МАЗМҰНЫ
Кіріспе...........................3
І. І Петрдің өмірі........................
1.1. Балалық шағы.....................8
1.2. Жастық шағы....................11
ІІ. І Петрдің реформалары....................
2.1. Әлеуметтік-экономикалық реформалары.........33
Әскери реформалары.................39
Сыртқы саясаты...................43
Қорытынды........................53
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі................56
Қосымшалар.........................58
КІРІСПЕ
«Бір мемлекетте патшаның ұлы, отбасылық дұшпандықты көрген, туыстарынан
Бұл сөздер кім жайлы? Бізге ескі ертегіні еске
Бұл ешқандай да ертегі емес, әңгіме XVII ғасырдың
XVII ғасырда бірте-бірте жиналған мемлекеттің әлеуметтік экономикасы
Буржуазияның қамтылуының баяулығы олардың басыбайлылық-феодалдармен арасын шиеленістіре түсті.
Біз XVII ғасырдың екінші жартысында орыс халқы жаңа
Халық ісінде Петр өз халқының өкілі, көсемі болды:
Қалыптаспаған күші бар жас алып балуан (І Петр)
Төңкеріс қорқынышты күреспен өтті. Қайта құрушы халық тарапынан
Ежелгі орыс қоғамы рулық қауымда өнегелі ұстанымдар ұстанды.
Орыс және шетел тарихнамасында І Петрдің дәуірі, мемлекеттік
Өмірдің барлық салаларындағы үлкен жетістіктер, Ресейдің ұлы әлемдік
Тақырыптың өзектілігі
Қазіргі таңда Ресей Федерациясы Европадағы, тек қана Европадағы
Жұмыстың тарихнамасы
Жұмысты дайындауда С.М. Соловьев, В.О. Ключевский, С.Ф. Платонов
Ключевскийдің жазуы бойынша бюрократтандыру көптік қазынаны ұрлауға және
С.Ф.Платоновтың ғұмырындағы еңбегінің негізі – тенденцияға ұмтылудан қашу,
Тенденциялық мақтау мен трактовкаларды жоққа шығарып, Петрдің табиғи
СССР тарихы, 1975 жылы шығарылғанмен, көптеген маңызды
Жұмыстың мақсаты:
Ұлы патша І Петрдің саяси бейнесі жайлы баяндау,
Жұмыстың міндеттері:
І Петрдің балалық шағы жайлы баяндау.
І Петрдің жастық шағы жайлы баяндау.
Оның реформаларына тоқталу.
Әлеуметтік-экономикалық реформалары туралы айту.
Әскери реформалары.
Сыртқы саясатына тоқталу.
Жұмыстың құрылымы
Аталмыш жұмыстың тақырыбы «І Петрдің саяси портреті» деп
Жұмыстың хронологиялық шеңбері
Жұмысты жазу барысында XVII ғасырдың ІІ жартысы мен
Жұмыс барысында қолданылған әдістер
Жұмыстың бірінші «І Петрдің өмірі» жайлы тарауды жазу
І. I Петрдiң өмiрi
1.1. Балалық шағы
П.А.Романов (І Петр, Ұлы Петр) – бүкіл Ресейлік
Бірақ Алексей өлісімен Милославскийлер мен Нарышкиндер арасындағы үнсіз
Софьяның билігі кезінде Наталья ханым Москваға тек қысқы
Балалық шағының жағымсыз жақтарына байланысты Петр жөнді білімсіз
Петр үш жасында әкесінен жетім қалады да, таққа
Петрді оқыту тым баяу жүрді. Ескі орыс дәстүрі
Федор патша өліп артына мұрагер қалдырмайды. Федор өлгенде
Тағы да аластату мен қудалау, тағы да көз
1.2. Жастық шағы
Жас жеткіншек патша өз ауласынан қашып шыққаннан соң
Петрдің маңына жиналған адамдардың бәрі Батысқа, батыстың мәдениетіне
Князь Яков Долгорукий Францияға елшілікке кетейін деп жатқанда
Білетін адам табылады, бірақ іс төрт қабырғадағы біліммен
Өзінің бұл саяттан қалай құмарланғанын айта келіп Петр:
Петрге құпия болғандардың бәрі оның ұрпағына енді құпия
Қай жерде су көп екенін іздестіре бастады. Бірақ
Жас патша жастық шақтың күшін тек қана құрлықта
Орыстың «үйлену - өзгерту» деген мақалы Петрге орындалмайды.
Үйленгеннен кейін Петр өзгермейді. Қайта ол өзіне жаңа
Тиммерманмен айналысу, құрлықтағы және көлдегі думандар, күлдіргі және
Бірақ патшайым Натальяның ойында кеме болған жоқ. Одан
Лев Нарышкин мен князь Борис Голицын Наталья патшайымның
Шакловитый Петрдің жолын ұстаушылардың біріне (қайсысына болсын) қол
Міне гәп қайда жатыр! Патшайым мен Шакловитыйдың тілегін
Ең ақырында садақшылардың өзіне шын берілгендігін қыздыру керек
Белгісіз қажеттіліктер мен белгісіз тілектерге садақшылар белгісіз сөздермен
Садақшылар бұл әңгімелерге салқынқандылықпен қарады. Бұрын мүлдем тұншықтырды
Бұл оқиға да сескендірмеді. Садақшылар боярлар мен сауда
Садақшылар қозғалмады, ал 1689 жылы Петрдің Софьяға қарсы
Ешқандай қулық жасалған жоқ, бірақ Петр Софьяны қатты
Жетінші тамызда Жоғарыға құпия тасталған хат табылды деген
Егер садақшылардың көпшілігі Шакловитый және оның жақтастарының айтуымен
Сегізінші тамызда Петрдің Преображенскіден кетіп қалғандығы жайлы хабарды
Софья Троицаның не бастайтынын күтіп, отыра беруге болмайтынын
Істі тез аяқтауға асығу керек болды, сол күні
Софья Троицаға өзі баруды ұйғарды. Жеті жыл бұрын
Асығыс қайтіп келген Софья бұрынғы өзі үміт артқан
Қатты толқудан Софья өзінің шаршағанын сезінген жоқ. Өзіне
Кремльде осы аралықта барлығы жаңа жылды тойлауға дайындалып
Шакловитый соңғы қызметін атқарып жүрді, ал Голицын Москвадағы
Екінші қыркүйектің өзінде Троицаға неміс слободасынан адамдар жіберілді,
Софьяда әлі де садақшылар бар болатын. Бірақ олар
Шакловитыйдың тағдыры Голицынмен тығыз байланысты болды. Екеуінің тағдыры
Голицын үшін Петрдің жақындарының арасында ұрыс-керіс жүрді. Жершілдіктің
Князь Василийдің үкімінен кейін оның достарының бірі Неплюевтің
Шакловитыйды өзінің жақтастарымен бірге өлім жазасына кесті. Петрдің
11 қыркүйекте Шакловитый, Петров және Чермный өлтірілді.
Голицындер Яренскіде қалмады. Шакловитыйдің жақтастары жайлы іс созыла
Софьяға Шакловитый мен Голицындердің аты сияқты жақын үшінші
Сапоговпен жақындығын Медведев мойындамады. Оны өтінді, қинады, 15
Жақтастары мен жақын адамдары жауапқа тартылып, өлім жазасына
Бұл грамотада әлі де патшайым билеушінің болашағы жайында
Софья монастырьде, Голицын жер аударуда, Шакловитый қабірде болды,
Софья монастырьде болды. Иван Алексеевич бұрынғыдай патша деген
Петр жеткіншек жасқа келісімен, анасы мен туысқандары оны
1689 жылдың 8 тамызында түнде Петр Преображенскі садақшыларымен
Теңіздегі көңіл көтеру мүмкіндіктерінің артуы, оның Ақ теңіздегі
Нарышкиндер мен князь Бористің арасында көптеген келіспеушіліктер, көре
Бірақ Голицын де, Нарышкин де Петрдің жақын адамы
Лефорт Неміс слободасының ең толық жарқын да көрнекті
Лефорд ішкі басқару ісіне араласқан жоқ, ол істі
Ал ұлының ойында тек қана алдағы жылдары қандай
Петр 19 қыркүйекте Архангельскіден шығып Москваға бет алды.
Бірінші мамырда Петр басқа жорықтар сияқты думанды кештер
Соловецкіде біраз болған Петр Архангельскіге қайтады. Мұнда келіп
Марстық, нептундық думандардан кейін тойшыл қауым жайдарлы тойларда
Бәрі істің жаман жүріп жатқанын, бұлай істеуге болмайтынын
Ыдыратушылармен күрес бұрынғы қарқынымен жүріп жатты. Біз казак-ыдыратушылардың
Шевкал ыдыратушыларға өзінің есаулын жібереді. Ол Басов бізге
Ақ теңіздің өзі Петр үшін жіңішке, көңілсіз, мақсатсыз
Лефорт екі жылда көп нәрсе өзгереді деп ойлады.
1705-1706 жылдары Астраханьдағы көтеріліс – салықтың өсуінен туды.
XVIII ғасырдың алғашқы 10 жылдығында Поволожье мен Приуральеде
ІІ. І Петрдің реформалары
2.1. Әлеуметтік-экономикалық реформалары
Көбіне Петрдің қайта құруларына Ресейдің экономикалық және әлеуметтік
Бірақ С.М. Соловев сияқты кейбір тарихшылар ғана «экономикалық
Экономикалық саясаттың қандай-да бір үлгімен ұқсастығын кейбір кеңес
Жоғарыда айылған терең ойластырулар айқын көрінген мақсатты бағыттар
Тарихшыларды Петрдің экономикалық саясатының бұтақтарынан өнеркәсіп саласы қызықтырады.
Орыс халқының дәстүрлі өмір заңдылықтарына зиян келтіріп жатқан
Батыс елдерінің тарихнамасында Петрдің өнеркәсібі табиғи алғышарттары қалыптаспай
Көптеген зерттеушілердің І Петр дәуіріндегі орыс өнеркәсібін дамыту
Кейбір кеңес тарихшылары Ресейде сол кезде болған қолөнер
Зерттеушілер өнеркәсіптің қандай жолмен таңдағанына қарамастан (табиғи, жасанды)
І Петрдің өнеркәсіп саясатын зерттеген көптеген авторлар жаңа
Петр өз реформаларында алдын ала дайындалған жоспарды ұстана
Полтавадағы жеңіс пен Прут жорығындағы соғыс қимылдары кернеле
1. Билік органдары мен басқару реформасы
Петрдің барлық өзгерістерінің орталық орнын осы реформа қамтыды.
1708 жылдан бастап ескі сарайлар құлатылып, жаңалар салынды.
1722 жылы Сенат басына генерал-прокурор сайланды. Ол билік
Басқарудағы жаңа жүйе дворяндықтардың белсенділігін арттырды. Бірақ ел
2. Сословие құрылымы
1. Қызметтік сословие. Шведтермен күрес тұрақты әскерді талап
2. Қалалық сословие. Петрге дейін қалалық сословиені өте
3. Шаруашылық. Ғасырдың І жартысында дворлық салық салу
4. Шіркеулік реформа. Абсолюттің орнауында шіркеулік реформаның
5. Қаражат мөлшері. Петр салық жинауды ұлғайтты.
6. Мәдениет пен тұрмыстық реформа
Реформаның басты бағыттарының бірі – мәдениеттің дамуы, тұрмыстағы
Петр басшылық еткен жылдары түрлі ірі экспедициялар ұйымдастырылды,
Петр жасаған кунсткамера түрлі тарихи мемориалдық заттар мен
Өнер. XVIII ғасырдың І жартысында тұрақты қалаларды салуды
Тұрмыстағы өзгерістер. Енді үйреніп қалған ұзын жеңді киімдер
2.2. Әскери реформалары
Ұлы Петрді кейде Ресейде тұрақты әскер құру мәселесі
Әдебиеттерде Петрдің әскери-соғыс ісіндегі өзгертулерімен қатар мемлекеттік аппарат
Петрдің әскери реформалары туралы әдебиеттердің негізгі бөлімдері, әсіресе
Петрдің әскери реформалардағы қақпайласуға мінездеме ретінде әкімшілік қайта
«Академистер мектебінің» пікірі бойынша Петрге дейінгі әскери істер
Бұл көзқарасқа қарсы «Орыс мектебінің» өкілдері Д.Ф. Масловский
Екі мектеп өкілдері арасындағы әскери тарих жөнінде теориялық
Қазіргі кеңестік әдебиеттерде жиі кездесетін соңғы үшінші көзқарасқа
Шетелдік көзқарастарды жақтайтын тарихшылардың ойы бойынша, ақырында жүргізілген
Петрдің қажымайтын алдағы жоспарларға қойған ұсынулары жиі-жиі реформалар
Петрдің әскери таланты жөнінде айтылатын жақсы бағалар әрине,
Шайқастар нәтижесі бойынша көзқарас. Көптеген авторлардың айтуы бойынша
Олардың (реформалардың) өмірге икемділігіне қатысты кейбір тарихшылар Петр
Тарихшылар өздерінің талдауларын көбінесе Ресейдегі әскери істерді Батыстағы
Қайта құруларға нәтиже қоюдағы ең бедерлі қарсы қарым-қатынас
Көптеген тарихшылар Ключевскийдің қайта құрулар соғыстағы әлсіреулер нәтижесінде
2.3. І Петрдің сыртқы саясаты
Кумпандық Азов жорықтары. Түріктерге қарсы белсенді қақтығыстардың басталуы
1695 жылдың күзінен жаңа жорыққа дайындық болды және
1697 – 1698 ж. «Ұлы елшілік».
Құрамында 200 адамы бар «Ұлы елшілік» Мәскеуден 1697
Ал бұл саяхаттың екінші мақсатына келсек, Петр Голландияның
Петрдің шетелдегі саяхаты өте маңызды болды.
Басқа жерлерде Петрдің болуы оның оның жеке тұлғасын
Оның Батысқа саяхаты Мәскеу мен Батыстың қарым-қатынасын күшейтті.
Шетелде Петр державолардың нағыз саяси қарым-қатынасын танып, түріктерді
Алғашқы өзгерістер және садақшылық іздеу.
Садақшылар бунты жайында хабар Петрды Ресейге шақыртты. Алдымен
Сібір соғысының басталуы. 1699 жылы Петр шведтермен соғысқа
18 тамызда Мәскеуде «преизрядный фейрверк» өртелінді. Петр Алексеевеич
1699 жылы 17 қарашада 3 дивизияға бөлінген 25
Қыркүйектің аяғында ғана Петрдің әскерлері Нарваға жиылды, тек
Петрдің Европаны шарлау үстінде туған үміті шайлығып қалды.
Шекаралық аймақ Новгород, Псков, Печарско шіркеулерінде жұмыс қайнап
1701 жылдың аяғында 300-ден астам қару-жарақ жасалды. Осы
1702 жылы шілде айында Шереметьев Шлиппенбахқа тағы да
1703 жылдың көктемінде орыс әскерлері Нева бойымен түсіп,
Карл үлкен қателік жіберді. Петрдің мұндай сәттіліктерге жетуіне
Петр әскерімен олармен поль жерінде шайқаспай, өздерінің жаңа
1708 жылы Карл ХІІ Продно қаласын алды, содан
1708 жылы күзде Петр Карлдың сенген обоздарьи мен
Лесной түбіндегі шайқас Карл ХІІ-ні қару-жарақсыз, қосалқы әскерсіз,
Карл ХІІ-ні құлатқан Полтава шайқасы соғысты тоқтатпады, ол
Балтикадағы әскери-теңіз флоты 1703 жылдан бастап құрыла бастады.
1719 жылы Швецияға десант жіберілді. Ол онда бірнеше
Ништадттық татуласу келісімі. 1721 жылы 30 тамызда Ништадт
Петр қатты қуанды, бұл жеңісті ол алдымен Петербургтегі
Солтүстік соғыс аяқталысымен Петр жаңа соғыс – Парсылармен
Қайып хан мен І Петр арасындағы байланыстар. І
Жоңғар шапқыншылығы біздің тарихымызда ешқашан ұмытылмайды. Себебі осынау
1697 жылы Тәуке хан Тобыл қаласына Тәшім батырды
Бір қызығы 1716 жылдан кейін осынау тарихи құжаттарда
Біздің қолдағы бар құжаттарға қарағанда, Қазақ мемлекетінің ханы
Қазақ елі мен Ресей арасында бейбітшілік орнатуға;
Жоңғарға бірігіп қарсы тұруға шақырады.
Құжаттың сол жері орысша былай жазылған:
«Хайп хан, с царским величеством желает быть в
Келесі құжатта қазанның 14-і күні Қайып хан ордасына
1717 жылы қарашаның 29-ында Сібір губернаторы М. Гагариннің
Мұндай орыс елшілерінің құжаттары көп. 1718 жылдың 1
Осы жылы Әбілхайырдың елшілері де Ресейге келе бастаған.
Осы хаттардың текстін оқырманға түгелдей ұсынғаннан гөрі негізгі
Қазақ тарихында үш Қайып хан бар. Олар туралы
Көп ұзамай Қазан қаласының губернаторы П. Салтыков Қайып
ҚОРЫТЫНДЫ
Петр I қоғам өмiрiнiң барлық саласында iрi реформалар
Помещиктер мен феод. мемлекеттер тарапынан қанаудың күшеюiне қарсылық
Патша үкiметi 1705-06 ж.Астрахан көтерiлiсiн, 1707-09 ж. Булавин
Петр І әскер күш-қуатын күшейтіп, Россияның халықаралық аренадағы
Петр І мәдениет, халық ағарту саласында да
1724 жылы Петрдің денсаулығы нашарлады, бірақ ол сонда
Петрдің реформалары жайында пікір оның көзінің тірісінде де
Білімі мол, әдебиетке көп көңіл бөлген (тарихқа, құқық,
Ресей тарихында дәл І Петрдей өзгертулер жасаған адам
Петр дәуірі Ресей тарихында алтын әріптермен жазылып қалды
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. С. М. Соловьев Сочинения. В 18
2. Н.И.Павленко Петр Великий. - М.: Мысль, 1990
3. Новаковский В.И. Рассказы о Петре Великом -
4. Буганов В.И. Петр Великий и его время.
5. Овсянников Ю.М. Петр Великий. Первый русский император.
6. Ключевский В.О. Исторические портреты. М.: Изд-во Правда,
7. История СССР с древнеиших времен до конца
8. Ключевский В.О.,Соч.,т.4, М. – 1958
9. Павленко Н.И. Петр Первый и его веремя
10. Петр Первый, - 2-ое изд., исправление –
11. Соловьев С.М. Публичные чтения о Петре Великом.
12. Баггер Ханс. Реформы Петра Великого: Обзор ислед.
13. Плеханов Г.В. История русской общественной мысли, Соч.,т.21-22,
М.-Л. - 1925;
14. Маркс К. и Энгельс Ф.Полн. собр.соч. 2
Том 12,стр.615-616,692-693, 701;
15. Бобылев В.С. Внешная политика России эпохи Петра
16. Каменский А.Б. От Петра І до Павла
17. Бескровный Л. Г. Реформы армии. М., 1962.
18. Соловьев С.М. Чтение и рассказы по истории
19. Молчанов Н.Н. Дипломатия Петра Великого. Ред.. Т.В.Романова
20. Тарле Е.В. Северная война и шведское нашествие
21. Артаманов В.А. Россия и Речь Посполитая после
22. Павленко Н.И., Артамонов В.А.
27 июнья 1709: (Полтавская битва) - М.: Молодая
23. Соловьев С.М. История России с древнейших времен.
т.13-18. М., 1962-1963 – 701 с..
24. Платонов С.Ф. Учебник русской истории для средней
25. Сыров С.Н. Страницы истории, М., Изд-во Русский
26. Платонов С.Ф. Петр Великий. Личность и деятельность.
27. Посланник Петра І на Востоке //
28. «Қайып хан мен І Петр арасындағы байланыстар//
29. Әбусейітова М. Қазақ хандарының дипломатиясы//Егемен Қазақстан. –
30. Қазақ совет энциклопедиясы.Алматы,-1976ж. 9-том,222-223-беттер.
31. Энциклопедический словарь. Издание Брокгауза и Ефрона. Т.
Жас Петр (неміс гравюрасы)
Қосымша А.
Қосымша Ә.
Наталья Кирилловна Нарышкина, Петрдің анасы
Алексей Михайлович, орыс патшасы, Петрдің әкесі
София патшайым
Евдокия Лопухина, І Петрдің бірінші әйелі
Федор Алексеевич, Петрдің үлкен ағасы
3