Еңбекақы есептеу

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ............................................................................................ 5
І бөлім ЕҢБЕК АҚЫ БРОЙЫНША ЕСЕП АЙЫРЫСУДЫ
1.1. Еңбекақы: түсінігі мен түрлері, жүйелері және нысандары.... 10
1.2. Орташа және қосымша еңбекақы есептеу тәртібі мен орындалған
18
1.3. Еңбекақы бойынша есеп айырысудың талдамалық және топтамалық
28
2 Тарау. ЕҢБЕКАҚЫ БОЙЫНША ЕСЕП АЙЫРЫСУЛАР АУДИТІ
2.1. Еңбекақы бойынша есеп айырысуларды тексерудің бағдарламасы ..................................................................................
34
2.2. Еңбекақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысулар аудитінің әдістемесі
49
2.3. Еңбекақыдан ұсталатын ұсталымдарды тексеру .................... 54
3 Тарау. «ШЫМКЕНТ МАЙ» АҚ ЕҢБЕК АҚЫ БОЙЫНША
3.1. «Шымкент май» АҚ -да еңбек және еңбекақы есебін
57
3.2. Қызметкерлердің еңбекақысынан есептелетін аударымдарды
61
ҚОРЫТЫНДЫ ................................................................................ 67
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ................................... 68
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Еліміз өз экономикасын тұрақтандырып, серпінділік стратегиясын жасап қана қоймай,
Кез-келген кәсіпорын бухгалтериясында қызметтің маңызды бағыттарының бірі жұмысшылар еңбекақысының
Қазақстанның нарықтық шаруашылық жүйесіне өту жағдайында экономикалық және әлеуметтік
Еңбекақы шығындары өнімнің өзіндік құнының маңызды элементі болып табылады,
Осы аталғандар мәселенің өзектілігін айқындап, дипломдық жұмыс тақырыбын таңдауға
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді орындау қажет:
еңбекақы категориясының мәнін анықтау;
еңбекақыны ұйымдастыру және оны реттеудің негізгі принциптерін зерттеу;
еңбекақы есептеу формалары мен жүйелерін қарастыру;
кәсіпорындарда түрлі категориядағы жұмысшыларға еңбекақы есептеу тәртібімен танысу;
жұмысшылармен еңбекақы бойынша есеп айырысулардың аудитін жүргізу тәртібін қарастыру;
еңбекақы қорының пайдаланылуын талдау т.б.
Дипломдық жұмысты орындау барысында отандық және шетелдік ғалымдардың
«Шымкент май» ААҚ-ның басқару құрылымы
«Шымкент май» ААҚ-ы тарихының негізгі кезеңдері 1942 жылы май
Халықаралық стандартқа сәйкес ИСО 9000 сапа менеджментінің жүйесіне аттестациялану
Сапа және экологиялық таза өнім - өсімдік майы және
Өсімдік майлары бүгінгі күні өте қолайлы, таза, сапалы өнім.
Кәсіпорын және оның өнімдері
ААҚ «Шымкент май» Шымкент қаласының Оңтүстікбөлігіндегі теміржол бекетінің 1,5
Өндірістің құрылымы және оның сипаттамасы
ААҚ «Шымкент май» тамақ және техникалық тағайындаудағы түрлі өсімдік
шикізат цехы
дайындау цехы
экстракциялы цехы
рафинаттау цехы
иіссіздендіру цехы
дайын өнімдер цехы
өсімдік майларын қораптау цехы
өндірісті бақылау лабораториясы
көмекші цехы.
Көмекші цехтарға мыналар жатады:
энергетикалық цехы
пеш цехы
механикалық цехы
жөндеу-құрылысы цехы
лаборатория
Кип и А.
Май тұқымдастықтарны өңдеу процесі мынадай кезеңдерден тұрады:
сақтау
тазалау
майды сығу
экстракция
майды рафинациялау.
Әрбір процесс өзара механикаландырылған транспорт элементтермен және құбыр өткізгіштермен
Зерттеу процесінде бухгалтерлік есеп пен аудиттің әдістемелік тәсілдері
1 Тарау. ЕҢБЕК АҚЫ БОЙЫНША ЕСЕП АЙЫРЫСУДЫ ҰЙЫМЛДАСТЫРУ
Еңбекақы: түсінігі мен түрлері, жүйелері және нысандары
Республикада тұратын халықтың көпшілігі үшін жалақы кірістің негізгі
Нарықтық қатынастар жағдайында еңбекке ақы төлеуде республика азаматтарын әлеуметтік
Еңбекақы – бұл iстеген еңбегi үшiн берiлген төлем, ол
Еңбекақыны төлеу өнiмнiң өзiндiк құнының элементтерiнiң бiрi болып табылады.
Жұмыс берушi еңбек тиiмдiлiгiн арттырудың әртүрлi ынталандыру жолдарымен жүргiзедi,
Еңбек есебінің маңызды элементі болып еңбектің күрделілігіне, жұмысшылармен қызметкерлердің
Тарифтік кесте;
Тарифтік еңбек ақы мөлшері;
Тарифтік мамандық анықтамалары;
Көрсетілген жүйеге негізделіп жұмысшылармен қызметкерлердің еңбек ақы мөлшерінің үлгілі
Еңбек жөніндегі жоспардың орындалуын талдауда еңбек өнімділігін арттыру жөніндегі
Қызметкерлерге қойылатын біліктілік талаптары мен белгілі-бір жұмыс түрлерінің күрделілігі
ҚР Еңбек Кодексінің 120 бабына сәйкес, еңбек ақы төлеу
Мерзiмдi еңбекақы деп – нақты iстеген уақыты үшiн еңбек
Халық шаруашылық саласындағы шаруашылық субъектілерінде қызметкерлерге төленетін
Мерзiмдi еңбекақы нысаны жай мерзiмдiлiк және сыйақылы мерзiмдiлiк болып
Жай мерзiмдi еңбекақы – өзiне берiлген тарифтiк мөлшерлемесi немесе
Сыйақылы – мерзiмдi еңбекақы жүйесi және басқада еңбек ақылар
Тариф мөлшерлемесін және бюджет сферасындағы еңбеккерлердің қызмет иесінің (лауазымды
Жұмыс мамандығы негізінен біріншіден сегізінші разрядқа дейін жіктеледі, ал
Тарифтік мөлшерлемесін және әртүрлі машықтық- мамандандырылған топтарындағы қызмет иесінің
Тарифтік - мамандандырылған анықтама жұмысшылардың жұмысын тарификациялауға және оларға
Ал мамандырылған анықтама қызметкерлердің жұмысының күрделілігін, мандығының деңгейі бойынша
Ал меншік нысанына тәуелді кәсіпорындар еңбек ақы туралы мәселесін
Кесiмдi еңбек ақы төлеген кезде алдын ала белгіленiп қойған
Кесімді еңбек ақының мынадай жүйелері бар:
Тікелей кесімді
Кесімді сыйлықты
Үдемелі кесімді
Акордтық
Жанама кесімді
Тiкелей кесiмдi еңбек ақы жүйесi – бір жұмысшының немесе
Кесiмдi-сыйлықты - бұл қосымша марапаттау төлемiн қарастырады, белгiленген
Кесiмдi - үдемелi (прогрессивтi) еңбек ақы төлемi. Еңбек төлемiнiң
Жанама еңбек ақы төлемi. Мұнда қосалқы және басқа да
Еңбек ақы төлемiнiң аккордтық жүйесi. Бұл жүйеде жұмысшылардың
Еңбек төлемінің аккордтық мөлшерін қолданыстағы нормаланған тапсырмалар (уақыт нормалары,
Кәсіпорынның еңбек пен еңбекақы есебінің басты міндеттеріне тоқталып
өндірілетін өнімдер мен істелетін жұмысқа кеткен еңбек пен оған
еңбек өнімділігінің өсімін бақылау
жұмсалған еңбектің саны мен сапасын бақылап талдау
жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбек ақы төлеу үшін еңбекақы қорынан,
жұмысшы және қызмекрлермен уақтылы дұрыс есеп айырысу
өндіріске жедел басшылық жасау үшін тиісті мәліметтер алу
еңбек және еңбек ақы жайлы статистикалық және бухгалтерлік қорытынды
Сонымен қатар еңбек пен еңбек ақы есебін ұйымдастыруды одан
а) еңбектің өнімділігі мен орындалған жұмыстың көлемін ұлғайтуға ынталандыратын
б) еңбек пен өндірісті басқарудағы ғылыми жолмен басқарудың типтелген
в) еңбекақы төлеудің сыйлық беру жүйесімен басқа да түрлерін
Ең бастысы, жұмыс беруші тұлғамен жұмысалушы тұлғаның арасында арнайы
Еңбек жайлы есеп беруде көп салалы қызмет атқаратын кәсіпорынның
Ал өнеркәсіп орындарында қызмет істеушілер мынадай екі топқа бөлінеді:
Өнеркәсіптің өндірістік жұмысшылары мен қызметкерлері.
Өнеркәсіптік ұйымның балансындағы өндіріске жатпайтын ұйымдардың жұмысшы -
Атқаратын қызметтеріне қарай кәсіпорындар мен ұйымдардың жұмысшылары мен қызметкерлері
Қызметкерлер тобы басшылар , мамандар және тағы басқа топқа
Басшылар қатарына - президент , ректор , директор ,
Мамандар қатарына - инженерлер , техникалық қызметтегі адамдар және
Басқа да қызметкерлер қатарына - құжаттарды дайындайтын , есеп
Бухгалтерлік есепте жұмысшылар мен қызметкерлердің саны мен олардың жұмыс
Жұмысшылар мен қызметкерлердің тізімдегі саны - кәсіпорындар ұйымдарға қызметке
Кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамы және олардың жұмыс уақыты
Жумысшылар мен қызметкерлердің құрамының есебі мамандар бөлімінде (кадрлар бөлімі)
жұмысқа қабылдау жайлы бұйрық;
басқа жұмысқа ауысу жайлы бұйрық;
демалыс берілуі жайлы бұйрық;
жұмыстан босатылу жайлы бұйрық.
Бірінші рет жұмысқа орналасқан жумысшылар мен қызметкерлерге ұйымның мамандар
Жұмысқа қабылдау жайлы бұйрық негізінде жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек
Әрбір қызметке алынған адамға табельдік номер беріледі. Бұл номер
Орташа және қосымша еңбекақы есептеу тәртібі мен орындалған жұмыс
Шаруашылық субъектілерінде жұмысшылар мен қызметкерлерге төленетін кейбір төлемдердің мөлшері
Мемлекеттік немесе қоғамдық міндеттерді атқарған уақыты үшін төленетін төлем.
Қызметтік іс-сапарында болған уақытқа төленетін еңбекақы.
Жас сәбилі аналарға демалу және баланы тамақтандыру үшін берілетін
Жас өспірімдердің қысқартылған еңбек уақытына төленетін төлем.
Өндірістен қол үзіп немесе қол үзбей оқитын жұмысшы қызметкерлерге
Амалсыздан жұмысқа шықпаған уақытқа төленетін төлем.
Ауыл шаруашылық жұмыстарына (егін жинау, мал азығын дайындау, тағы
Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбек демалысы немесе пайдаланбаған еңбек демалысы
Зейнетақы, табыс салығы және жылдық жұмыс нәтижесі бойынша сыйақы
Орташа еңбекақыны есептегенде шарушылық субъектілері пайдаланып жүрген заңдарға сәйкес
-жұмысшылар мен қызметкерлерге зейнетақы есептеу үшін зейнеткерлік демалысқа шығар
-жұмысшылар мен қызметкерлерге жыл сайынғы еңбек демалысына баратын уақытына
Егер бұл жоғарыда айтылған төлемдерді есептеу барысында жұмысшы- қызметкерлер
Шаруашылық субъектілерінде жұмысшы қызметкерлерге жыл сайынғы берілетін демалысы
Негізгі еңбекақы және оған қосымша төленген үстемелер (демалыс күні
Шаруашылық субъектілерінде тұрақты қолданылатын сыйлық беруге сәйкес еңбекақы қорынан
Жыл бойы істеген жұмысының қорытындысы бойынша берілетін сыйақы, яғни
Қосымша еңбекақы (жұмыстан босатыларда берілетін жәрдемақы, әскери
Шаруашылық субъектілерінде жұмысшылар мен қызметкерлдерге орташа еңбек ақыны есептегенде
Еңбекақы қорынан басқа қаржы көздерінен төленген төлемдер (өнер тапқыштыққа
Есепке алынатын 12 айдан бұрынғы уақытқа тиісті төлемдер.
Жұмысшының міндетіне жатпайтын жұмыстарды орындағаны үшін төленген төлем.
Ынталандыру сипаттағы төлемдер. Өндіріс тиімділігін және орындалатын жұмыстың сапасын
Сыйлық еңбеккерлердің жеткен жетістігі үшін ақшалай қолдап дем беру
Жұмысшыларға жұмыстың негізгі нәтижелері үшін сыйлық беру мынадай көрсеткіштері
Басшы қызметкерлерге, мамандарға және қызметкерлерге сыйлық беру. Бұл категорияларға
Еңбек жағдайының өзгерген кезінде жасалатын қосымша төлемдер. Бірнеше қызметті
Түнгі уақыттағы жұмыс үшін еңбек ақы. Түнгі уақыт кешкі
Нормадан артық жұмыс істегені үшін еңбек ақы. Нормадан артық
Демалыс және мереке күндеріндегі жұмыс істегені үшін жасалатын төлем.
Мерекелік күндерде жұмыс істегені үшін жұмысшыларға екі еселенген кесімді
Айрықша жағдайда төленетін еңбек ақы. Жеке және ұжымдық
Жас сәбилі аналарға демалуы және баланы тамақтандыру үшін берілетін
Жұмысшыларға өзіне берілген разрядтан төмен тарифтелген жұмысты атқарғаны үшін
Мысалы: бесінші разрядты жұмысшы (дәрежелі) үшінші разрядты жұмысшыға белгіленген
Жұмысшылар мен қызметкелерге жұмыстың тоқтап қалған уақытына төленетін төлем.
Кәсіпорындарда жұмыс істелген уақыт көрсеткіші, жұмысшылармен қызметкерлердің еңбек ақысын
Жұмысшылар мен қызметкерлердің демалысқа шығуы, іссапарда болуы, жұмысқа себепсіз
Іссапарындағы жұмысшы – қызмекерлер үшін – і
Демалыстағы жұмысшы – қызметкерлер үшін – д
Жұмыстан себепсіз кешіккен жұмысшылар үшін – с
Тағыда басқа белгілер қолданады. Мысалы кәсіпорынның қызметкерлерінің демалыс ақысын
1) Орташа күндік жалақыны анықтаймыз: 250 000 теңге :
1) Орташа күндік жалақыны анықтаймыз: 250 000 теңге :
2) Демалыс үшін ақы мынандай болады:
702,4 теңге x 18 күнтізбелік күн = 12
Ал егер 2003 ж. 16 маусымда жұмысқа қабылданды және
Қызметкердің пайдаланылмаған еңбек демалысы үшін өтемақы соммасы орташа күндік
Бұл жағдайда 24 күн : 356 күн x 326
Мұнда 24 – жек еңбек шартымен белгіленген қызмекердің жыл
356 – ҚР заңдарымен белгіленген мереке күндерін қоспағанда, 2004
326 – жұмыспен өтелген күндерге келетін күнтізбелік күндердің саны.
2) Орташа күндік жалақыны анықтаймыз:
150 000 теңге : 326 күн =460,12 теңге
3) Пайдаланылмаған еңбек демалысы үшін өтем ақы соммасын анықтаймыз:
Ендігі жерде кәсіпорынның өнім өндіру есебін және олардың жүйелеріне
орындалған жұмыстың аталуы;
оның қабылданған уақыты яғни күні айы, жылы;
өндірілген өнімнің саны мен көлемі;
өнімді өндіруге және жұмысты орындауға кеткен уақыт;
орындаушы жұмысшылар мен қызметкерлердің табельдік нөмері және цех немесе
цех бөлімшесінің шифрлары және өздерінің істеген жұмысына қарай тура
Аталған мәліметтер бойынша одан кейінгі уақыттарда жұмысшы және қызметкерлермен
1.3 Еңбекақы бойынша есеп айырысудың талдамалық
Кәсіпорындардағы жұмысшылар мен қызметкерлердің бәріне және әрқайсысына бір айға
Кейбір ұйымдарда есеп айырысу - төлеу тізімдемесі мен жеке
Кәсіпорындарда жұмысшылар және қызметкерлермен есеп айырысу есебі 681 "Қызметкерлермен
Жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелетін еңбекақы сомасы бөлу тізімдемесінің негізінде
Дебет: «Тауарларды немесе жұмыстармен қызметтерді сату бойынша
Кредит: «Қызметкерлермен еңбек ақы бойынша есеп айырысу» шоты.
Басқарушылық әкімшілік қызметшілеріне еңбек ақы оклад бойынша есептелінеді және
Ал егер жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелген еңбек ақыдан салықтар
Дебет: 681 «Қызметкерлермен еңбек ақы бойынша есеп айырысу»
Кредит: 653 « Әлеуметтік сақтандыру және зейнет ақы қорымен
Сонымен қатар жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбек ақы төленгенде:
Дебет: «Қызметкерлермен еңбек ақы бойынша есеп айырысу»
Кредит: «Ақшалар» шоты түрінде
Кесте 1 - Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы
№ Операциялар мазмұны Дебет Кредит
1 2 3 4
1 Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбек ақы, сыйақы және басқа
-Негізі өндіріс жұмысшыларына;
-Қосалқы өндіріс жұмысшыларына;
- Цехтің қызметкерлеріне;
- Кәсіпорынның бақару аппараты қызметкерлеріне;
-Маркетинг бөлімінің, басқада тауарларды сатумен айналысатын жұмыскерлерге
902
922
932
821
811
681
681
681
681
681
2 -Жұмысшыларға кезекті демалыс ақысын есептеу;
- Демалыс ақысынан есептелген әлеуметтік салық соммасы; 685
685 681
635
3 Жұмысшылармен қызметкерлерге есептелген еңбек ақыдан зейнет ақы қорына
4 Жеке тұлғаларға есептелген еңбек ақыдан ұсалатын табыс салығы
5 Жұмысшылардың еңбек ақысынан сот органдарының шешіміне сәйкес
6 Жұмысшылардың еңбек ақысының олардың есеп беруі бойынша ұсталатын
7 Бүлінген материалдық- құндылықтардың орнын толтыру мақсатымен жұмысшылардың еңбек
8 Жұмысшылардың еңбек ақысынан олардың алдыңғы уақыттарда алған қарыздары
9 Есептелген, бірақ белгіленген мерзімде тартылмаған еңбек ақы ;
10 Жұмысшылар мен қызметкерлерге кассадан төленген еңбек ақы, сыйақы,
11 Лауазымды тұлға болып саналатын жұмысшылар мен қызметкерлерге төлемдер
12 Лауазымды тұлғаларға есептелген еңбек ақыдан ұсталған табыс салығы
13 Лауазымды тұлғаларға есептелген еңбек ақы соммасы кассадан
14 Жұмысшылардың алдағы уақыттардағы демалыс ақылары үшін есептелген резерв
923,821 685
Ал егер жұмысшылар мен қызметкерлерден әлеуметтік салықтарды есептегенде: Басқарушылық
Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы есептеу операциялары бойынша шоттар корреспонденциясы
ІІ бөлім ЕҢБЕКАҚЫ БОЙЫНША ЕСЕП АЙЫРЫСУЛАР АУДИТІ
Еңбекақы бойынша есеп айырысуларды тексерудің бағдарламасы
Ішкі аудит қызметкерлері аудит процедураларының ретін ғана емес, тексеру
Кәсіпорында ішкі аудитті жүзеге асыру реті 4 деңгейден тұрады.
Келесі тексеру деңгейі Бас кітап мәліметтерін салыстыру болып
Келесі тексеру деңгейі құрама құжаттар. Әр құрама құжат
1.Еңбекақы есептеу аудитін;
2.Еңбекақы бойынша есеп айырысу аудитін;
3.Еңбекақы бойынша салықтық аударымдар аудитін
тексеруде қолданылады.
Тексерудің 4-деңгейіне алғашқы құжаттар жатады. Аудиторлар құрама құжаттардың көрсеткіштерімен
Кесте 2 - Кәсіпорында ішкі аудит қызметін жүзеге
Тексеру
Деңгейі Құжат түрлерін тексеру реті. Тексеруге жататын құжаттардың атауы
1. Есеп беру, баланс. Форма №1,қосымша 15
Бухгалтерлік баланс. Бөлім 3 жол 31,32,33 салық жылының басы,
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру форма №3. Бөлім
Еңбекақы бойынша есеп айырысу.Әлеуметтік сақтандыру және зейнетақымен қамтамасыз ету
Форма №2.Қаржы-шаруашылық нәтижелер туралы есеп беру. 02 жолы бойынша
Форма 100.Жалпы жылдық табыс пен жасалған төлемдер туралы декларация.
Кәсіпорынның өндірістік-экономикалық көрсеткіштері. № 14,15,16,17,18,19,20 жолдар.
2. Бас кітап. Бас кітап шоттары. 681,651,652,,661,662,682,685,686,
687 шоттар бойынша қорытынды көрсеткіштер.Басындағы қалдық, дебет,кредит бойынша айналым,соңына
3. №1,2,4,7,8,9 журнал ордерлер. №7 журнал ордер кредит жағынан
№8 журнал ордер. Басқа да дебиторлық қарыздар.8 жол бойынша334«Басқалары»
№10 журнал ордер.900 шот бөлімшесі.Еңбекақы есептеу. Дебетке 902,912,922,932. Кредитке
№9 журнал ордер. 682 шот бөлімшесі.Тұлғаларға қарыз 687 шот
№4 журнал ордер. Еңбекақыдан несиеге зат алу.
№1 журнал ордер. Еңбекақы бойынша операциялар.
№2 журнал ордар. Еңбекақы бойынша ақша қаражаттарын аудару операциялары.
4. Құрама құжаттар. 1.Салық аударымдарының аудитін тексеруге болады.
2.Еңбекақыны есептеу аудиті.
2.Еңбекақы бойынша есеп айырысу аудиті. Қызметкерлердің жеке карточкалары. Есеп
Аурулық қағаз реестрлері; орташа өндіру туралы анықтама реестрі; демалысқа
Кезекті демалысқа төлеу бойынша есеп айырысу-төлем тізімдемесі;
Уақытша жұмысқа жарамсыздық пособияларын төлеу бойынша есеп айырысу-төлеу тізімдемесі,
5. Алғашқы құжаттар. Еңбекақыны есептеу үшін негіз болатын құжаттар.
Еңбекке ақы төлеу нысанына бұйрық; Нормалар мен бағалау анықтамасы;
Берілген кәсіпорында еңбекақы бойынша пайда болған алғашқы құжатар. Нарядтар,табельдер;
Басқа мекемелерде пайда болатын еңбекақыны есептеуге негіз болатын алғашқы
Еңбекке ақы төлеу кәсіпорынның өз қызметкерлеріне борышы болып табылады.
Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысудың аудиторлық тексеруінің негізгі мақсаты
Еңбекке ақы төлеу өндіріс циклінің бір бөлігі болып табылады
1. Аудитті дайындау және жоспарлау.
↓
Нормативтік құ-
жаттар мен ақпа-
рат көздерін анық- ауытқулар
тау.
тыру.
2. Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысуларды бақылау бағыттарын анықтау.
↓
Қызметкерлермен
есеп айырысудың
ішкі аудитін ұйым
дастыруды бағалау
айналымдарды жалпы
және жеке тексеру.
3. Аудиторлық процедуралар мен бақылау әдістерін пайдаланып ақпараттарды жинау.
↓
Қорытынды
өлшеулер,на байланысты
туралды жұ
мысты тексе салыстыру және аналити дағы қорытын
жұмыстармен су тексеру
құжаттарды са олардың
лыстыру.
кестігін тек дықтарды
серу.
4. Жұмыс құжаттарының қалыптасуы.
↓
құру(талдау кестеле есеп
рі,жазулар,құжат
айналысы сызбалары. мен ішкі бақылау
жүйесінің сенімді
лігін бағалау бой
ынша қорытынды
лардың қалыптасуы.
1 сызба . Еңбек ресурстары мен еңбекақы қорын пайдалану
Қызметкерлермен есептесуді тексеру үшін қажет ақпарат көздері ретінде- штаттық
Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысу
Жұмысшыларға төлемдерді және есептеулерді жүргізудің
шынайлылығын және нақтылығын тексеру.
↓
Зейнетақы қорларына төлемдердің дұрыс есептелуін және
дер кезінде аударылуын тексеру.
↓
Кәсіпорын мен бюджет пайдасына қызметкерлердің еңбек
ақысынан төленетін, ұсталынатын төлемдердің
толықтығын және заңдылығын тексеру.
↓
Ұйымның қызметкерлер мен есептеуінің аналитикалық және
Қызметкерлердің қарыздары бойынша әкімшіліктің дер
кезінде қолданған ісшараларын бағалау.(есептеу салалары
бойынша, жетпегендіктен және құндылықтарды құрту
фактілері бойынша және ссудану қайыру фактісі бойынша).
2 сызба Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысу
Еңбекақының қандай түрлері кәсіпорында қолданылатынын біліп алу керек.Қызметкерлерге еңбекақыны
Негізінде еңбекақыны есептеуде жүргізілген алғашқы құжаттар, құжаттардың нормативті талаптарына
Кесте 3 - Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысуларды
№ Процедуралар Ақпарат көздері.
1. Барлық негіздер бойынша қызметкерлерге төлемдерді есептеу мен толтырудың
2. Еңбекақыдан ұсталынатын салықтардың зейнетақы қорына төленетін жарналардың дұрыс
3. Қызметкерлердің еңбекақысын төлеу реестрлеріндегі мағлұматтарды тексеріп және оны
4. Қызметкерлердің еңбекақысын есепке алу бойынша шоттар корреспонденцияларының дұрыстығын
Алғашқы құжаттардың толтыру толықтығын тексеру кезінде барлық реквизиттердің толтырылғандығын,
Кәсіпорынның өз қызметкерлеріне еңбекақысы бойынша қарызы жылдың басы мен
Еңбекақы төлеу бойынша субьектінің қарызы туралы ақпаратты қорытындылау үшін
Аудитор осы шотты тексере отырып, несие бойынша қызметкерлерге тиісті
681 «Еңбекақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу» шоты жөніндегі аналитикалық
Деректер мен 681-ші «Еңбекақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу» шоты
Кесте 4 - Ішкі бақылау жүйесінің жағдайын және қызметкерлермен
№ Сұрақ немесе зерттеу обьектісінің мазмұны. Жауап мазмұны (тексеру
1. Сұрақ немесе сандардың есптелуін дұрыстығы, қызметкерлердің тізімділік құрамы
2. Еңбекақысын есептеу шынайлылығы тексеріле ме (бұйрықтар мен келісім
3. Штаттық кесте бойынша еңбекақы төлеу және штаттық кесте
4. Еңбекақыдан ұсталатын ұсталымдардың дұрыстығы тексерілді ме Жарты жылда
5. Сыйлық еңбек демалысының ақысы, ссуданы беру т.б. есептеу
6. Шаруашылық және басқа жағдайлар үшін қолма-қол ақшаны алуға
7. Есеп берілетін сомалардың қайтарылу мерзімдері бақылана ма Жоқ.
8. Жетіспеушілік және ұрлық нәтижесінде келген зияндар бойынша лауазымды
9. Ай сайын қызметкерлердің еңбек ақысын төлеу іске асырылып
10. Қызметкерлермен есептесу шоттарында ұйымдастыру кестелері жасалынған ба Тек
11. Алғашқы құжаттар мағлұматтары қанша рет салыстырылады, қызметкерлермен есептесудің
Сонан соң аудитор алғашқы құжаттардың нақтылығын, олардың дұрыс толтырылуын,
Алғашқы құжаттарды зерттеу кезінде аудитор жұмыс уақыты мен нарядты
Жұмыс жағдайларында ауытқуларға байланысты қосымша төлемдердің дұрыс есептеп шығарылуын
Осы мақсатта алдын-ала қарастырылмаған қосымша технологиялық операцилар анықталған жағдайда,
Аудитор түнгі уақыт пен жұмыстан тыс уақыттағы еңбекақысы мен
Сағат 22-ден таңғы 6-ға дейнгі уақыт түнгі уақыт болып
Жұмыстан тыс уақыттағы бірінші екі сағаттық төлемақысы 1.5 есе
Жұмыстың жұмысшылардың кінәсінсіз тоқтап тұруына өнім ақауларының дұрыс хатталуына
Жаңа өндірісті игеру кезінде жұмысшының кінәсінсіз жіберілген ақау жарамды
Табылған ақауға акт жасалып онда ақауды жөндеуге жұмсалған қаржы
Сонан соң аудитор мейрам күндеріндегі еңбекақысының дұрыс төленуін тексеруге
Кесімді ақы алушы жұмысшыларға екі еседен кем амес ақы
Сағаттық және тарифтік еңбекақысы төленетін қызметкерлерге екі есе артық
Қызметкерлердің келісімі бойынша ақшалай өтмақы бір күндік демалысқа ауыстырылуы
Егер жұмысшы демалыс күнге немесе түнгі уақытқа өтетін кезекшілікке
Тексеру жұмыстарын аяқтай отырып, аудитор мына төмендегілерді анықтауға тиіс:
- Бекітілген мерзімде алынбаған жалақы депоненттік сомаға өз уақытында
- Депоненттік сомалардың төленуін және алынбаған депоненттік
- Қосымша жұмыс бойынша төлемдердің дұрыс жүзеге
- Қазіргі заңмен қарастырылған жұмыспен өтелмеген уақытқа еңбек
- Еңбекақы қорына шығындарды жатқызудың дұрыстығын;
- Жеке төлемдерді өнімнің өзіндік құнына дұрыс
- Еңбекақы бойынша құрылған шоттар корреспонденциясының дұрыстығын;
Синтетикалық және аналитикалық есептердің құрама деректердің дұрыс жүргізілуін, қаржы
Еңбекақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу аудитінің әдістемесі
Кәсіпорында еңбек заңдылықтарының сақталуына бақылау жасау бірінші орында тұрады.
Қызметкерлерді қабылдау және жұмыстан шығару бұйрықтар, контракттар, еңбек келісім-шарттарымен
Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысуды тексеру кезінде аудитор келесілердің
- еңбекақының дұрыс есептелуін;
- нақты жұмыс істеп жатқан қызметкерлер санының тізімдегі
- еңбекақыны төлеудің дұрыстығы, уақыттылығы, толықтығы.
Еңбекақының дұрыс есептелуі мен штаттық кестемен нақты қызметкерлердің санының
- кәсіпорын қызметкерлерімен келісім-шарт;
- жеке шот;
- жұмыс уақытын пайдалану есебі табелі;
- жеке құрамы бойынша бұйрықтар;
- кесімді жұмысқа наряд;
- орындалған жұмысты қабылдау актісі;
- өндіру туралы рапорт;
- маршруттық қағаз;
- атқару қағаздары, неке туралы акт.
Тізімдемелік құрамды тексеру үшін штаттық кестені жеке шоттармен, жұмыс
Кесімді еңбекақы алушы қызметкерлерге еңбекақы есептеу және өңдеуді ұйымдастыру
Жалпы кесімді еңбекақыны есептеу келесі құжаттармен тексеріледі:
- өңдеу туралы рапорт;
- кесімді еңбекақыға наряд;
- орындалған жұмысты қабылдау актісі;
- өңдеу есебі тізімдемесі;
- маршруттық қағаз.
Бұларды формалары, мәні бойынша тексереді және жеке шот, табельмен
Мерзімді және т.б. еңбекақы түрлері бойынша есеп айырысуларды тексеру.
С е.м. ∙ Т
С е.а. ═ −−−−−−
Тк
Мұндағы:
Се.а.- есептелген еңбекақы сомасы;
С - қызметкердің еңбекақы мөлшері;
Т - жұмыс сағатының графигі бойынша бір айда орындалған
Т - жұмыс уақытының айлық қоры.
Белгіленген разряд пен тарифке сәйкес қызметкерлер үшін есептелген
С ═ Т ∙ Т
Мұндағы:
С - есептелген еңбекақы сомасы;
Т -і разрядының(і 1,2,......7) тарифі;
Т -жұмыс сағатының графигі бойынша бір айда орындалған
Аудитордың тексеру нәтижесінде алған мәліметтері мен бухгалтердің жазулары сай
Орташа еңбекақыны пайдалану кезінде, ең алдымен орташа еңбекақы дұрыс
Кейін аудитор басқа да төлеу және қосымша төлеу түрлері
Кесте 5 - Еңбекақы бойынша есеп айырысуда жиі
№
Қате түрлері және атауы Салық салудың бухгалтерлік есеп беру
Нормативтік құжаттар
1 2 3 4
1. Еңбекақы бойынша алғашқы құжаттардың типтік нысандарының қолданылмауы. Мәліметтерді
2. Жұмыс уақытын есепке алу табелі жүргізілмейді. Мерзімді және
3. Құрылыс жұмыстарын жүргізу үшін еңбекақыға салық салу мақсатында
4. Сыйақылар мен берілгн сыйлықтарды жылдық жиынтық табысқа жатқызбау.
5. Жеке тұлғалардың табысына салықтың дұрыс есептелмеуі. Жеке тұлғалардың
Қосымша еңбекақы заңға сәйкес келесі жағдайларда есептеледі:
- мемлекеттік қызметті орындағаны үшін;
- жұмысқа жарамсыз уақыты;
- кезекті демалыс.
Еңбекақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысуда жиі кездесетін қателер қатарына:алғашқы
Кейде бір жұмыс түрі бойынша екі құжаттар да жасалынуы
Материалдық ағымдарға: нарядтар, рапорттар т. б. байланысты алашқы құжаттарда
Қызметкерлерге еңбекақы төлеу өндірістік программасының орындалуымен тікелей байланысты. Еңбекақы
2.3. Еңбекақыдан ұсталатын ұсталымдарды тексеру.
Қызметкерлердің еңбекақысынан заңмен және кәсіпорын белгілеген тәртіптерге сәйкес ұсталымдар
1. Жинақталатын зейнетақы қорына аударылатын сома ( жұмысшылар мен
2. Табыс салығы( белгіленген заңдарға сәйкес).
3. Заң, сот органдарының үкім қағазы бойынша ұсталатын ұсталымдар(
4. Несиеге сатып алған тауарларды, заттар үшін жұмысшылар мен
5. Әр түрлі жарналар( жұмысшылар мен қызметкерлердің өтініші бойынша)
6. Дербестік сақтандыру шартына сәйкес жұмысшылар мен қызметкерлердің жазбаша
7. Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысы есебінен берілген аванс пен
8. Жеке меншін үй салуына банктен алынатын ұзақ мерзімді
9. Жұмысшылар мен қызметкерлердің жазбаша өтініші бойынша өзі жұмыс
10. Шаруашылық субьектісіне келтірілген зиянды өтеу үшін ұсталынатын ұсталымдар.
Бұл айтылғандардан басқа жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақыларынан өздерінің жазбаша
Жалпы ұсталымдар міндетті және инициативтік болып бөлінеді.
Міндетті ұсталымдар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүргізіледі. Міндетті ұсталымдарға:
Табыс салығы жеке тұлғалардың жылдық жиынтық табысынан ұсталынады. Қазақстан
- өтініштер;
- жанұя құрамы туралы анықтама, оқу орнынан анықтама;
- жеңілдіктер пайдаланатын болса, балалардың туу туралы куәлік көшірмелері
Аудитор қызметкерлердің еңбекақыларынан ұсталынатын міндетті ұсталымдардың дұрыс жүргізіліп жатқанын,
Инициативтік ұсталымдарға:
- атқару парақтары бойынша ұсталымдар;
Аудитор атқару парағының бар, жоқтығын немесе қызметкердің ұсталымдарды жасау
- келтірілген зиян немесе мүліктің бүлінуінен ұсталатын ұсталымдар.
Аудитор ревизия, түгендеу, неке туралы актілерін, және ұстслымдарды ұстау
несиеге тауарларды сатып алу.
Аудитор сауда кәсіпорындарымен жасалған (екі не үш жақты) келісім-шарттың
Жалпы 2004 жылғы Қазақстан Республикасының еңбек кодексінің 134-ші
Жұмысшылардың еңбекақысынан ұсталатын ұсталымдар сот шешімімен және де Қазақстан
Еңбекақыдан ұсталымдар жұмыс берушінің актісі негізінде қызметкерлердің келісімімен ұсталады.
Жалпы еңбекақыдан ұсталымдар сомасы қызметкердің еңбекақысы сомасының 50%-нан аспауы
Осы барлық жайттарды аудитор меңгеруі керек.
ІІІ бөлім «ШЫМКЕНТ МАЙ» АҚ МЫСАЛЫНДА
«Шымкент май « АҚ-да еңбек және еңбекақы есебін
Есеп жүйесін құру және бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуын мекеме басшысы
Бас бухгалтер мекеме басшысымен тағайындалады және қызметтен босатылады,
Мекеменің бас бухгалтері жүзеге асырылып жатқан барлық шаруашылық
Бас бухгалтердің қолтаңбасы қойылмаған құжаттар заңсыз деп есептеледі. Материалды-жауапты
Құжаттардың уақыты және сапалы толтырылуына дер кезінде бухгалтерияға өткізілуіне
Мемориалдық ордерлер бас бухгалтермен және атқарушымен бекітіліп, "Бас журнал"
«Шымкент май « АҚ-да 180 "Жұмысшылар және қызметкерлермен
«Шымкент май « АҚ -да жеке құрамды жұмысқа
Сонымен қатар бухгалтерияда дербес шот (лицевой счет) (қосымша 4)
«Шымкент май « АҚ-да жеке құрам келесі топтарға
Аталған топ қызметкерлеріне төленетін мерзімдік еңбекақы толтырылған
Қызметкерлердің жұмыс уақытын пайдалану есебі "Жұмыс уақыты есебінің табелінде"
Есеп айырысу - төлеу ведомості қызметкерлердің табысын, оның ішінде
Қызметкерлердің бәріне және әрқайсысына бір айға төленуге тиісті еңбекақының
Еңбек есебінің маңызды элементі болып еңбектің күрделілігіне, қызметкерлердің мамандық
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылдың 11 қаңтарындағы № 41
Қазақстан Республикасы Үкіметімен белгіленген мемлекеттік мекеме қызметкерлерінің лауазым реестрі
мемлекеттік мекеме қызметкерлерінің қызмет окладын есептеуде қолданылатын коэффициенттер ;
үстеме ақы мен өтемақылар төлеу .
Мемлекеттік мекеме қызметкерлерінің категориялар бойынша лауазым реестрі келтірілген.
Басшы қызметкерлерге және мамандарға сыйлық мекеменің шаруашылық қызметінің
Төлем жүргізу мерзімі аяқталған соң есеп айырысу-төлеу ведомостерінде еңбекақысын
«Шымкент май « АҚ мекемесі ХҚЕС- на
Қызметкерлердің еңбекақысынан есептелетін аударымдарды салықтық бақылау
Осы күнгі қолданылып жүрген ережелерге сәйкес жұмысшы –
Жинақталатын зейнетақы сомма (жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысы
Табыс салығы (белгіленген заңдарға сәйкес).
Заң, сот органдарының үкім қағазы бойынша ұсталатын ұсталымдар (алимент,
Несиеге сатып алынған тауарлары, заттар үшін жұмысшылар мен
Әр түрлі жарналарға төленетін төлемдер.
Дербес сақтандыру шартына сәйкес жұмысшылар мен қызметкерлердің жазбаша
Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысы есебінен берілген аванс пен
Жеке меншік үй салуына банкіден алынатын ұзақ
Жұмысшылар мен қызметкерлердің жазбаша өтініші бойынша өзі жұмыс
Шаруашылық субъектісіне келтірілген зиянды өтеу үшін ұсталынатын төлемдер.
Жоғарыда атап көрсетілгендерден басқа да жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысынан
Әлеуметтік салық салық салу жүйесіне 1999 жылдың 1 қаңтарынан
Әлеуметтік салық – заңды тұлғалардың бюджетке төлейтін салықтарының бірі.
Әлеуметтік салық салу объектісіне, яғни еңбекақы төлеу қорына табыстың
Шаруашылық жүргізуші ұйымдарда әлеуметті салық ағымдығы айдың еңбекақы төлеу
«Шымкент май « АҚ-да есептелген және бюджетке аударылған әлеуметтік
Әлеуметтік салықты жұмыс беруші мекеме
мемлекет , үкімет және халықаралық ұйымдар
Қазақстан Республикасының Үкіметімен және
конкурстық , спорттық жарыста жүлделі орындары
жинақ зейнетақы қорларына аударылған жарнасына;
босану мен екіқабаттылық бойынша жәрдем
сақтандыру сыйлығына.
Әлеуметтік салық ай сайын есептелінеді
Мысал. Ағымдағы ай үшін еңбеккерлерге
Әлеуметтік салық мөлшері мекемеде 6 кестеге сәйкес анықталады:
Кесте 6
Жұмысшылардың салық салынатын табысы Ставка
15-еселік жылдық есептік көрсеткішке дейін Салық салынатын салықтың 20
15-тен 40-еселік жылдық есептік көрсеткішке дейін 15-еселік жылдық есептік
40-тан 200-еселік жылдық есептік көрсеткішке дейін 40-еселік жылдық есептік
200-ден 600-еселік жылдық есептік көрсеткішке дейін 200-еселік жылдық есептік
600-еселік жылдық есептік көрсеткіштен жоғары 600-еселік жылдық есептік көрсеткіштің
Салық заңдылығымен әлеуметтік салық бойынша 610.00 үлгідегі Декларация
1 қосымша "Жұмысшылар табысының тізімі" 610.01 үлгісі;
2 қосымша "Жұмысшылардың әлеуметтік салық салынбайтын табыстарының тізімі" 610.02
Сондай-ақ, Салық Кодексі салықтық міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз етудің бірнеше
төленбеген салық сомасына әр күнге ҚР Ұлттық банкімен белгіленген
банк шоттары бойынша шығыс операцияларын тоқтату т.б.
Есепті жыл бойы салық салынатын табысқа ие болған жеке
Жеке тұлғалардың мүліктік табысына теқ қана активтің келесі түрлерінің
Табыс салығының мөлшерін ай сайын бір қалыпты ұстау үшін
Еңбеккерлердің табысы бойынша
Бір жолғы төлемдерден түскен табыс.
жинақтау зейнеткерлік корларынан төленетін зейнеткерлік
жеке тұлғаға төленетін ұтыстар ,
степендия , бұларға да салық салынады
сақтандыру қоры бойынша табысы.
Салық төлеушілердің табысына салынатын жеке табыс салығы келесі ставкалар
Кесте 7
Жұмысшылардың салық салынатын табысы Ставка
15-еселік жылдық есептік көрсеткішке дейін Салық салынатын салықтың 5
15-тен 40-еселік жылдық есептік көрсеткішке дейін 15-еселік жылдық есептік
40-тан 200-еселік жылдық есептік көрсеткішке дейін 40-еселік жылдық есептік
200-ден 600-еселік жылдық есептік көрсеткішке дейін 200-еселік жылдық есептік
600-еселік жылдық есептік көрсеткіштен жоғары 600-еселік жылдық есептік көрсеткіштің
Төлем көзінде салық салынбайтын табысқа
ҚОРЫТЫНДЫ
«Шымкент май « АҚ-дағы еңбекақы есебі мен аудитін зерттей
«Шымкент май « АҚ-да бухгалтерлік есеп Қазақстан Республикасы Президентінің
Қызметкерлермен есеп айырысулар 180 "Жұмысшылар және қызметкерлермен есеп айырысу"
«Шымкент май « АҚ-да жеке құрамды жұмысқа қабылдау,
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылдың 11 қаңтарындағы № 41
«Шымкент май « АҚ-да шығындардың жалпы сомасында сметаға сәйкес
Қазіргі уақытта мәліметтерді жоғары жылдамдықпен енгізуді қамтамасыз ететін ақпаратты
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
№2732 1995жылдың 26-желтоқсанында Заң күшін иемденетін, ҚР Президентінің «Бухгалтерлік
1998-2000 жылдарға ҚР-да бухгалтерлік есеп пен аудиттің дамуы мен
1996ж.12.10. бухгалтерлік есеп жөнінде ҚР-ның Ұлттық комиссиясының дайындығы мен
Бухгалтерлік есеп стандарты. ҚР Ұлттық комиссиясы. -Алматы,1996ж.
Методикалық кеңес берулер мен стандарттау және ҚР-ның бухгалтерлік есебі.
14.01.97.ж. өзгерісі және толықтығымен Қаржы министірлігінің Бас салық инспекциясымен
1993ж. 24.08. министрлер комитеті шешімі негізінде шығарылған ҚР-ның ұйымдары
Фирма іскерлігін қаржылық талдау., М. Ист-Сервис.1994ж.
Абрютина А. «Кәсіпорынның іскерлігін қаржы–экономикалық талдау» Оқу құралы –М:Изд-во
Алборов Р.А. «Өнеркәсіптік сауда АПК ұйымдарындағы аудит»: Оқу құралы.,
Кәсіпорын мен ұйымның төлеу қабілеттілігін талдау.
Аренс Э.А. «Аудит»: Оқу құралы
Артеменко В.Г. «Қаржылық анализ»: Оқу құралы - «ДИС»басылымы -
Байдибеков Ж.М. «Кредиторлық және дебиторлық борыш балансындағы айналым құралдарының
Барышников Н.П. «Бухгалтер мен аудиторлық көмегіне хаттама» –методикалық құралдар,
Глазунов В.Н. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» -1999ж-2.
Данилевский В. «Аудит практикасы» Оқу құралы.
Дүйсембаев К.Ш. «Қаржылық есеп беру аудиті мен талдау» –Алматы-1998ж.
Дүйсембаева З.К., Ержанова С.М. «ҚР-ның кәсіпорында есеп саясаты»-Алматы -1999ж.
Дүйсембаева З. К. «Аудит жүйесіндегі қаржылық талдау» (1999ж-4).
Ефимова О.В. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын қалай талдау»,
Кеннинг Дж. «Бухгалтерлік есеп теориясы: Оқу құралы.
Ковалев В.В. «Қаржы анализі: капиталды басқару, инвестицияны талдау: есеп
Ковалева О.С. «Бухгалтерлік есеп және шаруашылық іскелікті талдау және
Коровин А.В. Аудиттегі қаржылық талдаудың ерекшелігі» Қаржылар-2000ж-8.
Косой А.М. «Дебиторлы–кредиторлылық борыш»/Ақша және несие-1998ж.-2.
Кутерин Ж. «Кәсіпорында кредиторлық борышты реструктризациялау» Жалпы жолдар/кәсіпкер және
Ковалев В.В., Привалов В.П. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайы» /экономика және
Лебедев К. «Дебиторлық борышты өткізудің түсінігі, құқықтық режимі мен
Лебедев К. «Кредиторлық борышты өткізудің түсінігі мен механизмі» -1998ж-11.
Лоханина И.М., Золкина З.К. «Кәсіорынның қаржы–экономикалық ікерлгін талдау»
Любушкин Н.П. «Кәсіпорынның қаржылық-экономикалық іскерлігін талдау»
Маркорьян Э.А., Геросименко Г.П. «Қаржылық талдау» -1996ж.
Бухгалтерлік есептің халықаралық стандарты.
Негашаев Е.В «Нарық жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» -1997ж.
Подольский В.И. «Аудит» -1997ж.
Радостовец В.К. «Кәсіпорындағы қаржылық және басқару есебі» Алматы
Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансовый анализ.- М.: Аудит и
Ковалев В.В. Финансовый анализ: Управление капиталом. Выбор инвестиций. Анализ
Баканов М. И. Шеремет А.Д. Теория анализа хозяйственной
Шеремет А.Д. Методика финансового анализа предприятия. 1992.
1
57