Жоспар
Кіріспе 1
І. Нарықтық экономикаға өту кезіндегі еңбек нарығының қалыптасуы
1.1. Еңбек нарығының құрылымы 5
1.2. Еңбек нарығының қалыптасуына әсер ететін факторлар 7
1.3. Жалақының қалыптасуы 9
ІІ. Қазақстандағы еңбек нарығының әлеуметтік мәселелері 14
2.1. Жұмыссыздық мәні 15
2.2. Жұмыссыздық көрсеткіштері мен түрлері 16
ІІІ. Еңбек нарығын қалыптастыру мен әлеуметтік жағдайын
3.1. Еңбекпен қамтамасыз ету саясаты 21
3.2. Еңбек биржасының мәні 24
Қорытынды 26
Қолданылған әдебиеттер тізімі: 30
Кіріспе
Еңбек адам өміріне қажетті материалдық және рухани игіліктерді
Еңбек дегеніміз шығармашылық процесс, яғни еңбек өзінің даму
Еңбекті түсіну үшін оның обьективті және субьективті жақтарын
Қазақстан Республикасының «Еңбек туралы» Заңында «еңбек қатынастары- тараптардың
Адамның алдына қойған мақсаты, оны ынталандыратын уәждер зор
Сонымен қатар нарықты экономика еңбек нарығы мен жұмыс
Нарық жалдау қатынастарын да қарастырады, одан барып жұмысқа
Еңбек қызметі процесінде еңбек қатынастары өзара келсім –шарт
І. Нарықтық экономикаға өту кезіндегі еңбек нарығының қалыптасуы
Қазақстан Республикасы нарықтық экономикаға көшу кезінде, бұрынғы экономикаға
Еңбек нарығы, әлеуметтік еңбек қатынастарының жүйесі, ол нарық
1.1. Еңбек нарығының құрылымы
Еңбек рыногында жұмыс күші бір жағынан сатылады, ал
Еңбек рыногы пайда болуы және іске кірісуі үшін
- еңбек рыногының субъектілері /жалданған еңбеккер және олардың
- субъектілер қабылдаған экономикалық бағдарламалар, шешімдер мен заң
- рынок механизмі / жұмыс күшіне деген сұраныс
- жұмыссыздық және оған байланысты әлеуметтік төлемдер;
- рынок инфрақұрылымы.
Еңбек рыногының жоғарыда аталған аталған бөліктері бірлесіп жұмыс
Қазақстанда еңбек рыногы бөлектері көзге көрінгенмен, әлі де
Еңбек рыногының екі түрін көрсетуге болады:
- біріншісі жұмыс күшінің территория жүзінде жылжуға бейімделген
- екіншісі еңбеккерлердің фирма ішінде жылжуына бейімделген. Бұл
Рыноктың даму дәрежесіне қарай, талдау мақсаты және де
- бірінші сектор. Бұл секторда еңбеккерлер тұрақты және
- екінші секторда адамдар жартылай жұмыспен қамтылады, маусымдық
- үшінші сектор жұмыссыздарды біріктіреді.
Мемелекеттің еңбек рыногыне ықпал жасау дәрежеміне қарай екі
мемлекеттің жұмыспен қамту жөніндегі қызмет орындары реттейтін пынок.
1.2. Еңбек нарығының қалыптасуына әсер ететін факторлар
Бұл сауалды қарастыру үшін еңбек нарығына тікелей әсер
Экономикалық нарықтық дүниежүзілік деңгейге көтерілуі;
Демографиялық жарылыс;
Ақпараттық технологиялар.
Бұл факторлардың барлығы да белгілі, бірақ олардың әсері
Экономикалық нарықтық дүниежүзілік деңгейге көтерілуі.
Ақша массасының , ақпарат, технологиялар, тауарлар мен қызметтердің
Халықаралық бәсекелестік , басқа жетістіктердің ішінде ең жақсы
2)Демографиялық жарылыс.
Осы жарылыстың себебі болып екі феномен болып табылады.
3)Ақпараттық технологиялар .
Ақпараттық және коммуникациялық технологиялар келешекте ең маңызды
1.3. Жалақының қалыптасуы
Жалақы – еңбек құнының ақшалай көрінісі. Жалданған
Тарифтік, ол жұмыс беруші мен кәсіподақ арасындағы
Мерзімнен тыс, түнгі сағаттар, мейрам және демалыс күндері
Сондай- ақ жалақыны түріне байланысты екіге бөлеміз:
Номиналды жалақы
Нақты жалақы
Номиналды жалақы- ақшаға шығарылып берілетін жалақы, оны жалдамалы
Нақты жалақы- жұмысшының күнелтуіне қажетті заттарға шағылған жалақысы,яғни
Қызметкердің жалақысы сала және қызметкерлер тобы бойынша
Қазақстандағы жағдайды талдасақ, салалар бойынша орташа жалақының қатты
1-кесте. Қазақстандағы сала бойынша орташа номиналды жалақы, теңгемен.
1993ж. 1995ж. 1998ж. 2000ж. 2001ж.
Бүкіл экономикада. 127,5 4786 9683 14374 17303
Өнеркәсіп 170,5 7792 13465 20647 23812
Ауыл шаруашылығы (аңшылық, орман шаруашылығымен қоса) 100,5 2392
Құрылыс 170,4 7850 12375 21017 26805
Қаржы қызметі 288,1 10967 19324 36140 41686
2001 жылы қаржы қызметінде орташа жалақы ауыл шаруашылығымен
Жалақының айырмашылық себебі келесінде жатыр:
Қызметкерлер біртекті емес: олардың білімі, шеберлігі, тәжірибесі, адам
Сұраныс пен ұсынысқа байланысты.
Техника және технологиялық дәрежесі (өнеркәсіптік).
Экономикалық жағдай.
2002 жылдың тамызында бір қызметкердің орташа айлық атаулы
2002ж. Қызметкердің орташа айлық жалақысы
Бір қызметкердің орташа айлық атаулы жалақысы Орташа
Теңге пайызбен
2002ж. шілде 2001ж. тамыз
Шығыс Қазақстан 18973 98,1 110,7 92,7 22,0
Батыс Қазақстан 26391 96,8 128,0 128,9 15,8
Солтүстік Қазақстан 13060 96,6 119,6 63,8 32,0
Оңтүстік Қазақстан 13836 99,3 121,3 67,6
30,2
Алматы қаласы 28081 99,8 116,7 137,1 14,9
Осы жылдың тамызында осының алдындағы аймен салыстырғанда нақты
2002 жылдың тамызында, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда
2003жылғы еңбекке ақы төлеу көрсеткіштері
Астана қаласы.
Қаладағы қызметкерлер саны 50- ден асатын ірі және
Орташа айлық атаулы жалақы 2004 жылдың қаңтар-
Атырау облысы
2004 жылғы мамырда бір қызметкердің орташа атаулы жалақысы
Қызылорда облысы
2003 жылдың қаңтар- мамырында бір қызметкердің орташа айлық
Орташа жалақының экономикалық қызметтің түрлері бойынша айырмасы
Оңтүстік Қазақстан облысы
2003 жылдың қаңтар- мамырында облыстың ірі, орта
Қазақстан Республикасының 2004 жылы 19 наурыздағы халыққа
Ең төменгі жалақы- 2,6 мыңнан 6,6 мың теңгеге
Орташа жалақы- 14,3 мыңнан 24,4 мың теңгеге дейін.
ІІ. Қазақстандағы еңбек нарығының әлеуметтік мәселелері
Еңбек нарығын қалыптастыру және дамытудағы жағдай – экономикалық-
Еңбек нарығының негізгі мақсаты- еңбек ресурстарын тиімді және
2.1. Жұмыссыздық мәні
Кеңес заманында жұмыссыздық мәселесі туралы қайта құру
Жұмыссыздық мәселелері көптен бері зерттелуде, бірақ жұмыссыз қатарына
Қазақстан заңдарында кімді жұмыссыз қатарына жатқызу керек екені
Жұмыссыз туралы көптеген анықтамаларды жинақтап қорытсақ оған
2.2. Жұмыссыздық көрсеткіштері мен түрлері
Жұмыссыздық деңгейін (U), жұмыссыздар санын (V) бүкіл экономикалық
U=V/L=V/ (V+E)
E – жұмыс істеушілер саны.
Ол Халықаралық еңбек ұйымының әдісі бойынша және әр
Қазақстандағы жұмыссыздық, %.
1994ж. 1995ж. 1998ж. 2000ж. 2001ж.
Ресми жұмыссыздық деңгейі 1,1 2,1 3,7 3,7 2,9
Жалпы жұмыссыздық деңгейі 7,5 11 13,1 12,8 10,4
Жұмыссыздық масштабын азайту мақсатында жұмыссыздық ретінде жұмыссыздықтың табиғи
2003 жылдың маусымында экономикалық тұрғыдан белсенді 15 жас
Қазақстан Республикасы және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің деректері
2003 жылғы маусымның соңында жұмыспен қамту органдарында жұмыссыздар
Келесі көрсеткіш- жұмыссыздық ұзақтығы: жұмыссыздың іздеу уақыт
Қазақстанда жұмыссыздық ұзақтығы бойынша жұмыссыздардың бөлінуі, пайыз
Жұмыс-
сыздар
Саны,
Барлығы 1996ж. 1998ж. 2001ж.
жұмыссыздар жұмыссыздар жұмыссыздар
Бар-лығы Оың
ішінде Бар-лығы Оның ішінде Бар-
лығы Оның ішінде
әйел-
дер Жас-
тар
әйел-
дер Жас-
тар
әйел-
дер Жас-тар
100 100 100 100 100 100 100 100
Оның ішінде
Жұмыссыз-
дық ұзақтығы
1айдан 3 айға дейін 22,6 22,6 23,5 22,4
3 айдан 6 айға дейін 26,8 27,3 27,5
6 айдан 12 айға дейін 29,9 27,0 25,8
Жұмыссыз-дықтың орташа ұзақтығы 5,9 5,9 5,8 6,0 6,1
-
Кестеден байқайтынымыз: әйелдер, жастар және ауыл тұрғындары әлеуметтік
Жұмыссыздықты әр автор өзінің жүргізетін зерттеулер тұрғысынан
Еркін жұмыссыздықта (кейде күту жұмыссыздығы деп аталынады) адам
Жұмыссыздықты тудыратын экономикалық себеп бойынша жұмыссыздықтың төрт
Фриксиондық жұмыссыздық, қызметкер бір жұмыс орнынан екіншісіне ауысқанда
Құрылымдық жұмыссыздық, экономика құрылымында ұзақ үақыт бойы
Циклдік не сұраныс тапшы жұмыссыздық түрі тұтас сұраныс
Маусымдық жұмыссыздық кейбір салаларда экономикалық белсенділігінің жыл
Көріну сипаты жағынан жасырын жұмыссыздық түрін ажыратады. Бұған
ІІІ. Еңбек нарығын қалыптастыру мен әлеуметтік жағдайын
Қазіргі кезде Қазақстан тұрғындарының еңбекпен қамтылуы экономиканың
Республиканың агрорлық секторвндағы өндіріс көлемінің түсуі осы
Нарыққа өту өндіріс көлемінің түсуіне орай кәсіпорынның
Аталмыш ахуал еңбекпен қамтамасыз ету саясатын жүзеге асыруға
-Еңбекпен қамтамасыз етуде альтернативті, экономикалық сектордың мемлекеттен
-Еңбектен босанған қызметшілерді санациялық шаралары мен босатылғандарды әлеуметтік
-Еңбек етуге жарамды тұрғындардың кәсіпкерлік жинақтауларына жұмыссыз азаматтар
-Еңбек нарықтың нормативті- құқықтық инфрақұрылымын дамыту;
-Жұмыссыздарды әлеуметтік қорғауды мемлекеттік кепілдік пен нормативтердің
-Еңбек нарығының жедел жүйесінің мониторингін жасау;
3.1. Еңбекпен қамтамасыз ету саясаты
Қазақстан Республикасының еңбекпен қамтамасыз етудің бірінші бағдарламасы 1991
1994 жылы Министірлер кабинеті еңбекпен қамтамасыз етуге көмек
1995 жылы Республиканың әлеуметтік- экономикалық дамуы еңбек нарығын
1996 жылы саясат үш кезеңге созылды. Сөйтіп, бірінші
1996 жылы жұмыссыздардың саны 392 мың адамды құрады,
Екінші кезеңде (1997ж.) бірінші кезеңде басталған құрылымды- инвестицияның
Үшінші кезең (1998 және одан әрі) еңбекпен қамтамасыз
Қазақстан Республикасының «1999 жылға арналған Республикалық бюджет туралы»
Кедейленудің мен тұрғындардың еңбекпен қамтамасыз етуінің деңгейінің өсуін
2000 жылғы бағдарламаның барысының іске асырылуына берілген талдау
3.2. Еңбек биржасының мәні
Жұмыссыздық проблеммаларын шешуде еңбек биржалары айтарлықтай орын алады.
Нарық қатынастары дамыған елдерде еңбек биржасы алғашқыда жұмыссыздарға
Еңбек биржаларының негізгі атқаратын қызметтері мыналар: еңбек нарығындағы
Қазіргі еңбек биржасында жұмыс күшіне сұраным мен ұсыным
Қорытынды
Нарықты экономикаға өту кезіндегі еңбек нарығының қалыптасуы кезінде
Еңбек нарығына өту кезіндегі қиын жағдайлар болды, себебі
Оның есесіне жұмыскерге белгілі бір жұмыс орнына ие
Ал мен қарастырып отырған бірінші бөлімде еңбек нарығының
Еңбек нарығына барынша қабілетті және іскер жұмыскерлерді қатал,
Бұдан тиімді түрдегі жұмыспен қамту жолы еңбек нарығында
Еңбек нарығының Қ.Р.- да қалыптасуының ерекшеліктері бұл
Жоғарыда айтылғандарға мән беріп қарасақ осы үлгі Кейнсшілдік
Талқыланып отырған есепті жұмыссыздардың материалдық жағдайы және
Мен мынадай сұрақ қойғым келеді: жұмыссыздар бүгін немесе
Қала экономикасының нақтылы секторы кәсіпорындарының тұтас алғанда аккумулятор
Қорыта келе менің ойым ҚР еңбек нарығын мемлекет
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
Еңбек рыногы экономикасы: оқу құралы – Алматы, 2003
Еңбек экономикасы: Атырау, 1999 ж. 173 бет. Редакторлары:
Нарықты экономиканың негіздері: оқу методикалық құралы – Ақтөбе,
Нарықтық экономика әліппесі – Алматы: Қазақстан. 1995 ж.
Экономикалық теория негіздері: оқулық. – Алматы, «Санат»,
«Еңбек нарығы және жұмыспен қамту». Ақиқат. 2000 ж.
«Еңбек нарығы және елді еңбекпен қамту». Қаржы-қаражат. 1999
Қазақстан және оның аймақтары. 2002 ж. № 1.
Қазақстан және оның аймақтары. 2003 ж. № 4.
Үкімет жаршысы. 2002. № 7.
Алматы ақшамы. 2001 ж. 27 наурыз.
Егемен Қазақстан. 2000 ж. 22 шілде. Рысдәулет М.