М А З М Ұ Н Ы
Кіріспе 3
І-тарау. Қазіргі заманғы терроризмнің шығуы және оның мәні 5
1.1 Терроризм түсінігі және оның пайда болу себептері. 5
1.2. Терроризм психологиясы. 13
1.3 Экстремизм және терроризм: түрлері, айырмашылығы. 23
1.4 Қазақстан және Орталық Азияда экстремизм мен терроризмнің таралуы
ІІ-тарау. Терроризм қылмысымен күресудің жолдары мен әдістері. 39
2.1 Терроризммен күрестің әлемдік тәжірибесі. 39
2.2. Терроризм тенденциясы және онымен күресу әдістері. 50
2.3. Қазақстан Республикасында терроризм мен эктремизмге қарсы іс-әрекет механизмі
Қорытынды 60
Қорытынды 60
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі. 62
Кіріспе
Тақырыптың маңыздылығы. Соңғы уақыттарда әлемнің түрлі елдерінде болып жатқан
Осынау жағдайды ескере отырып, соңғы кездері әлемдік қауымдастықтар
Қазақстан тәуелсіздік алғалы бәрі терроризмге тікелей душар болмағанын
Ресей, Тәжікстан, Қырғызстан, Өзбекстан елдеріндегі қанды оқиғалар экстремистік топтардың
Диплом жұмысының маңыздылығы терроризмнің қазіргі кезде қауіпті құбылыс екендігін
Диплом жұмысының мақсаты. Терроризмнің түсінігін ашып көрсетіп, бұл құбылыстың
Диплом жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды, қолданылған
І-тарау. Қазіргі заманғы терроризмнің шығуы және оның мәні
1.1 Терроризм түсінігі және оның пайда болу себептері.
ХХ ғасырдағы терроризм адамзат тарихында алғаш рет геосаяси, ішкісаяси,
Терроризм - қазіргі заманда әр түрлі нысанда кеңінен таралған,алдын
Терроризмнің ең қысқа және айқын анықтамасының бірі: "терроризм дегеніміз
Соғыс саясаттың жалғасы болып табылса, сондай-ақ террор да қоғамды
Қазіргі кездегі терроризмнің негізгі қозғаушы күші осы заманның әралуан
"Көбінесе террористер экономикалық сәтсіздіктерге, саяси қуғын мен әлеуметтік теңсіздікке
Әлемнің түрлі елдеріндегі террористік әрекеттерге жасалған талдау оның көп
Бұл жерде терроризм жеке түрде көрсетіліп отыр, бірақ террор
Ал, террор туралы анықтаманы "әскери энциклопедиялық сөздікте" өте қатаң
Сонымен, өмірде кездесетін террор мен терроризмнің әртүрлі анықтамаларын салыстыру
Сонымен, терроризм түсінігін сараптай келе, нақты анықтама Қазақстан Респуликасының
Сонымен, терроризм түсінігін сараптай келе, нақты анықтама Қазақстан Респуликасының
БЅл заәда: «Терроризм-мемлекеттің қауіпсіздігін бұзу, мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына
Терроризмнің мәнін түсіну үшін, бірінші, оның элементтеріне тоқталайық;
-Террористік акт
-Террористік акция.
-Террористік қызмет.
-Террорист.
-Террористік әдіс және құрал.
-Террористік ұйым.
Террористік акт терроризмнің басты және негізгі элементі болып табылады.
Террористік акт – терроризм мақсатына жету үшін әдейі жасалынатын
Террористік акция – ол терроризмнің мақсатына жетуге және террористік
Терроризмніә орталық элементі – ол террористік қызмет. Бұл туралы
Ол төмендегі әрекеттерді қамтиды: терроризм идеологиясын тарату, террористік акцияларды
Террорист – бұл террористік қызметті және терактіні жүзеге асыратын
Террористік әдіс – бұл террористік актіні жүзеге асыратын әдістер.
Террористік ұйым – ол террористік акцияларды жасау үшін екі
Жоғарыда көрсетілген терроризм элементері бір – бірімен тығыз
Террористік актілердің өзі шын мәнінде ресми мәлімдеген мақсаттарына жете
2001 жылдың 11 қыркүйегіндегі АҚШ-қа террористік шабуыл терроризм туралы
Зорлық - зомбылықтың ең дөрекі нысандарын қолдану немесе қолдану
Террористік актінің мақсаты оның нәтижесінде туындайтын құрбандықтар мен қиратулар
Террористік актінің мақсатына оның тікелей құрбандары болып табылмайтын тұлғаларға
Терроризм құрбандары олардың нақты маңызына қарай емес, символикалық мәніне
Террористік актіні мынадай жағдайларда халықаралық сипаттағы қылмыс деп дәрежелеуге
1) Террорист және террористік акті нәтижесінде зардап шегетін
2) Террористік акт халықаралық қорғау аясындағы тұлғаларға қарсы бағытталған
3)Террористік акт бір мемлекеттің аумағында дайындалып, басқа мемлекеттің аумағында
Бір мемлекеттің аумағында террористік актіні жүзеге асырған террорист басқа
Қазіргі біздің заманымызда терроризмнің сипаттамасы үзбей күрделеніп, олардың
"Терроризм белгілі бір мақсат пен міндетті жүзеге асыру үшін
Терроризмнің қайнар көзі мен себептерін білу террористік бағыттағы қылмыстарды
Әлемдік ғылымда терроризмнің пайда болуы табиғатына әсер ететін екі
1. Биологиялық жол – адамдардың күш көрсетушілік мәні, яғни
2. Әлеуметтік жол - әлеуметтік қарама-қайшылықтың шығуы. Бірақ бұл
Мысалы, Испаниядағы сепаратистік ұйым Эта, Жапониядағы Ревалюциялық Қызыл Армия.
О.М.Хлобустов және З.Г.Федоровтың ойы бойынша терроризмнің пайда болуына жалпы
М.В.Назаркин терроризмнің базалық себептеріне әлеуметтік шиеленістерді жатқызады.
В. Л. Васильев терроризмнің шығуының феномені мен дамуын былай
В.Малисон мен С. Малисон "Терроризмнің көптеген себептері негізгі әділетсіздіктер
Халықаралық терроризмнің түбірлі себептерін 1979 жылғы халықаралық
Жоғарыда көрсетілген барлық зерттеушілердің айтуы бойынша әлеуметтік қарама-қайшылықтардың комплексі
Қалыптасқан жағдайда жасалған талдау қазіргі заманғы терроризмнің саяси-діни бағытта
Сөйтіп, терроризмнің пайда болуына келесі факторлар әсер етеді:
мемлекетте экономикалық дағдарыстың болуы;
саяси жағдайдың тұрақсыздығы;
билік органдары, құқық органдары және сот органдарының әлсіздігі;
мемлекетте ұлтшылдық, шовинистік, экстремистік, сепаратистік көзқарастардың өсуі;
коррупцияның кең таралуы;
арнайы қызметтің кәсіби деңгейінің төмендігі;
этникалық жағдайдың нашарлығы;
қару-жарақ, жарылыс заттарының алу жеңілдігі;
миграциялық бақылаудың төмендігі;
елде саяси партиялардың және ұйымдардың билікке таласуы;
геосаяси факторлар және т.б.
этникалық, діни идеологиялық шиеленістердің пайда болуы;
өмір сүру деңгейінің төмендеуі, психологиялық дискомфорт жағдайы, әлеуметтік қорғалмағандық,
мемлекет пен оның институттарының жалпы құрылымдық дағдарысы;
тарихи, мәдени, құлықтық, гуманистік құндылықтардың жойылуы;
биліктің беделінің құлауы, заңның және оған сенімнің төмендеуі;
мемлекетке шетелдік террористердің, діни, ұлтшыл-радикалдық және т.б. ұйымдардың, басқа
Дегенмен жинақтап айту қажет болса, онда ілгері заңдылықты елемей
П.Уилконсонның пікірі бойынша, терроризмнің бір себебі діни және идеологиялық
Бұқаралық формада қазіргі кездегі терроризмді тікелей "ислам факторымен" байланыстырады.
Оны менің ойымша былай түсіндіруге болады: Ислам өзінің алғашқы
Бұған дәлел ретінде мына мысалды келтіруге болады: 56 мүшеден
Біріншіден, мемлекеттің қауіпсіздік жүйесінде бір қатар кемшіліктердің болуы. Бұл
Екіншіден, әскери потенциалдық біршама ашықтығы, яғни бірінші- адамдар ресурсы:
Терроризмге жауаптың варианттарын анықтағанда адамдардың терроризмге әртүрлі себептермен баратынын
1.2. Терроризм психологиясы.
Терроризм адамдар үшін мәселелерді шешу құралына айналып барады. Оның
Психологиялық тұрғыдан террор үрейді (страх) және қорқынышты (ужас) тудырады.
Терроризмнің психологиялық түсінігі - бұл өзінің идеологиялық негізі бар
Терроризм күрестің спецификалық құралы ретінде өзіне әрқашан біркелкі емес
Террористердің сөздерін талдаған кезде, террор бұлар үшін тек жұмыс
Террористік ұйымның өмір сүруі – тек тәртіпке байланысты. Бұл
Террордың классигі Б. Савинков былай деген: “Егер террорристік ұйымда
Осы “Алла„ жасақтары үшін толық мағынасы бар өмір болып
Жоғарыда айтылғаннан түсінетініміз, террористік ұйымның және әр террористің өмірі
Әр түрлі қызметтің немесе іс-әрекеттің өзінің психологиялық құрылымы болады.
Іс-әрекет құрылымына мотив жатады. Мотив – бұл қажеттіліктерін қанағаттандыру
Террористік жолға түсушілерді ешкім күштеп осы жолға түсірмейді. Заңдылық
Террорист үшін идеялық-риторикалық компаненті маңызды орынға ие. Террористің қылмыскерден
Террористік іс-әрекеттің тұлғалық компонентін талдау өте қиын. Террористің өздерінің
Орыс террорист-революционері В. Нечаев өзінің атақты «Революционердің катехизисі» шығармасында
Сөйтіп террорлық іс-әрекет мотивсіз болмайды. Террорлық әрекеттерді қозғайтын локомотиві
Террористердің мотивтерін мына төменгі түрлерге бөлдік.
Меркантильді мотив, яғни пайдакүнемдік ниетке, террорлық әрекетке баруы.
2) Идеологиялық мотив. Бұл бір идея үшін (саяси, діни,
3) Дүние құрылысын өзгерту мотиві. Бұл әділетті орнату немесе
4) Адамға өзінің билігін жүргізу немесе орнату.
5) Терроризмнің сүйкімді болуы.
6) Өлген жолдастары үшін кек қайтару:
Бірақ бұл мотивтер шартты болуы мүмкін. Бұдан басқа мотивтер
Террорист тұлғасы зерттеушілерді қызықтырған. С.К. Рощин террористерді үш психологиялық
Бірінші модель: Психопат – Фанат. Бұл сана өрісі доктриналармен
Екінші адам: Фрустрацияланған адам. Бихевиористикалық теория бойынша фрустрация сезімі
Үшінші модель: Отбасының кемістігі, яғни ата-аналардың өз балаларын ұрып
С.Н. Еникополов террористерге психологиялық мінездеме берудің қажеті жоқ дейді.
Өзіне сенімді жоғары интеллектісі бар, өзін-өзі жоғары бағалайтын террористер;
Өмірде жолы болмайтын, өзін төмен бағалайтын адам, сонымен екі
Көп террористерге өзінің ішкі проблемасын сырттан іздеу тән.
Террорлық акт жасауға деген шешім бірнеше кешенді шешімдерден тұрады.
Қылмыскерлер мен террористі салыстырғанда террористер террорлық актіні кәдімгі адамдар
Жалпы түрде террористердің негізгі тұлғалық қасиеттері туралы едәуір белгілі.
Өз ісіне және ұйымына берілгендік;
Өзін идея немесе ұйым үшін құрбан болуға дайындық;
Өзін-өзі ұстауы, тәртіптілік;
Құпиялық (Конспиративность);
Бағынушылық;
Коллективизм.
Бұл қасиеттерді біріктіріп үлкейтсек, онда бір негізгі және екі
Үлкендерді тыңдау және оларға бағыну – “Алла” жасақтарының қасиетті
Террорға берілгендік терроргендік террористің негізгі қасиеті болып табылады. Террорлық
Террорист тұлғасы – бұл тұрақты тоқтамайтын психологиялық қозғалыс.
Террористің логикасы басқа адамға қарағанда әдеттен тыс болады. Біріншіден,
Террористердің логикасы мен ойының орнына цитата немесе максимамен ауыстырылуы
Террорист кез келген адамды үш топқа бөледі:
Жолдасы ретінде;
Құрбаны ретінде;
Жауы ретінде (антитеррорлық органның мүшелері және т.б.)
Террорист бостандыққа жету үшін тек террор, күш көрсету арқылы
Көбінесе террористердің логикасы олардың жалпы мәдени деңгейіне байланысты.
Террористің өмірі эмоцияланған өмір болып табылады. Эмоцияға байланысты террористерді
Екінші, біріншісіне қарама-қарсы тұлға. Бұл террористер жиі кездеседі. Бұларға
Бірақ террористерде террорлық актіге жеңіл қараушылық жоқ. Террорлық іс-әрекет
Террористің өмірі тұрақты эмоционалдық стресстен тұрады. Ол жаудың қолына
Осы жоғарыда көрсетілген эмоциялар соғысып ішкі эмоционалдық конфликтыны туғызады.
Осы жағдай террористің барлық адамдарды “өзінікі„ және “өзгенікі„ деп
Террористе моральдық мәселелер тек белгілі-бір интеллектуалдық деңгейі бар болғанда
Террористерді 4 типке бөлеміз. Олар:
Холерик;
Флегматик;
Сангвинник;
Мелонхолик.
Бірінші тип “холерик„ - И.П.Павловтың нейрофизиологиялық түсіндіруінде, бұл күшті,
Екінші тип “Флегматик„ - И.П.Павловтың түсіндіруінде бұл күшті, орнықты
Үшінші тип “Сангвинник„ - И.П.Павловтың пікірі бойынша бұл күшті,
Төртінші тип “Мелонхолик„.- И.П.Павлов бойынша бұл өте әлсіз тип.
Г.Ю.Айзенктің ойы бойынша қылмысқа бейімділік жеке тұлғаның темпераментімен тығыз
Құрбандарымен қоса өзін-өзі өлтіретін террористерді “Камикадзе„ немесе “Шахид„ дейді.
Камикадзе-шахид синдромына психологиялық сипаттама берсек, олар бір идея немесе
Жоғарыда айтылғаннан мынадай қорытынды шығаруға болады: “Камикадзе – Шахид
Өзінің өмірін қию феномені тек Жапония мен исламдық Шахидтерде
Атақты террорист Б. Савинков өзінің сөзінде: “Мен террорға сенемін.
Біреудің өмірін өзінің өмірі арқылы тартып алу террорист-
Террордың мақсаты оны қызықтырмайды. Оны тек батырлық-қайсарлық сезімі қызықтырады.
Негізінен террористер өлімнен қорықпайды. Олар тек террорлық акт жасау
1.3 Экстремизм және терроризм: түрлері, айырмашылығы.
БҰҰ- ның сарапшыларының ойынша, әдетте террористік актілер алдында қарсылық
Мына жағдайды ерекше атап өтуге болады, себебі саясаткерлер мен
«Экстремизм» сөзі - француздың «extrеmіsme» және латынның «extremіs» -
Орыс тілі сөздігінің авторы С.И. Ожеговтың анықтауы бойынша экстремизм-"төтенше
Қысқа саяси сөздікте "экстремизм - бұл төтенше шаралар мен
Экстремизм әлеуметтік-саяси құбылыс ретінде саяси күрестің бір формасы болып
Экстремистер өз іс-әрекеттерінде әртүрлі әдістерді қолдануы мүмкін: айқын күш
Халықаралық тұрғыдан экстремизмге бірінші рет берілген анықтама 15.06.2001 жылы
Өкінішке орай Қазақстанның ұлттық заң саласында экстремизмге анықтама берілмеген.
Профессор А.Е. Жалинскийдің байқауынша «Терроризм туралы біз ең алдымен
Бірақ терроризмнің анықтамасының өзі заңды ретінде талас тудырады. Тап
Қолданылып отырған заң жүйесінде мынадай негізгі дефинициялар - «саяси
Б.К.Мартыненко экстремизмніә әртүрлі формаларына байланысты оны саяси (қалыптасқан мемлекеттік
С.Н. Еникополов террористік қозғалыстың ерекшеліктерін бөлу маңызды деп, ол
«Терроризм» және «экстремизімнің» айырмашылығын анықтау мәселесіне терроризімді жіктеудіә қиыншылығы
Бұдан басқа Ресей зерттеушілері терроризмді келесі түрлерге бөледі: саяси,
Халықаралық - құқықтық құжаттар мен басқа да нормативтік актілерге
Терроризмді зерттеуші француз ғалымы Л.Диспо «Террор машинасы» кітабында терроризмді
Көріп отырғанымыздай, жіктелудің көп болуының ерекшеленуінің себебі, көп жағдайда
Жоғарыда көрсетілгендей көптеген ұсынылған анықтамалар идеялық мотив бойынша терроризмнің
Б.К.Мартыненко бар классификациялардық жалпы белгілері бойынша бір жүйеге
Бірақ жоғарыда айтылған көптеген категориялар экстремизмнің жіктелуін қайталайды немесе
Сонымен терроризмге саяси-әлеуметтік мән беру оны тиімді жіктеуге көмектеспейді.
Сонымен қатар бір жағынан халықаралық деңгейде көрсетілгендей терроризмнің бірде-бір
Екінші жағынан терроризмді идеологиялық белгілері бойынша бөлу, оны бағалауда
Терроризмді классификациялауда оның құрамының саяси және криминалды арақатынасы қиындық
М.В.Назаркиннің ойымен келіспеу қиын, оның ойынша терроризмнің түрлері мен
Террористік актілерді субьекттік белгісі бойынша шектеу жөнінде криминологиялық көзқарас
Бірақ қазіргі жағдайда классификация негізін алмастыру болып тұр: жоғарыда
Сонымен классификациялаудың әртүрлілігі тек терроризмнің мәнін түсіндірмек түрмақ, халықаралық
Терроризмнен оның саяси және криминальдық құрамының жекелеген формаларын бөліп
Күш-көрсетудің өзі саяси күрес формасында да, сонымен қатар криминалды
Ю.М. Антонянның ойы бойынша террористер басқа қылмыскерлерден шектелуі керек:
В.П. Емельянов терроризм классификациясын анық емес деп есептеп,
Қандай да болмасын терроризм қылмыстық болып есептелінетіндіктен ешқандай қылмыстық
Терроризмнің классификациясы мәселесіне келетін болса, оның халықаралық және ішкі
Терроризмнің, экстремизм және соғыстың бір-бірінен айырмашылығы туралы мәселені
Субъектілері бойынша айырмашылығы.
Экстремизм Терроризм Соғыс
Индивидуум
+ + -
Тұлғалар тобы, ұйым + + +
Мемлекет - + +
Әдістері бойынша өзгешелігі (тактикасы).
Ерекше белгілері Экстремизм Терроризм СоҰыс
Түпкілікті мақсатқа жету үшін күшті қолдану Мүмкін, бірақ
Билік және оның өкілдеріне тікелей әсер ету + Әдістердіә
Нахақ құрбандары арқылы билікке жанама түрде әсер ету -
Қатаң иерархия мен құрылымдық ұйымдардың болуы - + +
Қорқыныш тудыру тактикасы - + -
Іс-әрекеттерінің нәтижесін жұртқа жария ету + + -
Іс-әрекеттерінің құпия түрде болуы - + -
1.4 Қазақстан және Орталық Азияда экстремизм мен терроризмнің таралуы
Кеңестер Одағы ыдырағаннан кейін Орталық Азия аймағында пайда болған
Сонымен исламды саясиландыру ықпалында жоғарыда айтылған елдерде діни экстремизмнің
Исламды саяси мақсатта қолдану ТМД елдерінің біразында әртүрлі формада
Діни экстремизм мен терроризмнің исламдық бағыттағы Орталық Азия кеңістігінде
Біріншіден, мұсылмандық дәстүрлерді ұстанушы халықтар өмір сүріп жатқан Орталық
Екіншіден, өзіндік мемлекеттілік алған халықтарда бірден ұлттық сана-сезім оянып
Сөйтіп, ислам дін басыларының ықпалының күшейгені соншалық, олар енді
Үшіншіден, оңтүстікте "темір шымылдықтың" ашылуына байланысты ислам дүниесіне идеологиялық
Төртіншіден, бұл елдерде әлеуметтік-экономикалық қиыншылықтардың болуы, кейбіреуінің экономикалық артта
Бесіншіден, Орталық Азияның көптеген мұсылман қауымдарында мемлекеттік құқықтық іс
Алтыншыдан, Орталық Азия мемлекеттерінің бірқатарында исламдық бағыттағы экстремизмнің әртүрлі
Жетіншіден, исламда саясиландыру факторын кейбір Орталық Азияның жекелеген саяси
Сегізіншіден, исламды саясиландыру факторы болып қалыптасқан саяси жүйенің тиімділігінің
Тоғызыншы, Орталық Азия елдерінің кейбір басшыларының исламдық бағыттағы діни
Исламды саясиландыру процесі Орталық Азия елдерінде бірте-бірте діни экстремизм
Бірнші кезең, 80-ші жылдардың аяғы мен 90-шы жылдардың басы
Екінші кезең, 90-шы жылдардың басы мен аяғына дейін –
Үшінші кезең, 90-шы жылдардың аяғы мен 2000 жылдың басы
Бұл аймақтағы исламдық бағыттағы діни экстремизмнің енуі мен оның
Аумақтық-кландық;
Оппозициялық -биліктік;
Сыртқы шиеленіске тарту сценариі;
Бірінші топ бойынша діни экстремизм және терроризм негізінен Тәжікстанда
Діни экстремизм мен терроризмнің оппозициялық биліктік сценариі Өзбекстанда болып
Діни экстремизм мен терроризмнің таралуының сыртқы шиеленіске тарту сценариі
90-шы жылдардың аяғында бұл "сыртқы шиеленіске тарту" іс
Мысалы, 1999 жылы жазда болған Баткен оқиғасы "Домино" принципінің
Бұл оқиға Қырғызстандағы қоғамдық-саяси тұрақтылықтық әлсіздігін көрсетіп ғана қойған
Қазіргі кезде Қазақстанның мұсылман қауымында сандық және сапалық өзгерістер
Қазақстанда терроризм мен діни экстремизмнің таралуына мүмкіндік жасайтын факторлардың
Сондай-ақ Қазақстандағы діни экстремизм жай ғана болжал еместігі тағы
Көрші мемлекеттердегі экстремистердің белсенділік танытулары және ол мемлекеттердің контртеррорлық
Мұның өзі, Қазақстандағы конфессиялар арасындағы бейбіт ахуалға байланысты қалыптасқан
Сондықтан радикалды исламның идеологиясының таралуының негізгі тармақтары жақын
Фундаменталистер мен экстремистер негізгі бәсті Қазақстан халқының мұсылман қауымына
Мұндай әрекеттердің сәтімен ауыздықталғанына қарамастан, оның алдағы уақыттарда да
Дегенмен Қазақстан аумағында белгілі-бір күштердің діндерді шектен тыс саясаттандыру
Жалпы алғанда исламға байланысты жағдай Қазақстанның құқық қорғау құрылымдары
Қазақстанның территориясында исламдық бағыттағы діни экстремизм мен терроризмнің таралуы
Біріншіден, Қазақстанның мұсылмандық этностарының санасында этноконфессионалдық бағыт басым. Ислам
Осы тенденциялар Қазақстанның мұсылман дін басыларының арасында қарама-қайшылықтардың өсуіне
Терроризм мен діни экстремизмнің Орталық Азия мен Қазақстан территориясында
Осы жарлыққа байланысты еліміздің құқық қорғау мен арнайы қызмет
Мұнымен қатар халықаралық қатынас жолдардың, көліктердің барлық түрлері күшейтіліп,
Астыртын миграциялық жолдарды, есірткілер мен контрабандаларды шектеу мақсатында, қатерлі
Республика аумағына қылмысты адамдар, халықаралық іздестіруде жүрген террористік және
Шекаралық аймақтардағы ахуалды тұрақтандыруда Қазақстанның көрші елдермен мемлекеттік шекараны
Қазақстан мен көрші мемлекеттер арасындағы шекараны делимитациялау процесі 2002
Дәл осындай мақсат барысында Оңтүстік әскери округі құрылды, оған
Ұлттық қауіпсіздіктің 2002-2005 жылдар аралығындағы шараларын жүзеге асыру жоспарына
ҚР-ның ІІМ-де арнайы бөлімше - «Сұңқар» құрылды. Ал шекара
Қазақстан терроризм мен экстремизмнің таралуын тоқтату мақсатында, күштеу
Мысалы, елде макроэкономикалық жағдай тұрақтануға жетті, инфляция тоқтатылды, біртіндеп
Елде ішкі саяси тұрақтылықты қамтамасыз ету, ұлтаралық және діни
Осылайша терроризм проблемасы мен оны туындатушы себептерді шешуге мемлекеттік
ТМД елдерінде Қазақстан Республикасының Президентінің инициативасымен біріңғай Антитеррорлық орталық
Қазақстан Орталық Азия мәселелеріне Дүниежүзілік қауым мен жетекші халықаралық
БЅл жерде жақын төңірікте де, сондай-ақ одан гөрі кең
Жалпы алғанда, Қазақстан бүгінгі күнде Орталық Азия аумағында жағдайды
Сондықтан да біздің еліміздің басшылығының принципиалды позициясы да осыдан
Бүгінгі Қазақстан, сөз жоқ, қолайлы ахуалды бастан кешіп отыр,
ІІ-тарау. Терроризм қылмысымен күресудің жолдары мен әдістері.
2.1 Терроризммен күрестің әлемдік тәжірибесі.
Терроризммен күрес әлемдік тәжірибеде әр түрлі нысандар мен әдістер
Біріншіден, терроризм феномені өзінің табиғаты, қозғаушы күші, мақсаты мен
Екіншіден, терроризм қаупі әр елде әр түрлі қабылданады, терроризмнің
Үшіншіден, әрбір елдің үкіметтері ішкі және сыртқы саясаттарын қалыптастыру
Жоғарыда көрсетілген жағдайлар ХХ ғасырдың екінші жартысында шиеленісе түсті.
Ел Президентінің өлтірілуіне жауап ретінде Египетте А. Садат жүргізген
Осы сипаттағы террористік акцияларға жауап ретінде жүргізілетін антитеррорлық операцияларға
Алжирдегі террористік әрекеттер ең басынан саяси тұрпат алып,діни ұрандармен
Бұл елде жүргізілетін антитеррорлық шаралар сипаты жағынан арнаулы мақсаттағы
Алжирдегі терроризм мен экстремизмге қарсы күрес, мысалы; нақты түрде
Осыған ұқсас жағдай құқық қорғау күштері исламшыл ұрандарды жамылған
Таяу Шығыс елдерінде шетел азаматтарын кепілдікке алу тәжірибесі көбінесе
Ливан да осы тұрпаттағы террорлық актілерге жауап операцияларына енді.
ХХ ғасырдың соңғы жылдары мұндай тәжірибе Йеменде кеңінен тарады.
Шетелдік азаматтарды кепілдікке алумен байланысты террорлық актілердің тағы да
Таяу Шығыс елдеріндегі террористік топтардың әрекет ету обьектілеріне, сонымен
Алайда “санитарлық аймақтың” қызметінің 20-жылдық тәжірибесі қазіргі уақытқа дейін
Терроризм Албанияда сепаратистік сценарий бойынша пайда болып одан әрі
Албан террористері террорлық операциялардың қастандық жасау, қоқан-лоққы мен адам
Үндістанда терроризм діни ұрандарды жамылған сепаратистік сенарий бойынша пайда
1984 жылы 3-маусымда Үндістанда құқық қорғау органдары “Көгілдір жұлдыз”
“Көгілдір жұлдыз” операциясы нашар дайындалғандықтан әскери бөлімшелер жоспарсыз әрекет
“Көгілдір жұлдызбен” бір мезгілде Үндістан құқық қорғау органдары “Орман
1986 жылғы терроризмнің статистикалық көрсеткіштері 1985 жылға қарағанда асып
Сикх террористері өз қызметтерінде көрнекті мемлекеттік қайраткерлерге, саясатшыларға және
Қытай Халық Республикасының Шыңжаң-ұйғыр автономиялық ауданы аумағында терроризм ұйғыр
ШТАБРМ террористері жарылыс жасау, әскерилер мен полиция қызметкерлеріне қастандық,
Тәжікстандағы терроризм діни ұрандар аясындағы ру аралық тартыстар нәтижесінде
Тәжікстанда терроризмнің қалыптасуында 1990 жылдардың басында елге ағылып келе
Өздерінің ұйымдық құрылымы жағынан Тәжікстандағы террористер бір орталықтан басқарылмайды,
Ресейдің Шешенстан Республикасы аумағындағы терроризмнің негізіне сепаратизм идеасы алынды.
“Тәуелсіздік“ жариялануы мен “ислам социализмін” құру жолындағы күрес Шешен
1999 жылдың екінші жартысы мен 2000 жылдың бірінші жартысындағы
ХХ ғасырдың соңғы он жылдығында Европа елдері экстремизм мен
Италияда терроризм толқынының төмендеуіне көп жағдайда үкімет және саяси-экономиялық
Италия аумағында экстремизм мен терроризмнің алдын алуда ел үкіметінің
Мәселеге бұлай қарау Таяу Шығыста делдалдық миссияларды жүзеге асыру
70-жылдары терроризм толқынын бастан өткізген ГФР-дің экстремизм мен терроризмге
ГФР үкіметі өз елінде терроризммен күрес жөніндегі заң базасын
1989 жылы Германияда терроризммен күрес жөніндегі жаңа заң қабылданды,
Германиямен бірге Ұлыбританияның өкімет органдары да экстремизм мен терроризммен
Экстремизм мен терроризм көріністеріне жауап ретінде Ұлыбритания үкіметі екі
Осы ішкі сипаттағы мәселемен бірге Ұлыбритания соңғы 20-жыл бойы
Антитеррорлық құқықтық шаралар пакеті өкімет органдары, полиция мен арнайы
Ақпарат саласына келсек,енді полиция мен қауіпсіздік қызметі,оның ішінде шетелдік,
Сонымен бірге британ көлік полициясы мен Қорғаныс Министрлігі полициясының
Қаржы саласына келсек, банктер мен басқа да мекемелер полиция
Терроризммен күресте Ұлыбританияның барлық арнайы қызметтері айналысады,бірақ британ антитеррористік
Жаңа заң бойынша полиция, кеден және арнайы қызмет қызметкерлеріне
Ұлыбритания терроризмге қарсы күрес тәжірибесі халықаралық деңгейде жоғары бағаланады.Осы
Әлемдегі ең белгілі террорлық ұйымдардың біріне Испаниядағы ЭТА
Испанияның терроризммен күрес тәжірибесінің әлемдік қауымдастықтың назарына ілігу себебі,
Испания терроризммен күрес жөніндегі халықаралық ынтымақтастық саласында үлкен тәжірибе
Израиль мемлекеті құрылған кезінен бастап терроризммен күресіп келе жатыр.Бұл
Терроризмге қарсы күрестің израильдік арсеналының ішіндегі маңыздысы - ол
АҚШ-та терроризмге қарсы күрес жүйелі сипатта болып табылады. АҚШ
АҚШ-та антитеррорлық қызметке түрлі ведомствалар тартылады, ал олардың ішіндегі
11 қыркүйектен соң АҚШ терроризммен күрес жөніндегі кең көлемді
АҚШ Мемлекеттік департаментінің терроризммен күрес жөніндегі үйлестірушісі Ф.Тейлор елдің
П. Пилар (Барлау жөніндегі ұлттық кеңес, Орталық Барлау Басқармасы.)
Терроризмге қарсы күрес азаматтық құқықтарды, демократия мен заңдылық қоғамдарын
АҚШ терроризммен күресу үшін кең түрдегі коалиция құрды, оған
Соңғы уақытқа дейін Таяу Шығыс, Еуропа мен АҚШ-та терроризмге
Көптеген елдер терроризм құбылысын тудыратын әлеументтік –экономикалық және саяси
Қазіргі уақытта терроризм мен экстремизмге қарсы күресте төмендегі бағыттарға
Біріншіден, терроризмге қарсы күрестің жаңа жолдарын дайындап,оны нақты жүзеге
Екіншіден, халықаралық терроризмнің шиеленісу жағдайында ұлттық заң шығару жүйесі
Түрлі елдердің арнайы қызмет және құқық қорғау органдарының ынтымақтастығының
Еуропа елдерінде терроризмнен зардап шеккен отбасыларға көмек көрсету жөніндегі
Үшіншіден, ұлттық және халықаралық құқық қорғау жүйесі мен құрылымдарын
Төртіншіден, түрлі экстремистік ұйымдардың БАҚ пайдалануын шектеу керек. Өйткені
Осы жағдайларды ескере отырып, әлемдегі барлық антитеррорлық күштердің әрекеттері
Тұтастай алғанда, көптеген елдердің соңғы жылдары жинақталған тәжірибесіне сүйенсек,
2.2. Терроризм тенденциясы және онымен күресу әдістері.
Көптеген зерттеушілер терроризмнің даму тенденциясының негізгі белгісі ретінде оның
Мысалы, КСРО құлағаннан кейін, ТМД елдерінің аумағында бұрын әскери-өнеркәсіптік
Егер экстремистер мен террористер осы адамдарды пайдалана отырып, қару
Сонымен бірге терроризмнің бірқатар саяси тенденцияларын да атап көрсетуге
1) Бірқатар мемлекеттердің террористік топтарды өздерінің геосаяси мақсаттарына жеткізетін
2) Кейбір террористік ұйымдардың жетекшілерінің өздерінің қызметіне ұлт-азаттық күрес
3) Террористердің ұлтаралық қарама-қайшылықтарды, экстремизм мен сепаратизмді пайдалануы.
4) Идеологиялық база ретінде діни экстремизмді пайдалануы.
Жақын уақытта ТМД мемлекеттерінің ұлттық қауіпсіздігі мен аумақтық тұтастығына
Қазіргі уақытта террористік ұйымның негізгі сипаттамасы-ол оның құрылымы мен
Технологиялардың, әсіресе қару-жарақ пен коммуникация саласындағы дамуы нәтижесінде қаржылай
Терроризмнің дамуына қолайлы факторларға жасалған кримонологиялық талдау оның төмендегідей
А) Элитарлы (мемлекеттік өкімет органдарының лауазымды тұлғаларына, банктер мен
Ә) Функционалды (құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне, фирмалардың жетекші мамандарына
Б) Өнеркәсіптік (Әлеуметтік маңызы бар кәсіпорындарға, сондай-ақ уландыратын және
В) Көліктік (мұндай-газ құбырларын жою, темір жолдарда жарылыс
Қазіргі терроризмнің мынадай формалары дамып отыр, технологиялық, психологиялық, информациялық.
Технологиялық терроризмнің қаупі БҰҰ қылмыстың алдын-алу және құқық бұзушылармен
Ақпараттандыру дәуірінде технологиялардың дамуы қылмыстылықпен күресті қиындата түсті және
Соңғы 2-3 жыл ішінде біз терроризмнің жаңа түрінің туындап
Интернет террористерге өте кең мүмкіндіктер береді. Ол кез-келген мәліметтерді
Қазіргі заманғы коммуникация құралдарының ауыр қылмыс жасауға пайдаланыуынан төнетін
Ерекше ескеретін нәрсе, бірде бір антитеррорлық бөлімше қарсыласы туралы
Террористер ядролық технологияны иемденген жағдайда, олардың қоғамға қауіптілік дәрежесі
Жалпы террористердің жаппай қырып-жоятын қаруды пайдалану мүмкіндігі екі аспектіде
Мемлекеттердің терроризмніә жолдары мен мүмкіндіктерін жоюға қарсы әрекет ету
Террористік әрекеттің негізгі міндеттерінің бірі-халықтың арасында наразылық тудыру. Бір
Терроризммен күрес тек арнайы қызметтің немесе құқық қорғау органдарының
Терроризімге қарсы күрестегі әдістерді 5 негізгі топқа бөлеміз:
Құқықтық әдіс – мемлекет терроризіммен тиімді күресу үшін, оның
Функционалды әдістер – бұл терроризмге қарсы күресте мемлекеттің қарулы
Әскери операциялар - терроризммен күресуде тиімді шара деп айтуға
Әскерді мына жағдайларда қолдануға болады.
-террористік жасақтардыә белсенді қарсылығын басу үшін
-террористік ұйымның жаттығу базаларын жою үшін.
3)Саяси әлеуметтік әдістер. Терроризммен күресуде саяси шараларға мыналар жатады.
-шиеленісті жағдайды келіссөздер арқылы шешу,
-жағдайға байланысты тактикалық саяси жұмсақтыққа бару. Мысалы, адамдарды кепілдікке
-террористерге толық немесе ішінара амнистия жариялау,
-терроризмді қолдайтын мемлекеттерге дипломатиялық қысым жасау.
Ал әлеуметтік әдістерге мыналарды жатқызуға болады.
-Кедейшілікті азайтатын шаралар. Ол үшін мемлекет орта тапты қалыптастыру
-халықты жұмыспен қамту.
4)Экономикалық әдістер - терроризммен күресте оның қаржылай-ақшалық аспектісіне көңіл
-Террористік ұйымдардың ақша жинауға және мемлекеттің немесе жеке тұлғалардың
-Террористерді қолдайтын мемлекетке санкция салу немесе бойкот жариялау,
-Террористік қорларды бақылау,
-Террористерді қамауға алатын мәліметтер үшін ақшалай сый-ақы тағайындау және
5) Превентивті әдіс - Криминологиялық тұрғыдан алғанда қылмыстың алдын-алу
Терроризмнің алдын-алу үшін мемлекет барлық шаралар қолдануы тиіс. Олар,
Жоғарыда көрсетілген шаралар потенциалды террористердіә террористік әрекетке баруына
Террористік актіні болжау,
Террористік әрекеттен қорғау,
Террористік әрекетті болдырмау,
Терроризмді тамырымен жою,
Террористерді іздеу және табу,
Оларды тәрбиелеу.
Аталған әдістерді мемлекеттің барлау қызметі немесе арнайы қызмет жүзеге
2.3. Қазақстан Республикасында терроризм мен эктремизмге қарсы іс-әрекет механизмі
Осы параграф терроризмге тиімді бақылауды қамтамасыз ету жөніндегі қажеттіліктерге
Терроризмді құқықтық реттеу ерекшеліктерін қарау кезінде туындайтын бірінші сұрақ
Қылмыстық кодекс терроризмге қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың бір тобын
«Жеке тұлғаларға немесе ұйымдарға қарсы адамдардың қаза болуы, елеулі
Аталған анықтама “террористік қызмет” ұғымына мынадай түсінік береді:
1) Террористік актінің ұйымдастырылуы, жоспарлануы, дайындалуы, жүзеге асыруы;
2) Террористік акті жасауға, жеке тұлғалар мен ұйымдарға күш
3) Террористік актілер жасау мақсатымен қылмыстық топ, қылмыстық қауымдастық,
4) Террористерді жалдау, қаруландыру, оқыту, пайдалану.
5) Көренеу террористік ұйымдарды немесе террористік топтарды қаржыландыру және
Терроризмге жалпы түрдегі анықтама беру тиімді емес, өйткені мұндай
Сонымен бірге қылмыстың жалпы объектісін анықтаудың қиындығын ескере отырып,
Онда сонымен бірге терроризммен қылмыстық-құқықтық күрес саласына жататын арнайы
Ал террористік топқа келсек, бұл қылмыс құрамы ҚР-ның ¬ылмыстыҮ
Террористік ұйымдарды құру, қаржыландыру мен олардың қызметіне өзгелердіә жәрдемдесуінің,
Осыған байланысты бапта көрсетілген қылмыстық қызметке қатысу нысандарын олардың
Бірақ ұсынылып отырған норма негізгі мәселені - ұйымды террористік
Ұйымды террористік қызмет үшін жауаптылыққа тарту туралы арызды сотқа
Сонымен бірге, заңда террористік ұйымға “бұлыңғырлау” анықтама береді, яғни
Мұндай жағдайда іс тұйыққа тіреледі. Ұйым террористік деп
Тағы да ескере кететін мәселе - Ұлыбританияның терроризмге қатысты
Терроризмді қаржыландыру фактілерін дәлелдеу мәселелері бойынша туындайтын объективтік қиындықтар
Жоғарыда келтірілген фактілер осыған ұқсас қылмыстарды ашу және дәлелдеудің
Қазақстанда терроризм мен экстремизмге қарсы тұруды құқықтық реттеудің негізгі
Қорытынды
Терроризм қылмысы ХХІ ғасырдағы адамзаттың негізгі проблемасына айнала бастады.
Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы 2002 жылы 18 сәуірде «Терроризмге, сепаратизмге
Қазіргі кездегі терроризмнің өзінің инфрақұрылымы бар, сондықтан онымен күресу
Аталған жұмыс терроризмнің мәні мен себептеріне талдау жасау
Сондықтан терроризм түсінігін және онымен күресу жолдарын зерттеу теориялық
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Авдеев Ю.И. Терроризм как социально- политическое явление // Современный
А.Ағыбаев. Қылмыстық құқық. Алматы. Ерекше бөлім. Жеті жарғы 1999
Антонян. Ю.М. Терроризм. Криминологическое и уголовно-правовые исследования. М, 1998.
Бояр-Созанович Т.С. Проблемы классификации современного терроризма. М., 1989.
Васильев В.А. Психология терроризма. М, 2002.
Военный энциклопедический словарь. М.1983.
Генри Эрнст. Против терроризма. М. 1981.
Джуматаева С. Проблемы исламизации в Кыргызстане. // Вебсайт АПИ.
Гушер А.И. Проблема терроризма на рубеже третьего тысячилетия новый
// Doc.A/C. 6/34/5 SR. 10. P.14.
Жевлаков Э.Н. К вопросу о правовом регулировании и организации
Замковой В.И., Ильчиков М.З. Терроризм-глобальная проблема современности. М.,1996.
13.Закон РФ “О борьбе с терроризмом”. М., 1999
14.Емельянов В.П. Терроризм и преступления террористической направленности. Харьков. 1997.
15.Краткий политический словарь. М.,1989.
16.Круглый стол журнала “Государство и право” //1995. N4.
17.ҚР-ның “Терроризммен күресу туралы” Заңы,1999жылы 13 шілдеде қабылданған.
18. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі. Алматы. 2001.
19. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне Комментарий. Алматы. 2000.
20.Лекаров С. Разведка мирового сообщества.// Независимое военное обозрение. 2001.С.7.
21.Лекаров С. Опыт британских диверсионно-террористических операции в периоды военных
22.Ляхов Е.Г., Попов А.В. Терроризм: национальный, региональный и международный
23.Лунев В.В. Терроризм: психологические корни и правовые оценки //
24.Мартыненко Б.К. Теоретико-правовые вопросы
25. Миникес С. Из выступления в Постоянном совете ОБСЕ
26.Миньковский Г.М., Ревин В.П. Характеристика терроризма и некоторые направления
27.Морозов Г.И. Терроризм-преступления против человечества М.,2001.
28.Мелентьева Н. Размышления о терроре. //www.rtma.ru.
29.Назаркин М.В. Криминологическая характеристика и предупреждение терроризма. М.,1998.
30. Назарбаев Н.Ә. Сындарлы он жыл. Алматы 2003.
31.Ожегов С.И. Словарь русского языка. М.,1986.
32.Ольшанский Д.В. Психология террора. М.,2002.
33.Пауэлл К Воспользоваться моментом // Внешная политика США. Т.6.
34.Пиллар П.И. Инструменты борьбы с терроризмом // Внешная политика
35. Пластун В. Исламский терроризм. 1999-2000. Американская версия.//www.Plastun.оrg.
36.Психологи о терроризме. Психологический журнал. Т. 16, 1995 N4.
37. Политическая психология. М.,2001.
38. Петрищев В.Е. Антитеррористическое законодательство за рубежом. М.,2000.
39.Резолюция ГАООН 49/60 от 9 декабрь 1994г. Декларация о
40.Рихтер Э. Почему пропаганда открытого общества должна стать частью
41.Современный терроризм: взгляд из Центральной Азии. Алматы,2002.
42. Словарь иностранных слов. М. 1989.
43. Савинков Б. Воспоминание террориста. М.1990.
44. Тейлор Френсис К. Терроризм: политика и контрмера США.
45. Торукало В.П., Бородин А.М. Терроризм как глобальная проблема
46.Устинов В.В. Международный опыт борьбы с терроризмом. М,1991.
47. Фрейд З. Психология масс и анализ человеческого “Я”т.1.
48. Хлобустов О.М., Федоров З.Г. Терроризм: реальность сегодняшнего состояния.
49. Цели наиболее известных радикальных террористических групп мира //Саяхат.
50. Шанхай конвенциясы. “Терроризм, сепаратизм және экстремизммен күрес туралы”.
51. Шерматова С. Исламский фактор в руках политических элит
52.Эфиров С.А. Покушение на будущее. М.,1984.
. Лекарев С. Разведна мирового сообщества Независимое военное обозрение.
2 Рихтер Э. Почему пропаганда открытого общества должна стать
3 Миникес С. Выступление в Постоянном совете ОБСЕ в
4 Ожегов СИ Словарь русского языка. М.1986,С 691.
Словарь иностранных слов. М., 1989. С.505
6 Военный энциклопедический словарь. М., 1983 С. 736
Қ.Р."Терроризммен күресу туралы" заңы. Алматы, 2002. С. 3-4.
Р «Терроризммен кѕресу туралы» Заңы. Алматы. 2002 4-5 бет
Назарбаев Н.Ә. Сындарлы он жыл.Алматы 2003. 30 бет
Генри Эрнст. Против терроризма. М., 1981 С.8
Хлобустов О.М., Федоров З.Г. Терроризм: реальность сегодняшнего состояния. М.,
Назаркин М.В. Криминологическая характеристка и предупрежедние терроризма. М., 1998.
Васильев В.А. Психология терроризма. М., 2000 С. 172
Ляхов Е.Г., Попов А.В. Терроризм: национальный, региональный и международный
//Doc.A/C. 6/34/5 SR. 10.P.14.
Назарбаев Н.Ә. Сындарлы он жыл. Алматы 2003. 39 бет
Бұл да сонда. 38 бет
Теэлор Френсис К. Терроризм: политика и контрмеры США. //
Пластун В. Исламский терроризм. 1999-2000. Американская версия. // www.plastun.org
Савинков Б. Воспоминания террориста.// Избранное. М., 1990. С.154
Психологи о терроризме.Психологический журнал. Т.16,1995 С.44-45.
Ольшанский Д.В. Психология террора. М., 2002. С 182.
Савинков Б. Воспоминания террориста // Избранное. М., 1990.С.38.
Ожегов С.И. Словарь русского языка.С.797.
Краткий политический словарь. М., 1989.
Терроризм, сепаратизм және экстремизммен күрес туралы„ Шанхай конвенциясы// Шанхай.
Авдеев Ю.И. Терроризм как социально-политическое явление // Современный терроризм:
Круглый стол журнала “Государство и право„// 1995. N4. С.23.
Мартыненко Б.К. Теоретико-правовые вопросы политического терроризма. Ростов-на-Дону 1999. С.30-31
Круглый стол // Государство и право. 1995. № 4.
Замковой В.И., Ильчиков М.З. Терроризм – глобальная проблема современности.
Эфиров С.А. Покушение на будущее. М., 1984. С. 35-39
Миньковский Г.Н., Ревин В.К. Характеристика терроризма и некоторые направления
Устинов В.В. Международный опыт борьбы с терроризмом. М., 2002.
Ляхов Е.Г., Попов А.В. Терроризм: национальный, региональный и международный
Мартыненко Б.К. Теоретико-правовые вопросы политического терроризма. Ростов-на-Дону. 1999. С.58.
Резолюция ГАООН 49/60 от 9 декабря 1994 г. Декларация
Назаркин М.В. Криминологическая характеристика и предупредение терроризма. М. 1998.
Бояр-Созанович Т.С. Проблемы классификации современного терроризма. М., 1989. С.11
Круглый стол. // Государство и право. 1995 № 4.
Емельянов В.П. Терроризм и преступления террористической направленности. Харьков 1997.
Современный терроризм: взгляд из Центральной Азии. Алматы. 2002. С.
Н.Ә.Назарбаев. Сындарлы он жыл. Алматы. 2003. 91 бет.
Бұл да сонда. 92 бет
Косиченко А.Г., Ашимбаев М.С. и др. Современный терроризм: взгляд
Шерматова С. “ Исламский фактор в руках политических элит
Там же. С. 216.
Джуматаева С. Проблемы исламизации в Кыргызстане. //Вебсайт АПИ. Октябрь
Назарбаев Н.Ә..Сындарлы он жыл. Алматы. 2003. 101-102 бет.
Назарбаев Н.Ә. Сындарлы он жыл. Алматы. 2003. 99 бет
Назарбаев Н.Ә. Сындарлы он жыл. Алматы. 2003. 63-65 бет
Назарбаев Н. Ә. Сындарлы он жыл Алматы 2003
БЅл да сонда. 69 бет
Назарбаев Н.Ә. Сындарлы он жыл. Алматы 2003 70
Современный терроризм: взгляд из Центральный Азии. Алматы, 2002, 61бет
Лекаров С.Опыт британских диверсионно-террористических операций в периоды военных действий.
Гушер А.И. Проблемы терроризма на рубеже третьего тысячилетия новый
Тэйлор Фрэнсис К. Терроризм, политика и контрмеры США
Пиллар П.Инструменты борьбы с терроризмом // Внешняя политика США.т.6.
Пиллар П.Инструменты борьбы с терроризмом // Внешняя политика США.т.6.
Пиллар П.Инструменты борьбы с терроризмом // Внешняя политика США.т.6.
Современный терроризм: взгляд из Центральной Азии. Алматы, 2002, 105
Устинов В.В. Международный опыт борьбы с терроризмом.М.2002.С.92.
РФ-ның «Терроризммен кѕрес туралы» Заңы. 1998. 25 шiлде
Қазақстан Республикасыныє «Терроризммен күресу туралы» Заңы. Алматы. 1999
2