МАЗМҰНЫ
Кіріспе
I-бөлім. Менеджмент туралы жалпы түсінік
1.1. Менеджменттің мәні
1.2. Менеджменттің қызметінің түрлері
II-бөлім. Менеджмент басқару жүйесінің қызмет түрі ретінде
2.1. Менеджменттің мәні
2.2. Менеджменттің әр түрлілігі
III-бөлім. Менеджменттің негізгі бағыттары мен Қазақстандағы менеджмент
3.1. Менеджмент іс - әрекетінің бағыты
3.2. Қазақстандағы менджменттің методологиялық негіздері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Күнделікті тұрмыста менеджмент сөзі белгілі бір ұйымдағы барлық
Сонымен, менеджменттің бастапқы ұғымы - бұл басшылық.
«Менеджмент» ұғымының анықтамасына сүйенетін болсақ, онда менеджмент дегеніміз
Сонымен, менеджменттің тиімділігін және менеджерлердің іс-әрекетін экономикалық табыстар,
Кәсіпорын ең сапалы, әрі бағасы бір шама арзан
Менеджменттің міндетіне, басшылық етуіне жаңа рыноктарды игеруіне жұртшылықтың
Менеджментті жеке адамдар арасындағы психологиялық қарым-қатынасқа тәуелді етеді
Менеджментке алуан түрде түсінік бергенімен, классиктердің бұл жөніндегі
Тіпті маман болмағанның өзінде де, біздің кез келгеніміздің
Менеджмент - нарықтық экономика жағдайында өндірісті тиімді басқарудың
Менеджмент – нақты мақсатты жүзеге асыру үшін кәсіпорын
Менеджмент - бұл өнім, технология, өндірісті ұйымдастыру, басқару
Қазіргі кездегі менеджмент жоспарлау функциясы мазмұнының өзгеруімен, фактілерді
Менеджменттің бірнеше ұғымы бар: «Менеджмент-бұл жұмыс істеп тұрған
Басқару ұғымының туындауы еңбек бөлінісінің пайда болуымен туындауымен
Мұның өзі жалпы процестің қарым – қатынасы басқарушы
Сондықтан, әлеуметтік жүйелердегі басқару кең ұғымда қызмет түрі
Менеджер - ең көп тараған кәсіптің бірі. Бұл
Барлық менеджерлер үшін, олардың қызмет орнына қарамастан, ортақ
Менеджер адамдарды жұмысқа ынталандырады, бағыттайды, ұйымдастырады. Оның бірден-бір
Менеджердің жұмысы техникаға, есептеу операцияларына немесе өнім сатуға
Менеджерлік шеберліктің маңызды жақтарының бірі-келіссөз жүргізе білуі-әріптесінің мүддесін
I-бөлім. Менеджмент туралы жалпы түсінік
1.1.Менеджменттің мәні
Менеджмент ұғымы 19 - шы ғасырдың аяғында пайда
Ағылшын тіліндегі Оксфордт сөздігінде бұл ұғымға мынадай түсінік
1. адамдармен қарым-қатынас жасау әдісі, үлгісі;
2. билік және басқару өнері;
3. шеберліктің ерекше түрі және әкімшілік дағды;
4. басқару органы, әкімшілік бөлігі
Күнделікті тұрмыста менеджмент сөзі белгілі бір ұйымдағы барлық
Тіпті білікті басқару саласының өзінде де менеджмент ұғымы
Сонымен, менеджменттің бастапқы ұғымы - бұл басшылық.
Іскер кәсіпорындар тек өз органдары, яғни басшылар, немесе
Жеке кәсіпорын, өзінің праволық формаларына қарамастан, басшылығы болуы
«Менеджмент» ұғымының анықтамасына сүйенетін болсақ, онда менеджмент дегеніміз
Менеджменттегі басты нәрсе - өзіне кәсіпорын мүддесіне жауап
Менеджменттің тағы бір анықтамасына сәйкес оның жұмыс істеу
Кәсіпорын ең сапалы, әрі бағасы бір шама арзан
Кәсіпорын - ең алдымен адамдар. Осыдан келіп бұл
Кәсіпорындағы адамдар өндірістік процестің маңызды элементі болып саналады.
Менеджменттің міндетіне, басшылық етуіне жаңа рыноктарды игеруіне жұртшылықтың
Сонымен, Менеджменттің 2 ұғымы бар.
Бірінші ұғым. Менеджмент - бұл басқару, басшылық ету
Екінші ұғым. Менеджмент - бұл адамдарды басқару (әрекет).
Өндірісті басқарудың ғылыми негіздерін қалыптастыру өткен ғасырдың соңғы
ХIХ ғасырдың соңғы он жылдығында өнеркәсіптік электротехникада энергетикалық
ХIХ ғасырдың аяғында физика саласында ғылыми революция болып,
Химия саласында 1869 жылы Д. М. Менделеев ашқан
Физика ғылымының жетістігі химияның физикамен тығыз байланысты екендігін
Биология ғылымы саласында ағылшын ғалымы Дарвиннің «Түрлердің шығуы»
Сонымен ХIХ ғасырдың аяғындағы ғылым, осының алдындағы дәуірде
Әрине, капиталистік өндірісті дамытуға қажетті ғылыми ілімді теорияландыруға
Басқару мәселесіне алғашқы көңіл бөлу 1911 жылы байқалды.
Бұған себепші болған жайт, жиырмасыншы жылдың басында адамдардың
ХIХ ғасырдың соңында құрылысы аяқталған трансконтиненталдық темір жол
Менеджмент – дәстүрлерді, тарихты, концепцияларды, институттарды, теория мен
Басқару практикасы, ұйымдастыру секілді өте көне. Басқару ісіне
Үлкен Клод пен кіші Джордтың «Басқару ақыл-ойының тарихы»
Көне египеттер (мысырлықтар) бізге жазбаша ескерткіштер қалдырады. Онда
Еңбекті басқару проблемасына көне гректер де көңіл бөлді.
Жұмыскерлер арасындағы бірлесіп әрекет етуге қол жеткізу, сөйлеу
Көне римдіктерде мемлекеттік басқару жүйесіндегі қызмет сатысында төмен
Көне Үнді ғалымдары «Артхамастра» трактатында (VI-III ғасыр) шаруашылық
Үлкен Клод пен кіші Джордтың «Басқару ақыл-ойының тарихы»
Көне египеттер (мысырлықтар) бізге жазбаша ескерткіштер қалдырады. Онда
Еңбекті басқару проблемасына көне гректер де көңіл бөлді.
Жұмыскерлер арасындағы бірлесіп әрекет етуге қол жеткізу, сөйлеу
Көне римдіктерде мемлекеттік басқару жүйесіндегі қызмет сатысында төмен
Көне Үнді ғалымдары «Артхамастра» трактатында (VI-III ғасыр) шаруашылық
Дегенмен, шығыс ойшылдары бағыныштыларды көтермелеуге де зор көңіл
Ресейде елді және өндірісті басқарудың бірқатар маңызды идеяы
«Басшы нақты істен гөрі бұйрықтың алынғандығы және орындалғандығы,
1.2. Менеджменттің қызметінің түрлері
Менеджмент – дәстүрлерді, тарихты, концепцияларды, институттарды, теория мен
Басқарудың осындай жалпы қағидасы, деп атап көрсетеді авторлар,
1.Үкімет. Менеджмент ұғымы үкімет қызметіне қолданылмағанымен, Петерсон мен
2.Мемлекеттік менеджмент. Көп мемлекеттік мекемелерді ұйымдастыру және сондағы
3.Әскери менеджмент. Мемлекеттік менеджменттің ерекше түрі. Қарулы күштерді
4.Құрама одақтық (ассоцияциялық) немесе клубтық менеджмент. Мемлекеттік мекемелердегі
5.Бизнес-менеджмент. Үкіметтіктен және мемлекеттіктен өзгеше келетін менеджменттің ерекше
6.Мемлекеттік меншіктегі менеджмент. Бизнес-менеджменттің арнайы түрі. Жеке меншік
Петерсон мен Плоумен былай деп атап көрсетеді: менеджменттегі
Менеджментке алуан түрде түсінік бергенімен, классиктердің бұл жөніндегі
Тіпті маман болмағанның өзінде де, біздің кез келгеніміздің
Менеджмент-нарықтық экономика жағдайында өндірісті тиімді басқарудың теориясы мен
Менеджмент –нақты мақсатты жүзеге асыру үшін кәсіпорын жұмысын
Көрнекті американ экономисі В.В.Леонтьевтің анықтамасы бойынша: «Менеджмент-бұл өнім,
Қазіргі кездегі менеджмент жоспарлау функциясы мазмұнының өзгеруімен, фактілерді
Кәсіпорын қызметі мақсатының бағыт-бағдарын білу, міндетті түрде қажет
Бірінші тип – мақсатты басқару. Барлық өндірістік және
Басқару процесінің өтуінің екінші типі – бағдарламалық басқару.
Кәдімгі жоспардан бағдарламаның өзгешелігі – тапсырманы орындауды басқаруды
Басқару процесінің үшінші типі – жағдайға қарай басқару.
Атап көрсететін жайт, практикада басқарудың жоғарыда аталған типтері
Мұндай үйлесімділікке, соңғы жылдары кең етек алған бағдарламалық
Коммуникация дегеніміз – қарым –қатынас, екі және одан
Басшы өзінің көпшілік уақытын мәліметтер алу және шешім
Менеджерлер өз жұмысын ойдағыдай орындау үшін тиімді қарым
Шет ел зерттеушілерінің пікірінше тиімсіз қарым –қатынас проблемалардың
Олар тұтынушылар мен жарнама арқылы және басқадай жодармен
Сыртқы орта арқылы пайда болатын алуан түрлі проблеммаларға
Ұйымда мәліметтер бірінен – біріне беріліп,
Әр түрлі бөлімшелер аралығындағы коммуникация көлбеу коммуникацияға жатады.
Басшы мен бағыныштылар коммуникация компоненттері болып саналады. Олар
Басшы мен жұмысшы топтарының арасындағы коммуникация, басшы мен
Коммуникациялық процесс - бұл екі немесе оданда көп
Мәлімет алмасу процесінің элименттері мыналар болып саналады:
- мәліметті жіберуші идеяны қорытушы немесе мәліметті жинаушы
- символдар көмегімен кодталған мәліметтің өзін хабарлау;
-канал, мәліметті беру құралы;
алушы, бұл мәліметті қажет ететін адам.
Мәліметті алмасу барысында жөнелтуші мен алушы белсенді рөл
- идеяның пайда болуы; кодтау және канал таңдау;
Мәлімет алмасу процесінің кезеңдерін қарастырайық. Мәлімет алмасу идеяны
Мәліметті жөнелтеуші кодтауға пайдаланатын, символ типіне үйлесетін каналды
Үшінші кезеңде жөнелтуші идеяны екінші бір адамға жеткізу
Жөнелтуші хабарды жібергеннен кейін алушы оны декодтайды. Декодтау-бұл
Басшы мынаны ескеруі қажет: олардың басқа орындардан алған
Басшы өз уақытының көншілік бөлігін әңгіме, кеңес өткізуге
Бірінші, қабылдауға-түсініп, ұғынуға қатысты кедергілер. Адамдардың қабылдап, ұғынуына
Семантика-сөзді және айтылған сөз мәнін пайдалану әдісін зерттейді.
Үшіншіден, вербалсыз (латынша вербалис-ауызша, сөздей деген мағынаны білдіреді)
Төртіншіден, нашар кері байланыс. Кері байланыс өте маңызды,
Бесіншіден тыңдай білмеу. Қарым-қатынас тиімділігін арттырудың маңызды жағдайларының
Жеке адамдар арасындағы қарым-қатынас тиімділігін арттыру үшін мынадай
- мұқият тыңдай білуге дағдылану.
- өз идеяңды айтпас бұрын айқындап алу;
- потенциалдық семантикалық проблемаларды қабылдай білу;
- өзінің дене тұрысыңа, қимылыңа, дауыс ырғағыңа зер
- эмпатияға және ашық-жарқын әңгімеге көңіл бөлу. Эмпатия
- кері байланыс орнатуға тырысу.
II-бөлім. Менеджмент басқару жүйесінің қызмет түрі ретінде
2.1. Менеджменттің мәні
Менеджмент мкәсіпорынды ұйымдастырудың принциптері (заң жағынан) туралы, оны
Менеджментте басты нәрсе кез келген адамдық қарым-қатнастарға жарайтын
Менеджмент тура мағынасында «адамдарды басқару» ұғымын білдіреді. Менеджменттің
Басқаша айтқанда, менеджмент – бұл нарық жағдайында фирманы
Менеджмент – нарықтық экономиканың қажеттіліктері мен жағдайына толығырақ
Менеджмент еркін кәсіпкерлік, бәсекелестік, экономикалық уәждеме (мотивация) жағдайларында
Басқару типі ретінде менеджменттің негізгі белгілеріне мыналарды жатқызуға
1.Адам, онвң қажеттіліктері, мүдделері, уәждері (мотивы), құндылықтары, нұсқамалары
2.Басқарудың тәсілдемесінде, птинциптерінде және әдістерінде экономикалық құралдар мен
3.Менеджермен қызметкерге қойылатын басты талап ретінде көрінетін кәсіби
4.Ұйымдастыру ісінде менеджментке жағдайдың өзгеруіне қарай және инновациялық
5.Менеджмент менеджменттің жеке басына қойылатын талаптардың кешенін танытуы
Менеджменттің мыналарды қамтамасыз ететін ең маңызды деп саналатын
еңбек өнімділігін арттыру;
бәсекеге жарамдылық;
тұтынушыға бағдарлану (маркетинг);
іс-әрекетте еркін болу әрі ереже бойынша жұмыс істеу.
Басқару процесі кез келген ахуалға ғылыми тәсілдемені қолдану
Менеджментте бастысы – ең алдымен кәсіпорынның мүддесін көздейтін
Ескі стилді ұсынатын кәсіпорын басшыларынан менеджерлердің басты, яғыни
Жеке кәсіпорынмен тұтас экономиканың экономикалық жағдайы түпкі есебінде
техника мен технологияның деңгейі;
жұмысшы күшінің сапасы және еңбек уәждемелерін кеңінен пайдаланылуы;
өндірісті ұйымдастыру және басқару )менеджмент).
Менеджменттің жағдайы техникамен технологияның деңгейіне, жұмысшы күшінің сапасына
Техника мен жаңа технологияның дамуы өндіріс ауқымының өсуі
Бұл анықтамадан бөлек басалардың көптеген анықтамалары бар. Оның
Менеджмент анықтамасы менеджер қызметінің мазмұны тікелей байланысты. Танымал
Менеджмент мәселелерімен бүгінгі таңда әр түрлі білім саласының
2.2. Менеджменттің әр түрлілігі
Басқару қызметінің әр түрлі салаларында пайдаланылатын менеджменттің сан
Ішкі менеджмент – ішкі мәселелердің басымдығын сыртқыдан айрықшалап
Фирма жұмысының ішк және сыртқы мәселелеріне менеджердің жиі
Ішкі менеджменті басқару қызметін бөлу процесінде пайда болатн
Ұйымдастыру менеджменті:1) тар мағынасында – басқарудың жалпы міндетті
Бұл менеджмент мыналарды қамтиды: ұйымдық мқұрылымды жобалау әрі
Ұйымды (кәсіпорын, фирма) біртұтас организм ретінде қарастырған әрі
Ұйымдық менеджмент ұйымдық-өкімдік әдістерімен, яғни тікелей басқарудың ұйымдық
Тәжірибе менеджмент – менеджмент тұжырымдамасы. Ол осы тұжырымдаманың
Тәжірибе смпатында болатын менеджмент бар. Ол басқарудың
Тәжірибе менеджменттінің тұжырымдамасын жасайтын екі тәсілдеме бар. Біреуі
Бұл менеджмент әр түрлі қызымет салаларында - өндірістік,
Өндірістік менеджмент – менеджмент типі. Оның негізгі сипаты
Өндіріс-бұл қандайда бір өнімді немесе қызмен көрсетуді әрқашан
Өндірістік менеджменттің ерекшеліктері басқару жүйесінің құрылымы мен міндетті
Стратегиялық менеджмент-менеджменттің әр түрлілігі. Оның басты ерекшелігі–болжағыштық (дальновидность),
Бұл менеджменттің маңызды сәттеріне мыналар жатады:
фирманы сипаттауға арналған мәртебе (статус), оның әлеуметтік-экономикалық ортада
фирманвң басқару мақсаты болып табылатын фирманың мақсаты. Мақсат
басқару шешімдерінде ұйғарылатын стратегиялық бағдарламаның жүзеге асырылуы алға
басқарудың тиімділігін, сапасын, әлеуетін бағалау және реттеу.
Инновациялық, қаржылық, экологиялық менеджмент, сондай-ақ адам ресурстарының менеджменті
III-бөлім. Менеджменттің негізгі бағыттары мен Қазақстандағы менеджмент
3.1. Менеджмент іс - әрекетінің бағыты
Менеджмент мынадай бағыттарда жүзеге асырылады:
экономикалық
әлеуметтік – психологиялық
құқықтық
ұйымдық – техникалық
Экономикалық бағыттың мәні - өндірісті процесті басқару.
Әлеуметтік – психологиялық бағыт – басқарудың барлық деңгейіндегі
Басқарудың төменгі және орта деңгейіндегі менеджерлердің қызметі және
Менеджментің құқықтың бағыты – фирманы құру бойынша заңдар,
Менеджментің 3 кезеңі белгілі:
стратегиялық басқару,
оперативтік басқару,
бақылау.
Стратегиялық басқару – менеджменттің мақсаттарын тағайындау, жобалау мен
Оперативтік басқару – қызметтің екі түрін қамтиды: ұйым
Бақылау – пайдаланбаған өндірістік резервтерді, қойылған мақсаттарға жетудегі
Тиімді әрекет етуші мекеме менеджменттің барлық бағыттары емен
Пайданы қамтамасыз ету – менеджменттің басты міндетті.
Фирманың пайдалық деңгейі нарықпен анықталады, бірақ өнірістік ресурстарды
Менеджментің қазіргі және болашақтағы тәуекелдік деңгейін төмендетуге негізделген.
Менеджер еңбегінің заты ақпар және ұжымдағы қарым-қатынас.
Өнірістік басқаруда менеджер аз білімді болсада, басқару іскерлігінің
3.2. Қазақстандағы менджменттің методологиялық негіздері
Экономика дамыған қазіргі таңда менеджер қызметі ең кең
Менеджмент – нарықтық экономика кезінде жеке субъектіге қажетті
мекеме не фирманың нарықтық сұранысына тұтынушы қажеттілігіне назар
өндіріс заттарының құндылығын көтеру, аз жұмсап – көп
жекеменшіктік пен еркіндік.
Менеджменттің өзінің жеке экономикалық механизмі бар, олар:
фирма ішіндегі жеке басқару жүйесі
өнжірісті басқару
қызметкерлерді басқару
Мемлекеттік басқарудың көкейтесті мәселелерін терең түсіну үшін, менеджменттің
Кез – келген елдің экономикалық жағдайын ақтау үшін
техника және технология деңгейі;
жұмысшы күшінің сапасы мен еңбекке көзқарасы;
менеджмент (өндірісті басқару және ұйымдастыру).
Менеджменттік жағдайы техника және технология деңгейі; жұмысшы күші
Қазіргі кезде басқару факторларының маңызының артыуына байланысты адамның
Басқару саласындағы бұл төңкерістің белгілерін мынадан көруге болады:
1. Басқару жүйесінің негізгі методтарын жақсы меңгерген маман
2. Мақсатты мекеме басшыларын басқару жұмысына даярлау;
3. Сапалы өндіріс қажеттіліктерін басқаруды бірінші орынға қою;
4. Иерархиялық сапанвң барлық деңгейінде жұмыс істей алатын
5. Экономикалық әлеуметтік – психологиялық басқару әдісін қолдану;
6. Адамның еңбекке қабілеті мен қызметі әдістерін басқару;
7. Адамның еңбекке қызығушылығы мен еңбектегі іс-әрекет себептерін
8. Табысқа жеткізетін ғылым жетістіктерін кеңінен қолдану;
9. Ақпараттың үрдістер мен компьютердің ролін көтеру.
Халық шаруашылығын тиімді басқару басқарудың кеңес беру сияқты
Рационалдың менеджмент бойынша, фирма жабық жүйе ретінде қаралып,
Қазіргі кездегі басқару рационалды модельді итеріп тастаған жоқ,
Жалпылама өндірістік стандартты өнімдерді шығаруда қатал басқару керек.
Жаңа басқару парадигмасы стратегиялық басқаруды негізге алады.
Ситуациялық подход-ұйымда барлық жағдайда қолданылатын бір ереже емес,
Басқарудың жаңа парадигмасының негізгі ережесі біздің мемлекетте төмендегіше:-нарықтық
Нарықтық шаруашылық субъектісі ашық, әлеуметтік –бағдар жүйесінде қалыптасып,
Барлық дәрежеде өзін-өзі басқару және шаруашылықта полицентрлік жүйемен
Нарықтық үйлесім және әкімшілік басқару әдісі мемлекеттік мекемелердің
Соңғы жылдары елімізде реформа негізінен үш бағытта жүргізілуде:
Реформаның негізгі радикальды шын мағынасында болуы керек. Көлемді
Жаңа реформаның сатысы басталды бұл шын мәнінде радикальды
Біз мынаған нақты жауап беруіміз керек, қандайда болмасын
Қазақстандағы реформа орталығы жекеменшікке қатнастың және жеделдетілген мемлекеттік
Жекешелендіруге осындай қарым-қатынастың өзі әлеуметтік маңызы бар денсаулық
Осындай операциялар финанс секторында шетел компанияларының қатысымен өткізілуіне
Қорытынды
Қоғамдағы экономикалық байланыстың дамуы мен өндірістік масштабтың өсуі
Басқару объектілері ретінде қоғамдық өндірістің әр түрлі ұйымдық
Дамыған экономика қоғамдық еңбекті нақты пропорцияларда тарату қажеттілігін
Қоғамдық процестерді басқару адамның қарым-қатынастары арқылы жүзеге асырылады.
Өндірісті басқару қатынастары адамдар тұрғысында көрсетілсе, онда жеке
Менеджменттің тағы бір анықтамасына сәйкес оның жұмыс істеу
Қазақстанда менеджменттің қолданылуы оның методы мен қолданылу сферасынан
Егеменді мемлекет өзінің стратегиялық мақсатын менеджмент жүйесіне тарихи,
Осылардың ішінде ілгерілеген маңызды үрдіс бұйрықты экономикаға айналу,
Пайдаланылған әдебиеттер
Макаров С.Ф. Менеджер за работой.-М., моладая гвардия, 1989.
Руководитель коллектива. Наше общество сегодня и завтра. –Л.,
Бобрыщев Д.Н. Основные категориитеории управления. М.: 1988-189 ст.(30
Гвишиани Д.М. Организация и управление. М. Наука, 1972-535
Оксфордский учебный словарь английского языка (А.С. Хориби –
Шағын кәсіпкерлікті басқару. О. Сәбден. А. Тоқтанова. «Білім».
ҚР-сы Президентінің 1997 жылы 6 наурыздағы «Шағын кәсіпкерліктің
Экономика предприятия. В. П. Грузинов. В. Д. Грибов.
Қазақстан экономикасы. К. Р. Нұрғалиев. «Қазақ университеті». Алматы,
Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік. «Экономика». Алматы, 2003г. .(28 –
Кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру. М. Қ. Баймұхашева. Оқу құралы.
Кәсіпорын экономикасы. Г. Ө. Жолдасбаева. «Экономика». Оқу құралы.