Мазмұны:
Кіріспе
І-бөлім. Қазақстан Республикасының экономикасының аграрлық саласын
1.1. Аграрлық сала және агроөнеркәсіптік
1.2. Аграрлық сала жүйесіндегі мемлекеттік
1.3. Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешені және
ІІ-бөлім. Қазақстан Республикасының аграрлық саланың
2.1. Тиімді аграрлық саясатты жүзеге
2.2. Қазақстандағы аграрлық реформаны тереңдету
2.3. Аграрлық бизнестің тиімді жүйесін
ІІІ-бөлім. Агроөнеркәсіптік кешендердің экономикалық тиімділігін
3.1. Аграрлық сала өнімінің бәсекеге
3.2. Агроөнеркәсіптік кешендердің экономикалық тиімділігін
3.3. Қазақстанның агроөнеркәсіп өндірісін дамытудың
Қорытынды
Пайдаланған әдебиетер
Қосымшалар
Кіріспе
Ауыл шаруашылық проблемалары өте күрделі мәселе, еліміздің бүгінгі тіршілігі
Республика Президенті Н.Ә.Назарбаев «Қазақстанның егемен мемлекет ретінде қалыптасуы мен
Мемлекет басшысының идеяларын, қабылданған заңдар мен Республика үкіметінің қабылданған
Оны жасау барысы кезінде мынадай көптеген обьективтік факторлар еске
Егемен мемлекет құру;
Материалдық өндіріс сферасындағы нарықтық қатынас заңдары;
Адам тамақтануының ғылыми негізделген нормалары;
Жеңіл және өңдеу өнеркәсібінің шикізатқа деген қажеттілігі;
Табиғи аймақтардың потенциальдық биоклиматтық мүмкіндіктері;
Аграрлық ғылым мен техника жетістіктері;
Ауыл шаруашылық өнім өндірісінің тиімділігі;
Мемлекеттік аграрлық азық-түлік бағдарламасының мақсаты, міндеттері мен өлшемдері;
Бағдарламада жергілікті жағдайда азық-түлік және өнеркәісп үшін шикізат өңдірудің
Тұжырымдық бағдарлама тиісті министрліктер мен ведомстволар, облыстық әкімдер мен
Әңгіме – ауылды қазіргі орын алып отырған дағдарыс жағдайынан
Қазақстан Республикасының саяси тәуелсіздігі оның алдына экономикалық дербестік міндетін
Қазақстан экономикасының қазіргі даму кезеңінде бір – бірімен байланысты
Осы дипломдық жұмыста нарықтық өзгерістерге байланысты болатын процестер мен
І-бөлім. Қазақстан Республикасының экономикасының аграрлық саласын
1.1. Аграрлық сала және агроөнеркәсіптік
Қазіргі заманғы ауыл шаруашылығының осындағы экономикалық процестерге және ауыл
70 – жылдардың отандық ғылымында ауыл шаруашылығын аралас салалармен
Агробизнес комплексінің басқа сфераларды байланыстырып тұратын ұйтқысы ауыл шаруашылығы
Сфералардың үшінші тобы (ІІІ) егіс даласынан өнімдерді тұтынушыға жеткізумен
Төртінші сфера (ІV) агробизнесті толықтай және оның жекелеген салаларының
Агроөнеркәсіптік кешен құрылымы агробизнес кешені құрамымен өте ұқсас және
Агроөнеркәсіптік кешен
І
2 – схема
Бірінші сфераға (І) трактор ауыл шаруашылығы машиналарын жасау, минералдық
Екінші сфераға (ІІ) таза ауыл шаруашылық өндірісінің салалары –
Үшінші сфера (ІІІ) әдетте ауыл шаруашылығы шикізаттарын дайындау, тасымалдау,
Құрылымдарға талдау жасау көрсетіп отырғанындай, агробизнес және агроөнеркәсіптік
Бір қарағанда дәстүрлі қабылдауға үйренген біздерге таңқаларлықтай болып көрінетін
Агроөнеркәсіптік өндіріс пен агробизнесті жекелеген сфераларға бөлу процесінің экономикалық
Дәл осындай жағдай нарықтық экономикасы дамыған басқа елдерде де
Батыс елдері агроөнеркәсіп кешені құрылымының қозғалысына тән бір жайт,
Бұрынғы КСРО-да, оның ішінде Қазақстанда агроөнеркәсіп кешеніндегі құрылымдық сәйкессіздіктерді
Агроөнеркәсіп кешенінің құрылымын ретке келтіру мақсатында Азық-түлік бағдарламасы қабылданып,
Экономика сферасында, оның ішінде аграрлық секторда бірдей бастау алғанына
Нарықтық экономикаға барар жолдағы Қазақстан Республикасы агроөнеркәсіп кешені дамуының
1.2. Аграрлық сала жүйесіндегі мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары.
1.2.1. Агробизнесті мемлекеттік реттеудің қажеттілігі және негізгі тәсілдері
Қазіргі жағдайда Қазақстанда ТМД-ның басқа елдеріндегі сияқты нарықтық экономиканың
Мемлекеттің агробизнес жүйесіне араласуының қажеттілігі, мемлекеттік бақылау мен реттеуге
Мемлекеттік реттеу шараларының бірінші тобы өңдірістің әмбебаб және тиімді
Ақша айналымы, бюджет, несиелік, салықтық және инвестициялық саясат сферавсындағы
Ауыл шаруашылығында бұл – ең алдымен сыртқы тиімділік проблемасы
Жағымсыз экстерналий де жақсы белгілі, бұл – қоршаған ортаны
Таза нарықтық тегеріш, оның заңдары мен өлшеуіштері тұрғысынан алғанда
Жағымсыз экстерналийді реттеуге сыртқы, мемлекеттік араласудың тарихи қажеттілігі бірді-екілі
Нарықтық экономикалық теориясы дәстүрлі қарастыратын басқа проблема – қоғамдық
Мемлекеттің келесі маңызды міндеті – монополияға қарсы реттеу және
Мемлекеттің монополияға қарсы қызметінің қажеттілігі рынокті монополияндыру нәтижесінде қоғамға
Алайда, нақты өмірде бұл заңдардың түсіндірілуі және қолданылуы бір
Бірқатар салаларда ірі корпорациялар билік құратын және монополияландыру деңгейі
Треске қарсы заңның іс-қимылы жүрмей сфера ауыл шаруашылығы кооперациясы
Сонымен қатар, ауыл шаруашылығы кооперативтік құрамаларының маркетингтік құқықтары шексіз
Ауыл шаруашылығы кооперативтеріне берілген жеңілдік ауыл шаруашылығы өнімдерінің рыногіндегі
Таза әлеуметтік мәндегі азық-түлік кешеніндегі мемлекеттік реттеу шаралары азық-түлік
Тұрғындардың осы тиісті категориялары үшін ізгіліктік ниеттегі бұл бағдарламалар
Агробизнес жүйесіндегі мемлекеттік реттеудің тағы бір маңызды бағыты әлеуметтік-экономикалық
Отбасылық фермаларды жақтаушылардың қарсыластары да бар. Олардың пікірінше, аталмыш
Бұл екі бағыттың күресі фермерлікті мемлекеттік қолдау бағдарламасын және
Фермерліктабысты қолдаудың басты бағыты өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы арасындағы
Барынша жалпы тәсілде паритет ауыл шаруашылығы өнімнің бірлігіне есептегі
АҚШ-тағы көптеген ауыл шаруашылығы тауарлары бойынша паритетті аяқтауға арналған
Алайда паритетті мұндай анықтау сұраныс, ұсыныс және уақыттың өтуімен
20-жылдары фермерлердің экономикалық әділеттілік жөніндегі ұсыныстарымен байланысты нарықтық мүмкіндіктердің
Мемлекеттік реттеудің фермерлікті қолдауға жанасатын сонымен бірге өзінше үлкен
Бұл бағдарламалар тұрмыс дәрежесін арттыру, селолық жерлердің салыстырмалы кедейлігінің
Жоғарыда көрсетілген мемлекеттік реттеудің бағыттарына сәйкес агробизнестің дамыған елдерінде
Айталық, фермерлік тұрғын үй жөніндегі әкімшілік барынша жеңілдік жағдайында
Ауыл шаруашылық кооперативтері қызметі ауыл шаруашылық кооперативтер ұйымдастыруда коньсултациялық
Ауыл шаруашылығы министрлігіне ұлттық ормандарды, сондай-ақ ұлттық маңызы бар
Тауарлы-несие корпорациясының қызметі фермерлік табыстарды қолдауға бағытталған (егжей-тегжейлі 6.4.2-тақырыпта
Қысқасы, қазіргі заманғы агробизнесте мемлекеттік реттеудің негізгі бағытарына шолуды
1.2.2. Фермерлік баға мен табыстарды қолдаудың мемлекеттік бағдарламалары
Отандық агроөнеркәсіп кешенін табыспен реформалау үшін жоғарыда айтылған мемлекеттік
Осы тұрғыдан алғанда агроөнеркәсіп өндірісі дамыған елдерде кеңінен пайдаланылатын
Бағаны мемлекеттік реттеу фермерлердің табыс деңгейін реттеумен тікелей байланысты.
АҚШ-та фермерлік бағалар мен табыстарды қолдауды жүзеге асыратын негізгі
Бірінші жағдайда ТНК фермерлерге олардың өніміне кепілдік бағасы бойынша
Тнк-дағы кепілдік операцияларының екінші түрі фермерлік резервтер арқылы жүзеге
Фермерлік резерв бағдарламасы маңызды дәнді дақылдарға – бидайға, жүгеріге,
ТНК-мен операцияларға тек қана фермерлер емес сонымен бірге өңдеуші
ТНК ішкі рынокте бағаны түсірмеу үшін оған ішкі рынокке
ТНК-ның кепілдік-сатып алу операцияларының ерекшелігі олардың ауыл шаруашылық рыногіне
ТНК-ның фермерлік баға мен табыстар деңгейіне әсері әр түрлі
Орта баға бойынша барлық ауыл шаруашылығы өнімдерін сату 1990
1980 жылдары кепілдік баға белгілеу, кепілдік бағаның қалыптасуының негізі
1985 жылдан бастап кепілдік бағалар өткен 3 жыл ішіндегі
Кепілдік бағамен қатар фермер табыстарын қолдауда мақсаттық деп аталатын
Мақсаттық бағалар кепілдік бағалар сияқты 4 жылға белгіленген және
Мақсаттық баға көмегімен фермерлік табыстарды қолдау төмендегіше жүзеге асырылады:
Мақсаттық бағаның объективтік негізі өндірістің шығындары болып есептелгенмен, оның
Кепілдік және мақсаттық бағалар жиынтығы жақсы жолға қойылған фермерлік
Кепілдік баға мемлекет Тауарлы-несиелік корпорацияарқылы фермер өнімдерін сатып алуға
Аграрлық саясаттың американдық ауыл шаруашылығының бәсекелестік қабілетін арттыруға және
1-кесте
Фермерлік бағалар мен табыстарды қолдаудың бағдарламасы бойынша кепілдік және
Өнім және бағалар жылдар
1976 1980 1985 1990 1991
Бидай
Мақсаттық баға
Паритетке қарағанда мақсаттық баға
Кепілдік баға
Паритетке қарағанда кепілдік баға %-пен
Рыноктік баға
Жүгері
Мақсаттық баға
Паритетке қарағанда мақсаттық баға %-пен
Кепілдік баға
Паритетке қарағанда кепілдік баға %-пен
Рыноктік баға
2,29
47
2,25
46
2,73
1,57
48
1,50
46
2,15
3,63
56
3,00
46
3,99
2,35
46
2,25
50
3,12
4,38
62
3,30
47
3,08
3,03
59
2,55
57
2,23
4,0
51
1,95
25
2,61
2,75
50
1,57
28
2,30
4,0
51
2,04
2,75
1,62
Кестеде келтірілген мәліметер бидай мен жүгеріге 16 жылдық кезең
1-кестеде кепілдік және мақсаттық бағалардың көмегімен бағалар мен табыстарды
Әр түрлі дақылдар бойынша фермерлердің бағалары мен табыстарын мемлекеттік
2-кесте
Өнім өндірудің жалпы көлемінде бағалар мен табыстарды қолдау бағдарламасымен
Өнім Жылдар
1976 1980 1985 1990
Бидай
Қара бидай
Күріш
Жүгері
Мақта 23,3 14,0 34,7 14,8
1,0 2,4 19,9 2,0
20,2 17,1 55,4 92,6
4,4 12,6 35,6 13,5
9,2 20,7 54,9 21,1
Міне, фермерлік бағалар мен табыстарды қолдаудың мемлекеттік жүйесі осылай
1.2.3. Агробизнесті мемлекеттік реттеу тегерішіндегі салықтық құралдар
Бизнесті, оның ішінде аграрлық секторды мемлекеттік реттеудің маңызды құралдарының
Сондықтан да Қазақстанда және барлық қалған ТМД республикаларында реформаның
Қазақстанның салық жөніндегі заң актілері табысқа 30 проценттік салық
Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдіру және өңдеу жөніндегі кооперативтер, шағын
Ауыл шаруашылығы жерлерінің игерілу немесе оның жай-күйін жақсарту жағдайындағы
Негізгі өнідіріс қоры жер болып табылатын ұжымшарлар, ауыл шаруашылығы
Ауыл шаруашылығын барлық осы салықтардан босату теориялық жағынан алғанда
Өркениетті салық саясаты экономикалық шешімдерді бұрмалауға жетектейтін принциптерге негізделмеу
Салық жүйесі қарапайым және түсінікті болуы шарт. Салықтар нарықтық
Ауыл шаруашылығын салықтан босату ең кем дегенде мынадай қйыншылықтар
Қызметтің салық салынатын және салық салынбайтын шығындарын бөлу маңызды
Тағы бір басқа проблема бұдан да қауіпті. Айталық, шаруашылық
Тағы да бір мысал келтірейік. Айталық, шаруашылық өнімді өңдеу
Негізінен мұндай заң бұрмалаушылықтың алдын алу үшін тектес кәсіпорындардың
Қосымша құнға салық (ҚҚС) қолдануды ерекше қарастырып өту
Мыңдаған ұсақ шаруа (фермерлік) қожалықтарын жекешелендіру және құрудың мөлшеріне
Бұл жағдайда адамдар тікелей қолданбайтын, бірақ ұсақ шаруашылықтар өндірісте
Сонымен, салық салу теориясы тұрғысынан қарағанда ауыл шаруашылығында салықтан
Тәжірибе тұрғысынан алғанда да бұл өзін-өзі ақтамайды. Жақын арадағы
Сондықтан да, республикадағы салық реформасының шеңберінде 1995 жылдан басталған
Салық кодексі бойынша агроөнеркәсіп кешенінің кәсіпорындары үшін көптеген салықтық
Бұдан басқа барлық шаруашылық субьектілеріне салық салынатын табыстан сатып
Сондай-ақ, жылдық жиындық табыстан іскерлік қызметті жүзеге асыруға байланысты
Ауыл шаруашылығы өндірісінде пайдаланылытын шеттен әкелінетін құрал-жабдықтарға, шикізаттарға, материалдарға,
Мысалы, шаруа қожалықтары бойынша табыс және жер салығын бірге
Қазақстанда 1996 жылдың басынан тәжірибе ретінде Семей облысында бюджетпен
Шығыс Қазақстан облысында шаруа қожалықтары үшін ауыл шаруашылығы бағытындағы
Республикада қазіргі уақытта шаруа қожалықтарына салық салудың қарапайым жүйесі
Патент сатып алу қажеттілігі шаруа қожалықтарының өздеріне берілген жер
Салық салудың мұндай тәртібі салық қызметінің тарпынан салықты дер
Ауыл шаруашылығы өндірушілері қызметінің маусымдық мәнін және ұзақ мерзімді
Бір айта кететін жәйт, экономикасы дамыған және күшті салық
Мысалы, АҚШ-та фермерлер жәнебасқа ауыл шаруашылығы кәсіпорындары төлейтін салықтар
Салықтық есептеулер қалай жүргізу керек екенін мысалмен көрсетейік:
Табыс...............................................................................1,000 000 долл.
Өнім өндіруге кететін шығын ..........................................500,000 долл.
Баланстық пайда................................................................ 500,000 долл.
Рұқсат етілген шығарып тастаулар...................................300,000 долл.
Салыған салықтың табыс...................................................200,000 долл.
Салық үстемесі...................................................................................30%
Салық салынған барлығы.....................................................60,000 долл.
Ауыл шаруашығы өндірісі үшін салықтық есептеулер (5% х 60,000).........................................................................................3,000
Есептеуден кейін барлық салыққа төленетіні.....................57,000 долл.
Осы көрсетілген арнаулы есептеулер тікелей салынған салық бойынша жасалады
Еуропалық қауымдастықтың бірқатар елдерінде (АҚШ, Англия, Германия, Белгия) ауыл
Фермер тұрақты үстемеде басқа салық төлеушілерге сататын өнімге салықты
Егер фермердің қондырылған үстеме бойынша коммерциялық сыбайлас декларация беретін
Қондырылған үстеме мен фермерге қызмет ететін сыбайлас оған фактура
Мысал:
Фермер салық төлеушіге 60,000 доллардың ауыл шаруашылығы өнімін сатты,
Фермер декларация бермейді және бюджетке салық аудармайды. Ол 60,000
Сатып алушы – салық төлеуші қосымша құн салығы бойынша
Шығындық операцияның құны = 60,000
Қосымша құн салығының дебиті = 3,600.
Қосымша құн салығы бойынша рұқсат етілген есептеу = 3,000
Біз агробизнесте салықты реттеудің барынша кең тараған тегерішін келтірдік.
1.3. Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешені және оның реформалау мен нарықтық
Қазақстан – 16,5 миллион адам тұратын Орталық Азиядағы ірі
Көмір, қара және түсті металл, мұнай, газ өңдіру жөніндегі
Ауыл шаруашылық жерінің жалпы көлемі 222,3 миллион гектар, оның
Қазақстанда ауыл шаруашылығы дақылдарының 60-қа жуық түрі өсіріледі, сүтті
Агроөнеркәсіп үшін машина жасаумен Павлодар трактор зауыты, Ақмола эрозияға
Химиялық өнеркәсіп саласында Жамбыл және Ақтөбе облыстарындағы кәсіпорындар минеральдық
Республика агроөнеркәсіп кешенінің екінші сферасында (ІІ – ауыл шаруашылығы)
Қазақстан агроөнеркәсіп кешенінің үшінші сферасы (ІІІ – дайындау, сақтау
Адамзат тарихы әлі саясатөкіметі, яғни мемлекеті болмаған қоғамды білмейді.
экономиканы толықтай, жаппай мемлекет реттейді деген пікірді жақтаушылар: мемлекеттің
экономикаға мемлекеттің араласуын шектеуді жақтайтындар экономикалық мәселелерді шешетін мемлекет
мемлекеттің экономикаға белсенді араласуын жақтайтындар экономикаға мемлекет болмаса экономикалық
Нарықтық қатынастар кеңінен дамып отырған Қазақстанда мемлекет экономикалық Істерге
Нақты түрде мемлекеттің қазіргі экономикада ролі ұсақ-түйекке (мысалы, бұрын
Мемлекетарқылы шешілетін экономикалық мәселелерді мынандай топтарға біріктіруге болады:
адамдардың және шаруашылықтардың табысын қайта бөлу;
бүкіл елдің ресурстарын қоғам мүддесі үшін қайта бөлу;
қоғамдық өнім өндірісі мен қызмет көрсетуді ұйымдастыру;
экономиканы тұрақтандыру;
адамдарды әлеуметтік қорғауды ұйымдастыру;
Жоғарыда айтылған сұрақтармен нарық нашар айналысады немесе тіпті айналыспайды.
Ұлттық табысты мемлекеттің араласуы арқылы қайта бөлу адамдардың арасындағы
Ұлттық табысты мемлекет екі жолмен қайта бөледі:
трансферттік төлемдер ақша төлеуді, товарларды беруді және қызмет көрсетуді
баға құрылымы процесіне араласу арқылы. Мемлекет кейбір халыққа өте
Мемлекет ұлғаймалы түрде өндіруге болмайтын ресурстар мен бүкіл адамзатқа
Қазіргі уақытта нарық айналысқысы келмейтін көптеген қоғамдық товарлар мен
Ауыл шаруашылығындағы қоғамдық товарларға жеке өндіруші шығара алмайтын товарлар
Қазақстан экономикасы дамуының қазіргі сатысында мемлекеттік реттеу арқылы «меншік
Дүние жүзілік экономикалық тәжірибе көрсетіп отырғандай нарықты монополияландыру кезінде
Ауыл шаруашылығындағы инвестициялық саясат өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы өнімдеріне
Ауыл шаруашылығын мемлекеттік реттеудің басты құралдарының бірі-жоғарыда айтылған салық
Алғашқы екі жыл бойына ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіретін және
Жер ауыл шаруашылығы өндірісінің негізгі құралы екендігін және оны
Мұның барлығы, әрине, ауыл шаруашылығы өдірісін дамытуға ынталандырғаны сөзсіз.
Тағы бір агроөнеркәсіп кешеніне жасалған жеңілдік сол, шаруашылықтарда өндірістік
Жаңа тәртіп бойынша агроөнеркәсіп кешеніндегі шеттен әкелінген құрал-жабдықтарға, шикізат-материалдарға,
Мысалы, шаруа қожалықтары бойынша табыс және жер салығын бірге
Қазақстанда 1996 жылдың басынан тәжірибе ретінде Семей облысында бюджетпен
Салық салудың мұндай тәртібі салық ұйымдарының салықты уақытында және
Ауыл шаруашылығында мемлекеттің бағаға ықпал етуінің үш нұсқасы болып
Сонымен мемлекеттік басқару жүйесінің ролі маңызды және сан алуан.
Тағы бір мәселе – бұл қазіргі кезде басқару жүйесіндегі
Қорытып айтқанда, жаңа адамға сәйкес келетін, нарықты жақсы білетін
Кадрларды қызметке алғанда, немесе, оны жоғарылатқанда, олардың ұзақ мерзімді,
Қазіргі кезде қалыптасқан мемлекеттік басқару ұйымы мақсатты экономикалық саясат
Болашақта министрліктер мен ведомстволардың арасында, аймақтардың арасында үйлесімді арақатынастар
Министрліктер мен ведомстволар өзіне тән емес қызметтің түрлерінен арылуы
Министріктің қызметі мынандай принциптерге негізделуі керек: өнеркәсіптік, инвестициялық, ғылыми-техникалық
Қазақстанда болашақта негізгі міндеттермен ғана шектелетін кәсіпқой мемлекет қалыптастыруға
Неғұрлым маңызды бірнеше функцияларды ғана орындауға жұмсалған ықшам әрі
Стартегиялар негізіндегі іс-қимыл бағдарламалары бойынша атқарылатын жұмыс.
Нақтылы жолға қойылған ведомствоаралық үйлестіру.
Министрліктердің өкілеттіктері мен жауапкершіліктерін, олардың есептілігін және олардың қызметіне
Министрліктердің ішінде орталықтан аймақтарға мемлекеттен жекеше секторға қарай орталыққа
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы батыл да ымырасыз күрес.
Кадрларды жалдау, даярлау және жоғарылату жүйесін жақсарту.
Бір сөзбен айтқанда, басқарудың бұрынғы, әлі де болса байқалып
ІІ-бөлім. Қазақстан Республикасының аграрлық саланың
2.1. Тиімді аграрлық саясатты жүзеге
Қазақстан тәуелсіздік алған кезден бастап елде жүргізілген агралық реформалардың
Ауыл шаруашылығы ұдайы залал шегетін салаға айналды, ал ішкі
Ұзақ және орта мерзімге берілетін несиенің үлес салмағы күрт
Мемлекет ауылды байыпты қолдаудан бойын аулақ салды, мұның өзі
Сонымен бірге төлем қабілеті жоқ кәсіпорындарды отандық және
Соңғы жылдарда (1999-2000 ж.ж.) өндірістің салыстырмалы түрде тұрақтануына қарамастан,
Осыған байланысты Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында баяндалған аграрлық реформалардың
Жолдауда көрсетілген ірі проблемалардың үшеуін бөліп көрсеткіміз келеді. Олар:
Ауылды мемлекеттік қолдау
Жолдауда айтылғандай, 2003 жылдан бастап ауыл шаруашылығын дамытуға бюджеттен
Астыққа мемлекеттік тапсырысты қалпына келтіру немесе өндірушілердің өндірістік шығынын
Несие саясаты ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерге берілетін банк қарызына
Ипотекалық несие жүйесі тек мүліктік (негізгі қорлар) кепілмен ғана
Жеке тұлғалардан және заңды тұлғалардан салық алу жүйесінде бірыңғай
Сөйтіп, жер салығының негізгі кемшілілігі оның мөлшерін бонитет балына
Дифференциалдық рентаны жер салығы түрінде анықтаумен алудың әдістемелік жолы-ауыл
Қазіргі жер салығының негізіне жердің биологиялық бағасы мен оның
Жер салығы мөлшерін нақты ғылыми негіздеп белгілеу үшін оның
Суармалы егістікте су ақысының мөлшері экономикалық, биологиялық және жағрапиялық
Ауыл шаруашылығы суын тұтынушыларға жеткізіп беретін мемлекеттік құрылымдар арасындағы
Құнарлы жерлерді ауыл шаруашылығынан өзге мақсатта басқадай қажетке пайдалануға
Нарықтық тұрпаттағы ауыл шаруашылық кәсіпорындары қалыптасу сатысында екенін ескеріп,
Жоғарыда айтылған принциптерді ескере отырып, салық жүйесін құруға төмендегідей
Салық қалай болса солай емес дәл анықталуы тиіс, мұның
Төлеу мерзімі салық төлеушілерді толық қанағаттандыруға тиіс. Бұл талап
Салық салу әдістері мен төленетін сомасы оны төлеуші өте
Салық жинауға жұмсалатын шығын барынша аз болуға тиіс. Бұл
Ауыл тұрғындарының ішкі көші-қон проблемалары
Қазақстанда экологиялық жағынан қауіпті әлеуметтік даму жағынан артта қалған
Бұл аудандар тұрғындарының әлеуметтік жағдайы негізінен жеке қосалқы шаруашылық
Ауылды жердегі демографиялық ахуалдың шиеленісуі халық санының ұдайы кемуімен,
Көші-қонға ызбайлық қоныс аудару процесінің қиындықтары мен ауырпалықтарынан туындайды.
Біздің ойымызша, мемлекеттің әлеуметтік саясатының аса маңызды бағыты ауылды
Келешегі бұлдыр аймақтарда тұрып жатқан халықтың проблемаларын шешудегі маңызды
«Халықты жұмыспен қамту туралы» күшіндегі заң ауылда жұмыспен қамтудың
Жер қатынастарын реформалау және ауыл шаруашылық жерлеріне жеке меншік
Жүргізіліп жатқан аграрлық реформалар кезендерінің ең маңызды да жауаптысы
Ауыл шаруашылық жерінің аса үлкен көлемі және салыстырмалы түрде
Жерге жеке меншік енгізу, осы бастама авторларының пікірі бойынша,
Жерге жеке меншік енгізуге байланысты туындайтын тағы бір қауіп
Демек, жерге жеке меншік енгізу бірқатар жаңа өндірістік және
Жерді тиімді пайдалануына жағдай туғызу үшін қазіргі кезде Қазақстан
Жер кодексінің жобасында тауарлы ауыл шаруашылық өндірісін жүргізу үшін
Менің ойымша Жер кодексінің жобасында беймемлекеттік заңдық тұлғалар мен
Осындай жағдайдан құтылудың жолы меніңше мынадай сияқты: жер үлесі
Бірінші кезекте жердің жеке меншікке тікелей отбасылық еңбек негізінде
Екінші кезекте ауыл шаруашылық жүргізудің корпотивтік пошымдарын қызметкерлеріне жеке
2.2. Қазақстандағы аграрлық реформаны тереңдету мен кеңейтудің міндеттері және
Жоғарыда айтылғандай Қазақстан агроөнеркәсіп кешені дамуның басты бағыттары негізінен
Әрине, нарықтық экономика заңмен тыйым салынбайды қызметтің кез келген
Сонымен бірге мемлекеттік ұйымдардың агробизнеске шамадан тыс араласуы жағымсыз
Нарықтық қатынастарды дамытуға ынталандыратын заң мен нормативтік актілер жасау
Баға белгілеу, салық салу, қаржылық-несиелік қарым-қатынас, қамсыздандыру және басқа
Агроөнеркәсіп өндірісін тұрақтандыру, тауар өндірушілердің табысын қолдау және ғылым
Халықаралық экономикалық және ғылыми-техникалық ынтымақтастық саласындағы қызметті үйлестіру;
Ауыл шаруашылық және жер ресурстарны бөлу, жер реформасын жүзеге
Шаруалардың әлеуметтік қорғалу жүйесін агроөнеркәсіп кешенінде әлеуметтік саясатты реттеу;
Ғылыми зерттеу, селекциялық және асылдандыру ісін қаржыландыру және ұйымдастыру,
Ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерді ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру мен
Азық-түлік пен ауыл шаруашылығы шикізатының мемлекеттік ресурсын қалыптастыру;
Табиғи ресурстарды пайдалануға, қоршаған ортаның жай-күйі мен қауіпсіздік техникасын
Жекешелендіруге жатпайтын мемлекеттік ауыл шаруашылығы кәсіпорындарын басқару;
Агробизнеске заңдық қызмет көрсету және оларды құқықтық тұрғыдан қорғау.
Нарықтық қатынастарды қалыптастыру мен дамытуда Республика агроөнеркәсіптік кешеніндегі мемлекеттік
«Меншік» котегориясы – қоғамдық ғылымдағы ең күрделілердің бірі. Экономистер
Ежелгі Римнің өзінде заңгерлер меншікті затты пайдалану және шамадан
Мысалы, затты шектен тыс пайдалану сол заттың, яғни меншік
Өмір өзі тұрақты көрсетіп отырғанындай, біреулердің затты иеленуге ұмтылуыбасқа
Меншік ұғымы адамды немесе адамдар қауымын меншік иесі
ХVІІ ғасырда ағылшандық ғалым Д. Локк бір адамның өмір
А. Смит пен Д. Рикардо табиғи бостандықтағы жеке меншік
Осы бір өткенге аз ғана көз жүгірту қоғамдық, оның
Сондықтан да қазіргі нарықтық экономикаға өту жағдайында өндірушіге өз
Сондықтан да мемлекеттік меншікті жекешелендірудің жоғарыда көрсетілген себептері агроөнеркәсіп
Кеңшарлар мен басқа да мемлекеттік кәсіпорындарды шаруа қожалықтарына, ауыл
Акционерлік қоғамдар мен шаруашылық серіктестіктерін құру;
Меншіктің тұлғаландырылған тәсіліндегі ұжымдық кәсіпорындарға көшіру; мемлекеттік мүлікті конкурс
Тұрақты өзін-өзі ақтамайтын кәсіпорындарды жекешелендіру осы шаруашылықтың еңбек ұжымы
Біртұтас және технологиялық ажырамас өндірісі бар құс фабрикалары, мал
Нан өнімдері, ет, сүт, тамақ, жеміс-көкөніс қалбырлау өнеркәсібі жүйесіндегі
Ұсақ және орта дайындау, өңдеу және қызмет көрсету кәсіпорындарының
Жекешелендіруге жатпайтын кәсіпорындар мен ұйымдар:
Мал дәрігерлік қызмет;
өсімдік карантинасы;
мемлекеттік тұқым инспекциясы;
өсімдіктердің сорттарын сынау жөніндегі комиссиялар, сорт сынау станциялары және
химияландыру және өсімдіктерді қорғау станциялары;
өнім сапасы жөніндегі инспекциялар;
мемлекеттік ауыл шаруашылығын бақылау ; жоғары және орта оқу
мемлекеттік ғылыми-зерттеу мекемелерінің тәжірибелік және тәжірибе-эксперименттік шаруашылықтары;
мемлекеттік асыл тұқымды және жылқы зауыттары;
мемлекеттік асылдандыру шаруашылықтары;
дәрілік өсімдіктер кеңшарлары;
су шаруашылығы және суландыру жүйелері мен құрылыстары обьектілері;
әлеуметтік инфрақұрылым обьектілері (білім беру, мәдениет және денсаулық сақтау
мемлекеттік ауыл шаруашылығы кәсіпорындары балансында тұрған өндірістік инфрақұрылым обьектілері
Тұтастай алғанда, агроөнеркәсіптік кешен өндіріс құрал-жабдықтарына мемлекеттік және жеке
Ауыл шаруашылығы өнімі рыногін мемлекеттік реттеу басым жағдайда бағалақ,
Баға саясатының негізгі бағыты еркін тағайындауға көшу болып табылады.
Селолық өндірушілер табысын қолдау мақсатында өнімді өткізу мен жеңілдік
Мемлекеттік реттеусіз монополизм жағдайында өнеркәсіп және ауыл шаруашылық арасындағы
Қаржылық саясаты селода көпукладты экономиканы құрудың бастапқы кезеңінде бәсекелестікті
Тауар өндірушілерді бюджет есебінен кең көлемде қаржыландыру нарықтық экономика
Экономиканың аграрлық секторындағы несие саясаты ауыл шаруашылығындағы өте төмен
ауыл шаруашылығын несиелендіретін банкілер қызметін ұйымдастырушы ерекше мемлекеттік несиелік
меншік және шаруашылық жүргізу тәсіліне қарамастан барлық ауыл шаруашылығы
несиені қамтамасыз етуге төмендетілген талап орнату;
коммерциялық банкілерге қарыздарын қайтаруға кепілдік беру;
ауыл шаруашылығына несие беретін банкілерге бағалы қағаздар шығару құқын
несиелік қаржыны төмендетілуі мен қарыздың қайтарылмауынан туындаған шығындарды жабу
Ауыл шаруашылығына деген мемлекеттің салық саясаты өзінің фискальдық мәнін
Жерге біртұтас салық енгізілгеннен кейін, жер негізгі өндіріс құралы
Жалпы алғанда, салықтар мен аударулар кәсіпорынның жалпы табысының 20-25%-інен
Инвестициялық саясат агроөнеркәсіп кешеніндегі көпукладты экономиканың қалыптасу кезеңінде көптеген
Агроөнеркәсіп кешенінің бірінші сферасында инвестициялық саясаттың басым бағыттары мыналар
конверсия нәтижесінде босап қалған бұрынғы кәсіпорындарды қайта бағдарлау мен
түпкілікті техникалық қайта жарақтандыру және жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды
алдыңғы қатарлы технологияға және өндіріс құралдары рыногіндегі коньюнктураның өзгерістеріне
Ауыл шаруашылығындағы инвестициялық саясат өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы өнімдеріне
Агроөнеркәсіп кешенінің өңдеу сферасында мемлекеттің қатысуымен тікелей селолық елді
Тұжырымдық бағдарлама сондай-ақ әлеуметтік даму және Республика агроөнеркәсіп кешенін
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, Қазақстан агроөнеркәсіп кешенін дағдарыстан шығу
Ашық экономика, шетелдік капиталдың, жаңа тауарлар мен жаңа жұмыс
2.2.1. Өндірістік қатынастар мен шаруашылық санаттарындағы өзгерістер
Республиканың агроөнеркәсіп кешенінде экономикалық реформаға дейін 2100 кеңшар, 400
Экономикалық реформадан бұрын ауыл шаруашылығында өнім шаруашылықтың екі санатында
Қысқартып айтқанда, бұрынғы кеңшарлар мен ұжымшарларды жүргізудің тиімсіз пошымы
Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегеі агенттігінің анықтамасы бойынша ауыл шаруашылығы
Шаруа (фермер) қожалықтары – адамдардың отбасылық еңбек бірлестіктері болып
Жұртшылық шаруашылығына (біздер жұрт шаруашылығы деп алдық) халықтың жеке
Реформа басталар алдында 272 миллион гектар, ауыл шаруашылығы жері,
Саланың тірегі, іргетасы, негізгі өндіргіш күші болады деп саналған
Саны 105 мыңнан асқан фермерлеріміздің қарамағында 2000 жылы 29,8
Мал шаруашылығын алып қарасақ, 1990 жылы шаруа қожалықтарында мал
2000 жылы олардың үлесіне ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің 18,6
Жоғарыда айтқандай, мемлекеттік және беймемлекеттік 6729 әртүрлі ірі ауыл
Ауыл шаруашылығының келесі, үшінші санаты – жұрт шаруашылығы. Реформаға
2000 жылы да бұл санаттың қарамағындағы жер өте аз
Ауыл шаруашылығының жалпы өніміндегі жұрт шаруашылығының үлес салмағы 1990
Тағы да бір көңіл бөлерлік жәйт – ауыл шаруашылығындағы
2.2.2 Саланың реформадан кейінгі материалдық базасының жағдайы
Енді реформадан кейінгі ауыл шаруашылығының материалдық-техникалық базасы қандай халде
1-кесте
Қолда бар ауыл шаруашылық техникасының саны
№
1990ж. 2000ж.
1 Тракторлар-барлығы, мың дана 220,1 49,7
2 Астық жинайтын комбаиндар-*- 89,0 20,7
3 Жүгері жинайтын комбаиндар, дана 2069 373
4 Жемшөп жинайтын комбаиндар мың дана 15,6 2,4
5 Картоп жинайтын комбаиндар,дана 747 203
6 Дестелегіштер,-*-мың дана 41,9 7,3
7 Трактор соқалары-*- 48,8 10,3
8 Қопсытқыштар-*- 56,6 9,3
9 Дәнді дақыл сепкіштер-*- 89,0 22,3
10 Жүгері сепкіштер,-*- 12,8 1,4
11 Трактор шөп шапқыштары-*- 30,1 3,6
12 Тырмалар-*- 19,1 2,4
13 Шөпті сығымдап жинағыштар-*- 9,5 1,3
14 Шөмеле салғыштар-*- 8,2 0,6
15 Шөпе салғыштар-*- 2,6 0,9
16 Дән құрғатқыштар дана 535 238
17 Тыңайтқыш шапқыштар, мың дана 7,6 1,4
18 Шашыратқыштар мен тозандатқыштар* 9,5 1,9
19 Жаңбырлатқыш машиналар мен қондырғылар,-*- 10,4 1,0
20 Суарғыш машиналар мен қондырғылар, мың дана 4,2
21 Сиыр сауатын қондырғылар мен агрегаттар,-*- 16,9 1,0
22 Тоңазытқыш қондырғылар,-*- 1,9 0,5
Келтірілген кестеден ауыл шаруашылығындағы ең басты техникалық құралдар тракторлар
2.2.3. Негізгі өндіргіш күштің жағдайы
Агроөнеркәсіп кешенінде реформаға дейін 2 миллионнан астам, оның ішінде
1990 жылы республикада 16,7 миллион халық болды. Ал, 2001
Енді ауыл шаруашылығында өнім өндірудің тұтас алғандағы сипаты қандай
Әуелі ауыл шаруашылығы жалпы өнімнің көлемі қалай өзгергеніне қысқаша
Бұл құлдырау әр облыста мерзімі жөнінен де, деңгейі жөнінен
2.2.4. Жер шаруашылығының жағдайы
Жер шаруашылығының, өсімдік шаруашылық жағдайына көз жіберелік. Өнім алу
Дәнді дақылдардың бидайдан басқа түрлерінің көбінің егістік жері қатты
Дәнді дақылдардың жалпы түсімі 2000 жылы 1990 жылға қарағанда
Техникалық дақылдардың егіс көлемі 1990 жылғы 439,9 мың гектардан
Қант қызылшасының Қазақстан жағдайында маңызды дақыл екендігі баршаға белгілі.
Қанттан кейінгі Қазақстанда тағы да бір жетіспейтін, халық тапшылық
Техникалық дақылдарды талдауды темекі көлемінің 1990 жылы 4,6 мың
Елде өнірілетін картоп көлемі 1990 жылғы 2324 мың тоннадан
Халыққа қажетті өнімнің бірі – көкөніс. Оның жалпы түсімі
Бақша өсімдіктерінің жалпы түсімі 1990 жылғы 301 мың тоннадан
Өсімдік шаруашылығына жасалған талдаудан егістік жер көлемінің, көптеген дақылдардың
1990 жылы 9.332 мың гектар ауыл шаруашылық жеріне минералдық
2.2.5. Мал шаруашылығындағы жағдай
Шаруашылық санатының барлық түріндегі ірі қараның саны 1990 жылғы
1990 жылы Республикада 35.660,5 мың қой мен ешкі болса,
1990 жылы 35,6 миллион қой мен ешкінің 29,2 миллионы
Республикада 1990 жылы 3.223,8 мың шошқа болса, 2000 жылы
1990 жылы республикада 1.626,3 мың жылқы болса, 2000 жылы
2.3. Аграрлық бизнестің тиімді жүйесін қалыптастыру
Жер қатынастарын дамыту
Ағымдағы жай-күйі:
Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының реформалаудың нәтижесінде, өнімі аз және сортан
Қазақстан Республикасының «Жер туралы» 2001 жылғы 24 қаңтардағы №152-ІІ
Проблемалар:
2003 жылғы 1 қаңтардан бастап уақытша ұзақ мерзімді
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерге жеке меншіктің болмауы аграрлық секторда
Тұрақты жер қатынастарының болмауы ірі және орта тауарлы ауыл
Топырақтың сапасын анықтайтын қазіргі заманғы матеиалдардың болмауы (топырақтың сапасын
Топырақтың құнарлылығын арттыруға ынталандырудың, сондай-ақ топырақ құнарлылығының жай-күйін пәрменді
Шаралар:
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге жеке меншікті енгізу жөніндегі заңнамалық
Ауыл шаруашылығы жерлерінің құнарлылығын сақтау және арттыру мақсатында жерді
Жерді бөлудің қолданылып жүрген заңнамаға сәйкестігіне тексеріс жүргізу;
Жер телімдерінің бағалау құнын анықтаудың әдістемесін жетілдіру барлық аймақтарда
Жерді кепілге беру арқылы кредит берудің ипотекалық нысаны және
Күтілетін нәтижелер:
Жерді нарықтық айналымға енгізу, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің кредит
Ауыл шаруашылығында су пайдаланудың тиімді жүйесін қалыптастыру
Суармалы жерлердің жай-күйі:
Суармалы жер қоры 2364,8 мың га құрап, бұл жерлер
1991 жылы ауыл шаруашылығы өндірісінде 2284 мың га суармалы
Су пайлану жүйесін жетілдіру жөніндегі шаралар:
Су пайдаланушылар бірлестіктерінің ұйымдастырылуы және олардың жұмыс істеу жөніндегі
Суды жеткізіп беру жөнінде көрсетілетін қызметтердің жабылмайтын шығындарының айырмашылығын
Шаруашылықаралық каналдар мен гидромелиоративтік құрылысын жобалауды жүзеге асыру мониторингін
Кадрлар даярлау жөніндегі мемлекеттік бағдарламада жыл сайын жалпы саны
Орта Азия елдерінің мемлекетаралық су-энергетикалық концорциуммын (төрт тарапты) құру.
Бюджеттік бағдарламаның атауы 2003 ж. 2004 ж. 2005 ж.
Ауыл шаруашылығын тауарын өндірушілерге су жеткізіп беруде көрсететін қызметтер
Шаруашылықаралық каналдар мен гидромелиоративтік құрылыстардың ерекше авариялық жағдайдағы телімдерін
«Қазагромелиосушар» ММ әдістемелік орталығын құру 10,0 10,0 10,0
Қазагромелиосушар» ММ әдістемелік орталығын материалдық-техникалық жарақтау 2,427 1,177
Қарыздар 3042,7 2079,9 978,9
Барлығы 4337,506 4441,077 3989,9
ІІІ-бөлім. Агроөнеркәсіптік кешендердің экономикалық тиімділігін
3.1. Аграрлық сала өнімінің бәсекеге
Ауыл шаруашылық өнімінің бәсекеге қабілеттілігін анықтаудың критерийі:
Тиімділік, шығындарды азайту әлеуеті.
Бәсекелелік индексі:
Ішкі рынокта, импорт бағасының ішкі рыноктағы сату бағаларына қатынасы
Сыртқы рынокта, әлемдік және ресейлік бағалардың экспорттық бағаларға қатынасы
Сұраныс-ұсыныс индекс:
Ішкі рынокта, нақты қажеттіліктің отандық өндіріске қатынасы ретінде есептеледі,
Сыртқы рынокта, ішкі тұтынуды алып тастағанда экспорт көлемінің өндіріс
Бидай, мақта, күріш – тиімді, ішкі және сыртқы рыноктарда
Күнбағыс тұқымы, картоп, көкөніс, сүт, жұмыртқа – тиімді, ішкі
Қант қызылшасы, сиыр еті, қой еті, жылқы еті шошқа
Астық рыногының дамуы
Астық өндірісі мен мониторингінің жағдайын талдау
Дәнді дақылдар түсімділігінің, өндірілуі мен тұтынылуының қарқыны (түсімділігі –
Облыстар Дәнді дақылдар орта есеппен 1996-1998ж.ж Соның ішінде:
1999-2001 ж.ж Соның ішінде :бидай орта есеппен
1999-2001 ж.ж
Түсім-ділігі Өндіру Түсім-ділігі Өндіру Түсім-ділігі Өндіру Тұтыну Түсім-ділігі Өндіру
Ақмола 5,1 1882,8 5,3 1535,0 10,8 3260,3 1539,5 10,5
Ақтөбе 4,3 397,4 4,2 244,6 8,2 468,2 361,2 8,4
Алматы 11,2 606,6 8,9 336,3 15,4 745,4 969,4 14,0
Атырау 5,0 0,8 6,0 0,4 5,6 0,3 97,0 6,0
Ш-Қазақстан 6,4 295,1 6,5 209,2 13,2 566,3 584,4 13,2
Жамбыл 10,4 356,9 7,6 223,9 12,5 382,2 393,4 11,6
Б-Қазақстан 4,1 296,1 3,5 153,2 6,4 266,3 208,8 6,1
Қарағанды 4,4 345,6 4,4 290,0 8,7 523,1 355,5 8,5
Қызылорда 25,8 219,7 17,8 12,8 27,0 190,0 213,2 12,6
Қостанай 7,0 2311,6 6,5 1770,5 12,4 3379,0 1091,1 12,5
Маңғыстау - - - - - - 70,1 -
Павлодар 4,0 335,2 3,7 258,7 7,2 298,8 217,8, 7,6
С-Қазақстан 9,2 2701,0 7,2 1896,6 12,5 3524,3 1087,4
О-Қазақстан 11,7 254,7 9,0 195,2 15,4 300,7 303,6 14,1
Астана қ-сы - - - - 10,5 2,1 -
Алматық-сы - - - - 7,9 1,4 - 7,4
Барлығы 69 10003,6 6,2 7126,5 11,5 13908,5 7492,3 11,2
Астық – елдің азық-түліктік қауіпсіздігінің негізгі компоненті.
Соңғы үш жылда (1999-2001ж.ж.) дәнді дақылдар егіс аландарының тұрақтанғандығына
Негізгі экспорттық дақыл - бидай өндірудің көлемі 1996-1998
Қазақстан астық экспорттаудан әлемде алтыншы орынды иемденеді. Қазақстанның бірегей
«Астық туралы» Қазақстан Республикасының Заның қабылдау астық рыногына қатысушылырдың
Отандық ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді мемлекеттік қолдау мақсатында белгіленген
Астықтың ішкі рыногын тұрақтандыру және реттеу, нан және тоқаш
Астық қабылдайтын кәсіпорындардың астық сақтау жөніндегі беретін лицензиялаудың енгізілуі
Астық қолхаттарын енгізу жөніндегі жұмыс басталып кетті, оның негізгі
Отандық ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің тұқым, жанар-жағармай, минералдық тыңайтқыштар,
Астықтың мемлекеттік ресурстары қалыптаты, мұның өзі ауыл шаруашылығы тауарын
Осының барлығы еліміздің азық-түліктік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, астықтың экспорттық
3.2 Агроөнеркәсіптік кешеңдердің экономикалық тиімділігін арттырудың жолдары
Республикамыздың экономикасының қазіргі кезеңінде әлеуметтік – экономикалық жүйені өзгертуде,
Экономиканы жағдарыстан шығару туралы айтсақ, бұл жерде әлі де
Менің ойымша, қазіргі уақытта экономиканы реформалаудың маңызды мәселесі сол
Шалғай ауыл шаруашылығы аудандарында шағын бизнесті, кәсіпкерлікті барынша дамытқан
Әсіресе, соңғы екі элементтің маңызын айта кеткен дұрыс. Экономикалық
Болашақта кәсіпкерлікті сату, сатып алу қызметіндегі делдалдықтан гөрі халыққа
Қазіргі уақытта көп көңіл бөлінуге тиіс тағы бір мәселе
Жаңа экономикалық саясат жағдайында орталықтағы және жергілікті жерлердегі өкімет
Өндіріс салаларында монополиялардың болуы заңды түрде бағаның өсуіне әкелгені
Жоғарыда келтірілген фактілер болашақта болмас үшін мемлекет тарапынан баға
Қазақстан агроөенркәсіптік кешендерінің жұмысын жандандырып, олардағы экономикалық реформаларды жеделдету
Агроөнеркәсіп кешендерінің экономикалық тиімділігін арттырудың бір жолы - әлеуметтік
Экономикалық салада – монополияны жойып, бәсекеге жағдай жасау, шағын
Әлеуметтік салада – қала мен село арасындағы жіктелуді баяулата
Саяси салада – саяси күштердің құқықтық базаны тұрақтандыру үшін
Мәдени салада – жеке меншіктің болашағын насихаттай отырып, кәсіпкерлердің
Қазақстан агроөнеркәсіп өндірісі дамуының маңызды ерекшелігі алабөтен – топырақтық-климаттық
Қазақстан жер аумағының көп бөлігі егіншілікпен айналысуға нартәуекелмен баратындай
Жер аумағының топырақ беті де қатты ерекшеленеді – республиканың
Республика агроөнеркәсіп кешенінің тағы бір ерекшелігі - өндірістің мамандандырылуы
Қазақстан агроөнеркәсіп өндірісінің келесі ерекшеліктері – мұнда жақын шетелдерге
Материалдық өндіріс сфераларының шамадан тыс шашыраңқы орналасуы жағдайында транспорттың
Міне, осындай қиыншылықтарға қарамастан, егістік жерлердің орасан көп болуы,
3.3 Қазақстанның агроөнеркәсіп өндірісін дамытудың негізгі бағыттары
Қазіргі жағдайда Қазақстандағы экономикалық жаңғырулар өзінің шешуші кезеңіне енді.
Республика Президенті Н.Ә.Назарбаев «Қазақстанның егемен мемлекет ретінде қалыптасыу мен
Мемлекет басшысының идеяларын, қабылданған заңдар мен Республика үкіметінің қабылданған
Оны жасау барысы кезінде мынадай көптеген обьективтік факторлар еске
Егемен мемлекетті құру;
Материалдық өндіріс сферасындағы нарықтық қатынас заңдары;
Адам тамақтауының ғылыми негізделген нормалары;
Жеңіл және өңдеу өнеркәсібінің шикізатқа деген қажеттілігі;
Табиғи аймақтардың потенциальдық биоклиматтық мүмкіндіктері;
Аграрлық ғылым мен техника жетістіктері;
Ауыл шаруашылық өнім өндірісінің тиімділігі.
Бағдарламада жергілікті жағдайда азық-түлік және өнеркәсіп үшін шикізат өңдірудің
Тұжырымдық Бағдарлама тиісті министрліктер мен ведомстволар, облыстық әкімдер мен
Бұл бағдарламаның орындалуы Республика аграөнеркәсіптік өндірісінің дағдарысқа түскен қолайсыз
Материалдық-техникалық ресурстар, шикізат және азық-түліктің республика ішінде, әсіресе ТМД
Меншік, баға және несие саясатына қатысты реформаның жүйелі іске
Шаруа еңбегінің мүддесін қоғамдық өндірістен жеке өндіріске қайта бағдарлау;
Нарықтық қатынастарды игеруді тежейтін басқарудың әкімшіл әміршіл жүйесінің қалып
Ішкі көзердің есебінен өндіріс құлдырауын тоқтату, экономикалық жағдайды тұрақтандыру
Меншік қатынастарын қайта құру, жекешелендіру тәсілдері мен қарқыны, бәсекелестік
Агроөнеркәсіп кешенінің еркін баға белгілеуге көшуін қамтамасыз ететін тиісті
Тауар қорларын қалыптастырып, реттеуге мүмкіндік беретін және соның негізінде
Агроөнеркәсіп кешенінің терең құрылымдық жаңғыруын төмендегідей бағыттарда жүзеге асыру:
Республиканың табиғи аймақтарының биоклиматтық потенциалын олардың экологиялық жүйе талаптарына,
Ауыл шаруашылығындағы мал басының генетикалық потенциалын әрбір табиғи аймақтағы
Агроөнеркәсіп кешенінің өндірістік негізгі қордағы қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында ауыл
Қуаты және орналасуы жағынан тиімді өңдеу өнеркәсібінің кәсіпорындар жүйесін
Экономиканың көпукладты және жекменшіктің пайда болуын есепке ала отырып,
агроөнеркәсіптік кешен араласатын экожүйелердің барлық элементтерінің экологиялық қауіпсіздігіне экономикалық,
Республика агроөнеркәсіп кешенінің халықаралық ынтымақтастық және сыртқы экономикалық қызметінің
Нарықтық экономика жағдайында шетелдік мемлекеттермен экономикалық қарым-қатынастарды жаңғырту міндетті
Өкінішке орай, жақын болашақта шетелге өнім шығарудың негізгі түрлері
Ең маңызды міндеттердің бірі Республиканың сыртқы саудасының жалпы көлемінің
Сыртқы экономикалық қызметті төмендегідей негізгі бағыттарда дамыту ұсынылады:
Республикада жеткілікті жағдайда өндірілуі мүмкін (астық, оның ішінде жүгері,
Ауыл шаруашылығы шикізатын терең өңдейтін тиімді технологиялар, сондай-ақ техникалық
Шетелге шығарылатын өндірісті (ұн-жарма, тері, былғары, ет қалбыры, жеміс
Сыртқы экономикалық байланыстарды белсенді жүргізу әр түрлі тәсілде көрінеді.
Салықтық және басқалай жеңілдіктері бар шетелдік тамақ компаниялары мен
Сыртқы экономикалық байланыстарға сыртқы сауда операцияларына мамандандырылған мемлекеттік мекемелер
Сыртқы экономикалық қызметті күшейту үшін тиісті инфрақұрылымды (қаржылық рынок
Қорытынды
Қазір ел жаңа тіршілікке, жаңа өмір талабына үйрене бастады.
Қазір Қазақстанға шет елдерден ет, сүт тағамдарын тасымалдағанды көріп
Қазақстанның ерекшелігі – біздің мемлекетте жер көп, адам аз.
Ал, жерді сату керек пе, сатпау керек пе деген
Егер жерді шынымен сатамыз деген үкіметтің тиянақты пікірі қалыптасса,
Әлемде ауыл шаруашылығы озық, жерінің өнімі өзінен артылып жатқан,
Ал, жерді сату не береді? Одан мемлекет, халық не
Ең соңғы мәселе – Қазақстан сияқты жер байлығы соншама
Ауылға қолдау жасау үшін мемлекеттік бюджеттен үш жыл ішінде
Елбасының «ішкі және сыртқы саясаттың 2004 жылға арналған негізгі
Республикалық бюджеттік комиссия 2003 жылға арналған республикалық бюджеттің жобасын
Ауыл шаруашылық өндірушілерді қолдаудың несиелік және лизингтік тетіктерін дамыту;
Ауыл шаруашылық тауар өндірушілерге ақшалй жәрдем жасау;
Өсімдіктерді жаппай зиянкестер мен аурулардан, малды – аса қауіпті
Тұрғын мекендерді сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету;
Селолық инфрақұрылымды құру және қайта құру;
Қазақстан Республикасының Президентінің 2002 жылғы 5 маусымдағы №889 жарлығымен
Бұдан басқа мемлекет жыл сайын 2004-2005 жылдары:
15 миллиард теңгеден ауылдағы білім беруге, денсаулық сақтау мен
Осыған орай Қазақстанның қалаларының әкімдері нақты шараларды ойластырып, жүзеге
Баяғыда Мұса деген ақылды ақсақал болған екен. 1949 жылы
Сіздер қоштаймыз, құптаймыз деп бізді үгіттегенше, анау қаңқиып тұрған
Сол айтқандай, барлық қаланың әкімшілігі жалпы сөзбен гөрі ауылдық
Қазақтың «көп түкірсе – көл» деген мақалы осындайдан туған
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
Назарбаев.Н.Ә. Қазақстан 2030. Ел президентінің Қазақстан халқына жолдауы. Алматы.1997.32-44
Қазақстан Республикасының Заңы «Мемлекеттік сатып алу туралы» 1997 жылғы
Қазақ ССР-індегі тұтыну корпорациясы туралы. Қазақ ССР Жоғарғы Советінің
Постановление Кабинет Министров Республики Казахстан от 22 октября 1992
Закон Республики Казахстан «О внесении дополнении в Указ Президента
Ф.Г. Панкратов, В.К. Памбухчинянц. Коммерция и технология торговли. Москва,
Болт Г.О.Ж. Практическое руководство по управлению сбытом. Перевод с
Сейдахметов А.С., Байбараков Е.Б. Рынок и социальная программа. ҚазМБА,
Сейдахметов А.С., Аяганов Қ.Т. Становление и развитие крестьянских (фермерских)
Аубакиров.Я.А. Аграрный сектор в условиях рыночной экономики. Алматы, 1991г.
Концептуальная программа развития агропромышленного комплекса Республики Казахстан на 1993-1995
Агробизнестің экономикалық негіздері. Алпыспай Сейдахметов. Алматы. «Экономика». 2001 жыл.
Оспанов.М.Т., Аутов.Р.Р., Ертазин.Х. Агробизнес теориясы мен тәжірибесі. Алматы., 1997
Жатқанбаев.Е. Аралас экономика негіздері. Алматы, 1996 жыл. 12-53 бет
Ғ.Н.Нұрышев Ауыл шаруашылығында нарықтық қатынастардың қалыптасуының кейбір мәселелелері. Оқу
Сахариев С.С., Сахариев А.С. Жаңа кезең – экономикалық теориясы
Сахариев С.С, Сахариев А.С. Әлем экономикасы. (оқулық) І-бөлім. Алматы,
Н.Ә.Назарбаев. Қазақстанның егеменді мемлекетретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы. Егеменді
Н.Ә.Назарбаев. Қазақстан-2030, Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы - Егемен
Әлеуметтік-экономикалық реформаны тереңдету үшін кезек күттірмейтін шаралардың бағдарламасы. Егемен
Қазақстан Республикасының Заңы «Мемлекеттік сатып алу туралы» 1997 жылғы
Қазақстан Республикасының Заңы. Тауарлар импорты жағдайында ішкі рынокты қорғау
Қазақстан Республикасының «Жер туралы» Заңы. Егемен Қазақстан, 6 ақпан,
Ақиқат. №6.2003 жыл.26-33 бет.
Ақиқат. №4.2002 жыл.38-45 бет.
Ақиқат. №3. 2002 жыл. 16-23 бет.32-47 бет.
3
І сфера.Ресурстар: техника, жем, тұқым, тыңайтқыш, улы химикаттар, несиелік
ІV сфера. Агросервис:
Мемлекеттік,
Кооперативтік,
Жеке
ІІІ сфера. Маркетинг:
Жинау, сақтау, өңдеу, тасымалдау,сату
ІІ сфера.
Ауыл шаруашылығы:
Егіншілік, мал шаруашылығы, жем өндірісі
Қор шығаратын
салалар
Материальдық
қызметтер
Ауыл
шаруашылығы
өндірісі
Дайындау,
сақтау, өңдеу,
сату