ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ МИНИСТРЛІГІ
С. Сейфуллин атындағы Қазақ
Агротехникалық университеті
Тақырыбы: «Өндіріс факторларын тиімді пайдалануды ынталандыру үшін жүргізілетін
Орындаған: Нурышев Айдос
11-мененджмент
Қабылдаған: Мүтәліпқызы Бахыт
Астана, 2009жыл
ЖОСПАР
КІРІСПЕ....................................................................................................4
НЕГІЗГІ БӨЛІМ.......................................................................................6
1.1. Отандық ғалымдар тиімділікті арттыруға ынталандыру жүйесі туралы..................................................................................................................6
2.1. Өндіріс тиімділігін арттырудың объективті қажеттілігі...................8
2.2. Өндіріс тиімділігін ынталандыруда «Қазақмыс корпорациясының» жүйесі.................................................................................................................14
3.1. Ынталандыру жүйесін дамытуда еңбекақыны жетілдірудің маңыздылығы.....................................................................................................21
ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................27
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ....................................31
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарынан нық
Экономикалық өсуді жеделдетудің және өндірістің тиімділігін арттырудың басты
Өндіріс тиімділігін ынталандырудың оңтайлы жүйесін қалыптастыруға, біздіңше, адамды
Жұмыскерлерді жоғары өнімді еңбекке құлшындыратын уәждемелер мен ынталандырмалардың
Бұл аталған проблемаларға теориялық тұрғыдан айрықша мән берілуі
Жоғарыда айтылған мәселелердің жиынтығы курстық жұмыс тақырыбының өзектілігін
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.1. Отандық ғалымдар тиімділікті арттыруды ынталандыру жүйесі
Отандық ғылымда өндіріс тиімділігін көтеруге ынталандыру мәселесіне қызығушылық
Кеңестік экономикалық ғылым ұзақ уақыт бойы «жұмысшылардың өндіріс
Бүгінгі таңда отандық ғалымдар тиімділікті арттыруға ынталандыру жүйесінің
Отандық экономикалық әдебиетте экономикалық мүдделер, еңбекке ынталандыру, еңбек
Нарықтық қатынастар жағдайындағы еңбек мәселесінің ғылыми базасын жасауда
Қазақстандық ғалымдардан тиімділікті арттыруды ынталандыру және уәждеменің
Бірақ та, өндіріс тиімділігін арттырудың қазіргі экономикалық ынталандыру
2.1. Өндіріс тиімділігін арттырудың объективті қажеттілігі
Өндіріс тиімділігін арттырудың объективті қажеттілігі кеңейтілген ұдайы өндіріс
Еліміздің қазіргі және орта мерзімді дамуындағы негізгі стратегиялық
Алайда, экономикалық әдебиетте «еңбекке ынталандыру» мәнін анықтауда ортақ
Қоғамның басты өндіргіш күші, ең алдымен адам ресурстары.
Экономикалық ынталандыру материалдық ынталандыруға қарағанда кең мағыналы категория.
Нарықтық қатынастар жағдайындағы шаруашылықты тиімді жүргізудің ынталандыру жүйесі
Экономикалық ынталандырудың қазіргі постиндустриялық жағдайында құндық бағдарлар
- материалдық ынтаны тұлғаның өзі іске асыруы,
- өнімді еңбек пен мол табыстың кепілі –
- барынша көп тұтынудан гөрі, өмір сүру мен
- сапалы экономикалық өсімге қол жеткізуде еңбек белсенділігін
Қазақстан Республикасының жедел дамуына, сондай-ақ өндірістің өнімділігіне экономиканың
Нарықтық қатынастарға көшкен кезімізде әкімшіл-әміршіл жоспарлы жүйенің
Экономикадағы түрлендірулер тек меншік құқықтарының қайта бөлінісінде ғана
Әлеуметтік-экономикалық дамудың қазіргі кезеңінде экономиканы құрылымдық тұрғыдан қайта
Өндіріс тиімділігін ынталандыру механизмі тұрақты экономикалық өсімге, халықтың
Біздің ойымызша, өндіріс тиімділігін экономикалық ынталандыруды мынандай белгілермен
экономикалық өсімнің тұрақты қарқыны, оның сапалық сипаты;
өндірілген тауар сапасының артуы және оның отандық, әлемдік
халықтың материалдық жағдайы мен әл-ауқатының жақсаруы;
жаңа технологияларды меңгеру, ғылыми және инновациялық қызмет әсерінің
басқару тиімділігін арттыру нәтижесінде өндірістік ресурстарды пайдалануды үнемдеу,
Қазақстан, қоғамдық өмірдің шешуші саласы – экономикада, әлеуметтік
Ескертпе – ҚР статистика жөніндегі Агенттіктің деректері бойынша
Сурет 1 - Қазақстан Республикасы өнеркәсіп өнімінің динамикасы
(1998-2008 ж.ж.)
Салада маңызды құрылымдық өзгерістер өз жалғасын тапты. Егер
Өнеркәсіптің макродеңгейдегі тиімділігі өндірілген тауар сапасының жақсарғанының, әлемдік
Соңғы жылдары импорттық тауарлар құрылымында минералды өнімдер үлесінің
Зерттеу жұмыстары атқарылған мерзімде өнеркәсіптің жекелеген секторлардың табыстарының
Қарастырылып отырған кезеңде өндіріс тиімділігінің жалпылама көрсеткіші -
2.2. Өндіріс тиімділігін ынталандыруда «Қазақмыс» корпорациясының жүйесі
Өндіріс тімділігін ынталандыру механизмінің тағы бір маңызды шарты
Тиімділіктің жоғары деңгейін қамтамасыз етудің, яғни қазіргі мемлекеттік
Зерттеліп отырған кезеңді тұтас алғанда корпорацияның бұл бағыттағы
Зерттеліп отырған кезеңде, корпорация табыстарының жалпылама өсу барысына
2000-2004 жж. серіктестіктің өнімділігі өнімнің материалдық сиымдылығы
Мәселен, 2004 ж. алдыңғы 2003 ж. салыстырғанда еңбек
«Қазақмыс корпорациясы» ЖШС-гі көпсалалы, кен өндіруден тұтынуға дайын
Корпорация, әлемдік деңгейде дамып келе жатқан құрылым. Оның
1-кестеден көрініп тұрғандай, 2000-2006 жж. аралығында корпорацияның өнім
Нарықтық қатынастардың тереңдетілуі және кәсіпкерлік өрісінің кеңеюі жағдайында
Кесте 1 - «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС-нің қаржы-шаруашылық қызметінің
Көрсеткіштер Жылдар
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Сатудан түскен табыс,
мың теңге 125221331 124219953 170492574 228817260 411176304
Өткізілген өнімнің өзіндік құны,
мың теңге 57217269 55782536 58737406 83691000 118303824 114562742
Жалпы табыс,
мың теңге 68004062 68437417 111755168 145126260 292872480 278642517
Осы кезеңдегі шығын,
мың теңге 17818541 26396187 44666565 23660417 30079588 29411142
Негізгі қызмет табысы,
мың теңге 50185521 42041230 67088609 121465843 262792892 258163245
Негізгі емес қызмет нәтижесі, мың теңге 4350080 832402
Салық салуға дейінгі табыс,
мың теңге 54535601 42873632 73922235 123095407 274772453 269123547
Табыс салығы,
мың теңге 16502175 17243086 26926038 37927399 80125488 76521131
Таза табыс,
мың теңге 36880320 25600012 46996197 85168008 194646965 191125648
Негізгі өндірістің тиімділік
деңгейі, % 66,9 51,2 64,9 82,4 104,7 101,4
Корпорацияның тиімділік
деңгейі, % 49,2 41,2 45,5
50,3
55,3 54,2 51,3
Ескертпе – «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС-ң жылдық есептері бойынша
Тиімділік – әлеуметтік-экономикалық процестер мен құбылыстардың жиынтығын сипаттайтын,
Корпорация кәсіпорындарында 2000-2006 жж. аралығында жалақының 1 теңгесіне
Кесте 2 - «Қазақмыс корпорациясы» шығындар мен
Көрсеткіштер Жылдар
2002 2003 2004 2005
2006
2007 2008
Тауар өнімі,
мың теңге 73052511 74573932 168879478 230084292 437830139 418791230
Жалақы қоры,
мың теңге 9412695,1 9651465,2 19775114,5 23495989 29744199,1 28015664
Өндірістік өзіндік құны, мың теңге 36532212 37031530
Шығындардың жалпы сомасындағы жалақы үлесі, %
Тауар өнімі мөлшеріндегі жалақы үлесі, % 12,88 12,94
Ескертпе – «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС-ң жылдық есептері бойынша
2002-2008 жж., яғни 2006 ж. дейінгі кезеңде «Қазақмыс»
Ал, оның тауарлы өнім мөлшеріндегі үлес салмағы керісінше,
- салыстырылып отырған кезеңде өндірістік өзіндік құнның
- жалақы төлемдерінің салыстырмалы көтеріңкі өсімі осы мақсатта
Корпорация жұмысшыларының еңбек өнімділігі мен олардың орташа айлық
Демек, еліміздің табысы мол, іріленген өнеркәсіптік құрылымдарының алдында,
Жалақының жалпы көлемінің өсуі, оның өндірістік шығындардағы үлесінің
Кесте 3 - «Қазақмыс корпорациясы» жалақы пайдалылығының динамикасы
Көрсеткіштер Жылдар
2002 2003 2004 2005 2006
Негізгі қызметтен түскен таза табыс,
мың теңге 36880320 25600012 46996197 85168008 194646965 181415987
Жалақы қоры,
мың теңге 9412695,1 9651465,2 19775114,5 23495989 29744199,1 28015664
Жалақының 1 теңгесіне келетін табыс мөлшері,
теңге/теңге 3,92 2,65 2,38 3,62 6,54 6,47 5,60
Ескертпе – «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС-ң жылдық есептері бойынша
3-кесте материалдарынан көріп отырғанымыздай, корпорация кәсіпорындарында жалақы үлесінің
Еліміздің экономикасы мен әлеуметтік әлеуетінің қазіргі даму барысында
ең аз және орташа жалақы мөлшері мен тұтынудағы
өнеркәсіптік ұжымдарда «шаруашылық серіктестігін» дамытудың қажеттілігі, яғни жұмысшының
Постиндустриалды, әлемдік технологияның прогресшіл жаңа талаптарына сай дамып
Елбасы өзінің Қазақстан халқына жыл сайынғы дәстүрлі Жолдауында
3.1. Ынталандыру жүйесін дамытуда еңбекақыны жетілдірудің маңыздылығы
Ынталандыру жүйесінің дамуында Қазақстанның өнеркәсіптік кәсіпорындары экономикалық ынталандыру
Қазіргі кезде отандық өнеркәсіп кәсіпорындардың көпшілігі шетелдік өндірушілердің
Еңбекақыны мерзімдік төлегенде еңбекті мөлшерлеу жұмысы жүргізіледі, сондай-ақ
Біз жүргізген зерттеудің нәтижелері көрсеткендей, кеніш жұмысшылары негізінен
Міне, осыларды ескере отырып, біліктілік разрядының тарифтік кестесін
Экономикалық ынталандырудың келешегі зор бағыты – ерекше сыйақы
- сыйақы беру даралық сипатта болуы тиіс: жұмысшының
- сыйақы беру нақты, белгіленген мөлшерлеме мен нормативті
- сыйақы беру – ағымдағы (ай сайын) және
- сыйақы беру жүйесі қарапайым, әрбір жұмысшыға түсінікті
Мұнымен қатар сыйақы беру шарттарын шектейтін жәйттерге қауіпсіздік
Қазақстанның ұлттық кен-металлургиялық өнеркәсібінің ЖІӨ-дегі үлесі 9,4-10,5%. Сектордың
Өйткені жаңа технологиялық жетістіктер, ресурс үнемдейтін технологиялар, еңбек
Сапалық өзгерістердің көрінісі мынадай: аралық өніммен салыстырғанда түпкілікті
Міне осы баяндалған тиімділік критерилерін негізге ала отырып,
Ескертпе – автормен құрастырылған
Сурет 2 - Экономикалық өсімді ынталандыру механизмінің моделі
Модельден экономикалық өсімді ынталандыру механизмінің экономикалық тиімділіктің өсуіне
Экономикалық өсімді ынталандыру механизмін қалыптастыруда бірінші кезекте ғылымды
Пайда болған қиындылықтарға қарамастан, тұтастай алғанда, отандық ғылым
Ғылымның жоғары технологиялық өрістеріне негізделген өндіріс, өнім нарығының
Экономикалық өсімді ынталандырудың тиімді механизмін қалыптастырудың маңызды бағыттары
Мұндай бағыттардың іске асырылуы төмендегі шаралардың нақты орындалуын
- экономиканың, жоғары технологиялық үрдістері басым құрылымына көшу;
- іргелі және қолданбалы зерттеулері мемлекет және жеке
- ғылыми зерттеулерді бюджеттік қаржыландырудың тұрақты, заңдық нормативтермен
- қаржы ресурстарын тиімді пайдалана отырып, адам әлеуетін
ҚОРЫТЫНДЫ
Жасалынған курстық жұмыс мына төмендегі тұжырымдар мен ұсыныстар
1. Жұмыста «экономикалық мүдде», «ынталандырма», «уәж», «уәждеме», «ынталандыру»
2. Тұтынушының жоғары стандарты мен технологиялық дамуы, адамдардан
Жұмыскердің еңбек белсенділігін ынталандыру үшін уәждемелер мен ынталандырудың
өндірісте материалды ынталандырудан, тұлғаның өзін-өзі жетілдіру уәждемесіне бағдарлануы,
еңбек және тұрмыс сапасының жоғары деңгейге көтерілуі;
материалды ынталандырудың өрісі мен үрдістерін кеңейту;
материалды, моральді, шығармашылық т.б. ынталандыруды жалпыландыру.
3. Постиндустриалды парадигма жағдайында еңбекке ынталандыру жүйесі кешенді
- жалақының рөлін ең аз және орта жалақыны
- келешегі бар ынталандырмалар ретінде «шаруашылықты бірге жүргізу»,
- жаңа технологиялық талаптарға сай еңбек саласын түрлендіру.
4. Өндіріс тиімділігін экономикалық ынталандыру механизмінің негізгі құрамдас
5. «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС өндіріс тиімділігін талдау мына
өндіріс өсімі және корпорация табысының артқанына қарамастан зерттелген
кәсіпорында өндіріс тиімділігін арттыру саясаты жүргізілді, нәтижесінде өнімнің
зерттелген кезеңде еңбек өнімділігінің біршама тұрақты өскені байқалды;
Сонымен қатар, 2004 ж. бастап, корпорация қызметінде мына
өнімнің материалды қажетсінуі 1,12 теңгеге төмендеуі;
еңбек өнімділігі алдыңғы кезге қарағанда 33%-ға өсіп, 2005
негізгі өндірістік қор қайтарылымы 0,62 теңгеге тең;
өндіріс тиімділігінің негізгі көрсеткіштерінің өсуі өнімділік пайдалылығының 45%-ға
6. Еңбекақы төлеуге бөлінген қаражатты қолдану тиімділігін талдау
7. Қазіргі нарықтық экономикада, жалдамалы еңбекке негізделу, еңбек
8. Еңбекке сыйақы төлеуде мына принциптер сипатталуы қажет:
сыйақыландыру даралық сипатта болуы, яғни жұмысшылардың жұмыс орны,
сыйақыландыру нақты болуы, яғни белгілерін нормативтер мен мөлшерді
сыйақының максималды көлемінің шектелмеуі;
сыйақыландыру әркімге түсінікті және қарапайым болуы керек.
9. Ынталандыру механизмінің ұсынылып отырған моделі экономикалық
экспортқа бағдарланған шикізат секторының өңдеу өнеркәсібі және
ғылыми-техникалық прогреске және жоғары технологиялық өндіріске ынталандыру, өнім
инновациялық процестерді және жаңа техника мен технологияларды енгізу,
экономикалық тиімділікті еңбек өнімділігін өсіру есебінен қамтамасыз ету;
макроэкономикалық болжаудың, елдің экономикалық дамуын ынталандыру процесіндегі рөлін
халықтың әл-ауқатының жақсаруы, тұрғындардың тұрмыс деңгейі бойынша жіктелуін
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кенжеболатова М.Ш. «Экономиканы мемлекеттік реттеу», Оқу құралы -
Мүтәліпқызы Б. «Экономиканы мемлекеттік реттеу», Оқу-әдістемелік кешені -
Қазақстан кәсіпорындарында материалдық ынталандыруды ұйымдастыру //Информациялық-аналитикалық «Саясат» журналы
www.enbek.gov.kz
www.kz.kazakhmys.com аударма
«Егемен Қазақстанның» ресми сайтындағы 2007-05-17 «Қазақстанды демократияландырудың жаңа
Қазақстандағы өндіріс тиімділігін арттыруда материалдық ынталандыру жүйесін дамытудың
ҚР-сы Статистика жөніндегі Агенттіктің деректері
Научно-практический журнал «Қаржы-Қаражат-Финансы Казахстана», 2007 ж., №1
31
Экономиканың тиімділігі
Экономикалық дамуды қамтамасыз ету
Сапалы экономикалық өсу
Сандық экономикалық өсу
Тұрғындардың әл-ауқатының артуы, өмір сүру сапасының жақсаруы,
Мазмұны, даму механизмінің негізі және мақсаты
Адам капиталына, білім беруге, озық технологияларға негізделген
Тиімділік механизмінің критериі