Мазмұны
Кіріспе............................. 4
1. Кәсіби бағдар беру жұмыстарының теориялық негіздері.............. 6
1.1 Кәсіби бағдар беру жұмыстарының бағыт-бағдары...... 6
1.2 Кәсіби бағдар беру жұмысының жүйесі................ 10
2. Мектепте кәсіби бағдар беруді жүзеге асырудың формалары.............. 15
2.1Мектептегі жоғары сынып оқушыларына кәсіби бағдар берудің формалары
15
2.2 Жоғары сынып оқушылырына кәсіби бағдар беру арқылы мамандық
20
Қорытынды.............................. 24
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.................... 26
Кіріспе
Мамандық таңдау бұл адам өміріндегі маңызды, қиын және жауапты
11 сыныпты бітіргеннен кейін жастар ерте ма кеш па
Сондықтан дұрыс қадам жасау үшін кәсіби бағдар деруден өту
Қай істің де алға өрлеуі мамандардың біліктілігіне байланысты. Қазіргі
Өткен жылы техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарының
Мемлекеттік колледждер мен кәсіптік лицейлердің құрылымында қысқа мерзімді курстар
Бұл жұмыстың нысаны – жастар.
Зерттеу пәні – жастарға кәсіби бағдар беру, оның түсінігі,
Курстық жұмыстың мақсаты – мектепте кәсіби бағдар беру жұмыстарының
Бұл жұмыстың негізгі міндеттері:
«кәсіби бағдар беру» түсінігін талдау;
өзге мемлекеттердегі жастарға кәсіби бағдар беру жүйесін қарау;
жастарға кәсіби бағдар берудің қалыптасу механизмін меңгеру;
жастарға кәсіби бағдар берудің мазмұнын қарау;
қазіргі кәсіби бағдар берудің әдістерін талдау;
жастарға кәсіби бағдар беру жүйесіндегі мәселелерді қарастыру;
жалпы білім беретін мектептердің кәсіби бағдар беру әрекетін қарау.
Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі тараудан және олардың тұжырымдарынан,
1 Кәсіби бағдар беру жұмыстарының теориялық негіздері
1.1 Кәсіби бағдар беру жұмыстарының бағыт-бағдары
Әлемдік білім беру кеңістігіне бағытталған білім берудің негізгі
Кәсіби бағдар беру - жас ұрпақты өзіне ұнаған тиісті
Кәсіби бағдар берудің негізгі мақсаты жас ұрпақты саналы түрде
- оқушылардың бойында ішкі психологиялық - әлеуметтік мәнділікті реттейтін
- түрлі еңбек қызметтері мен сыйластық қатынастарын тәрбиелеу;
- кәсіпті өз бетінше, саналы түрде жеке қасиеттерін есепке
Республикамыздың Конституциясында еліміздің азаматына еңбек етуге құқық берілген, оның
Алғашқы күндерден бастап жалпы білім беретін орта мектептерде білім
Әсіресе өкіметтің қабылданған қаулы-қарарларында 1986-1990 жылдар мен
Осы орайда Республикамызда орналасқан әрбір мектептің, өндірістік ұжымның, ата-аналардың,
Қазіргі таңда мектеп оқушыларын еңбекке тәрбиелеудің жан-жақты және күрделі
Кезінде мектеп оқушыларына кәсіптік бағдар беру мәселесі көптеген ғалымдар
А.В.Луначарский 1918 жылы халық ағартудың Бүкілроссиялық І съезінде сөйлеген
Н.К.Крупская еңбек тәрбиесі және политехникалық оқыту мәселесіне өзінің көптеген
Сондай-ақ С.Т.Шацкийдің «Политехнизм туралы» (1930ж.) және П.П.Блонскийдің «Кәсіп таңдау»
А.С.Макаренко да «Кәсіп таңдау» (1937ж.) деген еңбегінде тек мектеп
Жастарға кәсіптік бағдар беру туралы алғашқы ойлар, ХІХ ғасырдың
Осындай идеялар Кеңестік Одақты мекендеген елдерде жастардың, адамдардың мамандықты
Осы кәсіптік мамандықтың барлығында да адамдар қызмет ететін, бірнеше
Соғыстан кейінгі жылдары оқушыларды еңбекке тәрбиелеу жүйесі одан әрі
1958 жылдың оқушылардың өндірістік еңбегін ұйымдастырудың неғұрлым тиімді формаларын
Қазіргі жалпы білім беретін орта мектептердің оқу-тәрбие жұмысында кездесетін
Кеңес орнағаннан кейінгі уақыттан қазірге дейінгі кәсіптік бағдар берудің
1) Кеңестік кезең орнағаннан кейінгі мектептердің қалыптасуы мен 1937
2) 1937-1954 жж. аралығын қамтыды. Бұл кезеңде еңбек пәні
3)1954-1984 жж. аралығы. Бұл кезеңде қаулы қарарлардың оқытуды күшейтуге
4) 1984-1991 жж. аралығы. 1984 жылы кәсіптік және жалпы
5) 1991 жылдан бергі кезеңді кәсіптік бағдар беруге қатысты:
Бүгінгі күні мектеп оқушыларына кәсіби бағдар беру жұмыстары қайтадан
Мамандықты саналы таңдауда адамның қабілеттілігінің қалыптасуының да үлкен маңызы
Адам қабілеттілікке қоршаған табиғатқа, әрбір адамның өзін-өзі шыңдауға байланысты,
1.2 Кәсіби бағдар беру жұмысының жүйесі
Адамның кәсіби жарамдылық бағасының кейбір элементтерінің тарихы ерте ғасырда
Жоғарыда айтылғандай 1908 жылы Бостонда кәсіби бағдар берудің алғашқы
Өзінің жұмысында бюро келесідей жағдайларды басқарды:
сәтті оқиғаға сенгенше, мамандықты таңдау керек;
тыңғылықты ойлаусыз, кәсіби кеңес берушіге жүгінусіз ешкім мамандық таңдамау
жастар мамандықтың барлық түрімен таныс болулары керек, кездейсоқ немесе
Бірініші дүниежүзілік соғыс (1914-1918 ж.ж.) кәсіби жарамдылықты анықтауда қажеттілікті
«Кәсіби бағдар беру» түсінігін қарастырмас бұрын бағдар берумен байланысты
- адам күш салатын аумақ, яғни онда адам өзінің
- белгілі бір еңбек түрімен айналысатын адамдардың тұтастығы;
- дайындылық, яғни білім, білік, дағдыға байланысты адам белгілі
- әрекет, шебер жұмысы, яғни уақытқа таратылған еңбек функциясын
Кәсіби бағдар беру іс-әрекетінің объектісі адамның өзін тануындағы әлеуметтік-кәсіптік
1-сызба. Кәсіби бағдар беру принциптері
Танымдық принцип. Мамандық таңдаудағы еңбек іс-әрекетіндегі тек өзінің ғана
Сай келушілік принципі. Қызығушылығы икемділігі, ынтасы, таңдаған мамандығы сонымен
Белсенділік (активность) принципі. Мамандық таңдаудағы өзін тану процесіндегі тұлғаның
Жалпы білім беретін орта мектептерде кәсіби бағдар беру жұмыстарының
Оқушылардың бойында ішкі психологиялық - әлеуметтік мәнділікті реттейтін қызмет
Түрлі еңбек қызметтері мен сыйластық қатынастарын тәрбиелеу;
Кәсіпті өз бетінше, саналы түрде жеке қасиеттерін есепке ала
Еліміздің бүгіні мен ертеңі қолында тізгіні бар жастардардың қолында.
Жалпы білім беретін мектептерде жоғарғы сынып оқушыларының кәсіптік бағдарын
Қоғамдағы қайта дайындау міндетті түрде жастардың еңбекке деген мотивациясын,
Республикамыздағы экономиканың өсуі, әр-түрлі кәсіпкердік жаңа басқа да мамандықтардың
Мектепте кәсіптік бағдар жұмысын жүргізуде пәндер арасында еңбек сабағының
2 Мектепте кәсіби бағдар беруді жүзеге асыру
2.1 Оқушыларға кәсіптік бағдар берудің әдістері мен формалары.
Кәсіптік бағдар мағынасы - оқушының ерекшеліктерін ашу және осы
Кәсіптік бағдар мектеп жұмысының жеке дара саласы бола алмайды.
Мектептегі кәсіптік бағдар бойынша педагогтардың негізгі функциялары;
- оқушы тұлғаны қалыптастыру және дамытуды, оқып үйрену (соның
- икемділіктерді қалыптастыру және дамыту туралы әңгімелесу, белгілі бір
- практика кезінде әрбір оқушы өздерінің кәсіптік қызығулары
- оқушыларды Республикадағы, аудандағы, қаладағы негізгі жұмыс түрлері мен
- әрбір кәсіптің ауыл шаруашылығы және мәдениеті, кез келген
- белгілі бір кәсіп және мамандық қоятын білім, іскерлік,
-таңдаған кәсібін және жүмыс барысында алда кездесетін қиындықтарды игеру
- еңбек жағдайы және сипаты, қоғамдық өзара қарым-қатынастар, қызығулықтар
- қазіргі кезде жаңа техника мен технологияның енуіне байланысты
- оқушыларды мамандық таңдауға сүрақтар бойынша консультациялар беру;
- бітірушілерді мектеп бітіргеннен соң да оқу және
Кәсіптік бағдарды іске асыра отырып, төмендегілерді есепке алу керек:
- кәсіптік бағдар барлық оқушыларға қажет және ол түлғаның
дамуына жағдай жасауы керек;
- кәсіптік бағдар барлық оқу-тәрбие жұмыстарының интегралдық бөлімі болып
- кәсіптік бағдар жұмыстарын бастауыш сыныптардан баланы мектепте тәрбиелеу
-тұлғаның қасиетіндегі негізі объективті критерилері оқушылардың іс-әрекетінің айқын жағдайларындағы
- оқушы тұлғаны дамытудағы негізгі жағдай оның айқын жағдайлардағы
- мамандықты еркін әрі саналы таңдау үшін, болашақ буынның
- барлық оқу-тәрбие процесі кезінде кәсіптік қызығулықтарды икемділіктерді, мотивтерді
- кәсіптік консультация, ұзақ жүйелік және оқу барысы кезінде
тәрбие және өнімді еңбек жан-жақты болғанда ғана іске асады;
- кәсіптік бағдардың іс әрекетінің, оның нәтижесін тексеру және
мектептің, отбасының және қоғамның нақты жоспарын талап етеді;
- кәсіптік бағдарды ғылыми басқару үшін кәсіптік бағдар қызметінің
Мамандық таңдау - жауапты да күрделі іс-әрекет. Кәсіп пен
1. Оқушының таңдаған мамандығы еңбек рыногында сұранысқа ие ме?
2. Мамандықтың адамға қоятын талаптары, яғни еңбекке даярланғының (жан-жақты;
3.Мамандыққа оқыта отырып сол адамның қаблеттілігін білу. Мамандық таңдауда
Оқушы мамандықты өзі таңдайтын болса жемісі нәтижелі болады. Сонымен
Кәсіптік бағдар беру - көп салалы әрі қиын үрдіс.
Кәсіптік бағдар беруде әрбір оқушының психофизиологиялық жеке қасиеттері, мамандық
Кәсіптік мектептің инжинерлік-педагогикалық мамандары болашақ оқушыларын орта мектепте оқып
Оқушылардың кәсіптік мектепке дейін байқалмаған қасиеттері мен қабілетінің кейде
Оқушы мінездемесін зерттеу арқылы алынған мәліметтер салыстыруға, сараптауға негізделуі
Сауалнама кешенді ақпарат алу мақсатында қолданылады. Сұрақ өте көп
Оқушы зерттеу үшін зертханалық және табиғи эксперимент қолданылады. Арнайы
Оқушыны зерттеуде әр-түрлі әдістер қолданылса, мәліметтер жан-жақты және толық
Өндіріс шебері мен топ жетекшісінің басты міндетерінің бірі -оқушылардың
Өмірде кездесіп жататындай, кейде оқушы өзінің денсаулығына сай келмейтін
Соңғы жылдардағы зерттеулер мен практика анықтағандай болашақ мамандардың кәсіптік
Оқушыларға кәсіби бағдар берудің негізгі формалары: оқу лекциялары, саяхаттар,
Кәсіптік ақпаратта әңгіме, демонстарциялау, лабораториялық және практикалық тапсырмалар, кітаппен
Кәсіптік консультация ұзақ жүйелік бақылау және түрлі оқып үйрену
Кәсіптік бағдар беру әдістерінің сан қырлы салаларын екі топқа
a) оқу процесіндегі іс әрекет - кәсіпорындағы өндірістік практика;
б) сабақтан тыс жұмыстар барысы.
Ұжымдық әдіспен топ, бригада болып жұмыс істеу жақсы жетістіктерге
2.2 Жоғары сынып оқушылырына кәсіби бағдар беру арқылы мамандық
Оқушыларға кәсіби бағдар беру және болашақ мамандығын анықтап алуға
Балаларға мамандық таңдату оңай жұмыс емес. Бұл проблеманы зерттеушілер
«Мамандық» сөзіне анықтама берейік. Профессия - латын сөзінен шыққан
Мамандық таңдау - өте жауапкершілікті және маңызды іс. Мамандық
Оқушылардың мектептегі және қоғамдық пайдалы іс- әрекеті оның кейін
жас жеткіншектердің қазіргі нарықтық қатынасқа кіруі;
өзінің өмірлік позициясын қорғай білуі
қоғамдық өмір туралы экономикалық және саяси білім алу,
құқықтық мәдениетті дамыту[17].
Мамандықтарға сұранысының тұрақтылығының көрсеткіші әр мамандықтардың жұмыс орнының санынын
Қоғамның әлеуметтік және ғылыми-техникалық прогресі жылдамдап отырған заманда адамның
Кәсіптік бағыттылықты қалыптастырудың адами алғышарттары жоғары кластарда туындайды танымдық
Алайда, жалпы практика анализі көрсетіп отырғандай, көптеген мектеп түлектері
Кәсіптік бағдар беруде кәсіби ақыл - кеңестің алатын рөлі
Оқушылар қажеттіліктерімен, құндылықтық бағдарлармен, қызығушылықтарымен, бейімділіктерімен, мотивациямен, тән қасиеттерімен,
Ақыл-кеңес кезінде оқушылар белгілі мамандық таңдағанда, жұмыс істейтін әлеуметтік
Қай істің де алға өрлеуі мамандардың біліктілігіне байланысты. Қазіргі
Соңғы жылдары мемлекет тарапынан жастарға айтарлықтай қамқорлық жасалынып жатыр.
Кәсіби таңдауға дайындық мәдениеті оқушыны еңбек етуге баулиды. Жалпы
Мамандық көптеген қызметтік орын немесе дәреже түрінде болады. Қызметтік
Кәсіби бағдар беру түсінігімен «оптация» және «оптант» түсініктері байланысты.
кәсіби өмір түрінің теориялары (құрылымдық концепциялар);
мотивациялық теориялар;
тұлғаның теориялары.
Құрылымдық теорияда тұлғаның кәсіби дамуы өмір бойы болатыны айтылған.
Кәсіби өзін-өзі анықтаудың тиімділігі оқушылардың мамандық таңдауға психологиялық дайындылығымен
Бағдар берудегі жұмыстың формасын дұрыс ұйымдастыруға байланысты оқушының білім
Кәсіби бағдар беру құралының жүйесі - тұлғаның кәсіби даму
Адамның өзін өзі анықтау қажеттілігі өз бетімен ешбір пәнге
Тұлға мен оған қатысты сыртқы жүйенің кәсіби бағдар беру
Қорытынды
Бүгінгі таңда ХХІ ғасыр табалдырығын еркін аттаған азат ұрпаққа
Өскелең ұрпақтың білімі әлеуметтік – мәдениетке сәйкес болуы қажет.
Оқушыларға кәсіби бағдар беру және болашақ мамандығын анықтап алуға
кәсіби ақпараттандыру
кәсіби кеңес
мамандықты таңдау
Көптеген шет елдерде кәсіби бағдар беру бюросы дамыған. Ол
Еңбек тәрбиесінің мақсаты еңбекке даярлау ғана емес, сонымен қатар
Тұлғаның ақыл-ой, дене, адамгершілік және басқа жақтарынан дамуының нәтижесі
Бүгінгі заманда жұмысты жалпы адамзаттың құндылыққа, өзара түсінушілікке, ынтымақтастыққа
Еңбек тәрбиесінің мазмұны және жүйесі
Оқу барысындағы еңбек. Сабақ барысында еңбек дағдылары, іскерлік, төзімділік
Еңбек тәрбиесі үшін еңбек сабағы өте маңызды, онда оқушылар
Еңбек сабақтарының процесін жетілдіру, оқушылардың еңбекке шығармашылық қатынасын қалыптастырады.
Соңғы жылдары мемлекет тарапынан жастарға айтарлықтай қамқорлық жасалынып жатыр.
Халықты техникалық және кәсіптік біліммен қамту көптеген факторларға байланысты,
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Студенттердің кәсіби бағытын қалыптастыру // Ұлт тағылымы , №
ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Жаңа кезең - Жаңа экономика» лекциясы.Қ.Р.
нтінің ресми сайты.
ҚР білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы.
Сарбасова Б.Қ, Шәушекова Б.Қ. Педагогика негізі. -Қарағанды, 2004.
Тұлғаның кәсіби бағыттылығын дамыту үрдісінің моделі. «Мереке-праздник для всех»
ГриншлунС.С.и др. Проблемы профессионального самоопределения молодежи. – М., 1986.
Жуковская В.И. Психологические основы выбора профессии – М., 1998.
Взаимодействие общеобразовательной школы и специальных учебных заведений в профессиональной
Захаров Н.Н. “Профессиональная ориентация школьников: учебное пособие для студентов”.
“Профессиональная ориентация старших школьников в процессе трудового обучения” /
“Профессиональная ориентация молодежи”/ А. Д. Сазонов, Н. И. Калугин,
“Профессиональная ориентация и обучение труду в сфере обслуживания”/ [В.
“Профессиональная ориентация молодежи и организация приема в высшие учебные
“Профессиональная ориентация учащейся молодежи: Межвузовский сборник научных трудов”;- Новосибирск,
“Профессиональная ориентация учащихся: Учебное пособие для студентов пед. ин-тов”;
Методика формирования профессионального самоопределения школьников на различных возрастных этапах.
Пряжников Н.С. Активизирующие опросники профессионального и личностного самоопределения. Методическое
Пряжников Н.С.. Профессиональное и личностное самоопределение личности. – М.
Чистякова С.Н., Захаров Н.Н. профессиональная ориентация школьников: организация и
Пряжников, Н.С. Активизирующие опросники профессионального и личностного самоопределения/Н.С. Пряжников.
Кәсіби бағдар берудің принциптері
Танымдық
Сай келушілік
Белсенділік
Даму