінің, құралдарының
Қоғамды басқару және әлеуметтік нормалар - қоғамдық күрделі
Адамдардың ең алғашқы ұйымдасуы рулық қоғам түрінде пайда
Адамдардың ру болып ұйымдасуы екі сатыдан өтті. Бірінші
Рулық қауым әдетте әке жағынан туыстығы бар ондаған,
Рулық қоғамның әлеуметтік өмірі әдет-ғұрыптар мен салт дәстүрлер
Алғашқы қоғамның даму процесінде әлеуметтік мононормалар (бірігу-бірлесу) қалыптасып,
Егіншілік, мал өсірушілік, қолөнері дамып, байлық молая келе
Әскери демократияының дамуы қоғамда саяси ұйымның — мемлекеттің
№ 1 кесте
2. Мемлекеттің және құқықтың пайда болуының себептері
Мемлекеттің пайда болуы туралы мәселе даулы болып табылады,
Алғашқы қауымдық қоғамның экономикалық, әлеуметтік, құрылымдық, басқарушылық салаларындағы
Қоғамдық байлық қалыптаса бастады, оны иемденетін топтар, таптар
Құқық пен мемлекеттің өмірге келуінің, қалыптасуының негізгі объективтік
- қосымша өнімнің пайда болуы;
- жеке меншіктің қалыптасуы;
- таптар мен топтардың арасында күрестің басталуы;
- қайшылықтарды реттеп, қоғамды басқару үшін құқық пен
Құқықтың дамуы — адам қоғамының дұрыс өмір сүруінің
Құқық екі жолмен дамыды. Біріншісі - мемлекеттік қоғамдық
Таптық қоғамда, қанаушылық, әділетсіздік басым болған мемлекетте құқық
Құқықтың таптық мәні, қоғамдағы рөлі, мазмұны мен нысаны,
Құқық - мемлекет шығарған немесе бекіткен, мемлекеттік аппараттың
Мемлекеттің дамуы - мемлекет қоғамдық еңбек бөлісінің, жеке
1. Шығыс елдерінде (Иран, Индия, Қытай, Араб елдерінде)
Шығыс типті (Азия типті) мемлекеттер кейінгі ғасырларда шығыс
Сонымен, Азия типті мемлекеттердің қалыптасу себептері:
- ірі ирригациялық жүйелерді жасау;
- оны іске асыру үшін құлдарды, жұмысшыларды жүйелі
- барлық жұмысты бір орталықтан басқару.
Мемлекеттік басқару аппараты бұрынғы ру-тайпаны басқарған аппараттан өсіп
2. Еуропалық елдерде - мемлекет жеке меншіктің шапшаң,
Афина мен Римде алгашқы қоғамның ыдырауы кезінде экономикалық
Германияда мемлекеттің қалыптасуы басқаша болды. Мұнда құл иелену
Мемлекеттің алғашқы қоғамдағы биліктен айырмашылығы:
1. Халықты туысқандығына қарамай, территориясына сәйкес біріктіру. Билікті
2. Қоғамдағы басқаратын арнаулы аппараттың құрылуы. Бұл аппарат
3. Салалық жүйесінің болуы. Арнаулы мемлекетті басқаратын аппаратта
Мемлекеттің пайда болу, даму себептері:
- Қоғамды басқаруды, жақсарту, дамыту: қоғамның жұмысының көлемі
- Қалың бұқараның, қаналушы таптың үстемдік тапқа, топқа
- Қоғамды, экономиканы дамыту үшін, әлеуметтік жағдайды жақсарту
- Қоғамның қорғанысын күшейту үшін, заңдылықты, құқықтық тәртіпті
Мемлекеттің негізгі белгілері:
1. Басқару органдары мен мекемелерінің ерекше жүйесі болуы
2. Үстем таптың мүдделері мен мақсаттарына сәйкес қоғамдық
Мемлекеттің билік жүргізетін белгілі территориясының болуы, халықты руына
Мемлекеттің қоғамдағы бірлестіктерден, ұйымдардан айырмашылық белгілері:
- мемлекет қоғамдық көлемде бірден-бір билік жүргізетін ұйым;
- мемлекет қоғамдағы барлық құқықтық нормалардың дұрыс, уақытында
- мемлекеттің ішкі-сыртқы істердегі тәуелсіздігі, басым үстемдігі.
3. Мемлекет анықтамасы. Мемлекет белгілері, функциясы және органдары
Мемлекет – бұл арнайы басқару және мәжбүрлеу аппараты
Мемлекетті рулық құрылымдағы әлеуметтік биліктен ажырататын төмендегідей белгілері
1. Бұқаралық биліктің болуы. Міндетті түрде мемлекеттің басқару
2. Аумақтық бөлініс. Мемлекет өз аумағында өмір сүруші
3. Салықтар жүйесі. Олар мемлекеттік аппараттың өмір сүруін
4. Егемендік. Бұл мемлекетке тән өз аумағындағы
5. Құқықтың болуы. Мемлекет құқықсыз өмір
2. Мемлекеттік билік әлеуметтік биліктің ерекше түрі ретінде.
Мемлекеттік билік әлеуметтік биліктің ерекше бір түрі ретінде
1. Бұқаралық билік. Ол бүкіл қоғамның, халықтың атынан
2. Аппараттық билік. Ол аппаратқа, мемлекеттік органдар жүйесіне
3. Заң қолдайтын билік. Сол себепті, ол аппарат
4. Егеменді билік–ол кез келген биліктен дербес және
5. Заңдастырылған билік. Яғни, ол заңды негізді және
Мемлекетте еңбек бөлінісі болған жағдайда ғана, яғни, ерекше
Мемлекеттің мәні. Мемлекеттің мәнін түсіну мемлекет және құқық
Кең мағынада мемлекеттің әлеуметтік мәнін биліктік-саяси ұйымдасқан қоғам,
Тар мағынада мемлекеттің әлеуметтік табиғатын қоғамнан бөлектенген, жекелеген
Жоғарыда аталғандардың негізінде, мемлекеттің мәнін қарастыруда екі аспектіні
1) формальды – кез келген мемлекеттің саяси биліктің
2) мазмұнды – осы ұйымның кімнің мүдделеріне қызмет
Мемлекеттің мәнін анықтауда келесі бағыттарды атап өтуге болады:
- класстық, бұған сәйкес мемлекетті экономикалық үстемдік құрушы
- жалпы әлеуметтік, бұған сәйкес мемлекетті әртүрлі класстар
Сонымен, мемлекеттің мәні саяси билік аппаратының көмегімен қоғамның
Мемлекет функциялары – бұл мемлекеттің қызметінің негізгі бағыттары,
Мемлекет функцияларының түрлері. Мемлекет функцияларын түрлерге бөлуді әртүрлі
а) әрекет ету ұзақтығына қарай функциялар тұрақты және
ә) маңыздылығына қарай – негізгі және қосымша функциялар;
б) қоғамдық өмірдің қай саласында жүзеге асырылуына байланысты
Мемлекеттің ішкі функциялары – оның алдында тұрған ішкі
Мемлекеттің сыртқы функциялары – оның алдында тұрған сыртқы
3. Мемлекет функцияларын жүзеге асырудың нысандары – бұл
а) құқықшығармашылық – бұл нормативтік актілерді дайындау мен
ә) құқыққолданушы – бұл құқық қолдану актілерін шығару
б) құқыққорғаушы – бұл адам мен азаматтың құқықтары
Ұйымдастырушылық нысандарға мыналар жатады:
а) ұйымдастырушылық-реттеуші – бұл белгілі бір құрылымдардың құжаттар
ә) ұйымдастырушылық-шаруашылық – бұл бухгалтерлік есеппен, статистикамен, қамтамасыз
б) ұйымдастырушылық-идеологиялық – бұл жаңадан қабылданған нормативтік актілерді
№ 2 кесте
4. Мемлекеттің пайда болуы туралы негізгі теориялар
Адам қоғамы мыңдаған жылдар өмір сүріп келеді. Жеке
Теологиялық теория - мемлекет пен құқық Алланың әмірімен
Патриархалдық теория — мемлекет адамдардың отбасы тәжірибесінен қалыптасқан
Органикалық теория - бұл пікірді Платон көне дәуірде
XIX ғасырдағы ғылымның жетістіктеріне сүйене отырып, бұл теория
Табиғи құқыктық теория - XVII - XVIII ғғ.
Психологиялық теория — XIX ғ. бұл теорияны уағыздаған:
Күштеу теориясы — XIX ғ. қалыптасқан пікір. Өкілдері:
Материалистік теория — мемлекет пен құқықтың пайда болуын
Мемлекет қоғамның көп салалы, көп жүйелі құбылыстарына сәйкес
Жоғарыда көрсетілген теориялардың бәрінде де кемшіліктер мен жетістіктері
№ 3 кесте
Мемлекеттің пайда болуы туралы теориялар
Қорытынды
Мемлекет қоғамның саяси жүйесінің басты элементі. Мемлекет саяси
Қоғамдағы кез келген саясаттың жүзеге асырылуы мемлекет пен
Қорыта айтқанда, біз мемлекеттік биліксіз, басқарусыз өмір сүре
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
І. Нормативтік–құқықтық актілер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30.08.95 ж. қабылданды, А.
2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы заң. 16.12.91
3. Егемендік туралы декларация. 25.10.90 ж.
4. «Қазақстан Республикасының президенті туралы» конституциялық заң күші
5. Назарбаев Н.А. Қазақстан халықына Президенттің Жолдауы –
6. Назарбаев Н.А. Тәуелсіздік мемлекет ретінде Қазақстанның
7. Конституцияның түсіндірме сөздігі. Алматы, 1996 ж.
ІІ Арнаулы әдебиеттер:
1. Алексеев С.С. Теория права, 2 изд., М.
2. Баянов Е. Мемлекет және құқық негіздері., А.2000
3. Венгеров А.Б. Теория государства и права., М.
4. Жоламан Қ.Д., Мұхтарова А.Қ., Тәукелев А.Н. Мемлекет
5. Левшин Р.З. Государство и право в современном
6. Марченко М.К. Теория государства и права., М.
7. Өмірбекова Г.Ш. Мемлекет және құқық теориясы., Жезқазған
8. Лазарева В.В. Общая теория государства и права.,
9. Петров В.С. Сущность, содержание и формы государства.,
ІІ. 10. Сырых Теория государства и права., 1998
ІІ. 11. Сапарғалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және
ІІ. 12. Сапарғалиев Ғ.С. Теория государства и права
ІІ. 13. Марченко М.Н. Проблемы теории государства и
ІІ. 14. Матузова Н. Теория государства и права,
ІІ. 15. Корельский В.М. Теория государства и права.,
ІІ. 16. Марченко М.Н. Теория государства и права.,
ІІ. 17. Лазарева В.В. Теория государства и права.,
ІІ. 18. Храпанюк В.И. Теория государства и права.,
ІІ. 19. Юридический справочник для населения, 2 изд.
ІІ. 20. Өзбекұлы С. Хан Тауке и правовой
ІІ. 21. Левшин А.И. Учебное пособие., М. 1997
16
Алғашқы қауымдық қоғамдағы биліктің ерекшеліктері
Билік рулық қауымнан, рудың барлық ересек мүшелерінен туындайды
Ақсақалдар әскери қолбасшылар, абыздар ру мүшелерінің жиналысымен сайланатын
Тек қана басқарумен айналысатын арнайы аппарат болған жоқ
Теологиялық – биліктің құдайдан пайда болғандығы туралы пайымдайды
Фома Аквинский
Патриархалды – мемлекеттің пайда болуын тікелей жанұяның
Аристотель, Филмер
Шарттық – мемлекет қоғамдық шарт негізінде пайда болды
Г.Гроций, Т.Гоббс, Ж.-Ж. Руссо, А.Радищев
Күштеу теориясы – мемлекет ішкі (экономикалық және саяси)
Е. Дюринг, Л. Гумплович, К. Каутский
Психологиялық – мемлекет адамдардың ұйымдасқан қоғам ұжымдық арақатынас
Л. Петражицкий, Г. Тард
Органикалық – қоғам мен мемлекет, тірі адам ағзасы
Г.Спенсер, Х.Прейс
Ирригациялық – мемлекеттің пайда болуы шығыс аграрлық облыстарда
К.-А. Виттфогель
Материалистик (таптық) – мемлекеттің пайда болуы әлеуметтік-экономикалық
К.Маркс, Ф.Энгельс, В.И.Ленин
Функциялардың топтастырылуы
таралу аясы бойынша
ішкі
мақсаттылығы бойынша
негізгі
әрекет ету ұзақтығына байланысты
тұрақты уақытша
Мемлекеттің функциялары – бұл оның мәні мен мақсатын