ЖОСПАР
КIРIСПЕ ...................................................................................................................3
I РЫНОКТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ИННОВАЦИЯ ........................................5
Инновация туралы жалпы түсiнiк .........................................................5
Инновациялық процесс және инновациялық қызмет .........................8
Инновациялық саясатты жүзеге асырудағы мемлекеттiң ролi ........11
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ
САЯСАТЫ ............................................................................................................15
2.1 Қазақстан Республикасында инновацияның дамуы және оны
қолдау шаралары ........................................................................................15
2.2 Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2005 жылдарға арналған
ҚОРЫТЫНДЫ ......................................................................................................24
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР .......................................................................26
КIРIСПЕ
Бүгiнгi әлемдiк экономикада Қазақстан Республикасының өзiндiк орны айқындалып
Егемендiк алғаннан кейiнгi макроэкономикалық көрсеткiштерге назар аударсақ ұлттық
Бiрақта мұндай жетiстiктерге жетуiмiз жер қойнауымыздағы минералды қорымыздың
Қ.Р-ның инновациялық мәселелерге қызығуы XXI ғ-дың әлеуметтiк –
Алдынғы уақыттарда экономикалық өсу факторы ретiнде посткеңестiк елдерде
Сондықтан мен пәнiнен курстық жұмысымның тақырыбын “Қазақстан Республикасының
Менiң бұл курстық жұмысты жазудағы мақсатым мен мiндеттерiмдi
Инновация туралы жалпы түсiнiк қалыптастыру;
Инновациялық өнiмдi iске асырудағы инновациялық процестiң негiзгi кезеңдерi
Инновациялық қызметi дамыған шетелдердiң саясаттарын қарастырып, олардың елiмiз
Елiмiздiң экономикалық өсуiндегi инновациялық дамудың тиiмдi екенiн дәлелдеу;
Ұлттық инновациялық жүйенiң құрылымы;
Елiмiзде инновациялық қызметтiң дамуы мен оны қолдау шаралары.
Мiне осыншама мақсаттар мен мiндеттер курстық жұмыс деңгейiнде
Инновациялық саланы мемлекеттік басқару индустриалды-инновациялық саясатты жүзеге асырушы
Стратегияның басты мақсаты шикiзат бағытынан қол үзуге
Өңдеушi өнеркiсiпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге
I РЫНОКТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ИННОВАЦИЯ
1.1 Инновация туралы жалпы түсiнiк
Жалпы “Инновация” терминi XV ғ. 1-шi жартысында пайда
Австрия ғалымы Й. Шумпетер XX ғ. 30-жылдары экономика
Инновация категориясының экономикалық анализде басты төрт аспектiсiн көрсетуге
инновация – интелектуалды еңбек нәтижесi, яғни инновация арқылы
инновация – бәсекелестiк күш, яғни нарықтың тепе-теңдiгiн бұзады;
жаңа өнiм және жаңа процесс қоғамға оң нәтижесiн
инновация – экономикалық өсу факторы ретiнде. /15/
Осындағы төртiншi аспектi бiздiң елiмiз үшiн маңызды болып
XX ғ. 50 жылдары американ оқымыстысы Роберт Солоу
Экономикалық эволюцияда көптеген ғалымдар тұжырымы бойынша олар техника
экономикалық динамика мен экономикалық өсудi қозғаушы фактор инновациялық
экономикалық дамуда бiлiм мен интелект басты рольде болуы
интелектуалдық қызметтi институционализациялау оның құрылымы мен негiзi болып
Қазiргi заманғы экономикалық теорияда экономикалық өсу факторларын негiзгi
елде экономикалық ресурстардың өсуi;
өндiрiстiң жаңа технологиялар арқылы қызмет iстеуi, ресурс шығындарын
шектеулi ресурстарды тиiмдi бөлудiң әдiстерiн талдау;
адамдардың денсаулығының, өмiр сүру деңгейiнiң өсуi.
Мұнда 1-шi әрекет экстенсивтi экономикалық өсуге жатса, ал
Экономикалық өсу сандық және сапалық өсуiне байланысты
Экстенcивтi түрiне:
Технологияда инвестицияның артуы;
Бос уақыты жоқ қызметкерлер санының артуы;
Тұтынушы шикiзат көлемдерiнiң, материалдардың, сыртқы капиталдардың өсу қарқыны;
Интенcивтi факторларға:
Ғылыми-техникалық прогрестi дамыту, яғни инновациялық дамудың жүзеге асуы;
Қызметкерлердiң мамандық деңгейiнiң жоғарылауы, бiлiм берудi дамыту;
Негiзгi және сыртқы қорларды қолдануды жақсарту;
Қызметкерлердiң бос уақытының өсуi.
Көрiп отырғандай елiмiз дамыған елдер қатарына қосылуы үшiн
Ол үшiн елде 1990 жылдан кейiн құлдырап кетен
Экономикалық iлiмдер тарихында жаңалық енгiзу түсiнiгiне түрлi көзқарастар
Техникалық прогресс теориясының дамуынан инновацияға берiлген ақшалай ресурстар
Қазiргi заманғы көз қарастар бойынша инновация техникалық жаңалықпен
XXI ғасырда әлемде мемлекеттiк экономика жүйесiнiң дамуының үш
шикiзаттық бағыттағы экономика;
дамушы экономика;
индустриядан кейiнгi қоғам экономикасы /4, 3б./.
Кесте-1 Экономикалық қоғамдардың негiзгi сипаттамасы
Қоғам түрi Индустрия ға дейiнгi Индустриалды Индустриядан
Мақсаты Өмiр сүру Экономикалық өсу Өмiр сүру сапасын
Базалық ресурстары Табиғат күшi, флора, фауна Пайдалы қазбалар
Таным әдістемесі Жекеден қоғамға Қоғамнан жекеге Жүйелiк анализ
Жүйелiк сипаттамасы, бiлiм беруi Бiлiм беру практикалық тәжiрибеде
Энергияны қолдану Бiрреттi Көпреттi Энергетикалық ресурстарды қолдануды оптималдау
Өндiрiстiк қызметтi ұйымдастыру сипаттамасы Индивидуал
ные, коллективтi Конвейер Жүйе, CALS технология
Экономика құрылымы Алғашқы Екiншi Үшiншi
шi шi
Қызмет түрi Өндiрушi Өңдеу- Инфра-
шi құрыл-
дық Сервис Ақпар-
тiк аттық
Қызмет көрсетудiң негiзгi бағыты Ауыл шаруашылығы, пайдала қазбалар
сiптiк қаржы,
өндiрiс көлiк,
байланыс Денсау Жинау,
лық, сақтау
мәдени өңдеу,
ет, ком ақпар-
мунал ат беру
дық
қызмет
Мұнда шикiзаттық елдерге жер қойнауында қазба байлықтары көп
1.2 Инновациялық процесс және инновациялық қызмет
Инновациялық процестiң негiзгi кезеңдерi
Алынған ойларды жүйелеу:
Рынок өзгерiсi туралы ақпарат жинау, жаңалықтар, ҒЗТКЖ ұйымдарынан
Фирманың жаңа өнiм өндiру мүмкiншiлiгiн және тәуекелдер деңгейiн
Мақсаттық рынок және оның дамуы туралы ақпараттар жинау;
Жекелеген ойларды талдау және жаңа өнiм идеясын зерттеу:
Мүмкiншiлiктердi және ойды практикалық iске асыруды анықтау;
Фирма дамуы стратегиясына жаңа өнiм өндiру жоспарының сәйкес
Болашақ өнiмнiң патенттiк айқындығын анықтау;
Жаңа өнiмнiң экономикалық тиiмдiлiгiне анализ жасау және маркетингтiк
Өнiм өндiру идеясының нақты жобаға айналу талдауын жасау;
Өнiмнiң техникалық-экономикалық сипатын анықтау, оның сапасына және тұтынушылық
Потенциалды рынок сұранысына және сату көлемiне талдау жасау;
Жаңа өнiмдi өндiруге кететiн шығындарды анықтап, өнiмнiң өз
Жаңа өнiм өндiруге қажеттi негiзгi ресурстардың көздерiн табу.
Жаңа өнiмдi игеру және оның рынокқа шығу мерзiмi;
Өнiмнiң пайдалылығын талдап, оған маркетингтiк бағдарлама жасау;
Жаңа өнiмдi дайындау:
Жаңа өнiм дамуының нақты бағдарламасын жасап дайындау;
Өнiмнiң техникалық жағдайын тексеру (экономикалық және әлеуметтiк қауiпсiздiгi,
Тауардың атын белгiлеп, оның тауарлық белгiсiн, оралуын, маркировкасын
Рынокта жаңа өнiмдi тестiлеу:
Өнiмдi 3 айда шектелген рынокта тестiлеу жүргiзу;
Сатылудың оптималды шараларын талдау;
Жарнама әдiсi мен құралдарын талдау;
Техникалық қызмет көрсетудi ұйымдастыру;
Жаңа өнiмдi өндiрiске енгiзу туралы шешiм қабылдау:
Жаңа өнiмнiң коммерциялық негiздемесi: сату көлемi, өнiмнiң пайдалылығы,
Фирманың өндiрiстiк мүмкiншiлiктерi бар ресурстарды тиiмдi пайдалануы және
Қаржылық мүмкiншiлiктер: инвестициялар, несиелер және гранттар;
Жаңа өнiмде патенттiк қорғаныстың болуы. / 5 /
Инновацияны жүзеге асыру үшiн оны мемлекеттiк қолдайтын құқықтық
Сондай-ақ инновациялық қызмет өз кезегiнде сыртқы ортамен ылғида
1-сурет. Инновациялық процестiң сыртқы ортамен қарам-қатынасы
* Купешова С.Т. Теория и практика инновационного
1-ші суреттен көрiп отырғанымыздай инновациялық процестi дамытуда сыртқы
Тек жаңа технологиялар ғана Қазақстанның өндірістік саласының тұрақты
2002 жылдың шілде айында қабылданған “Инновациялық қызмет” туралы
Шетелдік тәжірибе көрсеткендей, ғылыми-техникалық потенциал- кез-келген мемлекеттің өркендеуінің
1.3 Инновациялық саясатты жүзеге асырудағы мемлекеттiң ролi
Рыноктық қатынаста бәсекенiң дамуымен экономикада мемлекеттiң ролi төмендейдi.
Көптеген дамушы елдер табиғи ресурстарға бай бола тұра,
Қазіргі таңда ел экономикасы дамуының шешуші факторлары -
Жапондықтар жаңа өнімді ойлап табу және оны жасап
Ал Қытайда жаңа техника мен жоғары технологияны өндіріске
Ал Корея Республикасының /Оңтүстік Корея/ ғылым мен техниканы
Финляндия 1991 жылға дейін экспортының жартысын КСРО-ға жіберетін.
1990 ж. бүкіл КСРО елдерінің экономикасында жағымсыз жағдай
Нарыққа көшу процесі аяқталғаннан кейінгі жылдарда экономиканың жанданып
Әрбір ел дүниежүзілік рынокта өз орнын тауып, үлесінен
Іс жүзінде ғылыми зерттеулер мен инновациялық процестерді мемлекеттік
1. Ғылыми зерттеулерге мемлекеттің тікелей қатысуы;
Мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын ірі лабораториялар қалыптастыру, нәтижесін ақысыз
2. Қайтарымсыз негізде субсидиялар бөлу;
Мемлекеттік емес лабораторияларда іске асырылатын ғылыи зерттеу жұмыстарына
3. Ғылыми-техникалық зерттеулер мен тәжірибе жүргізуге инвестиция бөлінген
Елiмiздегi инновациялық қызметке мемлекеттiк қолдау көрсету 2-шi суреттегi
2-сурет. Инновациялық қызметке мемлекеттiк қолдау көрсету
* Купешова С.Т. Теория и практика инновационного
2-шi сурет бойынша инновациялық қызметтi мемлекеттiк қолдау үшiн
Бұл мәселенің шет елдерде қалай шешілетініне назар аударып
Жапонияда инновацияларға II дүниежүзілік соғыстан кейін көп көңіл
Инновациялар саласындағы мемлекеттің 2 қызметін атауға болады
Мемлекет
Құқықтық- нормативтік жағынан
қамтамасыз етеді
Ал мемелекет инновациялық саясатты солар арқылы жүргізеді. Шағын
Мемлекеттік деңгейде кәсіпорындарына мынандай қолдау көрсетеді:
1. Мамандандырылған мемлекеттік мекемелер (шағын инновациялық кәсірорындарға кеңес
2. Қаржылық кепіл беру мен. қаржылық көмек көрсету;
Оны 59 филиалы бар мемлекеттік қаржылық корпорация, 102
Шағын және орта бизнесті қолдаудың жапондық жүйесінің негізгі
Жапонияда орталық банктер кредиттердің 47% -н, ал жергілікті
Шет елдер тәжірибесінен инновацияны дамытудағы мемлекеттің рөлінің өте
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ САЯСАТЫ
2.1 Қазақстан Республикасында инновацияның дамуы және оны қолдау
Экономикалық ғылымдар және экономикалық даму тәжiрибесi көрсеткендей инновациялық
Ал 1996 жылы ЖIӨ-нiң 0,5%-ға өсуiмен экономикалық дағдарыс
3-сурет. 1990 – 2003 жылдардағы Қазақстандағы экномикалық дағдарыс
* Ю. К. Шокоманов “Состояние и
Сонымен қатар елiмiзде ғылым мен ғылыми-техникалық қызметтерге
Егер мұны дамыған елдермен салыстырсақ ғылымға бөлiнетiн қаржы
Елiмiзде стратегия жүзеге аспағандағы және асқандағы ЖIӨ-нiң құрылымының
4-сурет. Инновациялық қызметке бөлiнетiн ЖIӨ көлемiнiң
* Стратегия / “Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015
Елiмiздегi инновациялық саланы мемлекеттiк қолдауды ҚР-ның “Инновациялық
Инновацияның басым бағыттарын анықтап, инновациялық бағдарламарды жасау.
Мемлекеттің инновациялық саясатын жүзеге асыратын қажетті инвестицияны жұмылдыруды
Инновациялық инфрақұрылымды құру.
Мемлекеттік бюджеттен инновациялық бағдарламалар мен жобаларды мақсатты қаржыландыру
Бәсекеге жарамды өндірісті құруға мемлекеттің араласуы.
Мемлекеттік тапсырыспен орындалатын инновацияларды міндетті түрде рынокпен қаматамасыз
Отандық инновацияларды шетелге шығару. /10/
Сурет-5 - Ұлттық инновациялық жүйе
* Купешова С.Т. Теория и практика инновационного
Елiмiзде ғылыми-техникалық инновациялық бағдарламаларды дамыту үшін арнайы даму
Инновацияны жүзеге асыру үшiн оны мемлекеттiк қолдайтын құқықтық
Қ.Р-ның Статистика агенттiгi көрсеткендей, негiзгi капиталды инвестициялау негiзiнен
6-сурет. 2000 жылы өнеркәсiп саласында негiзгi капиталға
* Қуат Бораш “Инновация, оның елiмiз экономикасы
Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға өтпелi кезеңiнде экономикада кәсiпкерлiк
Әйтсе де бұл инновациялық жобаларға көптеген қаржы қажеттiлiгi
Осы мәселеге байланысты ендiгi жерде iшкi және сыртқы
Алатау АТП-не тоқталатын болсақ, ол еліміздегі инвестициялық жобалардың
Елiмiзде үкімет тарапынан жүргізіліп жатқан инновацияны қолдау саясаты
1 -ден, бұл үрдістердің жүруін тездететін құқықтық қамтамасыз
2- ден, индустриалды стратегияның дайындық кезеңінің басты міндеттерінің
Шетел инвесторлары және даму институтарының қатысуымен жоғары технологиялық
Қостанайда “Агромашхолдинг” ААҚ комбайн және мотор жасаумен айналысады.”Сингапур
Мемлекеттік Даму Институттары да нақты істі орындауға көшіп
Экспорттық кредиттер мен инвестицияларды сақтандыру корпорациясы да белсенді
Қазақстанның инвестициялық қоры осы жылдың 1-шілдесіне дейін 100
Ал Ұлттық инновациялық қор геостационарлық спутникті құру және
2.2 Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2005 жылдарға арналған
Индустриялық саясат дегенiмiз мемлекеттiң бәсекеге түсуге қабiлеттi және
Яғни елiмiз осы мәселелердi шешiп жоғары бәсекеқабiлеттi алдынғы
Стратегияның негiзгi мақсаты – бәсекелестiкке шыдайтын, импорт алмастырушы
Индустриялық-инновациялық даму бағдарламасына сәйкес бiз экономиканың шикiзаттық бағытынан
Ендi осы тұрақты экономикалық өсудiң бүгiнгi таңдағы ең
Стратегияның басты мақсаты шикiзат бағытынан қол үзуге
Өңдеушi өнеркiсiпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге
Дүниежүзiлiк экономиканың ғаламдануы аясында Қазақстанның қазiргi таңдағы экономикасының
экономиканың бiр жақты шикiзат бағыттылығы;
әлемдiк экономикаға ықпалдасудың әлсiздiгi;
ел iшiндегi салааралық және өңiраралық экономикалық ықпалдасудың босаңдығы;
iшкi рынокта тауарлар мен қызметтерге тұтыну сұранысының мардымсыздығы
өндiрiстiк және әлеуметтiк инфрақұрылымның жеткiлiктi дәрежеде дамымауы;
кластерлiк желiлердiң дамымауы, яғни кәсiпорындардың бiр орталыққа шоғырланбауы;
мұнай-газ және кен-металургиялық кешенге жатпайтын экономика саларында негiзгi
кәсiпорындардың жалпы техникалық және технологиялық артта қалушылығы;
ғылыми зерттеу және тәжiрибелiк-констукторлық жұмыстарға (ҒЗТКЖ) қаржының аз
ғылым мен өндiрiс арасында ұтымды байланыстыболмауы;
мамандарды және жұмысшы кадрларды даярлау мен қайта даярлаудың
экономиканың өңдеушi секторларына инвестициялар салуға отандық қаржы институттары
ЖIӨ-нiң 1 долларына электр энергиясының жұмсалу деңгейi бойынша,
Сурет-7 - 2000 жыл бойынша әлемдегi бiрнеше елдiң
* құрастырған автор
Қазақстан кәсiпорындарының негiзгi қорлары құлдырау алдында, 2001 жылдың
Ендi өндiрiске жұмсалатын электр энергиясының шығындарын ( ЖIӨ-нiң
Осы мәселелердi шешу қызметi барысында стратегияның келесi мiндеттерiн
Стратегияның мiндеттерi:
өңдеушi өнеркәсiпте орташа жылдық өсу қарқынын 8-8,4% мөлшерiнде
өңдеушi өнеркәсiптiң негiзгi қорларының өнiмдiлiгiн арттыру;
кәсiпкерлiк құрылымды қалыптастыру; бәсекелестiк артықшылықты жетiлдiретiн қоғамдық институттарды
ғылымды көп қажет ететiн және жоғары технологиялық экспортқа
сапаның әлемдiк стандартына көшу;
дүниежүзiлiк ғылыми – техникалық және инновациялық процестерге қосыла
Осы стратегияны iске асыру мерзiмi 2003-2015 жылдарды
1-шi кезең – 2003-2005 жылдар
2-шi кезең – 2005-2010 жылдар
3-шi кезең – 2010-2015 жылдар
Күтiлетiн нәтижелер: Индустриялық-инновациялық саясатты белсендi жүргiзу экономиканың өсу
ҚОРЫТЫНДЫ
Барлық әлеуеттi бәсекеге қабiлеттi, оның iшiнде экономиканың шикiзаттық
Әлемдiк тәжiрибе көрсеткенiндей, нарықтық экономикалы мемлекет экономикада құрылымдық
Проблемаларды шешу және Стратегия аясында алға қойылған мақсаттар
Экономиканы мелекеттiк реттеу әдiстерi мен саясатын жетiлдiру жөнiндегi
2003 жылы Индустриялық-инновациялық стратегиямызды iске асырудың алғашқы жылы
Мұны жақсы нышан деу керек, бiзде тәуелсiздiк алған
Қорытындылай келе, индустриялық-инновациялық саясатты жүзеге асыруда келесiдей шараларды
елдегi инновациялық күштердi қалыптастыру және нығайту;
мемлекеттiк мекемелердiң қызметiн индустриялық-инновациялық дамудың мақсаттарына сәйкес қайта
индустриялы-инновациялы дамуды халық арасында насихаттау;
отандық өнiмдердiң халықаралық рыноктарда бәсекеқабiлеттiлiгiн арттыру үшiн
инновациялық қызметке мемлекеттiк қолдау көрсету, шағын инновациялық бизнестi
Әрине дамыған елдер қатарына қосылу үшiн сол елдердiң
Отанымыз Қазақстан Республикасы алдағы кезеңде тиiмдi реформалар жүргiзу
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Н.А. Назарбаев. Қазақстан – 2030 Қазақстан халқына
Статистика 1991-2001 десят лет независима Казахстана.
Шумпетер Й. Теория экономическая развития. –
Купешова Сауле Телеухановна / Теория
Инновационный менеджмент / К.Нарибаев, С.Джуманбаев, А.Нусупова. – Алматы:
Есентугелов А. Долгосрочная стратегия развития экономики и
Ю. К. Шокоманов Состояние и перспективы экономического
Стратегия / “Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға
Н. А. Назарбаев. Задача науки – способствовать развитию
Әбдiжапар Сапарбаев Инновация – негiзгi қозғаушы күш//
Н. Ә. Назарбаев. Бәсеке қабiлеттi Қазақстан, Бәсекеқабiлеттi
Қуат Бораш Инновация, оның елiмiз экономикасы үшiн
Бердашкевич А.П Оподдержке инновационной деятельности в Японии //
Купешова С.Т. Ғылыми-технологиялық және инновациялық саладағы мемлекеттің орны
26
Жалпы шаруашылық және саяси-әлеуметтiк жағымды климат
Салықтық және несиелiк жеңiлдiктер
Инновациялық құрылымды құру
Мемлекеттiк қаржылық қолдау
Мемлекеттiк құқықтық қолдау
Өңдеушi сала – 14%
Өндiрушi сала – 86 %
Банктер, инвестициялық, сақтандыру және зейнетақы компаниялары, инновациялық қорлар,
Ғылыми зерттеу институттары, ғылыми конференциялар, тәжiрибе-құрастырушылық орталықтар, ЖОО-дары,
Заңдар, Жарлықтар, салық және несие жеңiлдiктерi, лизингтiң дамуы,
Ұлттық инновациялық жүйе
Қаржылық институттар
Мемлекеттiк реттеудiң тiкелей және жанама құралдары
ҒЗТКЖ ұйымдары
Инновациялық процесс
Ұйымды басқару
Құқықтық және саяси жағдай
Экономикалық, технологиялық.
Әлеуметтiк, психологиялық және мәдени жағынан