ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ БЕРУ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ҚАРЖЫ-ЭКОНОМИКА ФАКУЛЬТЕТІ
«МЕНЕДЖМЕНТ» КАФЕДРАСЫ
«МЕМЛЕКЕТТІК ЖӘНЕ ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ» МАМАНДЫҒЫ
Қорғауға жіберіледі,
Кафедра меңгерушісі,э.ғ.д., профессор
_________________
«____»_________________2009 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
тақырыбы: «Жергілікті өзін-өзі басқару органдары: жағдайы және даму басымдылықтары»
Алматы, 2009 ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ......................................................................................................................3
1 тарау. МЕМЛЕКЕТТІ БАСҚАРУ МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ - ӘДІСТЕМЕЛІК
1.1 Жергілікті өзін-өзі басқарудың маңызы, заңдық қалыптасуы негіздері мен
1.2. Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің теориялық аспектілері: даму барысы
1.3. Жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытудың шетелдік тәжірибесі және оны
2 тарау. ЖЕРГІЛІКТІ БИЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ
2.1 Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметі..................................37
2.2. Қазақстан Республикасында қалыптасқан жергілікті өзін-өзі басқару тәжірибесін талдау
3 тарау. ЖЕРГІЛІКТІ ӨЗІН-ӨЗІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІНЕ ҚОЛ ЖЕТКІЗУ
3.1. Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін және олардың мемлекеттік басқару
3.2. Жергілікті өзін-өзі басқару органдары мәселесінің мемлекеттік маңыздылығы ............................................................................................................63
ҚОРЫТЫНДЫ........................................................................................................69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ....................................................73
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан Республикасы Парламенті палаталарының бірлескен
«Қазақстан-2030» Стратегиясында қазіргі заманғы мемлекеттік басқарудың құрылымы мен кәсіби
Демократияландырудың бүгінгі жағдайындағы барысын ескерсек, жергілікті басқарудың барлық
Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2009 жылдың 6 наурыздағы
Оған дәлел ретінде дамудың жаңа сатысының логикасына саяси жүйені
Осы алға қойылған мақсатқа жету үшін мемлекеттің басқару орындары
Ел дамуының қазіргі кезеңінде мемлекеттік басқарудың тиімділігін одан әрі
Белгілі бір функцияларды мемлекеттік басқарудың белгілі бір деңгейіне жатқызу
Елімізде экономикалық реформалардың басым бағыттары мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру мен
Осыдан 6-7 жыл бұрын осы мәселе төңірегінде Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың
Үстіміздегі жылы жергілікті өзін - өзі басқаруды енгізу, оның
Бүгінгі күні қоғамда жергілікті өзін - өзі басқару туралы
Қазақстан аумағы кең, сондықтан еліміз аймақтарының табиғи байлықтарының қалыптасуы,
Дәл қазіргі кезде жергілікті мемлекеттік басқару органдары – ауыл,
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер
Жұмыстың бірінші бөлімінде мемлекетті басқару мәселелерінің теориялық-әдістемелік астарлары қарастырылды.
Екінші бөлім жергілікті билікті басқару органдарының қазіргі жағдайы және
Дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде жергілікті өзін-өзі басқару органдарының тиімділігіне
Жұмыстың қорытынды бөлімінде дипломдық жұмысты жазу барысында алынған нәтижелер
1 МЕМЛЕКЕТТІ БАСҚАРУ МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-
ӘДІСТЕМЕЛІК АСТАРЛАРЫ
Жергілікті өзін-өзі басқарудың маңызы, заңдық қалыптасуы негіздері мен дамуы
Ел Президентінің «Қазақстан-2030» барлық қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының
Бұл мемлекеттік басқарудың жүйелі болуын, әрбір басқару деңгейі үшін
Қазақстан Республикасы егемендік алған алғашқы жылдарында мемлекеттік басқаруды орталықтандыру
Қазақстан Республикасында тәуелсіздік алған 15 жыл ішінде бірінші рет
Жергілікті өзін - өзі басқару институттары мен мемлекеттік басқаруды
Нарықтың экономикадағы еркіндік, бәсеке және демократиялық тәртіптің болуына мемлекет
Мемлекеттік басқару – мемлекеттің өзінің органдар және лауазымды тұлғалары
Мемлекеттік басқару теориясының көрнекті өкілі Г.В Атаманчук осы мәселе
Демократия – халық билігі, демек, оның бірінші баспалдағы, бастауы
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің түрі де, тетіктері де әр
Қазақстан Республикасының Конституциясында жергілікті өзін-өзі басқару туралы бап та
Жергілікті биліктің түрлері: жергілікті әкімшілік – аумақтық бөліктерде биліктің
жергілікті мемлекеттік басқару
жергілікті өзін-өзі басқару.
Жергілікті мемлекеттік басқару дегеніміз жергілікті әкімшілік – аумақтық жердегі
Жергілікті өзін-өзі басқару дегеніміз сол аумақта тұратын тұрғындардың билігі,
Еуропа жүйесі бойынша жергілікті мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқару
Біріншіден, әкімшіліктің жергілікті өзін-өзі басқаруды «қамқорлығына алуы». Бұл жағдайда
Екіншісі - әкімшілік тұрғысынан жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін қадағалау.
Жергілікті өзін - өзі басқарудың қысқаша тарихына тоқтай кетсек,
Бір орталыққа қатаң бағындырылған тоталитарлық құрылым әр ауданның, одан
Ресей империясының қол астына енгеннен кейін де жергілікті басқаруда
1920 жылы «Қырғыз (Қазақ) АССР-і Еңбекшілерінің құқығы декларациясы» деп
1926 жылы Қырғыз Советтік Социалистік Республикасының Конституциясында «Кеңестер құрылмаған
1937 жылы «Қазақ ССР-ң Конституциясы (негізгі заң) жергілікті жерлерде
1968 жылы «Қазақ ССР-ң поселкелік, селолық және ауылдық халық
1978 жылғы Қазақ ССР Конституциясында жергілікті ерікті қоғамдар туралы
Дегенмен осы Конституцияның негізінде жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің екі
1991 жылғы заң бойынша («Қазақ ССР-ң халық депутаттарының жергілікті
1991 жылғы бойынша Заң бойынша екі жүйені қоса отырып,
Жергілікті өзін-өзі басқарудың заңдық негізі: 1995 жылы қабылданған Қазақстан
Қазақстан Республикасында жергілікті маңызы бар мәселелерді тұрғын халықтың шешуін
Жергілікті өзін - өзі басқару тұрғын халық тікелей сайлау
Жергілікті өзін - өзі басқару органдарын ұйымдастыру мен
Жергілікті өзін - өзі басқару органдарының дербестігіне олардың заңмен
Жергілікті өзін - өзі басқару жүйесінің Конституциялық негіздерін қарастырмастан
Халықаралық қауымдастықтың көпшілігі мойындаған осындай құжат - жергілікті өзін
Жергілікті өзін - өзі басқарудың конституциялық және құқықтық негізі:
Жергілікті өзін - өзі басқару туралы мәлімет:
жергілікті өзін - өзі басқару дегеніміз – жергілікті тұрғындардың
бұл құқық жалпыға бірдей сайлау ережесіне жабық дауыспен тәуелсіз
Осы құжатты негізге ала отырып, ТМД-ға қатысушы мемлекеттер жергілікті
Жергілікті өзін - өзі басқарудың заңдық негізі:
1. ТМД елдерінде заң және оны нормаландыру төмендегі тұжырымдамалық
жергілікті өзін - өзі басқару халықтың тіршілік қажеттіліктерін қамтамасыз
мемлекеттің демократиялық құрылысының ажырамас бір белгісі болып табылады;
азаматтар мемлекеттен жергілікті мәселелерді жергілікті өзін - өзі басқару
жергілікті өзін - өзі басқару, егер заң арқылы нақты
жергілікті өзін - өзі басқару тұрғындарының тіршілігіне тікелей қатысы
жергілікті өзін - өзі басқаруды жүзеге асыру кезінде ұлттық
жергілікті өзін - өзі басқаруды жүзеге асырудың шегі заң
Жергілікті өзін-өзі басқаруды ТМД елдері өздерінің Конституцияларына, осы заңға
Жергілікті өзін - өзі басқарудың түрлері:
жергілікті өзін - өзі басқару англосаксондық жүйесі (кейде жергілікті
Англосаксондық жүйенің басты ерекшелігі – жергілікті сайланбалы органды бақылап,
Бұл жүйенің екінші бір ерекшелігі - жергілікті өзін -
Жергілікті өзін - өзі басқару еуропалық жүйесі (кейде континенттік
Франциядағы жергілікті өзін - өзі басқарудың негізін коммуналар құрайды.
3) Жергілікті өзін - өзі басқарудың Кеңестік түрі: бұл
Жергілікті өзін - өзі басқарудың негізгі мәселелері:
Өмірдің барлық саласына бақылау қойып, уысында ұстаған өкімет, (демек
Демократиялық қоғамға қадам бастық деп жариялаған Қазақстан үшін нағыз
Біз жергілікті өзін - өзі басқару жүйесінің қазіргі проблемаларын
жергілікті өзін - өзі басқару жүйесінің құрылысы нақты да
а) жергілікті бір әкімшілік – аумақтық бірліктің тұрғындары заңды
ә) кеңес өздерінің арасынан адамды атқару органдарының басшысы етіп
б) жетекші сол жердегі түрлі әлеуметтік – экономикалық, коммуналдық
г) кеңес не оның мүшелері жетекшінің атқару жұмысына тікелей
Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқарудың алдынғы жағдай - өте (қызық)
Конституцияға сай жергілікті өзін - өзі басқару жүйесінің қоғамдық
Құрылымдық жағынан да, мазмұны тұрғысынан да жергілікті өзін -
Дегенмен, ең күрделі мәселенің бірі – сол өкілдікті органға
Әр нәсенің өз атауы бар, мүмкін әкімдер жүйесі әлі
Демек, Қазақстандағы жергілікті өзін - өзі басқару жүйесі тек
Сурет - 1 Қазақстан Республикасы мемлекеттік билік сызбасы
1982 жылғы муниципалдық реформаның нәтижесінде Францияда жергілікті мәселелерді шешу
Коммуналар, мемлекеттің пайдасынан зияны көп ұсақ бақылауынан құтылып, еркін
кеңге салып, босаған күштерін басқа мемлекеттік маңызды жұмыстарға бағытталды.
Жергілікті өзін - өзі басқару жүйесіндегі халықтың тікелей басқаруының
Дегенмен, жергілікті өзін - өзі басқару да жергілікті тұрғындардың
Қазақстан парламентінің оқылымынан өткен «Жергілікті өзін-өзі басқару туралы» заң
халықтың тікелей басқару түріне өз міндеттерін ойдағыдай атқара алмаған
Жергілікті өзін - өзі басқару жүйесіндегі халық басқаруының төте
Біздің бүгінгі өмірімізге қарағанда, жергілікті өзін - өзі басқару
Жергілікті өзін - өзі басқарудың арқа сүйейтін және басшылыққа
Муниципалдық құрылымның аумақтық шекарасы мен құрылымы,
Халықтың жергілікті маңызы бар мәселелерді шешуге қатысу жолдары мен
Жергілікті өзін - өзі басқару органдарын, олардың міндеттерін, сайланбалы
Жергілікті өзін - өзі басқару органдарының өкілдік мерзімі;
Жергілікті өзін - өзі басқару органдарының норматвиті актілерін қабылдау
Жергілікті өзін - өзі басқару органдары мен лауазымды қызметкерлерінің
Жарғы, міндетті түрде, мемлекеттік тіркеуден өтеді және бір сөзбен
Әкімшілік тарапынан бақылау дегеніміз не? Тоталитарлық басқару түрінен демократияға
Еуропалық Хартияның 8-бабы әкімшілік тарапынан жасалатын бақылауға төмендегідей түсініктеме
жергілікті өзін - өзі басқару органдарының қызметіне әкімшілік бақылау
жергілікті өзін - өзі басқару органдарының қызметіне әкімшілік бақылау
жергілікті өзін - өзі басқару органдарына әкімшілік тарапынан бақылау
ТМД елдеріне арналған (үлгі ретіндегі заң актісі) жобада
Жалпы алғанда, бақылаудың екі түрі бар. Біріншісіне, алдын–ала
Жергілікті өзін - өзі басқару құзырына қандай мәселелер жатады?
Жергілікті өзін - өзі басқарудың құзырына жататын мәселелер:
муниципалдық құрылымның құзырына жергілікті маңызы бар мәселелер мен жергілікті
жергілікті маңызы бар деп саналатын мәселелерге мыналар жатады:
муниципалды құрылымның жарғысын қабылдау,оған өзгерістер енгізу және оның жүзеге
муниципалдық меншікті иемдену, пайдалану және басқару;
жергілікті қаржы мәселесі, жергілікті бюджетті әзірлеу, бекіту және басқа
муниципалдық құрылымның аумағында құрылыс салу мен жоспарлау жолдарын ретке
муниципалды тұрғын үй қоры мен тұрғын үйге жатпайтын ғимараттарды
муниципалдық құрылымның иелігіндегі мектепке дейінгі, орта және кәсіптік білім
муниципалдық құрылымның иелігіндегі денсаулық сақтау мекемелерін ұйымдастыру, ұстау және
қоғамдық тәртіпті сақтау, муниципалдық қоғамдық тәртіпті қорғау орындарын ұйымдастыру,
муниципалдық аумаққа жататын жерлердің пайдалануына бақылау жасау;
жергілікті маңызы бар су қорларын, пайдалы қазба байлықтары кең
муниципалды энергия, газ, жылу, су, жүйелерін және жер асты
муниципалдық жол құрылысы және жергілікті маңызы бар жолдарды күтіп
жерлеу жөніндегі қызметті ұйымдастыру және зираттарды күтіп ұстау;
муниципалдық ақпарат қызметін ұйымдастыру, жағдай жасау; т.б.
Бұл ережелерге көңіл бөліп қараған адамның көзіне бір мәселе
Шынында да, жергілікті өзін-өзі басқару – тұрғындардың билікке ие
Жергілікті өзін-өзі басқарудың меншіктік-қаржылық көзі:
Кез келген басқару жүйесінің өмір шеңдігі де, жұмысының нәтижесі
Жергілікті өзін - өзі басқару органдарының өздерінің өкілдіктері деңгейінде
Муниципалды меншіктің құрамына жергілікті бюджеттің қаржылары, муниципалды бюджеттен тыс
Жергілікті өзін-өзі басқару органдары заң нормаларына сай муниципалдық меншіктің
Муниципалды меншікті жекешелендірудің тәртібі мен шарттарын жергілікті тұрғындар тікелей
Муниципалды меншікке жататын объектілерді жекешелендіруден түскен пайда толық түрде
Жергілікті өзін - өзі басқару органдарының өз кәсіпорындарын ашып,
Ал екінші жағынан, атқарушы аппаратты ұстау, түрлі жобаларды
Үлгі ретіндегі заң бұған толық рұқсат береді: жергілікті өзін
Есеп пен бақылау: Коммуналды меншік – жергілікті өзін
Қазіргі әлуметтік – экономикалық жағдайда меншікті алудан көрі оны
Жергілікті бюджет: жергілікті бюджет болмайынша – жергілікті өзін -
1.2. Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің теориялық аспектілері: даму барысы
Қай елде болмасын басқарудың екі сатысы – мемлекеттік және
Қазақстан республикасының Конституциясында жергілікті басқару мен жергілікті мемлекеттік басқару
«Қазақстан 2030» ұзақмерзімді Даму Стратегиясына қатысты баяндамасында Президент Н.Назарбаев:
Мемлекеттік басқару ісін орталықсыздандыру термині біздің республиканың өміріне осылайша
Жергілікті басқару лайық жағдайда жүзеге асуы үшін мынадай төрт
жергілікті өзін-өзі басқару органының қызмет ету аясы нақты айқындалуы
ол сайлау арқылы жүзеге асуы тиіс;
ол органның өз меншігі болуы керек;
аз ба, көп пе өзі бақылап- басқаратын бюджеті болғаны
Осы талаптардың біздің елде жүзеге асу деңгейі қандай күйде?
Өкінішке орай оның мән мағынасын жұртшылыққа тереңірек ұғындыру үшін
Елбасы Н.Назарбаевтың мемлекеттік басқару құрылымын жетілдіру мәселесіне байланысты өткізілген
Бұлай жасау – орталық мемлекеттік органдары мен олардың аумақтық
Бұдан былай жергілікті маңызы бар мәселелер жергілікті мемлекеттік басқару
Жоғарыда айтып өткен төрт шарттың келесі екеуі – меншік
Оның біріншісі – ең төмендегі атқарушы билікте жауапкершілікте молда,
Мұның біріншісі, 2003 жылғы 10 ақпанда Үкіметтің №147 шешіміне
Ең төменгі мемлектетік билік органдарын, яғни ауыл (село) әкімдерін
Жан-жақты істерді бірдей тындыратын әкім болуы үшін жоғары сапа
Жергілікті өзін-өзі басқару Конституцияның бір ғана бабы арналған, онда:
Мемлекеттік басқару жүйесін реформалауда асығыстық та жарамайды, асығыс жұмыс
Мемлекет басшысы өз Жолдауында: «біз шығыс даналығы, сабырлылығымен, сақтығы
Жергілікті өзін-өзі басқару демократиялық мемлекетің қызмет етіуінің қажетті шарты
1949 жылдың 10 желтоқсанында адам құқығының жалпы демократиясы туралы
Хартияның негізгі қағидасы тікелей қоғамдық істерге қатысуға азаматтардың тікелей
Жоғарыдағы аталғандарды ескере жергілікті өзін-өзі басқаруға анықтама берейік: жергілікті
Кез-келген мемлекетте жергілікті өзін-өзі басқару негізгі үш мақсаты жүзеге
елдің конституциялық тәртібінің негізі;
жергілікті мәндегі мәселелерді халықтың өзі шешу құқығы;
халықтың билік ету нысаны болып табылады.
Конституциялық тәртіптің бір негізі ретінде жергілікті өзін-өзі басқаруды білу
ерекше субьектіге ие – жергілікті қоғамдастықтың халқы;
қоғам мен мемлекетті басқарудың демократиялық механизімінің ерекше нысаны;
ерекше объектіге ие – жергілікті мәндегі мәселелер шешу мүмкіндігі;
билікті ұйымдастыру мен жүзеге асырудың ерекше нысанына
дербестікке ие;
өзінің жауапкершілігі негізінде өз қызметін жүзеге асырады;
Жергілікті өзін-өзі басқару теориясына арналған еңбектерді талдау нәтижесінде
жергілікті мәселелерді халықпен шешудің дербестігі. Ол жергілікті референдум, жергілікті
жергілікті өзін-өзі басқарудың, оның органдарының мемлекетті басқару жүйесінде ұйымдастырушылық
жергілікті өзін-өзі басқарудың материалдық және қаржылық ресурсының оның
халық алдындағы жергілікті өзін-өзі басқару органдарының және лауазымды тұлғалардың
жергілікті өзін-өзі басқаруды жүзеге асырудың ұйымдастырушы нысандардың әртүрлілігі. Жергілікті
муниципалды қызметте адамдардың құқықтары мен бостандықтарын сақтау қағидасының мәні.
жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру мен қызметтердің заңдылығы. Оны ұйымдастыру
жергілікті өзін-өзі басқару қызметінің жариялылығы. Оның қызметіндегі жариялылық қағидасын
Мемлекеттік кепілдік. Аталып отырған қағиданы жүзеге асыру жергілікті өзін-өзі
Жергілікті өзін-өзі басқару муниципиалды меншігін, қаржылық құралдарын басқару. Жергілікті
Заңға сай жергілікті өзін-өзі басқару органдары жеке және заңды
Мақсатты бюджеттен тыс қорлар, муниципалдық банктер және қаржылық-несиелік ұйымдар
муниципалды құрылым аумағында кешенді дамуды қамтаммасыз ету. Муниципалды құрылымның
Әлеуметтік-мәдени, коммуналдық-тұрмыстық және басқа өмірлік маңызды қызметтер мен халық
Жергілікті өзін-өзі басқару органдары бұл реттеушілік және басқарушылық қызметті
Қоғамдық тәртіпті сақтауды да осы органдар жүзеге асырады. Негізінен
Жергілікті өзін-өзі басқару аумағын жасауда үлкен үлес қосқан герман
Еркін қоғамдастық теориясының орнына өзін-өзі басқару қоғамдық теориясы
Кеңес кезіндегі жергілікті өзін-өзі басқаруды қарастыратын болсақ, ол 1918
Жергілікті кеңес өздерінің атқарушы аппараттарына ие болды. Олар оны
1980 жылдардың аяғы мен 1990 жылдардың басында жергілікті деңгейде
Осы заң 1991 ж 15-ақпанда Қазақстан Республикасының «Қазақ ССР-ы
Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту шараларының бірі 1992
1993 жылы 28-қаңтарда жоғарғы кеңестің 9-сессиясында Қазақстан Республикасының 12
1993 жылдың аяғында Қазақстан Республикасы жоғарғы кеңесі «Қазақтан Республикасының
біріншіден, аумақтық қоғамдық өзін-өзі басқару, оның экономикалық және қаржылық
екіншіден, «мемлекеттік билік органдары» және «жергілікті кеңеспен құрылатын атқарушы
үшіншіден, өкілді органдар мәжілістер мен жергілікті атқарушы органдар қалыптастырылмады,
төртіншіден, өкілді органдар аудан деңгейіне дейін құрылды және аудандық
бесіншіден, Заңда «жергілікті өзін-өзі басқару» түсінігі болмады, оның орнына
2001 жылы 23 қаңтарында «Қазақстан Республикасындағы жергілікті басқару туралы»
Кесте 1 - Жергілікті өзін-өзі басқару ұйымдарының үлгісі
Басқарудың мемлекеттік органдары
өкілді атқарушы соттар
Облыстық атқарушы органдар Облыстық өкілді органдар
Жергілікті қоғамдастықтың ассоциациялары
Аудандық атқарушы органдар Аудандық және қалалық (обылыстық мәндегі
Ауылдық поселкесі
Қалалық (аудан мәндегі қалалар) обылыстық мәндегі қалалар кеңесі
Жергілікті өзін-өзі басқару органдары
Шетелдердің жергілікті өзін-өзі басқару туралы заңдарында жалпы түрде коммуналды
1.3. Жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытудың шетелдік тәжірибесі және оны
Қазақсан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқарудың тиімді жүйесін қалыптастыру және
Жергілікті өзін-өзі басқару түсінігі екі жақты сипатқа ие: біріншіден
А.Г. Воронин, В.А Лапин, А.И Широков сияқты ғалымдардың пікір-лерінше,
Әртүрлі елдердегі жергілікті өзін-өзі басқару органдарының ықпалы елдегі саяси
Қазіргі уақытта шетелдерде жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің маңызды белгілері
Осы бағытқа орай, жергілікті өзін-өзі басқарудың үш негізгі үлгісін
ресми автономия және жергілікті өзін-өзі басқарудың дербестігі;
жергілікті өзін-өзі басқару органдарын қорғайтын өкілеттілігі бар орталық биліктің
Осы бағытқа сүйенетін мемлекеттерде орталық билік пен жергілікті өзін-өзі
Берілген үлгі жергілікті жерлерде жергілікті өзін-өзі басқару органдарын бақылау
Бұл үлгі фереративті құрылымды және англосаксондық құрылымды жүйедегі мемлекеттерге
Континенталды (француз) үлгісі тек континенталды Европада (Франция, Италия, Белгия)
Бұл үлгінің ерекше белгілері мынадай:
жергілікті өзін-өзі басқару мен жергілікті мемлекеттік басқарудың үйлесімділігі;
жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің белгілі бір ирархиясы;
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметтіне мемлекеттік бақылауды өкілетті жүзеге
Континенталды үлгінің негізі Францияда қаланды. Оған жергілікті басқару мен
Жоғарыда қарастырылған үлгілермен қатар жергілікті жерлердегі билікті ұйымдастырудың басқа
Өзін-өзі басқарудың қоғамдастықтың ерекше түрі Израилдегі киббуц болып табылады.
Муниципалды жүйені құруға мемлекеттің әкімшілік–аумақтық бөлінуі, тарихы, географиялық,
Демократияның белгілі органы – қажеттілік денгейі бойынша немесе белгілі
Мэр немесе бургамистер қызметі әртүрлі болады. Кейбір елдерде ол
Сурет - 2 «күшті мэр – кеңес»
«Әлсіз мэр – кеңес» үлгісі (3-сурет) алдындағы үлгіден кеңестің
Сурет - 3 «Әлсіз мэр – кеңес» үлгісі
«Кеңес-басқарушы» үлгісінде (4-сурет) мэр қызметі қарастырылмайды. Кеңестің қызметін ұйымдастыру
Сурет - 4 «кеңес басқарушы» үлгісі
«Комиссия» - үлгісі (5-сурет) жергілікті өзін-өзі басқарудың лауазымды тұлғаларының
Муниципалды органдар салалық белгілері бойынша құрылатын тұрақты немесе уақытша
КОМИССИЯ
Сурет - 5 «Комиссия» үлгісі
Кез-келген әкімшілік бірлікте негізгі күнделікті істерін атқарушы органдар орындайды.
азаматтармен сайланған өкілді жиналыс (муниципалды жиналыс) атқарушы органдарды құрайтын
муниципалды жиналыс пен атқарушы органдарды бөлек сайланатын жүйе Жапонияға
екі түрде болатын сайланбайтын органдар: атқарушы орган қызметін орталық
атқарушы орган қызметін арнайы шығарылған басқарушы менеджер атқарады. Мұндай
Жергілікті өзін-өзі басқарудың өкілеттілігі бұл – муниципалды құрылым аумағында
Жергілікті өзін-өзі басқару өкілетілігі екі топқа бөлінеді:
жергілікті өзін-өзі басқарудың «жеке өкілеттілігі», яғни мемлекет жергілікті қоғамдастарға
жергілікті өзін-өзі басқару органдарына кейбір мемлекеттік өклеттіктерді беру заңға
Жергілікті өзін-өзі басқарудың қай үлгісі жүзеге асырылғанына байланысты бөлінеді;
Мұнда қоғамдық тәртіпті қорғау, отқа қарсы қорғаныс саласындығы, санитарлық
Басқару қызметін муниципалды меншік құрайтын кәсіпорындарды басқару деп атауға
Еліміздің тарихи, географиялық, демографиялық ерекшеліктерін ескере отырып шетелдің бай
2 ЖЕРГІЛІКТІ БИЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ҚҰРАМЫ
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметі
Жергілікті өзін-өзі басқару органдары – бұл мемлекеттік құрылымдары қызметін
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің құрылуына орай жұмыс тобының мүшелері
Тұтастай алғанда, жергілікті өзін-өзі басқару жөніндегі жұмыстар ол туралы
Жергілікті өзін-өзі басқаруды жүзеге асыру үшін билікті орталықсыздандыру бағыттарын
Жергілікті жерлердегі мемлекеттік басқару ісін жергілікті өкілді және атқару
Маслихат халық үшін өмірлік маңызы зор мәселелерді шешеді. Ол
Пайда болған мәселелер бойынша шешімдер қабылданып баспасөзде жарияланады: оларды
Маслихат әр түрлі ережелер, белгілеп, оларды бұзғандар үшін әкімшілік
Ондай ережелер мынадай мәселелерге қатысты болады:
сауда (сауданы қай жерлерде ұйымдастыру, сауданың тәртібін қалай сақтау);
қоғамдық тәртіпті, өрт және жол қауіпсізідігін қамтамасыз ету;
аумақты санитарлық тазалықты сақтау;
қоғамдық көлікті пайдалану;
үй, хайуандарын ұстау және т.б.
Маслихатта осы және басқа ережелер жергілікті органдарға, азаматтарға арналады,
Маслихат жылына кемінде төрт рет сессияға жиналысқа жиналады. Маслихат
маслихат төрағасын, хатшысын комиссия мен басқа да органдар мүшелерін
жергілікті өмірдің маңызды мәселелердің жөнінде жергілікті атқару органдарының лауазымды
Жергілікті өзіндік атқарушы органдар (әкімияттар) Қазақстан Республикасы атқарушы органдарының
Әкімият бірнеше бағытта жұмыс істейді. Ол азаматтар мен
Әкімиятқа экономикалық салада белгілі өкілеттіліктер беріледі. Ол әлеуметтік мәдени
Әкімият мемлекеттік білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет мекемелерін басқарғанда,
Әкімият Қазақстан Республикасы Конституциясы заңдары ҚР Президентімен Үкіметімен актілеріде
Әлеуметтік – кәсіпкерлік корпорация – Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі
Әлеуметтік – кәсіпкерлік корпорацияның жалғыз акционері ұлттық басқарушы
Қазақстан Рпсубликасының әлеуметтік – кәсіпкерлік корпорациялар туралы заңнамасы Қазақстан
Әлеуметтік кәсіпкерлік корпорацияның негізгі мақсаты өңірлердің тұрақты
Әлеуметтік кәсіпкерлік корпорацияның міндеттері мыналар болып табылады:
Өңірлерде кәсіпкерлік қызметтің дамуына және отандық тауар өндірушілердің ішкі
Өңірлік ауқымдағы инвестициялық жобаларды немесе инвестициялық стратегиялық жобаларды әзірлеу
Бәсекеге қабілетті өндірістерді, оның ішінде рентабельді емес ұйымдарды оңалту,
Агроөнеркәсіп саласымен байланысты жобаларды іске асыруға қатысу.
Тауарларды, жұмыстарды және қызметтерді отандық өндірушілермен өзара
Әлеуметтік жобаларды әзірлеу және іске асыру.
Осы әлеуметтік – кәсіпкерлік корпорацияның мақсаттары мен міндеттері осы
Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорацияны құру тәртібі:
Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорация құру туралы шешімді Қазақстан Республикасының
Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорация бірнеше облыстардың және республикалық маңызы бар қалалардың,
Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорацияның қызметін құқықтық реттеудің ерекшеліктері:
әлеуметтік-кәсіпкерлік кропорацияның ерекшеліктері.
әлеуметтік-кәсіпкелік корпорацияның қызметін қаржыландыру.
әлеуметтік –кәсіпкерлік корпорацияның жер қатынгастары саласындағы қызметті жүзеге
әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорацияның мүлкін қалыптастыру ерекшеліктері.
қатысушысы әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорация болып табылатын әлеуметтік жобалар.
әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорацияны тарату
Жергілікті өзін-өзі басқарудың қаржылық – экономикалық үлгісін жасау үшін
Мемлекеттік басқарудың жергілікті органдарының қызметінің қаржылық негізі жергілікті бюджет
Жергілікті бюджеттер – бұл ҚР-ның Президенті мен ҚР-ның Үкіметінің
Республикалық және жергілікті бюджеттің өзара байланысы олардың өзара бөлісу
Бюджет заңдарына сәйкес «бюджеттік жүйенің қызмет етуі әртүрлі деңгейлердің
Жергілікті өзін-өзі басқаруды жетілдіруде басты проблема қаржымен байланысты.
Жергілікті бюджеттердің құрылымы қарастырар болсақ, республикалық бюджет құрылымымен бірдей,
Табыстар:
Салықтық түсімдер:
жеке табыс салығы;
әлеуметтік салық;
жер салығы;
көлік салығы;
мүлік салығы;
акциздер (толықтай емес).
Салықтық емес түсімдер.
Негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер.
Ресми трансферттер түсімдері (бюджеттік субвенция).
Шығындар:
жалпы сипаттағы мемлекеттік қызмет;
қорғаныс;
қоғамдық тәртіп, қауіпсіздік, құқықтық, сот, қылмыстық – атқарушылық қызмет
білім беру
денсаулық сақтау
әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамтамасыз ету
тұрғын – үй коммуналды шаруашылығы
мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістік
отын – энергетикалық кешені және жер қойнауын пайдалану
ауыл, су, орман, балық шаруашылықтары, қоршаған ортаны қорғау
өнеркәсіп, сәулет, қалақұрылысы және құрылыс іс - әрекеті
көлік және байланыс
борышты жабу
басқалар
ресми трансферттер.
Операциялық қалдық табыстар мен шығындардың айырмасы арқылы анықталады.
Таза бюджеттік кредиттеу
бюджеттік кредиттеу
бюджеттік кредитті жабу.
Қаржы операцияларымен жасалатын операциялардың қалдығы
қаржы активтерін сатып алу
мемлекеттің қаржы активтерін сату.
Бюджет тапшылығы (бюджет артықшылығы)
Бюджет тапшылығын жабу (бюджет артықшылығын пайдалану).
Осы құрылым бойынша соңғы жылдардың деректерін талдайтын болсақ, онда
Кесте 2 – Мемлекеттік бюджетте бюджеттік жүйе деңгейі бойынша
Көрсеткіштер жылдар:
2004 ж. 2005 ж. 2006 ж. 2007 ж.
млн.тг млн.тг млн.тг млн.тг
Түсімдер 609379 749661 1026747 1524458
Табыстар 391727 749661 1026747 1524458
Салықтық түсімдер: 369979 436402 541280 729222
Салықтық тыс түсімдер 9130 9712 6099 11089
Негізгі капиталдан сатудан түскен түсімдер 12918 25432 65867 84455
Трансферттер түсімдері (бюджеттік субвенция) 209060 278115 413501 699692
Шығыстар: 622064 783484 1000150 1468076
Шығындар 614953 783484 1000150 1468076
Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер 21946 27957 34867 44208
Білім беру 167363 213534 259724 371302
Денсаулық сақтау 107074 150316 185783 262852
Әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамтамасыз ету 40039 34140 37859
Тұрғын үй коммуналдық шаруашылық 67558 115826 135010 199937
Мәдениет, спорт, туризм және жер қойнауын пайдалану 9134 10102
Ауыл, су, орман, ерекше қорғалатын табиғат аумақтары және т.б.
өнеркәсіп; сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі 755 3941
Көлік және коммуникация 34027 44616 76725 156605
Операциялық сальдо - -33823 26597 56382
Таза бюджеттік кредит беру - -1541 -813 -742
Бюджеттік кредиттер - 1456 620 413
Бюджеттік крдиттерді өтеу - 2997 1433 1155
Қаржылық активтермен болатын операциялар бойынша сальдо - 7143 7592
Жергілікті бюджеттердің салықтық түсімдері 2007 жылы 2004 жылмен салыстырғанда
2.2 Қазақстан Республикасында қалыптасқан жергілікті өзін-өзі басқару тәжірибесін талдау
Жергілікті өзін-өзі басқару органдары көптеген жергілікті мәселелерді өздері шеше
6 – сурет. Өндіріс өнімінің көлемі
Өнеркәсіп өнімдерінің көлемі 2007 жылы 38,8 млрд. теңгені
7 – сурет. Негізгі капиталға инвестициялар
2007 жылдың 11 айында негiзгi капиталға салынған инвестициялар 56,9
Жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар департаментіне жұмысқа орналастыруға 35
8 – сурет. Медеу ауданның бюджетіне түскен салық түсімі
Салықтартық түсімдер: 2007 жылға жоспарланған болжам 116,9 млрд. теңге
9 – сурет. Аудан бойынша аз жиналған салық
Ең аз жиналған салық көлемі 885 632 мың теңгені
Аудандағы қызметкердiң орта айлық жалақысы 69 820 теңге, оның
2008 жылдың 01 қаңтарында жұмыссыз отырғандар – 816 адам.
Аудан мемлекет жүргізіп отырған индустриялық-иннвациялық даму саясатын жүзеге асыраға
«Жетісу» АҚ «ҚазТрансОйл» ААҚ, ҚР Қорғаныс Министрлігі, ҚР ҰҚК,
2007 жылы жаңа технологиялар, желі мен жабдықтарды енгізу. Аудан
ИСО 9000, 14000 сериялы өнімнің халықаралық сапа жүйесін енгізу.
Әлеуметтік қамтамасыз ету мәселелерін шешу. 2005 жылдың басынан бастап
Медеу ауданының аумағында 36,5 га саябақтар және скверлер, 20,42га
Ауданның көліктік инфраструктураның даму барысы. 2006-2007 жылдары Медеу ауданының
- 2006жылы 3,8 км, 2007 жылы – 0,9 км
- 2006 жылы 30,2 км, 2007 жылы – 54,02
«Думан» ықшам ауданында 5,03 км жол құрылысы жүргізілді, «Атырау-1,2,3»
Инвестицияның есебінен терренкур жөндеуден өткізіліп, магистральды көшелерге 90 қоқыс
Кесте 3 - Ауданды көріктендірудің негізгі бағыттары
№ Көрсеткіш жылдар:
2006 2007 2008 (болжам)
1. Аула аумақтарын жөндеу жұмыстары, бірлік 100 180 102
2. Аула аумақтарын жөндеу жұмыстары, млн.теңге - 571 390
3. Мектеп аулаларын жөндеу 12 14 -
4. Арық жүйесін қайта жөндеу, метр 2886 7723 25948
5. Жол құрылысы, шақырым - 5,3 8,2
6. Жолдарға толық және орта жөндеу жұмыстарын жүргізу, шақырым
Білім беру. «Қазақстан – 2030», ҚР Президентінің Қазақстан
Жалпы ұлттық тестілеуге 1399 мектеп бітіруші түлектер қатысты. Аудан
Ең жоғары орта балл алған мектептер қатарына №159 мектеп
Мәдениет. Ауданда қалалық мәдениетті дамыту бағдарламасын орындау бойынша жұмыс
Медеу ауданында әр ғасырдың мәдени мұралары сақталынған. Медеу ауданының
Мәдениет саласындағы жұмыстың негізгі бағытының бірі—тарихи-мәдени мұраны сақтау болып
Сонымен қатар, ауданда дарынды балаларға арналған «Медеу», «Рауан» музыкалық
Орталық ғылыми кітапханада «Мәдени мұра – рухани жаңғыру негізі»
«Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында, Медеу ауданының
Денсаулық сақтау саласы. Қазақстан Республикасының 2005-2010ж. денсаулық сақтау саласын
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 28 желтоқсан 2005 жылы №1296 қабылданған
Ұлы Отан соғысына қатысқан және соларға жататын адамдарға
Кішкентай сәбилерден бастап 18 дейін, профилактикалық тексеру жоспары орындалды.
Тегін және жеңілдікпен берілетін дәрі-дәрмекке бөлінген қаржыны игеру. БЕ
Үлкен жұмыс нашақорлармен жасалып жатыр. Аурулардың алдын ала профилактикалық
Әлеуметтік қамтамасыз ету саласы. Алматы қаласы, қалалық Маслихатының XXV
2007 жылда курортқа және емделіп қайтуға 83 мүгедектен өтініш
Экология. Ауданда 45 бақ, саябақ, үлкен көшелер, саяжолдарды тазалықта
Құрманғазы көшесі, Зенков көшесінің қиылысы;
Достық даңғылы, 38 «Кең дала» бизнес орталығының алдында;
28 панфиловшылар паркіндегі шіркеудің алдында;
Бұзырбаев көшесі, Гоголь көшесінің қиылысы (Орталық мәдениет және демалыс
Медеу ауданының аумағы бойынша ұзындығы 76 700 шақырымды құрайтын
Сонымен қатар, ауданда кесілген ағаштар орнын қалпына келтіру бойынша
Қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету. 2007 жылы Алматы қалсының Медеу
3 ЖЕРГІЛІКТІ ӨЗІН-ӨЗІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІНЕ ҚОЛ ЖЕТКІЗУ
3.1 Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін және олардың мемлекеттік басқару
Алдыңғы бөлімдерде айтылғандай, жергілікті өзін-өзі басқаруда маңызды рөл қаржылық
Билікті ұйымдастырудың «жоғары» деңгейі әр түрдегі жергілікті халықтың мүддесін
республикалық мәндегі қалалардағы қалалық аудандар;
облыстық және аудандық мәндегі қалалар;
поселкелер, ауылдық округтер.
Республикалық мәндегі қалаларда жергілікті өзін өзі басқарудың негізгі деңгейі
жергілікті өзін өзі басқару мен ұйымдастырудың қолайлығы үшін, себебі
бұл қалалар ерекше мәртебеге ие және облысқа теңеледі, осыған
Облыстық, аудандық мәндегі қалалар жергілікті өзін өзі басқару жүйесін
Ауыл деңгейіндегі жергілікті өзін өзі басқару жүйесін ұйымдастыру процесі
Осыған байланысты, жоғарыда аталған факторлардың кері әсерін әлсіздету үшін
ҚР-ның бюджеттік жүйесі 2 деңгейден тұрады – республикалық және
Жергілікті өзін-өзі басқарудың қаржылық құралдары негізінен жергілікті (облыстық) бюджеттен
Осылайша, біздің көзқарасымыз бойынша, жергілікті қоғамдастықтың бюджетін бекітпей жергілікті
жер салығы;
заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салық;
көлік құралдарына салық;
мұра және сыйлауға салық;
жарнамаға салық;
автомобильдерді қайта сатуға салық;
тұрғын үй қоры мен әлеуметтік – мәдени сала обьектілерін
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалардан тіркеулік алымдары;
курортты зонада өндірістік бағыттағы обьектілердің құрылысына салық;
курорттық алым;
саудаға құқық беруден алымдар;
ит иеленушілерден салық.
Осылай, жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің табыстары заңмен бекітілген салықтар
Муниципалды шаруашылық ету көмегімен жергілікті өзін өзі басқару
Муниципалды шаруашылыққа жеке шаруашылқ белгілері тән, себебі ұйымдар, кәсіпорындармен
Мұнда жергілікті өзін - өзі басқару жүйесінің кейбір ерекшеліктері
жергілікті қғамдастық территориясындағы шаруашылық етуші субьектілердің қызметін нормативті және
муниципалды меншік иелігіндегі кәсіпорын, мекеме мен ұйымдар. Жергілікті өзін
муниципалды меншік иелігінде емес кәсіпорындар, мекемелер мен ұйымдар.
Бұл шаруашылық етуші субьектілердің жергілікті өзін өзі басқару органдарымен
Муниципалды шарушылықтың түрлеріне келетін болсақ, Л.А.Велихов муниципалды шарушылықтың 4
Жергілікті басқару жетілдіру үшін шетелдік тәжірибелерді сараптау жөн. Айталық,
Бұрынғы Кеңес үкімет құрамында болған елдердің ішінде Эстонияда 1989
азаматтардың жеке табыс салығы 56%;
жер салығы 100%;
суды пайдалануға 20%.
Кәсіпорындардың пайдаларына салынатын салық жергілікті бюджеттерге төленген кезде, мұғалімдердің
Жергілікті өзін өзі басқарудың қалыптасуы мен дамуымен байланысты мәселелердің
«Партнерлық үлгісі» жергілікті және орталық биліктің қарым – қатынастарын
«Агенттік үлгі» байланыстың басқа сипатын ұсынады. Мемлекетік және жергілікті
«Өзара байланыс концепциясы». Жоғарыда аталғандармен салыстырғанда, бұл үлгі ммелекеттік
Өзара байланыстың тиімді нысаны муниципалды құрылымдар ассоциациясы арқылы мемлекеттік
Тағы да бір туындайтын мәселе – жергілікті өзін-өзі басқару
Келесі үлкен мәселе жергілікті өзін өзі басқарудың ресурстық негізін
Облыстық және жергілікті бюджеттер арасындағы табыс көзін бөлу оларды
Шетел тәжірибесі көрсеткендей, жергілікті өзін-өзі басқару органдарына салықтардың жеке
Табыс көзі түрлерінен басқа жергілікті бюджетке түсімдердің минималды қажетті
Қандай жағдай болмасын, жергілікті бюджеттерге жергілікті қоғамдастық қызмет етуіне
Жергілікті бюджет табыстарының «төменгі планкасы» минималды бюджеттік қамтамасыз етілу
Бюджеттік заң жобасын жасау бойынша жұмыстың үлкен көлемімен байланысты
Бұл тапсырманың шешу жолы – шектеу шарттарын анықтау болып
Меншікті бөлу процесіндегі билік деңгейлерінің өзара байланысы заңды процесс
Меншікті бөлу процесінде брлық жергілікті қоғамдастықтарға қатысты ортақ шешім
Мемлекеттік билік органдары мен жергілікті өзін өзі басқару органдары
Мұнда тұрақты қарым – қатынасты талап етеді және ол
Мемлекеттік билік пен жергілікті өзін өзі басқару органдарының қарым-
Нысандарды жүйелеу үшін келесі мәселелерді шешу керек: біріншіден, жүйелі
Аталған жағдайлар респбликасының мемлекеттік билігінің жергілікті өзін-өзі басқару
Аудан деңгейінде мемлекеттік біругу жүйесін сақтау мақсатты. Тек аудан
Мемлекет пен жергілікті өзін- өзі басқарудың өзара
Барлық аталған шаралар жергілікті өзін-өзі басқару органдардың
Жергілікті өзін-өзі басқаруды әдістемелік, ақпараттық және кадрлық қамтамасыз
3.2. Жергілікті өзін-өзі басқару органдары мәселесінің мемлекеттік маңыздылығы
Жергілікті өзін-өзі басқару демократияның негізгі, нақты айтқанда, міндетті атрибуты
Екіншіден, жергілікті өзін-өзі басқару бірінші кезекте өзімізге қажет.
Үшіншіден, кез келген қазіргі заманға демократиялық мемлекет тым болмаса
Басты себеп – жергілікті өзін-өзі басқаруды айқындаудағы Конституцияның ерекшелігінде.
Алайда, әлемнің көптеген елдерінде жергілікті өзін-өзі басқарудың қандай да
Біздің Конституциямызда мұндай деңгейлер қарастырылмаған. Негізгі заңның жергілікті өзін-өзі
2007 жылдың 21-мамырында ҚР Президенті Н.Назарбаев «ҚР Конституциясына өзгертулер
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарына мемлекеттік функцияларды жүзеге асыру заңға
Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру мен олардың қызметін реттеледі.
Өзін-өзі басқаратын қоғамның мүшелері өз қызметінің тәртібін заң шеңберінде
Жергілікті өзін-өзі басқару туралы заң Конституциясының осындай негізгі ережелеріне
Парламент жергілікті өзін-өзі басқару туралы заңды ұзақ қабылдай
Атап айтқанда, 150 астам заңнамалық актілерге өзгерістер енгізілді. Оларыдң
Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылдың 23 маусымында қабылдаған алғаш
жергілікті бюджеттер қалай қалыптасатыны анықталмаған. Село және кент бюджеттерінің
әкімнің жергілікті халық алдында есеп беруі анықталмаған;
әкімдерді сайлау екі жылға анықталғанымен, оларды қайта сайлау тетектері
сайлаушылар мен сайланушылар пропорциясында да алшақтықтыра жеткілікті;
осы сайлауға саяси партиялардың қатысу мүмкіндіктерінің жоқтығы
Жергілікті бюджеттерді теңестіру үшін салықтармен реттелетін жеке табыс салығын,
Осы мақсатта Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Мемлекеттік басқару деңгейлері
Әлемдік тәжірибені зерттеу барысында басқару мен өкілеттіктерді орталықтан алу
Біріншісінде, салық түсімдері орталық үкіметке аударылады. Бірақ мұндай жағдай
Екіншісі, салықтық өкілеттіктер мен міндеттерді бөлу орталық үкіметтің құзырында
Мемлекеттік басқарудағы секілді жергілікті өзін-өзі басқарудағы жергілікті органдардың құзырлары
Бүгінгі таңда жаңа жүйені өмірге енгізу үшін аса маңызды
Осы бағыттағы алғашқы нақты қадамдар Қазақстан Президенті жанындағы Демократия
Демократиялық реформалар бағдарламасын әзірлеу мен нақтылау жөнідегі мемлекеттік комиссияның
Жергілікті өзін - өзі басқару жергілікті қоғамдастық шеңберінде іс-қимыл
Кеңесті Төраға басқарады, оны Кеңестің не жергілікті қоғамдастықтың мүшелері
2006 жылдың мамыр айында Демократиялық реформалар бағдарламасын әзірлеу мен
жергілікті өзін-өзі басқару – халықтың міндеті емес, тек құқығы
жергілікті өзін-өзі басқарудың нысандарының деңгейін анықтау керек;
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының формасы (бұл орган – Кеңес,
жергілікті өзін-өзі басқару органы атқаратын қызметтердің шегін анықтау (жергілікті
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының бірігіп, үлкеюіне жол беру;
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қаржы оларға бөлінген қызметтерге сәйкес
«Жергілікті өзін-өзі басқару туралы» Заң жобасы талқыға түскеннен бері
Еліміздің президентік–парламенттік басқару жүйесіне өте бастады. Бұл өз
Мәслихаттар рөлінің артуы, елбасы облыс әкімдерін мәслихаттың келісімен тағайындауы
Қазір еліміз өз дамуының жаға сатысына көтерілді. Соның барысында
ҚОРЫТЫНДЫ
Жергілікті өзін өзі басқарудың шетел тәжірибесін зерттеу жергілікті
Қазақстан үшін жергілікті өзін-өзі басқарудың француздық үлгіні қолданған
Осылайша, муниципалды басқаруды ұйымдастырудың шетел тәжірибесі әлемде жергілікті
жергілікті өзін өзі басқару ерекше субьектіге ие –
жергілікті өзін өзі басқару – қоғам мен мемлекетті
жергілікті өзін өзі басқару басқарудың ерекше обьектісіне ие
жергілікті өзін өзі басқару билікті ұйымдастыру мен жүзеге
жергілікті өзін өзі басқару жеке міндеті бойынша өз
Жергілікті өзін өзі басқару жүйесінің Қазақстан Республикасының мемлекеттік құрылымындағы
ауыл, ауылдық округтер, қалалр, республикалық мәндегі қала аудандары деңгейінде
аудан, облыстық мәндегі қалалар деңгейінде жергілікті мемлекеттік басқару органы
облыс деңгейінде жергілікті өзін өзі басқару рөлі жергілікті
мемлекеттік басқарудың жоғарғы деңгейінде орталықсыздандыру процесін бақылайтын, жергілікті
Субенция мөлшері басқарудың жергілікті органдардың
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін енгізу нәтижесінде жергілікті бюджеттің құрылымындағы
Белгілі бір автономияға иелене, жергілікті өзін өзі
Бұлармен қатар жергілікті өзін өзі басқару органдары өз
республикалық және жергілікті бюджет арасында шығындарды қалыптасқан бөлуге инвертаризация
шығындық өкілеттіліктерді нақтылайтын бюджеттік заңдылықтарға түзетулер енгізу, олардың өзгерістеріндегі
бюджеттік жүйенің әрбір деңгейінің қаржылық ресурстарға обьективті (нормативті) қажеттіліктерін
Жергілікті бюджеттің шығындық қажеттіліктерін обьективті бағалау күрделі тапсырма болып
факторлық талдау негізінде аймақтық шығындық қажеттіліктерін жанама бағалау. Бұл
әрекет етуші мақсатты транспорттық негізінде аймақтық шығындық қажеттіліктерін бағалау;
мемлекеттің барлық аймақтары үшін бюджеттік шығындардың ортақ нормативін пайдалану;
жергілікті бюджеттің фактылық шығындары негізінде аймақтардың шығындық қажеттілігін бағалау.
Мемлекеттік билік органдарының қаржылық – экономикаық негізін қамтамасыз ету
Біздің жағдайда жергілікті өзін-өзі басқарудың негізгі деңгейге келесідей
- республикалық мәндегі қалалардағы қалалық аудандар;
- облыстық және аудандық мәндегі қалалар;
- поселкілер, ауылдық округтер.
Жергілікті өзін өзі басқару жүйесін құрғаннан кейін ҚР-да
Муниципалды мекемелер нысанында білім беру, денсаулық сақтау, өрт қауіпсіздігі
Жергілікті өзін-өзі басқару мен мемлекеттің өзара байланысуының әрекет
«партнер үлгісі» жергілікті және орталық билік қатынастарын ортақ мақсатқа
«агенттік үлгі» қарым – қатынастың басқа сипатын көрсетеді. Басты
«өзара байланыс концепциясы». Жоғарыда аталғандардан айырмашылығы бұл үлгі ммелекеттік
Біріншіден, олар бір біріне қатысты белгілі бір дербестік пен
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
«Қазақстанды демократияландырудың жаңа кезеңі – еркін демократиялық қоғамды жедел
«Қазақстан Республикасы Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң
Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауы «Қазақстанның әлемнің бәсеке
Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауы «Қазақстан экономикалық, әлеуметтік
Қазақстан Республикасы «Жергілікті мемлекеттік басқару туралы» Заңы 23.01.2001ж., өзгерістермен
Қазақстан Республикасы «Жергілікті өзін - өзі басқару туралы» Заң
ҚР Бюджет Кодексі 24.042004ж., өзгерістермен және толықтырулармен 31.01.2006ж.
Республикалық бюджет туралы 2001-2007 жылдар аралығындағы Заңдар.
ҚР Үкіметінің №523-шы Қаулысымен 2005 жылдың 27-ші мамырында бекітілген
Мемлекеттік басқару деңгейлері арасында өкілеттерді ажырату және бюджетаралық қатынастарды
О проведении выборов акимов аульных (сельских) округов, аулов (сел),
ҚР-ның аудандары, облыстық маңызы бар қалалары әкімдерінің сайлауын өткізу
Статистикалық жинақ «Қазақстан өңірлері - 2006», Алматы, 2006ж.
Жаманқұлов Б. Ауыл әкімі қандай болуы керек? // Егемен
Пірназар С. Жергілікті биліктің жауапкершілігі// Егемен Қазақстан, 19.04.2006ж.
Сәдірқызы Г. «Жергілікті өзін-өзі басқару...» // Егемен Қазақстан, 21.10.2005ж.
Басқаруды жетілдірудің бастаулары // Егемен Қазақстан,7.06.2006ж.
Дәулетбаева Б. Жергілікті өзін-өзі басқару // Дала мен қала,
Есали А. Жергілікті өзін-өзі басқару ірі қалаларда қалай шешіледі?//
Ихданов Ж.О. «Экономиканы орталықсыздандырудың кейбір
Нүкенов А. Жергілікті басқаруды жетілдіру мәселелері // Саясат. -
Бурлаков Л.Н. Мәселесі – жергілікті ... // Егемен Қазақстан,
Бурлаков Л.Н. Басқарудың тиімділігі мен мөлдірлігін арттыру - өмір
Мырзагелді Кемел. Әкімшілік реформаларды тереңдете беру – уақыт талабы.
Правовое обеспечение создания местного самоуправления в Республике Казахстан. Материалы
Мацупа Л. Жергілікті өзін-өзі басқару. Оған қоғам пісіп –
Жұмағұлов Б. Басқаруды жетілдіру бастаулары // Егемен қазақстан, 7.06.2006ж.
Шаекин Р.М. приоритеты и задачи бюджетно-трансфертного
Хаузер Х.Г. Система финансового выравнивания между федерацией и землями
К.Х.Третнер. Реформирование межбюджетных отношений в Германии // Финансы. –
Высоцкий М.А. Шведский опыт взимания НДС // Финансы.
Черник Д.Г. Налоги Швеции // Финансы. – 2001. №3.
Бутаков Д.Д. Реформирования бюджетных систем: опыт Восточной Европы //
Рудебек К. Финансы местного самоуправления: Шведский опыт // Финансы.
Бурлаков И.Н. Модернизация системы регионального и местного самоуправления в
Воронин А.Г., Лапин В.А., Широков А.Н. Основы управления муниципальным
Елубаева Ж. Межбюджетные отношения: состояние и направления реформирования (теория
Филиппов Ю.В., Авдеева Т.Т. Основы развития местного хозяйства. –
43
ҚР Президенті
Үкіметтің Премьер министрі
Мәжіліс
Сенат
Облыс, Алматы, Астаны мәслихаттары
Облыс, Алматы және Астана қалаларының әкімдері
Аудан
мәслихат ы
Аудан әкімдері
Село, кент әкімдері
Қазақстан халқы (сайлау құқығы 18 жастан бастап)
Конституциялық кеңес
Сенімсіздік
білдіру
Заң жобалары
Заң мәтіндері
Парламент келісімімен Премьер министр тағайындалады
7 жылға сайланады
Тарату құқығы
5 жылдық мерзімге 77 депутат сайланады, соның ішінде 67-сі
Тағайындайды
Тағайындайды
Кеңестің мүшелерінің 3-ін президент, Сенат және Мәжіліс төрағалары 2-2-ден
Премьер министрдің ұсынысы бойынша облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының
6 жылға Сенатқа әр облыстан және астана мен Алматы
Жартысы әр үш жыл сайын қайта сайланып
Мэр
әкімшілік
Кеңес
Мэр
кеңес
әкімшілік
ТӨРАҒА
КЕҢЕС
БАСҚАРУШЫ
ӘКІМШІЛІК
Сайлантын басшылар
Сайлантын басшылар
Сайлантын басшылар
Құрылымдық бөлімшелер
Құрылымдық бөлімшелер
Құрылымдық бөлімшелер
дерек.
жыл болжамы
процент
2006
2005
2004
2003
2002
140
120
100
80
60
40
20
0
46,2
45,3
72,3
28,6
43,9
42,3
66,8
95,5
116,9
34,9
млрд. теңге
Ауданның бюджетіне түскен салық түсімі
процент
жылдар
2006 жылдын 11 айы
2005
2004
2003
70
60
50
40
30
20
10
0
52,1%
65,4%
63,8%
56,9%
млрд. теңге
Негізгі капиталға инвестициялар