Бастауыш сыныпта сан есімді оқыту әдістемесі

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
«ПЕДАГОГИКА ЖӘНЕ ПСИХОЛОГИЯ»
кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: «Бастауыш сыныпта сан есімді оқыту әдістемесі»
Ғылыми жетекшісі:
Орындаған:
ПІКІР
Бүгінгі танда мемлекеттік саясаттың бір тармағы - қазақ тілінің
Дипломант жұмысын жүйелі жазған. Әрбір тармақшасы өзіндік ойға, пікірге
ПІКІР
Мұғалімнің оқушыға сапалы білім беру дәрежесі сабақты ұйымдастыру жолдарын
Оқытушы бастауыш сынып оқушылардың сабаққа деген қүлшынысын, оқу мотивтерін
Осы аталған мәселелердің барлығы диплом жұмысында көрініс тапқан. Диплом
ПІКІР
Дипломант «Бастауыш мектепте грамматиканы оқытудың
маңызы» атты бірінші тарауында осы мәселенің зерттелу тарихын, бастауыш
Үсынған әдістемелік жүйесі тапсырмалар мен ойындардан, жаттығулар мен сұхбаттасуға
Қорыта айтқанда диплом жұмысы жақсыжазылған, біткен жұмыс.
Мазмұны
Кіріспе ...........3-5
I. Бастауыш мектепте граматиканы оқытудың маңызы ..............6-10
II. Бастауыш мектеп оқушыларына сан есімді меңгертудің психо-
педгогикалық ерекшеліктері ............11-23
III. Сан есімді өту процесінде жалғаулармен жұрнақтардың
маңызы ............24-26
IV. Бастауыш мектепте сан есімді басқа сөз таптарымен байланыстыра
оқыту жолдары ............27-53
Қорытынды ............54-55
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ............56-57
Кіріспе
Диплом жұмысының өзектілігі. Еліміздің егемендік алу нәтижесінде қоғамдық өмірдің
Бұл білім беру саласында окушыға жаңа көзқараспен карауды үйретті.
Бастауыш мектепте оқушыларға қазақ тілінің морфологиялык
жүйесінен ұғым беру кезінде мұғалімдер қажетті дерексіз
ұғымды меңгертуге көп күш салып, бұл ұғым балалардың
сауатты сөйлеу мен жазу дағдысын калыптастыруға негіз болуы
қажет екеніне мән бермейді. Яғни тілді оқытудағы басты максат
- оның коммуникативтік (карым-қатынас) мүмкіндігін меңгерту
екені ескерілмей, «заттың атын білдіретін сөздерге», «заттың
санын білдіретін сөздерге», т.б. оқушылардың сұрақты дұрыс
қойып, сөйлем ішінен таба білгеніне қанағаттанып жүрміз.
Бастауыш кластарда тілді окытып-үйретудің әр түрлі салалары
арасында айқын байланыс жоқ. Морфологиялық ұғымдар беру
жұмыстары кезінде оқушылардың сөздік қорын байыту мақсаты
ескерілмейді, сөздердің мағыналык бойларына сай оларды
дұрыс колдану мәселесі
«Сөйлем», «Сөйлем мүшелері»
окушылардың тілідң морфологиялық жүйесінен алған білімдері
пысықталып, пайдаланылмайды.
Календарлық жоспардағы байланыстырып сөйлеуді дамытуға
бөлінген сағаттар өтіліп жаткан материалдардан бөлек, көбінесе
суретке қарап шығарма жаздыру, мазмұндама түрінде өткізіледі.
Бастауыш кластарда бұл сабақтарды оқушылардың өса түскен
білім мен дағдысына сай бірте-бірте күрделендіріп өткізудің қалыптасқан әдістемелік
Қазіргі төртжылдық бастауыш кластарда оқушыларға казақ
тілінің морфологиялық жүйесін
қолдалынып жүрген әдістері де жаңа талап тұрғысынан қайта
қарап, жаңарату қажет болып жатыр.
бұрынғы бір бағытта (мұғалім тарапынан) оқыту жүйесін
өзгертіп, оқушылардың өз
жұмыс істеу (ойлану, табу) қабілеттерін дамыту мәселесін басты
нысан етіп алған дұрыс.
Мұның барлығы бастауыш мектепте қазіргі кезеңде дамытуға
лайық мәселелер.
Біздің диплом жұмысымыз бастауыш мектепте сан есімді өтуге арналып,
Диплом жрысының мақсаты Бастауыш сыныпта сан есімді оқыту тапсырмалары
Диплом жұмысының міндеттері:
Бастауыш сыныпта сан есімді түсіндірудің оңтайлы жолдарын
анықтау;
Окушылардың сан есім туралы білімдерін дұрыс
дағдыларын қалыптастыру;
Ғылыми, әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау.
Диплом жұмысынық нысаны Бастауыш сыныпта қазақ тілін оқыту процесі
Диплом жұмысының әдістері. Ғылыми жұмыста баяндау, талдау, салыстыру, сараптау,
Диплом жұмысы үш кезеңде жүргізілді. Бірінші кезеңде диплом тақырыбына
Екінші кезеңде Бастауыш сынып казақ тілі сабағында сан есімді
Диплом жұмысының теориялық маңызы Бастауыш мектепте сан есімді оқыту
білімі мен қазақ тілін оқыту
Диплом жұмысының практикалық маңызы
Диплом жұмысында ұсынылып отырған әдістеме оқушылардың қазақ тілінен алған
Диплом жұмысы кіріспеден, төрт тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер
I. Бастауыш мектепте грамматиканы оқытудың маңызы
Қазіргі жаңартылған бағдарлама бойынша окып жатқан бастауыш мектептерде жүргізілген
Оқушылар сөздерге жалғауларды өз беттерімен дұрыс
жалғай алмайды. Мысалы: Мәншүкті Кеңес Одағының
батыры атағын берді. Дидардікі етігі кара. Дәптерге
қабы жоқ. Ауылда барғанда түйе көрдім. Балдар
бәріміз ойнадым.
Өз беттерінше сөйлеу және жазу кезінде жұрнақтарды
дұрыс пайдалану дағдылары калыптаспаған: Иттің
кішкентай үйі бар (үйшік деудің орнына). Мысық
айбаттады (айбаттанды, айбат шекті деудің орнына).
Оқытылған морфологиялык ұғымдарды сөйлем күрау
барысында пайдалана білмейді: Мен айттым Іңкәрға.
Ойнадық Ерболатпен. Бүгін мектепке барамыз бесте.
Сөз құрамы, біріккен сөздер туралы түсіндірілген
ұғымдар жазу кезінде ескерілмейді: Таспақа көрдім.
Қоспекенді (Қосмекенді) адам туралы кина көрдім.
Ердөстік батыр болған. Мамам шаң солғаш алды.
5. Оқушылар жалпы есім мен жалқы есімді бір-бірімен
ажырата білмейді: Жазда қойлар бақтым. Ауылда
көлдер бар. Оларда балықтар
шомылады. Малдар су ішеді.
6. Окушылардың сөздік қорын шағын. Білетін сөздерін өз
орнын тауып колдана алмайды, т.б.
Бұл аталған басты - басты себептердің кай-қайсысы да оку
Қазіргі оқыту ісі барысында колданылып жүрген негізгі әдістер төмендегідей:
мұғалімнің сөзі;
әңгіме әдісі (кейде мүны сұрақ-жауап әдісі деп те
атайды);
тілдік фактілерді талдау (байқату, грамматикалық
талдау);
жаттығулар орындату;
көрнекі құралдарды пайлалану (сызбалар, кестелер,
суреттер, компьютер, т.б.);
кітаппен жұмыс істеткізу;
топсеруен (әкскурсия).
Жоғарыда атап өткеніміздей, бастауыш класс окушыларына грамматикалық ұғымдарды меңгертуде
Оқушылардың белсенді ойлау қызметін іске қосу. Бұл
әдісті «проблемалық әдіс» деп
грамматикалық ұғымды
психо=физиологиялық қабылдау мүмкіндіктеріне карай проблемалық
жағдай туғызу мұғалімінің шеберлігіне байланысты. Әсіресе берілген
грамматикалық ұғымды пысықтау үшін орындалатын жаттығулырды
немесе үлестірмелі қима қағаздарды қызықты әрі түрліше епіп
пайдалануға болады.
Сөзге немесе сөйлемге қатысты оқушылардың саналы
лингвистикалық көзкарасын дамыту. Басқаша айтқанда, оқушыларға
бастауыш кластарға берілетін грамматикалық ұғымдардың бәрі ең
бсаты мақсатқа - олардың өз ойларын дұрыс, әсерлі баяндай
қабілетін дамыту мақсатында бағындырылуы қажет. Мәселен, балалар
күнделікті тәжірибесінде өз беттерімен сөйлеу немесе жазу кезінде
заттын сынын білдіретін сөзді сол заттын атын білдіретін сөздің
алдына қою керек екенін іштей біліп отырғаны дұрыс. («Жамилада
қалам қызыл бар» деп емес, «Жамилада қызыл қалам бар»
Өтілген грамматикалық ұғымның айқын және көмескі
белгілерін маңгерту. Мысалы, «Кім? не? сұрақтарына жауап беретін
сөздер» тақырыбын өткенде, окушылар бұл сұрактарды нақтылы заттардың немесе
4. Жаңа меңгерген грамматикалық ұғымды бұрын өтілген ұғымдар жүйесімен
5. Жаңа грамматикалық
оқушылардың бұрынғы білімдері мен дағдыларына сүйеніп отыру.
Жаңа тақырыпты меңгертудің өткен сабактардағы мағлұматтарды ұмытпауына, оны жаңа
6. Грамматикалық ұғымдарды көрнекі құралдар көмегімен
меңгерту. Бұл әдісте мұғалімнен ерекше шеберлікті талап
Тақырыптың сипатына байланысты көрнекі құралдар түрлендіріліп
пайдалану қажет. Бастауыш кластарда тілдің морфологиялық жүйесін
оқытуда қолданылатын көрнекі күралдарды (кесте, сызба, әріптер, не
сөздер кассасы, үлістіремелі қима
арналған перфокарталар, т.б.) қолданылуы мақсаттарына қарай үш
топқа бөлуге болады:
жаңа тақырыпты түсіндірер кезде балаларға
тілдегі құбылысты байқатуға, проблемалык
жағдай туғызуға арналған күралдар;
берілген ұғымды пысықтауға , балалардың іс
жүзілік дағдыларын дамытуға
кұралдар;
берілген грамматикалық
жинақтауға арналған құралдар, т.б.
Көрнекі құралдар кандай мақсатка арналса да, олардың айқын, әдемі,
Жалпы окушыларға тілдің грамматикалык жүйесін меңгерту балаларды дерексіз ұғымдар
1. Балалардың қабылдау мүмкіндігінен артық ұғымдарды
түсіндіруге болмайды.
Берілген ұғымды тым қарапайымдандырып, немесе қайта-
қайта түсіндіріп, оқушылардың белсенді таным қабілетіне кедергі
жасауға да болмайды.
қызығушылығы күрт кеміп, белсенділігі төмендейтіндігін психлог
мамандар ашық айтып жүр.
Берілген материалдардың мазмұнына орай, оқушылардың
психо=физиологиялық мүмкіндіктеріне байланысты
құрылымын, оқыту әдістерін түрлендіріп отыру қажет. Тиімді әдісі
табылмаса, кез келген қарапайым ұғымның өзін оқушылар ауыр
қабылдайды, тіпті түсінбеуі де мүмкін. Ал қандай да бір
II. Бастауыш мектеп оқушыларына сан есімді меңгертудің психо- педагогикалық
Қазіргі үздіксіз тасқындаған ақпараттар тасқынынан оқушыларды ұлттық сана-сезімде, төл
Ж.Б. Қоянбаев пен Р.М.Қоянбаевтар халық педагогикасының мақсатарына мыналарды жатқызады:
Сондықтан қазақ тілін сан есімді оқыту арқылы меңгерту барысында
Оқушылардың рухани дүниесін ізгілендіруде ,рухани дамытуда сан есімді оқытуда
Демек қазақ тілі сабағында сан есімді оқытуды тиімді қолдана
ұлттық және адамзаттық қүндылықтар арқылы дамытуға, мәдени дағдыларды игеруге,
Ұлттық педагогика негіздерімен оқушыларды оқыту арқылы олардың өз халқын
Жоғарыда айтылғандар — бастауыш сыныпта қазақ тілін сан есімді
Бастауыш' сыныпта сан есімді меңгерту сабақтары білім беру мазмұны
Дидактиканың негізгі заңдылықтарын, оқытудың мазмұны мен әдіс-тәсілдерін, теориялық білім
Ғалымдардың еңбектерінде дидактиканың негізгі қағидалары мен үстанымдары жан-дақты талданып,
Дидактикада оқыту әрекетінің формалары, оқыту мазмұны мен мақсат-міндеттері бір
Я.А.Коменскийдің жолын қуып, оның оқыту жөнінде айтқан пікірлерін дамытқан
К.Д.Ушинскийдің педагогикалық еңбектерінде көрнекілік, ғылымилық, оқыту мен тәрбиенің бірізділігі
Ы.Алтынсарин қазақ мұғалімдеріне оқушыларға тілдік материалдарды үйрету барысында «әрбір
Д. Әлімжанов пен Ы.Маманов қазақ тіліне байланысты таңдалған материалдардың
Ә. Исабаев мұғалім дидактикалық принциптерді іске асыру түхында негізінен,
Ғалымдардьщ қазақ тілін оқытуда басщылыққа алынатын негізгі дидактикалық принциптерді
Дидактикалық принциптер қоғамның дамуына және қазақ тілі ғылымының жетілуіне,
Бастауыш сынып сан
1. Оқытудың ғылыми принципі бойынша оқушыларға сан есімді оқытуда
материалдар тіл біліміне сүйеніліп сүрыпталды. Бү_л жерде екі талап
келе, ару сөзінің мағыналық дәрежесі басқа сөздерге қарағанда
бір-екі мысалдар арқылы қайталанды. Бұл оқушылардың тілдік дағдыларын
2. Оқытудың жүйелік принципі дегеніміз оқушыларға сан есімді оқытуда
Оқытудың көрнекілік принципі бойынша оқушылардың қазақ тілін меңгеру сапасын
а) көрнекі құралдар игерілетін білімнің толық және анық болуын
қамтамасыз етуі;
б) көрнекі құралдардың өтілген тақырыптарға сәйкестендірілуі;
в) көрнекі құралдар оқушылардың
ізденімпаздық қабілеттерін жетілдіруі;
г) көрнекі құралдар өтілген материалдардың сапалы және терең
меңгерілуіне септігін тигізуі,
д) көрнекі құралдар оқушылардың жас ерекшеліктеріне, психикалық
қабілеттеріне сай болуы керек.
Осы аталған талаптар орындалған кезде ғана оқушылар қазақ тілінің
Теория мен практиканың байланысы принципі тұрғысынан
тілдік материалдарды терең меңгертумен қатар игерген білім, дағды
мен біліктерін тілдік қарым-қатынаста орынды пайдаланып,
оқушылардың дұрыс сөйлеуін қалыптастыру көзделді. Қазақ тілі
сабағында сан есімді оқыту тапсырмалары біріншіден, оқушылардың
продуктивті ойлау қабілеттері жетілдіріледі, екіншіден,
сөздік қоры молайтылып, тілі дамытылады, үшіншіден, диалогтық
сөйлеумен байланыстырыла
қалыптастырылады, төртіншіден, қиялы дамытылып, шығармашылық
қабілеттері жетілдіріледі, бесіншіден, сөйлеу әдебі туралы түсініктері
нығайтылып, тіл мәдениеттері арттырылады, алтыншыдан, тілдік
қарым-қатынасқа еркін түсіп, өз ойын, пікірін, көзқарасын дәл
жеткізеді.
Оқытудың саналылық пен белсенділік принципі бойынша
оқушыларға қазақ
жаттанды емес, сапалы түсіндіру көзделді. Дұрыс ұйымдастырылған
сабақ оқушыларға сапалы
материалдарды саналы ұғынуына мүмкіндік береді. Оқушылардың тілдік материалдарды саналы
Демек қазақ тілі сабағында сан есімді оқыту тапсырмалары оқушылардың
6. Жеңілден ауырға қарай, оңайдан қиынға қарай принципі мұғалім
Бастауыш сынып сан есімді оқыту тапсырмалары арқылы меңгертуде тапсырмалар
8. Оқытудың қатысымдық принципі бойынша бастауыш сынып оқушыларының игерген
Жоғарыда қарастырылған оқытудың дидактикальщ принциптер бастауыш сыныпта қазақ тілі
Бастауыш сынып сан есімді оқыту тапсырмалары арқылы меңгертуде психология
Психология ғылымында еңбекті оқу және еңбек секілді адам іс-әрекетінің
Психолог-ғалым Т.Тәжібаев: «Адам психологиясының сипаттамасын беру үшін оның іс-әрекетінің
В.В.Давыдов адамның қоршаған өзгертуге арналған практикалық қимылын іс-әрекет деп
Бірқатар психолг ғалымдар іс-әрекеттің мынадай құрамдас бөліктерін атап көрсетеді:
Мақсат— құрал — нәтиже ( Л.С.Выготский, С.Л. Рубинштейн)
Іс-әрекет — қимыл — нәтиже(А.Н.Леонтьев)
Тұрткі — норма — білім — дағды — құрал
Мақсат — себеп — дағды — нәтиже — іс-әрекетпен
арасындағы байланыс (А.А.Люблинская)
Қазақ тілі сабақтарында қолданылған сан есімді оқыту тапсырмалары барысында
Демек сан есімді оқыту тапсырмалары арқылы оқушылардың ауызша тіл
Оқушылардың қазақ тілінен тілдік материалдарды меңгертуі алдымен олардың өтілген
Ой — сөйлеу арқылы жарыққа шығады. Тіл арқылы алам
Ғалымның пікірі ой мен тіл өзара бірлікте қолданылады. Сондықтан
Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту үшін сан есімді оқыту тапсырмалары
Сан есімді оқыту
ойландыруға итермелеуін;
Тапсырмалардың проблемалық сипатта түзіліп, оқушылар
белгісізді өздері табуын,
Оқыту процесінде тапсырмаларға неғүрлым көп оқушы
қатысуын;
Сан есімді оқыту
ерекшеліктеріне сай құрылуын қадағалау керек.
Демек оқушылардың еркін, танымдық белсенділігін тәрбиелеуде дидактикалық ойындарды қызғылықты
Қазақ тілі сабақтарында өтілген тілдік материалдарды оқушылардың саналы меңгеруіне
Жаңа берілетін сабақты баланың білетін мағлұматымен
ұштастыру;
Тиісті таныстыру арқылы
ынталандырып, ілтипат аудару;
Сабақтың алдын-ала даярлайтын сүраулар қою ынтасын,
ілтипатын сақтау;
Қажетсіз мағлұматтардан сақтанып, баланың ілтипатын
қоздыратын қызық нәрселерді сөйлеп, үйрету;
Баланың ішін пыстыратын біркелкі мағлұматтардан
сақтану, лайықты салыстыру, теңестіру, ұқсастыру Тұрлі
әдіс, оңтайлы оқытуды жандандыруға тырысу;
Алғашқы кездегі оқыту деректі, көрнекі болу. Оған сай
жобаларды дұрыс қолдану;
Өзгелерді ынталандыру үшін үйрететін нәрсесіне өзі де
ынталану, өзі де жақсы көру; оқытушы сүйген нәрсені
оқушылар да сүйеді [... 80]
Оқушыларға берілетін дидактикалық
қызғылықты болуы;
Дидактикалық ойындар
оқушылардың псикалық ерекшеліктерін ескеруі қажет.
Бастауыш сынып қазақ тілі сабағында қолданылатын дидактикалық ойындар оқушылардың
Ес — адамның сыртқы шындық әлеммен әсерленуі негізінде
қабылданған ақпараттар мен бейнелерді тұрақтандыратын псикалық
проқестердің бірі. Оқушылардың ес қабілеті оларыдң сабаққа, оқуға
деген қызығушылықтырымен , зейінімен, өтілген материалды
қабылдау мүмкіндіктерімен, тілдің негізгі ұғымдарын бір-бірімен
ассоциациялық байланыстыруымен тығыз
Ассоциациялар ес процесінің негізі болып табылады. Окушылардың
Жаңа берілетін сабақты баланың білетін мағлұматымен
ұштастыру;
Тиісті таныстыру арқылы
ынталандырып, ілтипат аудару;
Сабақтың алдын-ала даярлайтын сүраулар қою ынтасын,
ілтипатын сақтау;
Қажетсіз мағлұматтардан сақтанып, баланың ілтипатын
қоздыратын қызық нәрселерді сөйлеп, үйрету;
Баланың ішін пыстыратын біркелкі мағлұматтардан
сақтану, лайықты салыстыру, теңестіру, үқсастыру Тұрлі
әдіс, оңтайлы оқытуды жандандыруға тырысу;
Алғашқы кездегі оқыту деректі, көрнекі болу. Оған сай
жобаларды дұрыс қолдану;
Өзгелерді ынталандыру үшін үйрететін нәрсесіне өзі де
ынталану, өзі де жақсы көру; оқытушы сүйген нәрсені
оқушылар да сүйеді [...80]
Оқушыларға берілетін дидактикалық
қызғылықты болуы;
Дидактикалық ойындар
оқушылардың псикалық ерекшеліктерін ескеруі қажет.
Бастауыш сынып қазақ тілі сабағында қолданылатын дидактикалық ойындар оқушылардың
Ес — адамның сыртқы шындық әлеммнен әсерленуі негізінде
деген қызығушылықтырымен , зейінімен, өтілген материалды
қабылдау мүмкіндіктерімен, тілдің негізгі ұғымдарын бір-бірімен
ассоциациялық байланыстыруымен тығыз
Ассоцицияларес процесінің негізі болып табылады. Оқушылардың елгілі бір қозу
Ассоциация құбылысы үшке бөлінеді. 1) іргелестік, 2) ұқсастық,3) қарама-қарсылық
Іргелестік- ассоциация бойынша 5- сынып оқушылары сан есімді оқыту
Үқсастық ассоциация арқылы балаларға сан есімді оқыту тапсырмалардың ережелері
Қарама - қарсылық ассоциация бойынша оқушыларға сан есімді оқыту
Адамның есте сақтау қабілеті оның жасына тікелей байланысты. Жасы
Тұрған кезең болып есептеледі. Сол үшін оқыту процесінде сан
баланың міндеті ой жүргізіп білімді іске асыру емес, білімді
Демек оқушылардың ес қабілетін жетілдіру үшін мұғалім сабақта сан
Қиял — адамның сырқы дүнмемен әсерлесуі барысында есінде тұрақталған
Психолог ғалымдар қиялдың жүзеге асуына бірден-бір жолы ретінде қарастырады.
Бастауыш сынып оқушылары сабақта қолданылған сан есімді оқыту тапсырмалары
Бастауыш сынып кезеңдегі •балалардың психикасы қүбылмалы келіп, олар ненің
Бү_л аталған жайттар бастауыш сыныпта оқитын оқушылардың негізгі психологиялық
III. Сан есімді өту процесінде жалғаулар мен жұрнақтардың маңызы
Алты жастан бастап оқытылатын төртжылдық бастауыш мектептін бағдарламалары мен
Жаңартылған бағдарлама бойынша тілдің морфологиялық жүйесі 2- сыныптан бастап
3-сыныпта оқушылар ана тіліндегі сөздердің құрамы туралы алғашқы түсінік
Қорыта айтқанда, оқушылар бұл сыныпта өздері күнде қолданып жүрген
IV. Бастауыш мектепте сан есімді басқа сөз таптарымен байланыстыра
Қай пәнболмасын, оны оқытудың нәтижелі болуы, ең алдымен оқыту
Жаңашыл мұғалімдердің іс - тәжірибелеріне, каленьдарлық жоспардың әртүрлі үлгілерін
Рет
нөмірі Тақырыптар Сағат саны
1 Кім? "кімдер? не? нелер? сұрақтарына жауап беретін сөздер.
2 Бас әріппен жазылатын сөздер 6
3 Не істеді?
4 Қандай? қай? сұрақтарына
5 Қанша? неше? нешінші? сұрақтарына жауап беретін сөздер 5
Ескерту: 2-класта «Сөз» тарауы .бір тоқсан бойы (үшінші тоқсанда)
Тілдегі сөздердің қандай сұрақтарға жауап бертінінне байланысты әртүрлі топтарға
топтарынан қатысты сұрақтардың өзі шартты екенін білеміз. Бұл сұрақтарды
Сондай- ақ «Қандай? қай? сұрақтарына жауап беретін сөздер» мен
Тағы бір айта кететін нәрсе: осы кластан бастап оқушылар
саны» деген ұғымдарды мұғалімнен естіп, немесе оқулықтан оқып, өздері
Демек, оқушылар мұндай анықтамаларды мағыналарына толық түсінбей, қүр жаттап
1. Оқулықтағы анықтамаларды өзгертіп,
неғылды? қайтті? сұрақтарына жауап беретін сөздер адамның, жан -
жануарлардың, заттың, құбылыстың іс-әрекетін, қимылын, өзгерісін
білдіреді» деген формада алуымыз керек.
2. Грамматикадан қоланылатын «зат» деген ұғымның кең
екенін, оған адам да, жан - жануарлар да, құбылыстар
оқушыларға түсіндіріп, бұл түсіндірілген ұғымды бекіту үшін арнайы
жаттығу жұмыстарын жүргізу қажет.
Біздіңше, 2-класс оқушыларының мүмкіндігіне бірінші жол
лайық. • ;
2-класта морфологиялық ұғымдарды оқыту кезеңде есте үстайтын тағы бір
Бір рет айтылған мәліметті оқушыларға қайта-қайта
ежектей беруге болмайды. Мұндай жағдайда оқушылардың сабаққа
ынтасы нашарлайды.
Ал бір сабақта берілетін грамматикалық ұғымдар
дағдылардыдың көлемі тым көбейіп кетсе, балалардың қабылдау
мүмкіндігіне салмақ
мағлұматтар мен дағдылардың ешқайысын да толық игере алмайды.
Сондықтан осы екеуінің үйлесімді аралығын тауып, әр бір тақырып
1 - сабақ
Тақырыбы: Кім? не? және қанша?
Мақсаты: Оқушылардың зат және оны атауы жөніндегі
2 - сабақ
Тақырыбы: қанша? неше? сұрақтарына жауап беретін сөздер.
Мақсаты: Оқушылардың қанша? неше?деген сұрақтарға жауап беретін
назары сөздердің білдіретін мағыналарына аударып, бұл сөздерді топтай білуге
3 - сабақ
Тақырыбы: Қанша? Нешінші? беретін
сөздер. Мақсаты: Оқушыларға терминдерді айтпай-ақ, заттың
Санын блдеретін сөздер жеке затты және оның көпше түрін
4 - сабақ
Тақырыбы: Кімдер? нелер? Қанша? неше? сұрақтарына
жауап беретін сөздер . Мақсаты: Оқушылардың
түсініктері мен дағдыларын орнықтыру.
Олардың сөз мағыналары туралы ұғымдарды
тереңдетіп, байланыстырып сөйлеуге
дағдыландыру.
5 - сабақ
Тақырыбы: Қанша ? сүрағына жауап беретін сөздер Мақсаты:
сұрақтарына жауап беретін сөздер жалпы
түсінік беру.
Осы түста ескерте кететін жағдай: оқулықта бұл тақырыпқа қатысты
Оқулық оқушылар үшін жазылады. Ол - оқушыларға, мұғалімге басшылық
Төмендегі сабақ үлгілерін жасау барысында юірз дер өз тарапымыздан
Сабақ үлгілері
Кім? кімдер? Қанша? неше ? сұрақтарына жауап беретін сөздер.
Бірінші сабақ
Тақырыбы: Тақырыбы: Кім? не? Қанша? неше ? сұрақтарына жауап
Сабақтың мақсаты: Оқушылардың зат және оны атауы
ұғымдардын қалай түсінетіндерін бақылау. Заттың атын,санын білдіретін сөздерге сұрақ
Көрнекі құралдар: Оқушыларға'бұрынан таныс әртүрлі
заттар (ойыншықтар, оқу құралдары) немесе оларды түрлі түсті суреттері.
Сабақтың барысы: I. Оқушылар зат және оның
туралы ұғымдарды қалай түсінетіндерін бақылау.
Бұл жұмыстың мәні мынада: оқушылар әрбір сөздің дыбыстардан құралатынын,
яғни заттың суретін көрсету арқылы оның атын білдіретін сөз
- Мынау не?
Оқушылар жауап береді:
- Өшіргіш (қалам, сағат, кітап, т.б.). (Бұл сөздер әдетте
оқушыларға жақсы таныс деректі заттардың атауы болады).
Мұғалім балалар айтқан сөзді тақтаға жазып қояды да, сол
жазуды көрсетіп, тағы да сүрайды:
- Ал мынау неше өшіргіш ?
Үш өшіргіш.
Оқушылар тақтадағы бұл жазудың әлгіде көрсетілген нақтылы затқа (өшіргішке)
Жоқ, бұл өшіргіштің атын білдіретін сөз.
Осы үлгідегі мысал тағы да қайталанады:
Мынау'не?
Сағат.
Рас, сағат. Заттың өзі. Ал, енді осы заттың санын
айтқан атын тақтаға жазып қояйық. Бұл не болды сонда?
Сағаттың санын білдіретін сөз.
Оқушылар зат пен оның санын білдіретін сөздің аралығын ажыратқанша
Мынау не?
Кітап.
Ал, мынаунеше кітап ? («кітап»
үлестірмелі екі қима кағазды көрсетеді.)
Екі кітап.
Қорытынды:
- Барлық заттың атын білдіретін сөз болады екен. Ол
сол аттарымен атаймыз. Кәне, класс ішіндегі, көшедегі
өздерін көріп Тұрған заттарды атаңдаршы?!
Оқушылар айта бастайды:
- Тақта, парта, , ағаш, ....
II. Заттың санын білдіретін сөздерге сұрақ қоя білуге дайындау.
Сабақ барысында бірінші мақсатты орындаудан екінші мақсатты игеруге әртүрлі
- Ал, енді осы класс ішінде өздерің білмейтін заттар
Болса, оның атын білу үшін қалай сұрайсыңдар.
Класта мұндай заттың жоқ болуы да мүмкін. Ондай жағдайда
Мынау не?
Аю
Неше аю?
Екі аю
Қасқыр...
Осындай үлгідегі ауызша жаттығудың үшінші рет қайталанған тұсында мұғалім
Оқушылар алғашқы дағдылары негізінде сұрақ қойып, оған
өздері жауап бере бастайды: ;
Мынау не?
Автобус.
Мынау неше автобус ?
Төрт автобус
Осы мұғалім суреттердің арасынан үлкен планда бейнелеген автобус жүргізушінің
Ойланыңдаршы, адамға бұл не деп айта ма екен?
Айтпайды.
Ал оларға қандай сұрақ қойылады?
Бұл кім?
Соңғы сұрақтың жауабын мұғалім айтса да, оқушылар айтса да
Ары қарай суреттерді араластыра бастау қажет: парта, төменге есімі
Суреттердің көмегімен оқушылардың сұрақ қойып, оған өздері жауап берген
Қорытынды: барлық заттардың, адамдардың аттары болады. Олар сөздермен аталады.
III. Пысықтау жаттығулары. Мысалы, оқулықтағы 143-жаттығу.
Қосымша жаттығу үлгілері. Жақшадағы көп нүктенің орнына Қанша? неше
Шана (•...), бала (...), жүргізуші (...)..
Қалаған уақыттың көлеміне сай оқушыларды ойлау қабілетін дамытатын, әрі
1. Көк ала костюм киеді,
Күннің көзін сүйеді.
(Қарбыз)
2. Қабат-қабат қаттама,
Ақылың болса аттама.
(Кітап)
Мүнан кейін оқушыларға мақал- мәтел табу тапсырылды. Оқушылар тапқан
1-ші топқа:
Туған жерге туың тік.
2-ші топқа:
Өнерді үйрен де жирен.
3-ші топқа:
Ырыс алды — ынтымақ.
4-ші топқа:
Ел алғысын алсаң, елеулісі боларсың.
Бес минуттан кейін әрбір топ өз жауаптарын берді:
1-топ:
Ат айналып қазығын табар,
Ер айналып елін табар.
Өз үйім - өлең төсегім.
Ел ііиі - алтын бесік.
Елінен безген ер оңбас,
Көлінен безген қаз оңбас.
Отансыз адам,
Ормансыз бұлбұл.
2- топ:
Өз үйінде ою оймаған,
Кісі үйінде сызу сызады.
Ата көрген оқ жонар,
Ана көрген тон пішер.
Керекті тастың ауырлығы жоқ.
Өнерліге өлім жоқ.
5. Жаман етікші біз таңдайды.
3 -топ:
Бірлік болмай, тірлік болмас.
Тозған қазды топтанған қарға алады.
Бірлік түбі - тірлік.
Теңге - тиынмен, ынтымақ - үйыммен.
Көкектен шошыған бие оңбас
Көптен бөлінген үй оңбас.
4-топ:
Суын ішкен қүдығыңа түкірме.
Қарағайға қарап тал өсер,
Қатарына қарап бала өсер.
Бір елі ауызға екі елі қақпақ.
Ғалым алдыңда ауызыңды тый.
Балапан үядан не көрсе, үшқанда соны іледі
5. Асырауын тапса, адам болар,
Оқуын тапса, білім қонар.
Оқушылар Жүз сомың болғанша, жүз досың болсын. Алтау ала
төбедегі келер. Т.б. мақал- мәтелдер тапты. Бұл ойынның екінші
Бірінші топтың жұмбақтары:
1. Бір үйге көзсіз болып басыңды сүғасың,
Бұл үйден көреген болып шығасың
(Мектеп)
2. Ішегіне мүз қатқан
Өз - өзін мүздатқан
(тоңазытқыш)
(Ит- Т)
3. Егер И-ден бастасаң
Хайуанаттың Тұрімін
И-ді алып тастасан
Әріптердің бірімін. Екінші топтың жұмбақтары:
(Кірпі)
(Велосипед)
(П әріпі)
Мың найзалы жалғыз батыр
Жауларына алғызбай Тұр.
Екі аяқты бір ізді,
Үстіне адам мінгізді.
Үш шырпыдан бір есік
Құрастырып көр шешіп
Үшінші топтың жұмбақтары:
(Піл)
(Шам)
(Шаңсорғыш)
Тышқаннан басқа батпаған
Бір шлангы төрт баған
Ол жұмса көзін
¥йықтаймын өзім.
Иректеп еденді иреңдеп келеді.
Шаң мен тозаңды қылғыта береді.
Төртінші топтың жұмбақтары:
1. Қыста ғана болады
Үстасаң қолың тоңады.
(Қар)
2. Төрде жатып шалқиған
Дәу қарын қампиған.
(Жастық)
3. Көрсетеді,
Сөйлейді,
Өзі ешкімді көрмейді.
Екінші сабақ
Тақырыбы: Қанша? неше? сұрақтарына жауап беретін
сөздер туралы жалпы түсінік.
Сабақтың мақсаты: Оқушылардың Қанша? неше ? деген
сұрақтарға жауап беретін сөздер жөнінде бірінші сабақта алған түсінігін
Сабақтың көрнекілігі: Қүстар, ыдыстар, оқу құралдарының
суреттері бейнеленген үш плакат, үлестірмелі. қима қағаздар, «Аулада» деп
Сабақтың барысы: I. Оқушылардың бірінші сабақтан алған
Қанша? неше ? деген сұраққа жауап беретін сөздер туралы
Бұл мақсатты орындауда үйге берілген тапсырманы тексеруден бастаған жөн.
Қосымша жаттығу жұмыстарының үлгілері (үлестіреміл қима қағаздар ретінде пайдалануға
№1. Төмендегі сөздерді оқып шығыңдар да, әрқайсысына сұрақ қойыңдар.
Дәрігер (...), қалпақ (...), қойшы (...), сауыншы (...), шелек
№2. Төмендегі сөздерге ауызша сұрақ қойыңдар. Қанша? неше ?
Бір , екі, үш , төртінші, бесінші, жетінші
№3. Көп нүктенің орнына тиісті әріптерді қойып, төмендегі сөздерді
Ар...а, дөңгел...к, қау...н, пыш...қ, ата...
№4. Әңгімені оқыңдар. Қарамен берілген сөздерді көшіріп жазыңдар. Бұл
Асқар екі қармақ алып өзенге келді. Өзеннің жағасында
тү_рған қайыққа отырды, Төрт рет қармақ салды. Кенет қайық
кетті. Асқар суға қүлады. Ол қорқып айқайлады. Қүтжол Асқарды
жағаға алып шықты. :
Жаттығудың бү_л жоғарыдағы үлгілерінің бәріне ортақ мақсат біреу: оқушылардың
1- жаттығу. Мәтіннен зат есім және сан
Жайлауда
Кең көгалға жайыла қонған үлкең ауылдың оң жақ шеті
Қазір үлкен ауылдың бұл шетіндегі қолы бос желең де,
(М.Әуезов)
Қосымша сұрақтар;
Кексе, асқақ сөздерінің мағынасын түсіңдіріңдер;
Әсем сөзіне антоним табыңдар;
Әр сөйлемнен екпін Тұрін ажыратыңдар;
Сөз таптарына қарай жіктеңдер.
2- жаттығу. Мәтіннен сан есімдерді анықтаңдар
Кедей Мұқаш
Мен таңқы мұрын, бадырақ көз, шүнақ қүлақтау, кірпі шаш,
Қосымша сұрақтар:
Мәтінді жалғастыр;
Диалогтық мәтін құрастыр.
II. Оқушылардың назарын сөздёрдің мағыналарына аударып, оларды сол сипатына
Тақтаға плакат ілінеді. Онда балаларға бұрыннан таныс қүстардың суреттері
Қарлығаш. - Бұл не?
Қарға. - Бұл не?
Үш торғай - Бұл неше торғай ?
- Төрт жапалақ - Бұл неше жапалақ ?
Содан соң тақтадағы плакатты теріс қаратып іліп, балаларға қайта
Жаңағы көргендеріңнің ішінде үсті кдра, тамағы мен бауыры
ақ қүс не?
Қарлығаш.
Ал, қап-қара үлкен қүс ше?
Қарға.
Кішкентай көкшіл қүхты не дейміз?
Торғай" '.
Неше торғай бар
Үш
Неше жапалақ бар
Ары қарай осылай жалғаса береді.
Демек, бұлардың бәрін бір сөзбен не деп айтайды екенбіз?
Құстар деп атаймыз.
Ыдыстардың Тұрлері, оқу құралдары бейнеленген плакаттар да осы үлгіде
Оқушылардың сөз мағыналарымен жұмыс істей білу
дағдысын қалыптастыру. Жоғарыдағыдай
орындау барысында олар қызметтері ұқсас заттарды атаған сөздердің
мағынларына ой жіберері анық. Алдағы сабақтарда бұл жұмыс
керісінше сөздер арқылы заттардың өзіе көз алдына елестеу жолымен
жүргізеді.
Оқушылар бір заттың жеке өз атауы болатынын, сонымен
бірге, өзіне үқсас басқа заттармен қосып ортақ
білгені дұрыс.
III. «Аулада» деп аталатын картина пайдалана отырып әңгіме
өткізу.
Бұл жұмыстың мақсаты - оқушылардың алғған түсінігін сөйлеу кезінде
3- жаттығу Мәтіннен сан есімді табыңдар. Ақан аппақ тістері
- Жарайды, бір-екі ауыз айтайын.
Жолдан шаршаңқырап келген Ақан теректен ойып жасаған домбырасымен әсем
Мынау-өзінің Қүлагеріне шығарған әні.
Ой, атыңнан айналайын!
Шіркін-ай, атты қалай теңдеп қояды!
Өй, тыныш Тұр, ән тындайық, - десіп, керімсал, кербез
әнді
үйып тыңдады. Ән аяқталғанда:
Ой, шіркін-ай, қалай-қалай маң-маң басады!
Желмаядай екен ғой жүрісі!
- Қалай қоңырлатады! - деп қошеметші жү_р гуілдеп кетті.
Аясы кең көзімен Ақанның әр қимылын бағып, салалы етсіз
саусақтарына тесіле қараған Анна Ивановнаның түсынан Шайынбек
өлең сөзін, Қүлагер жайын түсіндіріп жатыр.
Ән де, сөз де өзінікі ме? - деп Анна
ақша бетін бүрды.
Мұндағы әншілердің бәрі көбінесе өзі шығарған әндерін
ортаға салады. Ақан - қазақтың ең үлкен композиторы.
Бұл мәтінмен қатар оқушыларға Ақан серінің суреті салынған портрет
Суреттін мазмұны оқушыларға таныс болуы керек: Кәдімгі аула. Бір
Оның жанында кішкента күректерін ұстап екі жолдасы тү_р. Артқы
Мұғалім оқушылардың қатысуымен суреттегі балаларға ат қояды: Мүрат, Сәрсен,
Машинамен ойнап жүрген кім?
Машинамен Мүрат ойнап жүр.
Ал оның достары кім?
Сәрсен, Қали
Оның неше досы бар
Екі
Қали не үстап Тұр?
Қали курек үстап Тұр.
Ләйла мен Жазира не істеп жүр?
Ләйла мен Жазира доп ойнап жүр, т.б.
Осындай сұрақ-жауап әдісімен суреттің мазмұны белгілі болған соң, мұғалім
IV. Сабақты қортындылау. Үйге тапсырма: 146-жаттығу. Үшінші сабақ
Тақырыбы: Қанша? Нешінші? сұрақтарына жауап беретін сөздер.
Сабақтың мақсаты: Оқушыларға терминдерді айтпай-ақ,
заттың санын білдеретін сөздер жеке
затты және оның көпше Тұрін, ретін
білдіретінін үғындыру. Оларға Қанша?
Нешінші? деген сұрақтарының
қойлыуының
Оқушылардың орфографиялық
сауаттылығын жетілдіру.
Сабақтың көрнекілігі: суреттер, дәптерлер, кітаптар.
Сабақтың барысы: I. Оқушыларды заттың
білдіретін ■ сөздер бір заттың ретін білдіретінін үғындыру.
Бір зат пен көп затты және олардың қалай аталатындарын
Мынау не?
Дәптер
Дәптер нешеу?
Біреу.
Енді екінші қолына бірнеше дәптерді ұстап, сү_рақтарын жалғастырады:
Ал мыналар нелер?
Көп дәптер (немесе дәптерлер деп те жауап берулері мүмкін).
Қандай жауап болса да, мұғалім бірнеше дәптерді «көп
дәптер» демей «дәптерлер» деп айтқан дұрыс екенін түсіндіреді. Содан
Мынау суреттегі не?
Қоян.
Нешеу?
Біреу.
Сұрақ қойыңдаршы.
Бұл не?
Ал мынау неше қоян?
Көп қоян.
Бір сөзбен қалай атаймыз?
Қояндар.
Осы үлгідегі жұмыс енді класс ішінде, көшедегі көзге көрініп
Шілдің балапаны
Жаздың бас кезі. Күн ыстық. Бір топ бала қарақат
бергенде, балапан тас үстіне қүлады. Асылбек балапанды көтеріп алды,
- Өліп қалды, - деді, көзі жыпылықтай қарап.
Жанат балапанды қолына алды. Рас, өліп қалған. Аяқтары бүгіліп,
Сенбайқамай басып кеткен шығарсың?
Жоқ, мен келсем, өліп жатыр, - деді Асылбек.
Жанат күрсінді де, балапанды тас үстіне қойды. Екеуі балапанға
Балапан бір көзін ашып қарады. Айналаға қарап жатты да
Балалар мәз болып күлді.
- Өтірік өлген екен ғой. Қуын қара.
(Ә.Мұсаханов)
Тапсырмадан оқушылардан сан есім Тұрлерін табу тапсырылды.
II. Оқушыларға кім? не? кімдер? нелер? сұрақтарының қойылу мәнін
Бұл мақсатты іске асыру үшін оны жоғарыдағы жұмыстармен жарыстыра
Мына суреттегі кім?
Бала.
Бала нешеу?
Біреу.
Оған сұрақ қойыңдаршы.
Бұл кім? ( Бала)
Ал мына суреттегі ше?
Балалар.
Осы сөзге сұрақ қойыңдаршы.
Бұлар кім? («Кімдер?» деген жауап та болуы мүмкін.)
Егер жауап теріс болса, мұғалім түзетеді, ал дұрыс болса,
Осы жаттығу бір дәрігер мен көп дәрігерлер бейнеленген суреттер
- Мынау не?
Доп.
Доп нешеу?
Біреу.
Сұрақ қойыңдаршы.
Бұл не? (доп).
Ал мыналар ше?
Доптар.
Сұрақ қойыңдар?
Нелер? ;
Қорытынды: бір адамға кім? деген сұрақ қойылады, ал адамдарға
Оқушылардың түсінген - түсінбегенін бақылау үшін класс ішіндегі заттардың
Қосымша жаттығу жұмыстарының үлгілері:
№1. Тақтаға кесте ілінген. Тапсырма: мына сөздерге сұрақ қойыңдар
Әже - әжелер.
Үй - үйлер.
Қасқыр - қасқырлар, т.б.
№2. Көп нүктенің орнына тиісті сұрақтарын қойып, төмендегі сөздерді
Әпке (...), машиналар (...), автобус (...), оқушылар (...), мектеп
№3. Асты сызылған сөздердің жанына тиісті сұрақтарын қойып, сөйлемдерді
Сәуле (...) апасымен бірге дүкенге барды. Дүкенде ойыншықтар (...)
III. Оқушылардың орфографиялық сауаттылығын жетілдіру.
. Мысалы:
Бала - төрт бала.
Жүлдыз - Үш жүлдыз , т.б.
Сондықтан алғашқы сабақтардан бастап - ақ қателердің алдын алудың
Жаттығу үлгілері:
№1. Көп нүктенің орнына тиісті әріпті қойып, сөздерді көшіріп
Бота...ар, үстел...ер, ағаш...ар, торғай...ар,
№2. Төмендегі берілген сөздердің ішінен дұрысын тауып, дәптерлеріңе көшіріп
І.ойыншықдар 2. балалар 3.
ойыншықтар
1-жаттығу. Мәтіннен өзара мағыналас, синоним сөздерді көшіріп жазыңдар. Табылған
Жаз бен Қыс қосарланып, қарсыласып, айтысты. Абырой, даңқтарын айтысып
Жаздың Қысқа айтқаны: «Сенен қүхтар, кішкене торғайлар қашып, безіп
Қыс Жазға былай дейді: «Қар біткеннің барлығы қыста жауады.
Қыс Жазға тағы айтты: «Адам, ат - бәрі менен
Жаздың айтқаны: «Сенде суық түсіп жан-жақты қысады. Қар жауып,
(М.Қашқари)
Бұдан басқа оқушыларға төмендегідей тапсырмалар берілді:
Берілген мәтін бойынша сөз топтарын тауып, жазу;
Мәтінді жалғастыру;
Қыс немесе Жаздың орнында сен болғанда қалай сөйлер едің;
Диалогтық сөйлеуді монологты сөйлеуге айналдыру;
Көктем мен Күз қалай айтысар еді.
2-жаттығу. Мәтінді оқып раңы, сызылады, қүмарта, бауырында, қүс шуы,
Көктем. Мал төлдеп жатқан кез. Даланың ең бір қызықты
жақтан қатысып жүргенмін. Ертең демалыс болған соң өзімен бірге
Соқпақсыз жердің раңы қалың болып жетілген. Дала көк тарғын.
(Б.Шаханов)
Қосымша тапсырмалар:
Жаз мезгілін суреттеп жазыңдар.
Табиғатты суреттеген қандай өлеңді білесіндер.
Монологты сөйлеуді диалогты сөйлеуге қалай айналдыруға
бола-ды.
Мәтіңді өз сөзінмен айтып беріңдер.
Берілген жаттығулар оқушыларға көп қиындықтар туғызды. Себебі, сабақ барысында
ІҮ. Сабақты қорытындылау.
Сабақты қорытындылау кезінде мұғалім мысалдарды пайдалана отырып, сұрақ-жауап әдісі
Үйге тапсырма: 152-жаттығу.
Төртінші сабақ
Тақырыбы: Кімдер? нелер? Қанша? Неше? сұрақтарына жауап беретін сөздер.
Сабақтың мақсаты: Оқушылардың өткен сабақтарда алған
түсініктері мен дағдыларын орнықтыру. Олардың сөз мағыналары туралы ұғымдарды
Сабақтың көрнекілігі: Үлестірмелі қима қағаздар, кестелер.
«Біздің көше» деп аталатын плакат.
Сабақтың барысы: I. Оқушылардың өткен сабақта лаған
түсшіктері мен
Үйге берілген тапсырма тексеріліп, оқушылардың жіберген қателері (бәрі дұрыс
Үлестірмелі қима қағаздар үлгілері:
№1. Көп нүктенің орнына тиісті сұрақтар қой.
Ай (...), жүлдыздар (...), аспан (...), ғарышкер (...), ғалымдар
№2. Мына сөздердің қай дұрысының астын сыз. Оларды бөлек
1. терезедер 2. үшқыштар З.қүлыншақтар
терезедер. үшқышдар қүлыншақдар
№3. Әңгімені оқып шығып, асты сызылған сөздерді бөлек көшіріп
Асқар ауылда тұрады. Оның бес қозысы бар. Қозылар өте
№4. Көп нүктенің орнына тиісті сөзді қойып жаз.
Тас(не?) ...(Қанша?)
кеме (не??) ...(Қанша?)
жылқы (не?) ...(Қанша?)
бақташы (кім?) ...(Қанша?)
Мал баққанға бітеді.
Атам Русланға кішкентай қозы сатып әперді. Қозысы сүйкімді, бір
Бұл тәсіл оқушылардың тапқырлығын, еңбексүйгіштікке, бауырмалдыққа тәрбиелейді, нақты ой
ә) Берілген бір сөзді қатыстырып мақал құрау тәсілі.
«Мақалды тап» ойыны
Мұғалім сынып оқушыларын екі топқа бөледі. Әрбір топтың алдына
Өткір тіл - дарын
Үзын тіл - жауың.
Тіл — тас жарады,
Тас жармаса, бас жарады.
Келісті сөз алтын
жемісті жұмыс алтын.
Тоқсан ауыз сөздің
Тобықтай түйіні бар т.б.
Мұғалім екінші топтың алдына келіп, еңбек деді. Оқушылар еңбек
Ердің атын еңбек шығарар,
Еңбек мүратқа жеткізер,
Жалқаулық абыройды кеткізер.
Еңбегімен танылсын,
Ердің алтын тұлғасы.
Еңбекті сүйгенді ел сүйеді.
Егін ексең, тыңға,
шықтым дей бер шыңға т.б.
Осындай ойындар арқылы оқушылар сөз қадірін түсінуге дағдыланып, сөздік
б) Мақал-мәтелдердегі түсіп қалған сөзді орнына қою
тәсілі
«Сөзді тап» ойыны
Мұғалім оқушыларға бір сөзі түсіп қалған мақал-мәтелдерді таратып берді.
Бұл ойыннан кейін оқушыларда сөздерді дү-рыс қолдану дағдылары жетіледі.
в) Алғашқы қатары айтылған мақал-мәтелдердің келесі
қатарын табу тәсілі.
«Дұрыс тап» ойыны
Мү_ғалім алғашқы қатарлары жазылған мақал-мәтелдері бар кеспе қағаздарды оқушыларға
Жақсы байқап сөйлер
Қолы қимылдаған адамға кедейлік жоқ,
Білімсіз адамның сөзі білектей,
Жаман аттан аяғым артық,
Оқушылар мақал-мәтелдерді екінші қатарын тауып жазып, мұғалімге апарады. Мұғалім
Мұндай ойындар оқушының ой жалғастыру, сөйлемді дұрыс қү_рау дағдыларын
г) Сөзжұмбақтардың шешуінен сөзжұмбақты толтыру
«Жұмбақты шешу» ойыны
Мұғалім тақтаға сөзжұмбақ жасырылған тор көзді іліп қояды. Оқушылар
1. Үңгірді жайлаған , сүйексіз, тиексіз, жылмаңдап сайраған
Сиыр:
- Адам егін ексе, менімен егеді, сүтімді ішеді, одан
алады, жыл басы болу маған лайық, - деді.
Қой:
- Мен болмасам, адам үйін немен^жабар еді, жүнімді алып,
киіз басады, жабағымнан киім тігеді, арқан, жіп еседі.
Сүтімнен құрт, май алады, шаруаға менен пайдалыларың
жоқ, - дейді.
Ит:
- Мен болмасам, сендердің көбіңді не ұрлап, не қасқыр
тауысар еді. Мен сендердің баршаларыңның бақташыңмын,
дүшпан көрінсе, үріп, абалап, име хабар беремін, - деді.
Әтеш:
- Мен болмасам, барлық кісі ерте жұмысына
ұйықтап қалар еді. Мен таңертең Тұрып, таң атты деп
шақырып, хабар айтамын. Кеш болса, жатар мезгіл болады
деп, тағы шақырамын,- деді.
Тышқан:
- Бұл таластан еш нәрсе өнбес, жылды қарап Тұралық
бү_рын көрсе, сол жыл басы болсын, - деді.
Мұғалім 1-топтың оқушыларын ертегінің ролін ойнауға шақырды. Бірінші топтың
Мұғалім оқушыларға мынадай сұрақ берді:
1. Жыл басы қандай хайуанат болды?
2. Жыл басы болған хайуанаттың қандай жақсы қасиеттері
болу керек.
3. Сендер жыл басына кімді сайлар едіңдер?
Бұл оқушылардың өзара пікір таласуына жағдай туғызды. Мұғалімнен кейін
1-топ оқушыларына, мәтіндегі сан есімді табыңдар! Соңынан бір-біріңнің қателеріңді
2-топ оқушыларына мәтіннен сан есім Тұрлерін тап.; Антоним сөздерді
II. Оқушылардың сөз мағыналары туралы ұғымдарын тереңдету.
Бү_л мақсатты орындау барысында мұғалім екінші сабақта пайдаланған плакаттарды
Қүстар: қарлығаш, қарға, торғай, жапалақ.
Ыдыстар: қасық, ақ қүман, тәрелке, табақ.
Оқу құралдары: кітап, дәптер, сызғыш, пенал, қалам.
Сөздердің мағыналарына қарай топтауын оқушылар естеріне түсіріп болған соң,
Қой, ешкі, сиыр, жылқы, түйе - үй жануарлары.
Қоян, аю, қасқыр, арыстан - аңдар
Жамал, Дәулет, Ержан - оқушылар.
Тапсырмалар:
Оқушылар дәптеріне алдымен кім? деген сұраққа, кейін
Қанша? деген сұраққа жауап беретін сөздерді тауып, көшіріп жауы
керек.
Алдымен не? деген сұраққа, содан соң нешінші ? деген
сұраққа жауап беретін сөздерді тауып, көшіріп жауы керек.
Бұл жаттығулардың оқушылар бірнеше заттың не жан-жануарлардың немесе адамдардың
Жаттығу №1. Көп нүктенің орнына керекті сұрақты қойып, сөйлемдерді
Үй жануарлары: ...
Аңдар: ...
Оқушылар: ...
Осы үлгіден жаттығулар бірте - бірте күрделене түседі. Енді
Жемістер: (нелер?)...
Өсімдіктер: (нелер?) ...
Машиналар: (нелер?)...
Балалар: (кімдер?)...
Жаттығуларды орындап болған соң, жеке затты (жан-жануарды, адамды) білдіретін
Сабақтың қорытындысы ретінде тағы бір жаттығу (мысалы, оқулықтағы 154-жаттығу)
Сөйлемдерді оқыңдар. Асты сызылған сөздерге сұрақ қойыңдар. Олардың орнына
қойып, сөйлемдерді көшіріңдер. Сол алған сөздеріңе де сұрақ қойыңдар.
Біз тауға шықтық. Мұнда жауқазын, бәйшешек, қызғалдақ өседі екен.
Берілген сөздер: балалар, гүлдер, машиналар.
III. Оқушылардың байланыстырып сөйлеуін дамыту.
«Біздің көше» деп аталатын сурет бойынша әңгіме. (Мұғалім өз
Суреттің мазмұны: Көше. Қаз-қатар тізілген үйлер. Тал, қайын, теректер
Ең алдымен, әдеттігідей балаларға ат қойылады. Содан соң сурет
Мұғалімнің сұрақтары
Суретте не бейнеленген?
Көше бойыда нелер бар?
Ағаштарды жеке — жеке атаңдаршы?
Жол бойымен нелер кетіп барады?
Сабақтан қайтып келе жатқан кімдер? т.б.
Неше бала кетіп бара жатыр
ІҮ. Үйге тапсырма: «Біздің көше» деген тақырыпқа өз көшелерің
Қорыта айтқанда бұл сабақтар бастауыш мектепте сан есімді оқыту
Қорытынды
Қоғамның ғылыми-техникалық, әлеуметтік- әкономикалық
даму үрдісі мектепке өскелең үрпақты интеллектуалдық, білімдік,
жек тұлғалық қабілеттерін барынша терең де жан-жақты дамытып,
шығармашыл ойлай алатын болуын талап етуде. Осы талапты
орындауда қазіргі кезеңде орта білім беретін мектептердің
әдістемелеріне түрлі жаңа технологиялар мен әдіс- тәсілдер көптеп
оқыту процесіне енуде. Мұның өзі оқушыларға деген көзқарасты
түбегейлі өзгертті. Қазір оқыту процесінде мұғалім мен оқушы
арасындағы іс-әрекеттер репродуктивті әдіспен ғана шектеліп, «
таратқыш-қабылдағыш » тұрғыда қалыптаспай, мұғалім мен оқушы
арасынлағы қарым-қатынас «тұлға-тұлға » күйінде өзара сыйласым-
дылыққа, сенімділікке негізделген. Мұнда оқушы оқыту үрдісінде тек
дәлелденген, қатып қалған білімдерді ғана игермей, өзіндік мақсатты
іс-әрекеттер жасай алатын, өз ой-пікірін айтып, оны дәлелдей алатын
болуы қажет. Қандай да болмасын оқыту процесі оқушыға арналған.
Демек оқушының бойында қалыптасқан дағды мен біліктерінің,
меңгерген білімдерінің қай деңгейде қалыптасқандығына қарай оқыту
үрдісінің нәтижелігі шығады.Бұл мәселе турасында қазақ тілін оқыту
әдістемесінің негізін қалаған Ы.Алтынсариннің пайымдауы бүгінге
дейін өз қүнын жоймаған: « Мұғалімнің жұмысы — балалар.
балалар бірдемені түсінбейтін болса, онда оқытушы олардың көкейіне
қондыра алмағаны үшін өзін-өзі кінәлауға тиіс. Ол балалармен
сөйлескенде ашуланбай, жұмсақ сөйлесуі, шыдамдылық етуі керек,
әрбір нәтижені ықыласпен түсінікті етіп, түсіндіруі керек, мәнерсіз
сөз, орынсыз терминдерді пайдаланбау керек » Бұл жерде оқушының
білім деңгейі мұғалімнің жылы дүсінікті сөзімен қатар оның
педагогикалық заңдылықтар мен ережелерді, оқыту әдістерін
қаншалықты білгеніне де байланысты. Сондықтан да болар соңғы
кездері қазақ тілін жаңа технологиялармен ( деңгейлеп,
саралап оқыту технологиясы, оқушыларды ізгілендіре оқыту технологиясы т.б.) оқытудың
Мұғалімнің оқушыға сапалы білім беру дәрежесі сабақты үйымдастыру жолдарын
сарынды, бір ғана әдіспен өтілген сабақтар оқушылардың пәнге деген
Қорыта айтқанда бастауыш мектепте сан есімді оқыту әдістемесінің тиімділігін
1) Сан есімді оқыту
оқушылардың тереңдейді;
2) Сан есімді оқыту тапсырмаларын қолдану арқылы
бастауыш сыныпта қазақ тілін оқыту сапасын арттыруға болады;
Оқушылардың сан есімді оқыту тапсырмалары арқылы тіл
мәдениетін, сөздік қорын жетілдіруге болады;
Бастауыш сынып қазақ тілі сабағында сан есімді
тапсырмаларын қолданудың
негіздерін айқындау тапсырмаларды жан-жақты сапалы пайдалануға
әсер етді;
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Қазақ тілінің грамматикасы, II том, Синтаксис, «Ғылым», 1967,
48-6.
Қазақ тілінің грамматикасы,
Синтаксис, Алматы, 1967, 18-6.
Нұрмаханова Ә. Қазіргі қазақ тілі. 1982,133-6.
Балақаев М, Қордабаев Т. Қазіргі қазақ тілі. Синтаксис, 1977,
81-6.
Асылов ¥. Даналардан шыққан сөз. - Алматы: «Мектеп», 1978
ж 356 бет.
Асылов Ү, М.Қ.Сұлтанғазина. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. -
Алматы: «Атамұра», 2000 ж 42 бет.
Асыл сөз. Қазақ балалар әдебиетінің кітапханасы - Алматы:
«Жалын», 1987 ж 24-34 бет.
Әлімжанов Д. Қазақ
методикасының кейбір мәселелері - Алматы: 1972ж 59 бет.
Әуелбеков Ш, Қонақбекова
материалдар. 2-сыныпқа арналған - Алматы: «Мектеп», 1984ж .
10. Балақаев М.Қазақ тілі 2-сынып (оқулық) - Алматы: «Мектеп»,1990
11. Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқьіту методикасы. - Алматы:Мектеп»,
12. Бастауыш мектеп 1997. №16, 17, 18, 19 бет.
ІЗ. Бәкірова «Қазақ тілі» оқулығына
14 .Балақаев М, Әмірова Р. Қазақ тілі 3-сынып (оқулық)
15.Бектаев К, Молдабеков К. Бастауыш сынып оқулықтары тесініңсөздігі Шымкент
16.Балақаев М.Б, Жұмабаев Ә.Е Қазақ тілі - Алматы: «Атамұра»,1978
17 М.Жұмабаев Педагогика. - Алматы, Ана тілі. 1992 -135-12
Байтұрсьшов А. Тіл тағылымы. - Алматы, Ана тілі 1992
446
Сембаев Қазақ совет мектебінің тарихы.
Жиенбаев С. Бастауыш мектепте кітап оықту методикасы.
-Алматы, 1939-65.
Волков И.П. Творчествоға баулимыз. Педагогикалық
ізденіс. - Алматы, 1990 - 105-534 б.