ЖОСПАР
КІРІСПЕ .......................................................................................................................3
I ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ, МАҢЫЗЫ МЕН
1.1 Ұлттық банктің –ҚР-ның Орталық банкі ретіндегі қалыптасуы
1.2 Қазақстан Республикасының Ұлттық банктің экономикадағы негiзгi қызметтерi
II ҰЛТТЫҚ БАНКТІҢ ЭКОНОМИКАНЫ РЕТТЕУДЕГІ ЖҮРГІЗЕТІН САЯСАТТАРЫ МЕН
2.1 Ұлттық банктің ақша-несие және валюталық саясаттарының
2.2 Ұлттық банктің инфляцияны реттейтін ақша-несие саясатының жаңа
Қорытынды ................................................................................................................25
Қолданылған әдебиеттер .........................................................................................27
КІРІСПЕ
Ұлттық валютаның енгiзiлуi сәтiнен бастап, 1995 жылға дейiн
Бұл бағдарламаның негізін Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi (Қазақстан Ұлттық Банкi) Қазақстан
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң негiзгi мақсаты мен мiндеттерi Қазақстан
Негiзгi мақсатты iске асыру үшiн Қазақстан Ұлттық Банкiне
мемлекеттiң ақша-кредит саясатын әзiрлеу және жүргiзу;
төлем жүйелерiнiң жұмыс iстеуiн қамтамасыз ету;
валюталық реттеу мен валюталық бақылауды жүзеге асыру;
қаржы жүйесiнiң тұрақтылығын қамтамасыз етуге жәрдемдесу.
Осы аталған Ұлттық банктің міндеттері мен қызметтерінің тиімді
Сондықтан мен жұмысымның тақырыбын «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі»
Бүгінгі таңда Ұлттық банк өзінің атқаратын ақша-несие саясаттарының
I ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ, МАҢЫЗЫ МЕН
1.1 Ұлттық банктің –ҚР-ның Орталық банкі ретіндегі қалыптасуы
Өз егемендiгiн алғанға дейiн Қазақстан Республикамызда банк
Қазақстан Республикасының экономикасы нарықтық қатынастарға көшу кезеңiнде несиенi
Қазақстан Республикасында банктiк жүйенi реформалаудың қажеттiлiгi, дүниежүзiлiк банктiң
Қазақстан Республикасының қазiргi банк жүйесiнiң құрылуы 1990 жылдың
Қазақ Кеңес Социалистiк Республикасының территориясында жинақталған несие ресурстары
Кәсiпорындардың, ұйымдардың, кооперативтер мен азаматтардың несие-есеп жұмыстарын жүргiзу
1991 – 1993 жылдары елiмiзде экономиканың күрт құлдырауымен
Осылайша 1993 жылы өзiмiздiң төл ақшамыз теңгенi енгiзуге
Ұлттық валютаның енгiзiлуi сәтiнен бастап, 1995 жылға дейiн
Бұл бағдарламаның негізін Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi (Қазақстан Ұлттық Банкi) Қазақстан
Қазақстан Ұлттық Банкi басқа елдердiң орталық банктерiмен және
Қазақстан Ұлттық Банкi өз мiндеттерiн орындау кезiнде пайда
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiлерi Қазақстан Ұлттық
Қазақстан Ұлттық Банкi Қазақстан Республикасы Заңдарының негiзiнде және
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң нормативтiк актiлерi - "Қазақстан Ұлттық
Қазақстан Ұлттық Банкi - заңды тұлға. Қазақстан Ұлттық
Қазақстан Республикасының Үкiметi мен Қазақстан Ұлттық Банкi өз
Қазақстан Ұлттық Банкi өз жұмысында Үкiметтiң экономикалық саясатын
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы немесе оның орынбасарларының бiрi
Үкiмет Қазақстан Ұлттық Банкiнiң мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi,
Қазақстан Ұлттық Банкi - Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаржысын
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң жарғылық капиталы мемлекетке тиесiлi болады
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң құрылымы мен органдарына:
Қазақстан Ұлттық Банкi - тiке бағыныстағы схемасы бар
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң органдары Басқарма мен Директорлар кеңесi
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң құрамына департаменттерден тұратын орталық аппарат
Қазақстан Ұлттық Банкi өз балансындағы мүлiктi иелену, пайдалану
Қазақстан Республикасының Үкiметiн Қазақстан Ұлттық Банкiнiң тiкелей қаржыландыруына
Қазақстан Ұлттық Банкi Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгiмен келiсе
1.2 Қазақстан Рсеупбликасының Ұлттық банктің экономикадағы негiзгi қызметтерi
Орталық банктер бүкiл елдiң несие жүйесiн бақылаушы әрi
Әлемдiк тәжiрибе көрсеткенiндей, мемлекеттiң Орталық банкке кең өкiлеттiк
“Қазақстан Республикасының Ұлттық банкi туралы” Заңы бойынша Қазақстан
Ұлттық банк - ақша резервтерiн, басқа да
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң негiзгi мақсаты мен мiндеттерi Қазақстан
Негiзгi мақсатты iске асыру үшiн Қазақстан Ұлттық Банкiне
мемлекеттiң ақша-кредит саясатын әзiрлеу және жүргiзу;
төлем жүйелерiнiң жұмыс iстеуiн қамтамасыз ету;
валюталық реттеу мен валюталық бақылауды жүзеге асыру;
қаржы жүйесiнiң тұрақтылығын қамтамасыз етуге жәрдемдесу.
Ұлттық банктiң негiзгi мiдеттерi – ұлттық валютаның iшкi
Ақша айналымы, несие, банктiк есеп айырысу мен валюталық
Ақша, несие және банк жүйелерiнiң тұрақты қызметiн қамтамасыз
Несие берушiлер мен салымшылардың , сондай-ақ шетел валютасын
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкiнiң қызметтерi мен операциялары.
Ұлттық банк “Қазақстан Республикасының Ұлттық банкi туралы” Заңға
Қазақстан Ұлттық банкiнiң функциясы, өкiлеттiгi және құқықтары
Қазақстанның Ұлттық банкi:
Қазақстан Республикасының мемлекеттiк ақша-кредит саясатын жүргiзедi, банкноттар мен
Қазақстан Республикасының Үкiметiмен келiсiм бойынша Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң
Банктерге, сондай-ақ Қазақстан Ұлттық Банкi Басқармасының шешiмi бойынша
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Басқармасы белгiлейтiн тәртiппен және шартпен
1) Банк операцияларының мынадай түрлерiн жүргiзу тәртiбiн айқындайды:
2) Қазақстан Республикасының заң актілерiнде белгіленген жағдайларда қаржы
Қаржы рыногындағы сыйақының рыноктық ставкаларына ықпал етудi жүзеге
Қазақстан Республикасында ақша төлемдерi мен аударымдарын жүзеге асыру
Қазақстан Республикасында валюталық реттеу мен валюталық бақылауды жүзеге
1) қызметiнiң бiрден-бiр түрi шетел валютасымен айырбас операцияларын
2) банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдарға:
3) Қазақстан Ұлттық Банкінің лицензиясы негiзiнде инкассациялау жөнiндегi
4) қызметiнiң бiрден-бiр түрi шетел валютасымен айырбас операцияларын
Банк қызметi, ақша төлемдерi мен аударымдары, заң актілерімен
1) барлық қаржы ұйымдары орындауға мiндеттi бухгалтерлiк есепкe
2) операцияларды автоматтандыру жүйелеріне қойылатын талаптарды барлық қаржы
Бухгалтерлiк есепке алу және қаржылық есептiлiк жүйелерiн реттеу
1) уәкілетті мемлекеттік органның құзыретіне кіретін мәселелер жөнінде
2) уәкiлеттi органмен келiсiм бойынша барлық қаржы ұйымдарының
3) валюталық реттеу мен бақылау мәселелерi бойынша есептiлiк
4) банктердiң және банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң келiсiмi бойынша, ақша төлемдерi мен
Қазақстан Ұлттық Банкi өзiне жүктелген функцияларды жүзеге асыруына
Қолма-қол банкноттар мен тиындарды есепке алу, сақтау, тасымалдау
Қазақстан Республикасы банктерiнiң жиынтық балансы мен өз балансын
Елдің есептiк төлем балансын, халықаралық инвестициялық ұстанымын және
Ақшаны клиенттің банктік шотына қате есептелгені анықталған кезде
Мемлекеттiк органдар мен қаржылық ұйымдар үшiн кадрлар даярлауға
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгiнiң бiрыңғай қазынашылық шотына қызмет
1) өз функцияларын жүзеге асыру мақсатында банктерден, олардың
2) Қазақстан Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiлерiне сәйкес
3) Қазақстанның Ұлттық Банкi мен Қазақстан Республикасының Үкiметi
4) Қазақстанның Ұлттық Банкi мен Қазақстан Республикасы Үкiметінің
5) банк шоттарының режимiн белгiлейдi;
6) ең төменгі резервтік талаптардың нормативтерiн белгiлейдi және
7) банктер операциялары мен мәмiлелерiнiң жекелеген түрлерi бойынша
8) Қазақстан Республикасының заң актілерiнде айқындалған банк қызметiн
9) лицензиаттарға Қазақстан Республикасының банктiк және валюталық заңдарын
10) банктерге және банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге
11) жеке және заңды тұлғаларға инвестициялық және коллекциялық
12) Қазақстан Ұлттық Банкiнiң бағалы қағаздармен операциялар жүргiзу
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң ұлттық валютамен операциялары және мәмiлелерi
Қазақстанның Ұлттық Банкi ұлттық валютамен мынадай операциялар жүргiзедi:
осы Заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Ұлттық Банкiнде
өтеу мерзiмi бiр жылдан аспайтын, саудаға шығарылған бiрiншi
мемлекеттiк бағалы қағаздарды сатып алады және сатады;
Қазақстанның Ұлттық Банкi кредиттердi қамтамасыз ету үшiн жарамды
депозиттердi қабылдайды, ақша төлемi мен аударымдарын жүзеге асырады,
туынды қаржы құралдарымен операцияны жүзеге асырады;
қажет болған жағдайда Қазақстан Республикасының аумағындағы және одан
чек жазып бередi және вексельдер бередi;
егер осы Заңда тікелей тыйым салынбаған болса, басқа
Валюталық реттеу және валюталық бақылауда Қазақстан Ұлттық Банкi:
Қазақстан Республикасында шет ел валютасының және шет ел
Резиденттердiң және резидент еместердiң Қазақстан Республикасында валюталық құндылықтармен
Валюталық құндылықтарды Қазақстан Республикасына әкелу және Қазақстан Республикасынан
Қазақстан Республикасының валюталық заңдарына сәйкес валюталық операцияларды, валюталық
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң басқармасы айқындайтын тiзбеге сәйкес Қазақстан
Алтын-валюта активтерiн құрайды және солармен операциялар жасайды;
Мемлекеттiк органдармен келiсiм бойынша олардың құзыретiне сәйкес Қазақстан
Банктер мен өзге тұлғалардың Қазақстан Республикасының банктiк және
Халықаралық есеп айырысуды ұйымдастырады, шет елдермен қаржы -
Жасасылған мемлекеттiк шарттарға сәйкес шетелдiк және халықаралық ұйымдармен
Тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi) экспорттаудан түскен шетелдiк валютаны мiндеттi
Қазақстан Ұлттық Банкi валюталық реттеу және валюталық бақылау
Сондай-ақ ҚР-ның заңдарына сәйкес болатын басқа да қызметтердi
ҚР-ның Ұлттық банкi “банктердiң банкi” ретiнде
Ұлттық банк “банктердiң банкi” қызметiн атқару үшiн:
коммерциялық банктердiң резервтерiн сақтайды;
коммерциялық банктерге қысқа мерзiмдi қажеттiлiктерiне байланысты қысқа мерзiмдi
жалпы ұлттық ауқымда қолма-қолсыз есеп айырысуларды жүргiзедi;
банктердiң қызметiне бақылау және қадағалау жүргiзедi.
Ұлттық банк – коммерциялық банктердi және басқа да
“Қазақстан Республикасының Ұлттық банкi туралы” Заңында былай жазылған:
Қорытындылай келе, ҚР-ның Ұлттық банкi ҚР-ның орталық банкi
II ҰЛТТЫҚ БАНКТІҢ ЭКОНОМИКАНЫ РЕТТЕУДЕГІ ЖҮРГІЗЕТІН САЯСАТТАРЫ МЕН
2.1 Ұлттық банктің ақша-несие және валюталық саясаттарының
Ақша-несие саясаты – бұл айналыстағы ақша жиынын, несие
Шаруашылық жағдаятына байланысты ақша-несие саясатының екi түрi бар:
рекстрикциялық ақша-несие саясаты;
экспанциялық ақша-несие саясаты.
Рекстрикциялық ақша-несие саясаты - екiншi деңгейлi банктердiң
Экспанциялық ақша-несие саясаты – несие беру көлемiн кеңейтумен,
Ақша саясатының құралдарын төмендегiдей топтастыруға болады:
Ақырғы мақсат:
а) экономиканың өсуi;
ә) толық жұмысбастылық;
б) бағаны тұрақтандыру;
в) төлем балансын тұрақтандыру.
Аралық мақсат:
а) ақша жиыны;
ә) пайыз мөлшерлемесi;
б) айырбас курсы.
Құралдары:
а) несие берудiң лимитi, пайыз мөлшерлемесiн тiкелей реттеу;
ә) мiндеттi резервтер нормасының өзгеруi;
б) есептеу мөлшерлемесiнiң өзгеруi;
в) ашық нарықтағы операциялар.
Тiкелей (а) және жанама (ә,б,в) құралдарының арасында айырмашылықтар
Соңғы мақсаттар жалпы экономикалық саясаттың, сонымен қатар қазыналық,
Аралық мақсаттар нарықтық жағдайда тiкелей орталық банктiң жанама
Бұл мақсаттарға жетуге Ұлттық банк ақша-несие саясатын жүргiзуде.
қайта қаржыландыру мөлшерлемесi: ресми мүдделендiру мөлшерлемесi деңгейiн белгiлеу;
Қазақстан Ұлттық банкi жинақталатын ең төменгi мiндеттi резервтер
мемлекеттiң бағалы қағаздарын сатып алу және сату
банктерге және үкiметке несие беру;
валюталық нарықтағы басқыншылық;
кейбiр жағдайларды несиелiк операциялардың жекелеген түрлерiнiң деңгейi мен
ресми есепке алу (дисконттық) мөлшерлемесi.
Қазақстан Ұлттық банкi операциялар бойынша ресми қайта қаржыландыру
Қазақстан Ұлттық банкi пайыз саясатының басты мақсаты –
Қазақстандағы инфляциямен күресуiң тағы да маңызды факторы –
Ұлттық банктiң мүдделендiру мөлшерлемесi ақша нарығындағы қаржылық операциялардың
Қайта қаржыландыру мөлшерлемесiнiң шамасы ақшалай қаражаттарға деген сұранысқа
Ұлттық банктiң ресми пайыздары, оның тiкелей бақылауына жатпайтын
Пайыздың нақты бейнелерi, өз кезегiнде инвестициялау үшiн әлуеттiк
Ақша нарығындағы тепе-теңдiктi қамтамасыз етуде, банктерге берiлетiн несие
Резервтiк талаптар, ашық нарықтағы операциялар және пайыз саясатымен
Ақша-несие саясатының бұл құралы 1993 жылы 1 қаңтарда
Әлемдiк тәжiрибеде мiндеттi резервтердiң өте жоғары деңгейде болуы,
Ұлттық банк екiншi деңгейдегi банктер үшiн, олардың нормативтердi
мiндеттi резервтеу;
резервтеудiң баламалы тәртiбi.
Орталық банк неғұрлым мiндеттi резервтердiң нормасын жоғары тағайындаған
Ақша-несие саясаты арқылы реттеудiң бiрi есеп мөлшерлемесiн өзгерту.
Несиенiң азаюы және ақшаның қымбатауы барлық жүйеге таралады.
Несиелеу және қаржыландыру операцияларына соңғы жылдары Ұлттық банк
Ақша нарығындағы операциялар – Ұлттық банктiң айналыстағы ақша
Бұл бiршама ақша жиынын, коммерциялық банктердiң өтiмдiлiгi
Ұлттық банк рыноктағы бағалы қағаздарды сату арқылы оны
Орталық банк ақша нарығы операцияларын мұқтаждық пайда болуына
Ақша-несие саясатының қазiргi кезеңдегi тиiмдiлiгi Орталық банктiң саясатына
Ақша-несие саясаты салық-бюджет және сыртқы экономикалық саясатпен ылғида
2.2 Ұлттық банктің инфляцияны реттейтін ақша-несие саясатының жаңа
Өз кезегiнде өспелi инфляция мемлекеттiң экономикаға бақылау жасауы
Ұлттық банк осы экономикалық жағдайларды ескере отырып 2003-2006
Елiмiз инфляцияны жою және ақша айналысын тұрақтандыруға арналған
Қазақстан Ұлттық банкi мемлекеттiк ақша-несие саясатын анықтайтын және
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі ақша-несие саясатының негізгі бағыттарын
Мұндағы негізгі мақсат біртіндеп инфляциялық таргеттеу принципіне өту,
Осы аталған ақша-несие саясаты Ұлттық банктің инфляцияны төмендету
Осы аталған инфляцияны таргеттеудегі ақша-несие саясаты қаржы нарығының
Қазақстанның экономикалық дамуында жағымды тенденцияның сақталуы еліміздің Ұлттық
Елдің макроэкономиклық тұрақтылығы, қаржы секторының жедел әрі сапалы
Ұлттық банктің ақша-несие саясаты инфляцияны минимизациялауға бағытталуды, яғни
1-ші кестеден көретініміздей соңғы жылдардағы ақша агрегаттарының өсу
2002 жылы Ұлттық банк ақша-несие саясатының негізгі бағыттарын
2003-2006 жылға арналған ақша-несие саясатынындағы инфляцияны таргеттеудің негізгі
Кесте 1
2004-2006 жылдарға арналған ақша-несие саясатындағы инфляцияны таргеттеу көрсеткіштерінің
Көрсеткіштер 2003 2004 2005 2006
Базалық инфляция орташа, %
4-6 3-5 3-5
Инфляция (ТБИ) орташа, % 6,5 5-7 4-6 4-6
1-ші кестеден көріп отырғанымыздай 2004-2006 жылға арналған ақша-несие
Инфляциялық таргеттеу тұсындағы ақша-несие саясатының негізгі құралдарының біріне
2004 жылдан бастап Ұлттық банк ақша-несие саясатын жүргізу
Өткен 2004 жылы қорытындылары бойынша осы екі әдіс
Сонымен Ұлттық банктің ақша-несие саясатының биылғы және алдағы
Алайда Ұлттық банктік және Үкіметтің бірігуімен белгілеген инфляцияны
Сондықтан ендігі жерде Ұлттық банктің негізгі және басты
Инфляцияны төмендетудің тағы да бір шарасы неғұрлым қатаң
Ұлттық банк бұл пайыз өсірулерді капитал келуіне мәселелер
Ұлттық банк арқылы коммерциялық банктерминималды резервтік талаптарға жауап
Айырбас бағамына қатысты саясатта Ұлттық банктің алдағы уақыттарда
Сондай-ақ Ұлттық банк еркін қалқымалы ақша айырбасын сақтайды
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде, бүгінде қаржы секторының барлық сегменттерінде құрылымдық
Еліміздің Ұлттық банкі бүгінде осы деңгейде сапалы түрде
Ұлттық банк негізгі мақсатын орындаудағы міндеттері мемлекеттік ақша-несие
Ұлттық банктің ақша-несие саясатындағы негізгі мақсаты ретінде бағаның
Қазіргі таңда ақша-несие саясатын жүзеге асыруда онымен бірге
Сондықтан ендігі уақыттарда еліміздің Ұлттық банкі экономикалық толқулардан
Қазақстан Республикасындағы қазіргі нарықтық қатынастардың қалыптасуы кезінде, төлем
Сондықтан алдағы уақыттарда еліміздің есеп айырысудың қолма-қолсыз түрлерімен
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
С.Б. Мақыш, Оқу құралы “Ақша айналысы және
«Деньги, кредит, банки» Учебник
Абрамова М.А., Александрова Л.С. Финансы,
Баян Көшенова, Оқу құралы Ақша,
Сайденов А.Г. «О перспективах развития денежно-кредитной политики и
Мырзабеков Ш. Қазақстанның банк жүйесi ТМД көлемiнде
Сайденов А. Г. «О перспективах развития денежно-кредитной
Досниязова А.К. «Инфляционное таргетирование: SWOT-анализ» // Банки
“Қазақстан Республикасының Ұлттық банкi туралы” ҚР-сы Президентiнiң
«О международных резервах и денежной базе» // (Национальный
«Статистикалық мәліметтер» // Банки Казахстан, 2005 г.
3