Мазмұны
Бет
Кіріспе....................................................................................................................... 3
1 Қазақстан Республикасындағы жанама салықтардың салық жүйесіндегі алатын
1.1 Жанама салықтардың мәні мен ерекшеліктері..........................................5
1.2 Қосылған құн салығының мәні мен атқаратын ролі............................... 12
1.3 Акциздердің мәні және экономикалық мазмұны................................... 21
2 Жанама салықтарды есептеу және Алматы облысы бойынша жанама
2.1 Жанама салықтарды есептеу және бюджетке төлеу тәртібі.................27
2.2 2003-2005 жылдардағы Алматы облысы бойынша жанама салықтарға
3 Қазақстан Республикасындағы жанама салықтардың мәселелері және оны жетілдіру
3.1 Қазақстан Республикасындағы жанама салықтарды салу проблемалары және оны
3.2.Қазақстан Республикасындағы жанама салықтарды жетілдіру жолдары.......................................................................................................60
Қорытынды..............................................................................................................65
Қолданылған әдебиеттер тізімі.............................................................................67
КІРІСПЕ
Экономикада жанама салықтар реттеуші рөлін атқарады, оларды дұрыс қолдану
Жанама салықтардың артықшылықтары бюджет кірісін құрудағы рөлімен байланысты. Жанама
Салық дегеніміз – заңмен негізделген белгілі бір мөлшерде және
Мемлекеттік бюджет түсімдерінің ең басты көз – салықтар, өнеркәсібі
Жанама салықтарға сондай ақ сыртқы экономикалық қызметтен түсетін түсімдер
Жанама салықтар салудың мәні салықтың тауар бағасына қосылғандығына,кіріктірілетіндігенде. Бұлжағдайда
Дипломдық жұмыстың өзектілігі мынада; жанама салықтағы қазіргі кезде Қазахстан
Дипломдық жұмыстың мақсаты – Қазахстан Республикасында жанама салықтардаң экономикалық
Дипломдық жұмыстың міндеті - жанама салықтардың қосылған құн
Дипломдық жұмыстың құрылымы – кіріспеден, үш бөлімнен, қортындыдан және
Бірінші бөлімінде жанама салықтардың салық жүйесіндегі алатын орны, мәні
Екінші бөлімде алматы облысы бойынша жанама салықтарға экономикалық талдау,есептеу
Үшінші бөлімде, Қазахстан Республикасындағы жанама салықтардың мәселелері, проблемелары
1 Қазақстан Республикасындағы жанама салықтардың
1.1. Жанама салықтардың мәні мен ерекшеліктері.
Нарықтық қатынастар жағдайында салық жүйесі экономиканың ең басты реттеуіші
Салық жүйесін сипаттау үшін, әр салық, алым жэне міндетті
Салықтарды кең мағынада түсіндірсек, заңды және жеке тұлғалардың бюджетке,
Салықтар қаржы жүйесінде маңызды бір орынға ие. Мұны біз
Салық салу жүйесінде салықтар екі топқа бөлінеді:
* Тура салықтар
* Жанама салықтар
Тура салықтар - тікелей салық төлеушіге бағытталған және де
Жанама салықтардың артықшылығы бюджет кірісін құрудағы ролімен
Жанама салықтар - жоғарыда атап өткеніміздей, бағаға
Жанама салықтар -
Алайда тұтынуға салынатын салық өсуінің кемшіліктері де бар, бұл
Салық салу жүйесінде ортақ заңдылықтардың болатынын есте сақтау қажет:
Салықтардың тура және жанама болып бөлінуінің критерийі. Ол салық
Тура салықтар нақты жеке немесе заңды тұлғалардан алынады. Бұл
Жанама салықтар кэсіпорындардан белгілі бір тауарлар мен қызметтерге салынатын,
Жанама салықтардың ішіндегі ең маңыздысы
Демек, бұл салықтың ерекшелігі - оның салық салынатын обьектісі
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Кен жағдайда, салық салынатын айналым мөлшері тиісті түрде түзетіледі.
Жанама салықтар арасындагы фискалдық маңызы жағынан екіншісі кеден төлемдері
Жанама салықтардың үшінші бір тобына акцизде кіреді.Бюджет
Акциздер - бағаға қосылатын және сатып алушы төлейтін тауарларға
Акциздер әмбебаптық және жеке - дара акциздер болып бөлі-неді.Әмбебаптық
Сөйтіп, тізбенің едәуір бөлігін ең қажетті заттарға жатпайтын тауарлар
1.2.Қосылған құн салығының мәні және атқаратын ролі
Қосылған құнға салынатын салық дегеніміз -
Қосылған құн салығы - бұл
Бюджетке төленуге жататын қосылған құн салығын өткізілген
Қосылған құн салығының жалпы мәні,оған тән артықшылықтармен кемшіліктер келесі
1 кесте қосылған құн салығының артықшылықтар мен кемшіліктері [5]
Артықшылығы Кемшіліктері
1 Өзгермейтін ставкаларга
қарамастан баға өсімімен салықтық тусімдерді
Қосылған қун салыгының жоғары ставкасы турғындардың тутыну қабілеттілігін төмендетеді.Сонымен
2 Қосылған құн салығының тұтыну еуранысы ретінде мемлекетке мән-ді
Нақты кезеңде регрес-сивті жанама салық бо-льга табылады, өйткені толығымен
3 Фискалдық қызмет
Шикізат пен материалдарды жеткізушілер қосылғай құн салығын төлегенде, тутынушыларға
4 Экономикаиы мемлекеттік реттеудің қурамы ретінде бола алады.
Салықтық есептеуде са-лық аудару 0дістерін қол-дану жеке меншік айнал-малы
5 Әлемдік тәжірбиеде қосылган қун салығының ставкасы өздершің дең-гейі
Қосыдғаи құн салығыиыц жоғары ставкасы өзін-өзі қаржыландыру процесін
қамтамасыз ете алмаіды.
6 Қайта ендірістік күйзелісті тоқтату мақсатында жүргізілетін саясаттың элементі
Реттеу процесін бұрыс пайдаланса, кәсіпкерлік іс- әрекеттке кері әсерін
Жалпы қосылған құн салығында сипаттама бере отырып, оның әмбебаптығын
* тауарды өткізу
* тауарлардың импорты.
Бірінші жағдайда қосылған
Қосылған құн салығы бойынша айтқан кезде
мемлекеттік мекемелерді қоспағанда.Салық кодексінің
208-бабына сэйкес ҚР-да ҚҚС бойынша
тұлғалар ҚҚС төлеушілер болып табылады.
Тауарлар импорты кезінде ҚҚС төлеушілер ҚР-ның
кеден заңына сэйкес осы тауарларды ҚР-ның аумағына
импорттайтын тұлғалар болып табылады.
Жалпы алғанда қосылған құн салығын төлеушілер болып өндірістік жэне
Қосылған құн салығына қатысты біздің республикалық заңдылықтары
Қосылған құн салығының сипаттамасы.
Қосылған құнға салынатын салық, салық жүйесіндегі негізгі жанама
Қосылған құнға салынатын салық біздің еліміздің салық жүйесіне 1992
Қосылған құн салығы тауарларды (жұмыстарды, қызмет көр-сетулерді ) өндіру
Қазақстан Республикасында қосылған құн салығы бойынша
есепке тұрған немесе тұруға міндетті тұлғалар болып табылады. Олар
1. Қазақстан Республикасының салық кодексінің 208
бабына сәйкес қосылған құн салығы бойынша есепке
тұргандар:
1) жеке кәсіпкер;
2) мемлекеттік мекемелерден басқа заңды тұлғалар;
3) Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме
арқылы қызмет атқаратын резидент емес түлғалар;
салық кодексінің 208 бабының 6 тармағына сэйкес заңды
тұлғалардың өздігінен қосылған құн салығын төлеуші
ретінде танылған құрылымдық бөлімшелері;
тауар импорты кезінде қосылған құн салығын төлеуші
ретінде Қазақстан Республикасының кеден заңнамасына
сәйкес осы тауарларды Қазақстан Республикасының
аумағына импорттаушы түлғалар;
Кез келген ( он екі айдан аспайтын
2004 жылдың 1-ші қаңтарынан бастап айлық есептік көрсеткіш мөлшері
Салық органдары тұлғалардың өтініші жазылмаған жағдайда да оларды осы
Жоғарыда көрсетілген тәртіп бойынша есепке
Тағы тоқтала кететін жайт ол
Сонымен бірге жалпы қылмыстық жауаптылық түрі ретінде
Қосылған құн салыгы бойынша есепке қойған кезде салық органы
тұлғаның атауы және оның деректемелері:
салық төлеушіге берілетін салық төлеушінің тіркеу нөмірі
- тұлға қосылған құн салығын төлеушісі болған кұн көрсе-
тіледі.
Қосылған құн салығы бойынша есепке қою туралы куэліктің бланкісі
Куәліктің нысаны мен оны беру тәртібін уэкілетті орган белгілейді.
Куэлік қосылған құн салығын төлеушіде сақталады. Қосылған құн салығы
Егер қосылған құн салығын төлеушінің соңғы он екі айлық
Бұл салық кодексінің 206 бабында көрсетілген. Ал, салық Кодексінің
Салық кодексіне сәйкес қосылған құн салығынан босатылғандар; -Тауар айналымы
Егер көрсетілген қызмет түрі, жұмыс резидент емес тұлгадан болса,
Салық Кодексінің 213 бабына сэйкес салық салынатын импорт былай
Тауарды өткізу орнына:
Егер тауарды беруші, алушы немесе үшінші тұлға тасымал-дайтын (жіберетін)
Жумыстарды, қызметтерді өткізу орнына :
- егер жұмыстар, жылжымайтын мүлікпен тікелей
нысты болса, осы мүліктің орналасқан жері;
егер олар жылжымалы мүлікпен байланысты болса, жұмыс-
тарды, қызметтерді нақты жүзеге асыратын орны;
егер қызметтер мэдениет, өнер, білім, дене тәрбиесі немесе
сопрт саласындағы қызметтерге қатысты болса, қызметтердің
нақты көрсетілген орны;
жұмыстарды, қызметтерді сатып алушының
немесе кез келген басқа да қызмет орны жатады.
Тауарларды (жү.мыстарды, қызмет көрсетулерді) өткізу бас-қа негізгі тауарларды (жұмыстарды,
Тауарды тиеп жөнелту күні тауар өткізу бойынша айналым жасау
Тауарды тиеп жөнелту жүзеге асырылмаған жағдайда, онда алушыға тауар
Кепіл беруші ұстаушыға кепілге салынған мүлікті ( тауарды )
жасау күні болып табылады.
Қосылған қүн салығын төлеуші есептен шығару туралы өтініш берген
Жұмыстарды, қызмет көрсетулерді өткізу бойынша салық салынатын айналым жасау
- жұмыстарға, қызмет көрсетулерге қосылған құн
салығымен бірге шот-фактура жазылған, жұмыстар орындалған,
қызмет көрсетулер көрсетілген жағдайда басталады.
Жұмыстар , қызметтер тұрақты (үзіліссіз)негізде өткізілетін болса, онда:
- қосылған құн салығы көрсетіліп, шот - фактура жазылған
күннің ;
- эрбір төлемді (есеп айырысу нысанына қарамастан ) алу
күнінің қайсысы бірінші болса, сол күн өткізу бойынша
салынатын айналым жасау күні болып табылады.
Салық салынатын айналым мөлшері, оған қосылған құн
Тауарларды тегін берген кезде, салық салынатын айналым мөлшері, қосылған
Аталған тауарларды өткізу күнінен бухгалтерлік есепте көрсетілген
Салық салынатын айналым мөлшеріне акцизделетін тауарлар мен қызмет түрлері
Оларды сатып алған кезде қосылған құн салығы
1.3. Акциздердің мәні жэне
Акциздер - ең ескі салықтың бір түрі болып келеді.Бұл
Акциздер - бұл тауар жэне қызметке салынатын жанама сал-
ықтардың алуан түрлілігі, өзіне бұйым бағасы немесе тариф-
терін қосады. Олар бөлшек саудада тауарды өткізуден өндіріп
алынады, бірақ қосылған құн салығынан айырмашылығы белгілі
бір түрі және тобы бойынша шектелген.
«Акциз» сөзі француз тілінен шыққан, «бөліп алу» мағынасын білдіреді.
Акциздер келесі жағдайда пайда болады, егер қандай да бір
Мемлекет акциздердің көмегімен тауарлардың
алмаса, онда акцизделетін тауар өндірушілер
Акциздер мына тауарларға салынуы мүмкін - олардың тұты-нуы қоғамға
Акциздер - тауар бағасына енгізілетін жэне сатып
Бұл жөнінде Салық Кодексінің 256 бабында акциз салығын тө-леушілер
Акциздер эмбебаптық жэне жеке болып бөлінеді. әмбебап ак-циздер тауар
Қүнына акциздер есептелетін тауарлар акцизделетін тауарлар деп аталады.
спирттің барлық түрлеріне;
алкоголь өнімдері;
темекі өнімдері;
құрамында темекі бар басқа да өнімдер;
жанармай (авиациялық бензинді алмағанда), дизель отыны;
жеңіл автокөліктер (қолмен басқарылатын, арнайы мүге-
дектерге арнал.ғандардан басқасы);
мұнай шикізаты, газ конденсатын қоса алғанда;
Акциз тәлеушілер мен салык салу обьектісі.
Салық төлеушілер - бюджетке салықтар және
Акциз төлеушілер заңды және жеке тұлғалар, сонымен
Қазақстан Республикасында акцизделетін тауарлар
өндіреді;
Бензин, дизель отынының бөлшек және көтерме саудасын
жүргізеді;
Қазақстан Республикасының территориясында акцизделетін
тауарларды импорттайды;
Келесі тауарларды өткізумен айналысады:
тэркіленген
иесіз
мемлекетке мұраға және меншігіне берілген
қазіргі заңға сэйкес бүрын Қазақстан Республикасының
территориясында акциз төленбеген
- ҚР-ң территориясында ойын бизнесін және лоторея
Дизель шикізатынан Қазақстан Республикасында террито-риясында уақытша экелінген акцизделетін тауарлардың
Ойын бизнесі бойынша акциз төлеушілер ойын
Акциз салыгын салу обьектілері заң бойынша кез-келген
Салық салу обьектісінің негізгі құқықтық мэні ол
Қазақстан Республикасында өндірілетін тауар
Жоғарыда көрсетілген акциздер обьектілеріне байланысты Салық кодексінде 258 бапта
Акциз ставкаларның ҚР-ның Үкіметі бекітеді және тауар
құнына процентпен (адвалорлық) немесе заттай нысандағы
өлшем бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді.
Алкоголь өніміне акциздер ставкасы осы баптың бірінші
тармағына сэйкес не онда су араластырылмаған (100 %)
спирттің болуы көлеміне байланысты бекітіледі.
Сприттің барлық түрлеріне акциз ставкалары спирттің бұдан
әрі пайдалану мақсатына қарай сараланады.
Алкоголь өнімдерін өндіру үшін өткізілетін спиртке акциз ставкасы алкоголь
4. Ойын бизнесі обьектілеріне акциздің базалық ставкасының ең жоғары
5 ҚР-ның кеден заңдарына сәйкес жеке тұлғалар оңтайланған тәртіппен
Қандайда бір жағдайларға байланысты акцизделетін тауарлар білінуге ұшырауы мүмкін.
Акцизделетін тауарлардың білінуі, жоғалуы.
1. Төтенше оқиғалар салдарынан болған жағдайларды қос-
пағанда, өндірілген акцизделетін тауарларға бүлінген,
жоғалған кезде акциз толық мөлшерде төленеді.
Осы ереже одан әрі өткізу үшін сатып алынған бензин
2. Осы баптың мақсаты үшін акцизделетін өнімнің бүлінуі,жоғалуы болып
Сонымен бірге акциз маркаларнының бүлінуі, жоғалуы кодекстің 264- бабында
1. Осы бапта акциз алымы маркалары жоғалған, бүлінген
кезде акциз мэлімдеген ассортимент мөлшерінде төленеді. Осы салық кодексінің
2 Акциз алымы маркалары бүлінген, жоғалған кезде мынадай
жағдайларда:
1) акциз алымы маркалары төтенше жағдайларда салдарынан бүлінсе, жоғалса;
2) акциз алымының бүлінген маркаларының салық органдары жоюға жасалған
Бұл бөлімде акцизге толық тоқтала отырып, біз
2 Жанама салықтарды есептеу және Алматы облысы бойыншажанама салықтарға
2.1. Жанама салықтар есептеу және бюджетке төлеу тәртібі
Төленуге тиіс қосылған құн салығының сомасы көзделген ставканы салық
Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге тиіс қосылған құн
Жасалынған жұмыстар, қызмет көрсетулер үшін
Бюджетке аударылатын қосылған құн салығын салык төлеуші мынадай екі
Мысалы:салық төлеуші тауар өндіру үшін 100 млн. теңгеге шикізат
(90 млн. теңге - 15 млн. теңге). *Екінші эдіс
Мысалы: жоғарыда келтірілген мысал бойынша қосылған құн мөлшері 500
Есептелген қосылған құн салығының сомасы
Қосылған қүн салығы бойынша салық кезеңі күнтізбелік ай болып
Егер алдыңғы тоқсан үшін бюджетке төленуге тиіс қосылған құн
Ауыл шаруашылық өнімінің өндірушісі заңды
Басқа да қызмет түрлерін жүзеге асырудан бюджетке төленуге тиіс
Қосылған құн салығын төлеуші эрбір
Декларациямен бірге салық кезеңі ішінде (есепті тоқсан ішін-де) оларда
Қосылған құн салығын төлуеші қосылған қүн салығы бойын-ша декларацияны
Салық төлеуші төлеуге тиіс қосылған құн салығын қоспаған-да, импорталатын
Импортталатын туарлар өнеркэсіптік үқсатуға арналған жэне су, газ, электр
Қосылған құн салығын төлеу мерзімін өзгерту өсімпұл
Қосылған құн салығының төлеу мерзімін өзгерту туралы өті-ніш: тауарларды
Төлеу мерзімІн өзгертуге құқығын растау үшін салық орган-дары қосылған
Төлеу мерзімдері өзгертілген салық сомаларын
Өтелмеген берешектің сомасына аталған үш
Тауарларды өнеркэсіптік ұқсатусыз өткізген жағдайда. Қосылған құн салыгы белгіленген
Нөлдік ставка бойынша салық салынатын айналымдар бойынша аталған асып
- қосылған құн салығын төлеуші
- қайтарып алуға өтініш берген айдың алдындағы тоқсан ішін-де
Қосылған құн салығы салынатын тауарлар (жұмыстар қызмет көрсетулер) өткізуді
Қосылған құн салығын есепке жатқызу
күннен кешіктірілмей жазылады жэне салық салынатын айналымның мөлшері шот
Егер мұндай шот - фактураға өткізілген тауарлардың тізбесі көрсетілген
Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды түлғаларға ар-налған
кеттік орган белгілеген тәртіппен және нысан бойынша шот -фактуралар
Импорталатын тауарлардың келесі түрлері қосылған құн салығын төлеуден босатылады.
ұлтық валюта, шетел валютасы (нумизматикалық мақсатта
пайдаланатыннан басқа), сондай-ақ
импорты;
жеке түлғалардың ҚР-ның Үкіметі бекіткен тауарларды
бажсыз әкелу нормалары бойынша тауарлар импорты; _
акцизделетін тауарларды қоспағанда, ҚР-ның Үкіметі бел-
гіленген тәртіппен ізгілік көмек ретінде әкелінген тауарлар
импорты;
акцизделетін тауарларды қоспағанда, мемлекеттердің
үкіметтері, халықаралық ұйымдар желілері бойынша
қайырымдылық көмек мақсатында әкелінген тауарлар
импорты, оның ішінде техникалық жәрдем көрсету;
шетелдің дипломатиялық жэне оларға теңестірілген
өкілдіктердің ресми пайдалануы үшін, сондай-ақ солармен
бірге тұратын олардың отбасы мүшелерін қоса алғанда, осы
өкілдіктердің дипломатиялық және әкімшілік- техникалық
қызметкерлерінің жеке пайдалануы үшін экелінген жэне
ҚР-сы бекіткен халықарлалық шарттарға сәйкес салықтан
босатылған тауарлар импорты;
салық төлеуден босатуды белгілейтін кеден режимдерінде
ҚР-ның кеден заңдарына сәйкес декларациялауға тиісті
тауарлар импорты;
дәрі -дәрмекті заттардың, оның ішінде субстанция -
дэрілер; протездік ортопедиялық ұйымдарды, сурдотифло-
техниканы және медициналық техниканы қоса алғанда
медициналық (мал дәрігерлік) техниканы қоса алғанда, дәрі-дәрмек және диабет
пошта маркаларының (колекциялық маркалардан басқа)
импорты;
қағаз ақша белгілері өндіріс үшін ҚР-ның Үлттық Банкі
және оның ұйымдары жүзеге асыратын шикізат импорты;
10. мемлекеттердің, мемлекеттер үкіметтері мен халықара-
лық ұйымдардың желісі бойынша берілген гранттар қаражаты
есебінен жүзеге асырылатын тауарлар импорты;
11. қаржы лизингі шарты бойынша қаржы лизингіне беру мақ-
сатында лизинг беруші экелген негізгі құралдар импорты.
Осы тармақшада көрсетілген негізгі құралдар тізбесін ҚР-ның
Үкіметі бекітеді.
Осы бөлімнен ҚҚС есептеу қатаң түрде салық заңдылығымен орындалатынын
Акциздерді есептеу салық органдарымен әрбір акциз төлеушінің салық салынатын
Акциз сомасын есептеу.
Акциз сомасын есептеу белгіленген акциз ставкасынсалық
базасына қолдану арқылы жүргізіледі.
Ойын бизнесі бойынша акциз сомасын есептеу салық
кезеңіне белгіленген акциз ставкасын салық салынатын
обьектілердің санына қолдану арқылы анықталады.
Салық кезеңінде салық салынатын обьектілердің саны өзгерсе, енгзілген (шығып
Акциздерді төлеу мерзімі:
а) спирттің барлық түрлерін, алкоголь өнімі, темекі
- салық кезеңінің алғашқы он күнінде жасалған операциялар
бойынша айдың он үшінші күнінен кешіктірмей;
2-ші он күндікте жасаган операциялар бойынша жиырма үшінші күннен
- салық кезеңінің қалған күнінде жасалған операциялар
бойынша еселті айдан кейінгі айдың үшінші күнінен
кешіктірілмей;
б) ойын бизнесі бойыкша акциз есепті айдан кейінгі айдың
20-нан кешіктірілмей бюджетке аударылуы тиіс.
в) лоторея үйымдастыру жэне өткізуге байланысты лоторея
билеттерін сатуға шығару тіркелген күннен кейін немесе
тіркелген күні төленеді.
Акциз төлеу акциз төлеушінің тіркелген жері бойынша жүзеге асырылады.
Акциз бойынша күнтізбелік ай кезең болып табылады. Әрбір
Акциздер бойынша жеңілдіктер Акциз салығынан мынадай тауарлар мен өнімдер
тізбесін Қазақстан Үкіметі бекіткен тауарлар экспорты;
мемлекеттік медицина мекемелеріне босатылған, емдік
және фармацевтік дәрі-дәрмек әзірлеу үшін өндірілген
этиль спирт;
сыйымдылығы 0,1 литрден аспайтын түтыну ыдысына
құйылган, дәрІлік құрал ретінде тіркелген, құрамында
спирті бар медициналық мақсаттағы (бальзамнан басқа)
өнім.
Импортталатын акцизделетін тауарлардың салық базасы зат-тай түрдегі көлем және
Импортталатын тауарларға акциздер кеден заңдарына кеден төлемдеріне төлеу үшін
Жеке тұлгалардың Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіт-кен нормалар бойынша
Келесі тізіліп көрсетілген импортталынатын тауарлар акцизден босатылады:
Қазақстанның кеден шекарасынан өткенге дейін буліну
салдарынан бұйым және материал ретінде пайдалануға
жарамсыз болып қалған тауарлар;
жол бойы бағытында жэне аралық аялдама пунктерінде
халықаралық тасымалдарды жүзеге асыратын көлік құрал-
дарын пайдалану үшін қажетті жэне жол апатын жою ушін
шет елден сатып алынатын акцизделетін тауарлар;
шетел дипломатиялық және оларға теңестірілген
өкілдіктердің ресми пайдалануы үшін, олардың қызметкер-
лерінің жэне отбасының жеке пайдалануы үшін әкелінген,
халықаралық шарттарға сәйкес акцизден босатылған тауар-
лар;
Қазақстанның шекарасы аркылы өткізілетін, еркін айналыс
үшін тауарлар шығару, режимін есептемегенде, ҚР-ның
кеден заңдарымен белгіленген кеден режимі шеңберінде
акцизден босатылған тауарлар;
Кейбір акцизделетін тауарларды (спирттің барлық түрі
Ал, акциз төлеу жерін қарастырсақ, акциз төлеу акциз төлеу-шінің
Ал, ағымдағы төлемдердІ қоса алғанда құрылымдық бөлім-шелер үшін акциз
Акциздерді төлеуші үшін декларацияларды өткізу мерзімі әр айдың 15-нен
Бұл акциздердің дүрыс және уақытылы бюджетке өткізілуі салық органы
Акциздердің дұрыс есептелініп, бюджетке уақытылы ауда-рылуына өз кезегінде
(90 млн. теңге - 15 млн. теңге). Екінші
Мысалы: жоғарыда келтірілген мысал бойынша косылған кұн мөлшері 500
Есептелген қосылған құн салығының сомасы
Қосылған құн салығы бойынша салық кезеңі күнтізбелік ай болып
Егер алдыңғы тоқсан үшін бюджетке төленуге тиіс қосылған құн
Ауыл шаруашылық өнімінің өндірушісі заңды
Басқа да қызмет түрлерін жүзеге асырудан бюджетке төленуге тиіс
Қосылған құн салыгын төлеуші әрбір
Декларациямен бірге салық кезеңі ішінде (есепті тоқсан ішін-де) оларда
2.2 2003-2005 жылдардағы Алматы облысы бойынша жанама салықтарға
Мемлекеттің қаржы жүйесінде салықтар маңызды бір орынға ие. Экономикада
Жалпы жанама салықтардың артықшылықтары кірісін құрудағы ролімен байланысты. Ол
Жанама салықтар мемлекет қаржы жүйесіне үлкен ықпал етеді.
Алматы облысы бойынша 2002-2005 жылдар бойынша жанама салықтарға талдау.
Кесте 2. Алматы облысы бойынша 2002 жылға арналған салық
млн. тг
Көрсеткіштер Барлығы
Болжау Нақтылы түскені %-ға орындалды Ауытқуы
Барлық салық түсімдері
Соның ішінде жанама салықтар түсімі
қосылған құн салығы
акциздер
Жанама салықтар мөлшері
31643,4
13756,9
10079,0
3677,9
43,5%
36980,5
16707,1
12747,4
3959,7
45,2%
116,9
121,4
126,5
107,7
5337,1
2950,2
2668,4
281,8
Алматы облысы. Салық комитетінің есебінен.
2002 жылы облыс бойынша болжам 31643,4 млн теңгені құраса
Соның ішінде жанама салықтар түсіміне көз жіберсек қосылған құн
Ал облыс көлемінде республикалық және жергілікті бюджетке түскен жанама
Диаграмма – 1. 2002 жылы Алматы облысының бюджетіне түскен
Енді жалпы қосылған құн салығына нақты тоқталайық. 2002 жылы
Кесте – 3. 2002 жылы Алматы облысы бойынша
№ Салықтың аты Болжау Нақтылы түскені %-ға орындалды
1 Ішкі өндіріс тауарларына қосылған құн салығы 3215,5
2 Импортталған таууарларына қосылған құн салығы 6863,4 8237,8
Барлығы 100079,0 12747,4 126,5 2668,4
Қайнар көзі: Алматы облысы. Салық комитетінің есебінен.
2002 жылы Алматы облысы бойынша бюджетке түскен жалпы салықтардың
Кесте 4. Алматы облысы бойынша 2003 жылға арналған бюджет
млн. тг
Көрсеткіштер Барлығы
Болжау Нақтылы түскені %-ға орындалды Ауытқуы
Барлық кірістер
Соның ішінде жанама салықтар түсімі
қосылған құн салығы
акциздер
Жанама салықтар мөлшері 45172,0
22137,1
17098,8
5038,3
49,0%
47575,8
22759,5
17525,8
5233,7
47.8% 105,3
102,8
102,5
103,9 2403,8
622,4
427,0
195,4
Қайнар көзі:Алматы облысы. Салық комитетінің есебінен.
Алматы облысы бойынша 2003 жылы салық комитетінің осы бюджетке
Ал акциздерден түскен түсімдерді талдасақ 2003 жылға 103,9 пайызға
Диаграмма 2. 2002-2003 жылғы Алматы облысы бойынша салық
750.000
700.000
650.000
600.000
550.000
500.00
2002 жыл
Бұл берілген диаграммадан Алматы облысы бойынша қосылған құн салығының
Қосылған құн салығына толығырақ тоқталып ішкі өндіріс тауарларына қосылған
Кесте 5. 2003 жылы Алматы облысы бойынша қосылған құн
млн.тг
№ Салықтың аты Болжау Нақтылы түскені %-ға орындалды Ауытқуы
1 Ішкі өндіріс тауарларына қосылған құн салығы 5866,2
2 Импортталған тауарларына қосылған құн салығы 11232,6 11486,0
Барлығы 17098,8 17525,0 102,5 426,9
Қайнар көзі: Алматы облысы. Салық комитетінің есебінен.
2003 жылы Алматы облысы бойынша бюджетке түскен жалпы салықтардың
Бұл көрсеткіштерден түскен түсімнің көбейгенін көруге болады. Мысалыға айтатын
Импортталған тауарларына қосылған құн салығына 2003 жылы 11232,6 млн
Жалпы ішкі өндіріс тауарларына қосылған құн салығымен импортталған тауарларына
Диаграмма 3. 2002 жылғы жалпы қосылған құн салығының ішінен
Диаграмма 4. 2003 жылғы жалпы қосылған құн салығы ішінен
Импортталатын тауарларға салынатын қосылған құн салығы сомасына тоқталсақ, болжам
Келесі диаграммадан өндіріс тауарларына қосылған құн салығы сомасының 2002
Диаграмма 5. Қосылған құн салығы сомасының 2002 жылға қарағанда
800
700
600
500
400
300
200
100
2002 жыл
Өндіріс тауарларына қосылған құн салығы сомасы 2002 жылы болжам
Кесте 6. Алматы облысы бойынша 2004 жылға арналған бюджет
Көрсеткіштер Барлығы
Болжау Нақтылы түскені %-ға орындалды Ауытқуы
Барлық кірістер
Соның ішінде жанама салықтар түсімі
қосылған құн салығы
акциздер
Жанама салықтар мөлшері 46661,0
22200,7
17146,8
5053,9
47,5% 48213,3
22924,8
17754,4
5170,4
47,5% 103,3
103,3
103,5
102,3 1552,3
724,1
607,6
116,5
Қайнар көзі:Алматы облысы. Салық комитетінің есебінен.
2004 жылы облыс бойынша барлық салықтың және де басқа
Кесте 7. 2004 жыл Алматы облысы бойынша қосымша
млн.тг
№ Салықтың аты Болжау Нақтылы түскені %-ға орындалды Ауытқуы
1 Ішкі өндіріс тауарларына қосылған құн салығы 6752,5
2 Импортталған тауарларына қосылған құн салығы 10394,2 10680,5
Барлығы 17146,8 17754,3 103,5 607,5
Қайнар көзі: Алматы облысы. Салық комитетінің есебінен.
2004 жылы Алматы облысы бойынша бюджетке түскен жалпы салықтардың
Импортталған тауарларына қосылған құн салығына 2003 жылы 11232,6 млн
Жалпы алғанда, яғни ішкі өндіріс тауарларына қосымша құн салығымен
Кесте 8. Алматы облысы бойынша 2005 жылға арналған бюджет
млн. тг
Көрсеткіштер Барлығы
Болжау Нақтылы түскені %-ға орындалды Ауытқуы
Барлық түскен табыстар
Соның ішінде жанама салықтар
қосылған құн салығы
акциздер
Жанама салықтар мөлшері
60513,1
28275,1
22597,0
5678,1
46,7%
66591,5
31920,3
26113,9
5806,4
47,9%
110,0
112,9
110,7
102,3
6078,4
3645,2
2516,9
128,3
Қайнар көзі: Алматы облысы. Салық комитеті есебінен
2005 жылы облыс бойыншабарлық салықтың және де басқа да
Диаграмма 6. Алматы облысы бойынша жанама салықтардың жалпы түсімдерден
Акциздер 2004 болжам бойынша 5053,9 млн теңге болса ,
Диаграмма 7. 2002-2005 жылдардағы акциз төлемдерінің түсу құрылымы.
Диаграммадан акцизден түсетін табыстың сомасы жылдан жылға артып келе
Диаграмма 8. 2002-2005 жылдардағы бюджетке түсетін барлық табыстар мен
800
700
600
500
400
300
200
100
2002
Көрсетілген диаграммадан жалпы бюджетке түсетін салықтардың сомасы жылдан-жылға көбейіп
Сонымен қорыта айтқанда 2002-2005 жылдар аралығында Алматы облысы бюджетіне
III. Қ.Р Жанама салықтардың мәселелері және оны жетілдіру жолдары
3.1 Жанама салықтарды
Экономикамыздың нарық жолында дамуында, бірінші орынға экономикалық процестерде салықтық
Қазақстанда салық жүйесі, сонымен қатар жанама салықтар жүйесі әлі
Елімізде салықтардың мемлекеттің қаржы саясатындағы ролі артты, яғни бюджетке
Жанама салықтар бойынша биылғы жылға бірнеше өзгерістер негізілді негізінен
Ал, елімізде басты жер қойнауынан алынатын байлықтардың бірі
Экспортталатын шикі мұнай мен газ конденсатына ренталық салық төлеушілері
Жанама салықтарды өндіріп алу бойынша бірнеше қиыншы-лықтар бар, солардың
Акциз бюджетке түсетін салық көздерінің бірі болып табы-лады, бүл
Қазірде этил спирті мен алкоголь өнімінің жаңа түрлері ассор-тиметіне
Германияда өндірілген жалған маркаларда еркін жүреді. Жалған акциздік маркаларды
2. Алкогольдік салада табыстылықтың жоғары болуы, бұл сала-да криминалдық
а) спиртке акцизді
жартысының алынуы.
б) контрабанда мен алкогольдік
В) қылмыстық жэне экімшілік жауапкершілік жағындағы толық емес заңды
Көлеңкелі экономика иелері нарықты жаулап алып, мем-лекеттік бюджетті айналып
Осы заңсыз акцизделетін
Этил спирті мен алкогольдік өнім айналымының заңсыз басқарылуымен күресу
Осы шаралар нәтижесінде Алматы облысы бойынша жалпы жағдай жақсы
Бюджеттің кіріс бөлігін толтыру жағынан алып қарас-тырсақ, алкогольдік өнімдерге
Алкогольдік өнімдерді өндіру мен өткізу кезінде арзан ал-когольдік өнім
Бұл мэселелерді шешу үшін этил спирті мен алкогольдік өнімнің
Акцизделетін өнім айналымы мен өндірісі аумағындағы мемлекеттік бақылау бойынша
Жанама салықтар нақты айқындалған фискалдық қызмет атқарады жэне мемлекет
Акцизделетін өнімдер айналымы мен өндірісі саласында тексерулер келесі түрлерге
Рейдтік тексеру акцизделетін тауарлар өндірісі мен айналым саласында салық
Жүргізілген тексерулер нәтижесі барлық өндірілетін спирт көлемі декларацияланбайтын, ал
Осыған байланысты этил спирті мен алкогольдік өнім айна-лымында ережелердің
Біз бұл жөнінде келесі талдаудан байқаймыз. Қандайда бір мемлекеттің
2004 жылға Салық комитетімен жүргізілген жеке тұлғалар бойынша тексерулер
Осы жылғы есеп кезеңінде 6 салық төлеуші тексеруге ұшырап,
Ал, заңды тұлғалар бойынша келесі тексерулер жүргізілді. Салық комитетінде
Қосылған қүн салығы бойынша заңды тұлғаларға жүргізілген тексерулер нәтижесінде
422 кәсіпорны төлемге тартылды. 83 кэсіпорында тексеру болып, 52
ЖШС « Қаратал Мұнай» 1751 мың тенге;
АҚ «Нан» 1743,2 мың тенге;
ЖШС «Ностьюледо Толедо» 1516,3 мың тенге;
МҚКК «Көркейту» 1339,1 мың тенге;
ЖШС «Фирма Таным»;
ЖШС "Талғат М.ГГ'804 смың тенге;
Ал, жеке түлғалар бойынша тексеру нэтижесінде қосылған қүн салығы
Осы жылғы есеп кезең бойынша
Осы күні акциз өнімін өндіру жэне айналысқа түсірудің заңсыз
Заңға сэйкес бұл тауарлар нақты бІр температурада бір жылдан
Арақ-шарап өнімдерінің акциздері
-заңды сақтаушы
- мыңдаған отандастарымыз олардың десаулығы
Фискалдық жэне құқық қорғау органдары жоспарлы түрде жасырын өндірушілер
Сонымен бірге ол арақ - шарап өнімдерін де қамтиды.
ленген химиялық қүрам бойынша өндірілген тауарлардың мем-
лекеттік сапаға сай келмеуі, нормативтік - техникалық қүжат-
тарға сай келмеуі - жоюға жатқызылады.
Жалпы мемлекетте салық жүйесі бойынша үлкен қадамдар жасалуда. Солардың
2004 жылғы 1
Бүл эрине отандық тауар өндірушілер қатарының жылдан жылға артуымен
Айта кететін жағдай, қазіргі уақытта елімізде салық ставкалары олардың
Қазақстан қазір бизнестің барлық саласында технологиялық жаңартулар мен белсенді
Бәсекелестікке төтеп бере алатын отандық тауарлар өндірісін ынталандыру мақсатында
3.2 Қазақстан Республикасында жанама салықтарды жетілдіру жолдары
Қосылған құн салыын есепке қою барысында салық төлеушіге құқық
Қаржы – шаруашылық қызмет процесінде сатып алушы айналымға салық
Салық есептілігін электрондық түрле өткізу перспективасы жоғарғы, яғни бұл
Салық есептілігін электрондық түрде өткізу – бұл салық төлеушілер
Қосылған құн салығы – бұл тауарды (жұмыс, қызмет) өндіріс
Қосылған құн салығына байланысты өзгертулердің бірі – айналым көлеміне
Қазіргі бюджеттік мәселелерді шешу жолдарын және деңгей аралық бюджеттік
салықтарды бюджеттік жүйенің қандай да бір деңгейіне бекіту немесе
бюджеттік жүйенің әртүрлі деңгейлеріне салықтардан бөлулер мөлшері;
бір салық бір бюджеттің қағидасы бойынша бюджеттік жүйе деңгейлеріне
Бір жағынан берілген модельдің салыстырмалы тұрақтылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік
Бюджетаралық қатынастар реформаларының негізгі мақсаттары ретінде келесілер бөлінеді:
бюджеттік жүйенің қаржылық ресурстарын пайдалану және басқару тиімділігін жоғарылату;
аймақтардың әлеуметтік-экономикалық тиімділігін арттыру үшін жағдай жасау;
Қызмет ететін жетіспеушіліктерді жою және бюджетаралық қатынастарды реформалау мақсатында
Аймақтық бюджеттік жүйелердің қызмет ету тиімділігін жоғарлату, аймақтық қаржыларды
Қарсы қаржылық ағымдарды төмендету ;
Қаржыларды бөлу шарттылығы және оларды аймақтарда пайдалану үшін жауапкершілікті
Жоғары дотациялық аумақтарға қосымша қаржылық қолдауды қамтамасыз ету;
Бүгінгі күнде акциз салығының бюджетке түсуі жоғарылату үшін акциз
Белгілі бір мәселелерді шешу үшін оның жетілдіру жолдарын іздестіру
Сонымен Қазақстанның акцизделетін тауарлар нарығында туындап отырған негізгі мәселелерді
Алкоголь өнімдерінің заңсыз өндірісі мен заңсыз айналымы көлемінің ұлғаюы;
Сыра мен шарап өндірісінің жеткілікті дамымауына байланысты осы өнімдердің
Акциз маркаларының қорғау дәрежесінің төмендігінен олардың заңсыз өндіріс көлемінің
Мұнай өнімдері нарығындағы көлеңкелі айналым көлемінің жоғары болуы;
Мұнай экспортының ұлғаюына байланысты отандық мұнай өңдеу зауыттарының толық
Этил спиртімен алкоголь өнімінің өндірісі мен айналымын бақылау бойынша
Конфискацияланған этил спиртімен алкоголь өнімін сақтау, есепке алу және
Осы аталған мәселелерді шеші үшін мынандай шаралар ұсынылып отыр:
Акцизделетін тауарлар өндірісімен қозғалысын есепке алу жүйесін жетілдіру;
Акциз маркаларын қорғау дәрежесін жоғарылату, дизайынын күрделендіріп, толықтыру;
Алкоголь өнімдеріне құрамындағы этил спиртінің мөлшеріне байланысты,темекі өнімдеріне, құрамындағы
Республикадағы сыра және шарап өндірісінің шикізат базасын әсіресе
Республикадағы мұнай экспортына шектеу квоталарын белгілеу;
Қазақстан Республикасының «мұнай өнімдері нарығын мемлекеттік реттеу туралы» заңының
Акциз түсімдерінің жергілікті бюджетке тиімді әрі мақсатты пайдаланылуын ұйымдастыру;
Салық қызметі органдарының,иөзара ақпарат алмасу жүйесінің жетілдіруін ұйымдастыру және
Қорытынды
Экономикамыз тәуелсіздік жылдардан бастап, нарықтың қиын да соқпақ жолдарында
Қазіргі уақытта қалыптасұан экономикалық конъюктурада салықтық түсімдердің төмендеуі мемлекеттің
Қазақстанның салық жүйесі, сонымен қатар жанама салықтар жүйесі әлі
Салық жүйесін реформалау күрделі мәселе. Салықтар нарыққа жанама түрде
Осыларды айта отырып, мынандай шешім қабылдауға болады, жанама салықтар
Салық заңдылықтарында өзгерістер мен байланысты, әсіресе жанама салықтардың ішінде
Елімізде жалпы салық жүйесінде отандық өндірушілерге қолдау жасау мақсатында
Салық жүйесі жалпы мемлекет пен салық төлеуші арасында екі
Жанама салықтар аумағында зерттеулер жүргізілгенді, салық органдарының жалпы алғанда
Мемлекеттің салық салуы, оның ішінде қомақты орын алатын жанама
Бұл реформалар жүргізу, салық жүйесінде жүргізілген мақсатты жұмыстар еліміздің
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Ермекбаева Б.Ж. «Салықтар және салық салу» Оқу құралы. Алматы:
Ильясов Қ.Қ.; Құлпыбаев С. «Қаржы» Оқулық, Алматы; 2003ж
Стамғазиев Р.Л. «Салық жүйесін реформалау жолдары» Егемен Қазақстан №313-2001ж
Русакова И.К., Кашенова В.А. «Налоги и налогообложение» Москва-ЮНИТИ –
Стамбеков А.А. «Қ.Қ.С. есептеу бойынша қолданылатын әдістер» Бухгалтер бюллетені
Мельников В.Д.; Ли В.Д. Қаржылық жалпы курсы: Оқу құралы
Юткина Т.Ф. «Налоги и налогооблажение» Москва- ИНФРА-98ж 232-233б.б.
Ермекбаева Б.Ж. «Салықтар және салық салу» Оқу құралы. Алматы:
Тұрмағамбетова С:К. «Қ.Қ.С. бухгалтерлік есепке жатқызу» Бухгалтер бюллетені №12-2004ж
Русакова И.К., Кашенова В.А. «Налоги и налогообложение» Москва-ЮНИТИ –
Назарбаев Н.Ә. Қазақстан Республикасының заңы «Егемен Қазақстан» газеті 17
Ильясов Қ.Қ.; Құлпыбаев С. «Қаржы» Оқулық, Алматы; 2003ж
Шеденов Ө. Салық экономиканы реттеу құралы. «Қаржы -Қаражат» журналы
Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
Юткина Т.Ф. «Налоги и налогооблажение» Москва- ИНФРА-98ж 232-233б.б.
Кененова Қ. Қазақстан Республикасының тұтынуға салынатын акциздер және оларды
Тұрмағамбетова С:К. «Қ.Қ.С. бухгалтерлік есепке жатқызу» Бухгалтер бюллетені №12-2004ж
Большой экономический русско-казахский словарь, Алматы 1999г.
1
5866,2
36980,5
- Жанама салықтар
- Барлық түскен табыстар
22759,5
47575,8
31643,4
36980,5
45172,0
47575,8
6039,7
3215,5
4509,5
- Нақты түсім
- Болжам
16707,1
22924,8
48213,3
31920,3
66591,5