ЖОСПАР
Кіріспе 3
І. ТМД-дағы экономикалық интеграция және Қазақстан 6
1.1 Орталық Азиядағы Экономикалық Қауымдастық құрылуы 6
1.2 ОАЭҚ шеңберіндегі интеграцияның тереңдеуі 9
ІІ Еуразиялық Экономикалық Қоғамдастық және Қазақстан 13
2.1 Қазақстанның қоғамдастықтағы ролі 13
ІІІ ТМД-дағы экономикалық қауымдастықтар 21
3.1 ГУУАМ – саяси-экономикалық бірлестік ретінде 21
Қорытынды 26
Қолданылған әдебиеттер тізімі 29
Кіріспе
XX ғасырдың аяғында, соңғы орасан зор әлеуметтік империялардың
Бұрынғы Одақтас Республикалардың, өзіндік егеменді мемлекет болып құрылуы
Енді жаңа тәуелсіз мемлекеттер алдында күрделі таңдау тұрды.
Қазіргі таңда жаңа егеменді мемлекеттердің саяси егемендігінің халықаралық
Бұл жұмыс КСРО-ның ыдырауы мен жаңа тәуелсіз мемлекеттердің
Қазақстан Республикасының халықаралық құқықтың субъектісі ретінде өмір сүруінің
Жұмыстың өзектілігі. Қазіргі дүниежүзілік дамуда ғаламдану үрдісі жүруде.
Жұмыстың өзектілігі оның ғылыми–теориялық негізі де дәлелдейді. Қазіргі
Тақырыптың өзектілігін негіздейтін тағы бір факт, қазіргі кезде
Халықаралық қатынастар тарихы көрсеткендей, мемлекеттер арасындағы экономикалық, саяси,
ТМД елдерінің проблемаларын зерттеу, оның қазіргі даму тенденцияларын
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Жұмысты жазудағы автордың мақсаты
Интеграциялық дамудың әлемдік маңызын зерттеу;
Интеграция теориясын қарастыру;
ТМД құрылуындағы мәселелерді қарастыру;
ТМД интеграциясының экономикалық, әскери жақтарын қарастыру.
Деректемелер. Жоғарыда көрсетілген мақсат пен міндеттерді жүзеге асыруға
Жұмыс жазу барысында автор келесі деректерге сүйенеді: ТМД
Баспасөз материалдарына тоқталар болсақ, “Казахстанская Правда”, “Панорама”, “Евразийское
Мемлекетаралық құқықтық мәселесімен танымал ғалым, еңбектері халықаралық мамандар
Осы негізде бұл жұмыстар белгілі бір дәрежеде назар
І. ТМД-дағы экономикалық интеграция және Қазақстан
1.1 Орталық Азиядағы Экономикалық Қауымдастық құрылуы
XXІ ғасыр адамзат тарихындағы ең дүбірге толы кезеңі.
Орталық Азиядағы интеграциялық үрдістің, әлеуметтік өмірдің интернационализациялануы мен
Президент Н.Назарбаев Қазақстан халқына «Қазақстан – 2030» жолдауында:
Орталық Азиялық интеграциялық үрдістің ерекшелігі жаңа тәуелсіз мемлекеттің
Орталық Азиядағы су ресурстары мемлекеттер арасында теңдей бөлінбеген.
Орталық Азиядағы интеграциялық ағымның спецификалық ерекшеліктерінің бірі аймақтағы
Назарбаев ТМД елдері үшін интеграциялық ынтымақтастық экономикалық қажеттілік
Қазіргі таңда әлем өзара интеграциялық жүйе үрдісінде дамуда.
Бұрынғы Кеңестік республикалар өз тәуелсіздігін алғаннан кейін ішкі
Қол жеткізілген егемендікке шүкіршілік ете отырып, оқшау қалу;
Күшті мемлекеттің ықпалына қалып, олардың шикі зат көзіне
Біріккен Еуропаны мысал, үлгі ете отырып, бұрынғы Кеңестер
Осылайша бұрынғы КСРО территориясында жаңа интеграциялық топтар пайда
Экономика сөз жоқ, интеграцияның анағұрлым маңызды құрамдас бөлігі
Орталық Азия мемлекеттерін аймақтық интеграциялау идеясы Біртұтас Экономикалық
Бұл келісімнің 1 бабы бойынша былай делінген: «Біртұтас
Шартты дамыту тұрғысында 1994 жылы шілдеде президенттердің шешімімен
Сөз болып отырған уақытта Орталық Азия ынтымақтастық және
Әлемнің жетекші мемлекеттерінің Орталық Азия мен Закавказға деген
Біріншіден, олардың территориясы арқылы әуе-коммуникациялық жолар өтетін Азияның
Екіншіден, бұл аймақта – жер қазба байлықтары –
Үшіншіден, бұл аймақ өте ауқымды, аз игерілген дайын
Төртіншіден, жаңа тәуелсіз мемлекеттің өндірістік сферасында ықпалды позицияны
Бесіншіден, дәстүрлі көп ғасырлар бойы Ресей ықпалы мен
Орталық Азиялық мемлекеттерінің тәуелсіздік алуы мемлекетаралық ынтымақтастық пен
Орталық Азия елдерінің тиісті шарттары мен келісімдерінің орындалуына
1.2 ОАЭҚ шеңберіндегі интеграцияның тереңдеуі
2000 жылы 14 маусымдағы Душанбедегі ОАЭҚ мемлекетаралық кеңестің
ОАЭҚ шеңберіндегі интеграцияны тереңдетуге ұмтыла отырып, президенттер 2005
Сауда-экономикалық байланыстарды жандандыру;
Су және энергетикалық ресурстарды бірлескен түрде және ұтымды
Көліктік-коммуникациялық жүйені дамыту саласында келісілген саясаттарды жүргізу;
Қалыптасқан шаруашылық байланыстарды жетілдіру және импортты алмастыратын өндірісті
ОАЭҚ елдерінің халықтар арасындағы гуманитарлық мәдени байланыстарды кеңейту
ОАЭҚ мемлекеттерінің 2002 жылы дейінгі кезеңге арналған біртұтас
Мемлекетаралық автокөлік жолдары мен теміржол траспортында, транзиттік жүкті
Егер Еуропа құрлығының тарихына көз жүгіртсек, ол құрлық
Немесе АСЕАН мүше елдерінің аймақтың интеграциялық тәжірибесін алайық.
Дегенмен, 90 жылдары АСЕАН-ның сәтті құрылуы нәтижесінде бұл
Экономикалық интеграцияның маңыздылығы жөнінде айта келе, АҚШ-тай ірі,
Орталық Азия мемлекеттерінің тәуелсіздік алуы нарықтың экономиканы құруда
Кейбір мамандар, ТМД аймағындағы, Орталық Азия мемлекеттерінің интеграцияға
Орталық Азияның геосаяси аймағы, кейбіреулердің осы аймақты мұсылман
Саяси интеграция интеграциялық үрдістің осы аймақтағы айрылмас бөлігі.
ІІ Еуразиялық Экономикалық Қоғамдастық және Қазақстан
2.1 Қазақстанның қоғамдастықтағы ролі
Көпжақты, сондай-ақ екі жақты үлгідегі ТМД елдерінің өзара
Тұтас аймақтар мен құрлықтардың өсе түсіп отырған интеграциясы
Түрлі жағдайларға байланысты ТМД елдерінің басшылары Достастық мақсаттары
Тәжірибе көрсетіп отырғандай аймақтық экономикалық интеграциялық үрдісі өте
ТМД мемлекеттерінің басшылары Кедендік Одақ құруды, кедендік тарифтерден
Бірлескен жұмыстағы келесі қадам деп 1993 жылы қыркүйекте
Уағдаласушы Тараптар халықтардың тұрмыс деңгейін арттыру мақсатында олардың
Нарықтық қатынастар негізінде кезең-кезеңімен ортақ экономикалық кеңістік құру;
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін тең мүмкіндіктер туғызу
ТМД мемлекеттердің басшылары Экономикалық Одақ интеграцияны кезең–кезеңімен тереңдету,
6 қаңтар 1995 жылы Ресей Федерациясы мен Беларусия
Кеден Одағының құрудағы басты мақсат болып мыналар жарияланды:
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің еркін экономикалық қарым–қатынасына теріс әсерін
Тұрақты экономикалық дамуды, еркін тауар айналымын және шынайы
Жалпы экономикалық кеңістікті құруда жағдай жасау;
Кеден Одағына мүше–мемлекеттердің әлемдік рынокқа белсенді шығуына жағдай
Кеден Одағы мынадай қағидаларға негізделетін экономикалық бірлестік ретінде:
а) Кеден Одағына мүше–мемлекеттердің біртұтас кедендік территориясының болуы;
б) Бірыңғайландырылған заң шығару және рыноктық шаруашылығына негізделген,
Кеден Одағында атқарушы органдар ретінде төрт мемлекеттің интеграциясын
Жылдамдығы әртүрлі интеграция үрдісіне тиісті серпін беруге ұмтыла
Интеграциялық ынтымақтастық одан әрі 1996 жылы 2 сәуірдегі
Атап айтуымыз керек, жалпы ТМД мемлекеттермен экономикалық байланыстарды
Құжаттардың кейбіреуі практикалық тұрғыдан жүзеге асты. 1998 жылы
Ынтымақтастықты кеңейту жөніндегі ұйымдық, техникалық және экономикалық шараларды
1998 жылы сәуірде Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан және Ресей
Кеден Одағына қатысушы мемлекеттердің басшылары 2000 жылы қазанда
Белгілі, дәл механизмнің, бұрынғы міндеттер мен мақсаттарды жүзеге
Жаңа ұйымның анық көрсетілген халықаралық статусы ЕурАзЭқ халықаралық
Алдыңғылардан да жақсы, интеграциялық формула. Қоғамдастықта әрбір мемлекет,
Шешім қабылдаудың жаңа түрі. ЕурАзЭқ-ң құрылу туралы келісім
Шешімдерді орындауды бақылаудың жаңа жүйесінің құрылуы. Қауымдастығы келісімдер
Заң шығарудың бірыңғайлылығы мен жақындасуындағы жаңа әдістер.
Мүшелікке деген жоғары талаптар. Мүшелік өз міндеттерін орындамаған
Интеграциялық комитет (ИК) – Қоғамдастықтың тұрақты жұмыс істейтін
Мемлекетаралық Кеңес пен ИК қызметін ұйымдастыру тұрғысынан қамтамасыз
2001 жылы 21 ақпанда Алматыда интеграциялық комитет Белорусия,
Еуразиялық Экономикалық Қоғамдастыққа алып келген құжаттарды сараптай келе,
ЕурАзЭқ-тің берілуі экономикалық форумы осы жылы, яғни 2003
Иинтеграциялық процестерге қатысты ТМД-ға қатысушыларының позициясы көп жағдайда
Қазақстан принциптік тұрғыдан барлық мемлекеттердің экономикалық даму мен
Қазақстан осы ұйымның келешегіне зор үміт артады. Қазақстан
ІІІ ТМД-дағы экономикалық қауымдастықтар
3.1 ГУУАМ – саяси-экономикалық бірлестік ретінде
Посткеңестік кеңістік мемлекеттерінің – Грузия, Украина, Әзірбайжан және
Страсбургта қабылданған Декларация бұл топтың елдерінің саяси жақындасу
ГУУАМ-ның мүше-мемлекеттерінің президенттерінің Вашингтонда қабылданған Мәлімдемесі жаңа ұйымның
Жаңадан құрылған ұйымның мақсаттары мен міндеттерін анықтауда Украина,
ГУУАМ өзін-өзі ТМД мен кез келген басқа ұйымдарға
ГУУАМ-ды құру инициативасы Балтық – Қаратеңіз альянсының идеясымен
ГУУАМ – бұл бір-біріне қайшы болмайтын саяси және
Елдерді ГУУАМ тобына бірігуге себеп болған бірқатар маңызды
Дәстүрлі түрде мәскеулік саяси элитаның басымында құрылған посткеңестік
Біртұтас геосаяси кеңістікте болу, бұрынғы Орталықпен қатынастардағы белгілі
ТМД-ның ұйымдық құрылымының бұрынғы кеңестік республикалардың қалдық ретінде
Ресей Федерациясы мен Белорусь Одағының, Төртеудің Кедендік Одағының
Жаңа тәуелсіз мемлекеттердің «үлкен аға» қамқорлығынан азат болуға
Көбінесе прагматикалық мемлекетаралық байланыстарды дамыту жолында жаңа әріптес-мемлекеттер
Мемлекеттердің өзінің тиімді географиялық орналасуының артықшылықтарын пайдалануға ұмтылуы,
ГУУАМ елдерінің саяси элитасы мен көшбасыларының посткеңестік кеңістікте
Ал енді ұйымның құрылымына келер болсақ:
мемлекет басшыларының ең аз дегенде жылына бір рет
сыртқы саяси ведомстволардың жетекші рөліндегі эксперттердің кездесуі –
ГУУАМ мемлекеттері мүшелері болып табылатын халықаралық ұйымдар шеңберінде
ГУУАМ мемлекеттері АҚШ және Батыс мемлекеттерімен тығыз байланысқан.
ГУУАМ шеңберінде қарым қатынастың маңызды бағытының бірі аймақтағы
ГУУАМ шеңберінде әскери ынтымақтастықтың неге керек. Өйткені осы
Қауіпсіздік және бейбітшілікті қолдау барысында ГУУАМ мемлекеттері осы
Өзінің дамуындағы аз уақытта ГУУАМ түрлі кезеңнен өтті,
Көптеген сараптамашылардың пікірінше қазіргі кезең дағдарыс кезеңі. Бұл
ЕурАзЭқ шеңберіндегі интеграциялық үрдістердің күшеюі;
ГУУАМ мүше-мемлекеттеріне қарсы ресей саясатының қаталдануы;
ГУУАМ транспорттық коридоры Азия – Кавказ - Еуропа
ГУУАМ мемлекеттеріне Батыстың қызығушылығының азаюы.
2000 жылы маусымда Ялтада мемлекет басыларының саммитінде ұйымның
Қазіргі таңда ГУУАМ-ға байланысты қатынас екі ұштылау. Бес
Қорытынды
ТМД-ның құрылуы, КСРО-ның соңғы жылдары болған оқиғалармен тығыз
1991 жылы 8 желтоқсанда Ресей, Украина, Белорусия үкімет
21 желтоқсан 1991 жыл бұрынғы Одақтас Республикалардың 11-і
Бастапқыда ТМД шеңберіндегі ынтымақтастық өте нашар болды. Бұл
Бір кезде біртұтас мемлекеттің ыдырау кезеңіндегі сын-сағатта Н.Назарбаев
Күрделі экономикалық кезең жағдайында іс-жүзінде барлық Кеңестен кейінгі
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы – біртұтас одақтық мемлекеттен тәуелсіз
Бұрынғы одақтас мемлекеттерді интеграциялануға итермелейтін бірнеше факторлар бар.
Соңғы кезде жалпы мойындаған, бірінші кезекте интеграцияның экономикалық
Кейбір объективті және субъективті себептерге байланысты Достастық жобаланған
ТМД шеңберінде біз білетіндей бірнеше интеграциялық бірлестіктер құрылған.
Орталық Азия мемлекеттерін біріктіретін – Орталық Азиялық Экономикалық
ТМД шеңберіндегі экономикалық қатынас осы интеграцияланушы мемлекеттердің барлығына
Қазақстан Республикасы КСРО ыдырағаннан кейін посткеңестік шеңбердегі көптеген
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы өмір сүруінің он жылға жуық
Әйтседе, ешнәрсе оңайлықпен келмейтіндей ТМД интеграция жолы да
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Барковский А.Н., Краснов Л.В., Рыбаков О.К. СНГ На
Гаврилов В. Интеграции в СНГ и национальные интересы.
Евразийское пространство интеграционный потенциал и его реализации. Ответственный
Исингарин Н. Проблемы интеграции в СНГ. Алматы,
Исингарин Н. Казахстан и Содружество: проблемы экономической интеграции.
Исингарин Н. 10 лет СНГ. Проблемы, поиски, решения.
Кушкунбаев С. Центральная Азия на пути к интеграции:
Лаумулин М. Казахстан в современных международных отношениях: безопастность,
Мацнев Д. Интеграционная стратегия для стран СНГ. Москва,
Назарбаев Н.А. Евразийский союз идеи, практика, перспективы 1994-1997.
Назарбаев Н.А. Сындарлы он жыл. Алматы, 2003.
Н. А. Назарбаев. Казахстан-2030. С. 79
Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы,1998. ІІ
Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы,1998. І
Н. Исингарин. 10 лет СНГ. Проблемы, поиски, решения.
Сонда 224 бет
К. Токаев. Қазақстан Республикасының дипломатиясы. Алматы, 2002. С.93
Н. Исингарин. Казахстан и Соодружество: проблемы экономической интеграции.
К. Токаев. Дипломатия Казахстана. Алматы 2001. С.60
Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы,1998.II том.С.
Сборник документов под ред. Токаева К. Алматы, 1998.
Н. Исингарин. Таможенный союз: Дела и Планы. Алматы,
Сборник документов под ред. К. Токаева. I том.
Хан Г.Б.,Суворов Л.С.,Рахманова Г.Б. Внешняя политика Республики Казахстан.
Сборник документов под редакцией К. Токаева. II том
Информационный бюллетень ЕврАзЭс. Алматы, 2001. 1 часть. С.13
Н. Исингарин. 10 лет СНГ проблемы поиски решения.
Спасибо Т.С. Да здраствует Евразийское сообщество Каз.
АЭС обретает контуры Каз. Правда. 2001 г,
Инф. бюллетень ЕвразЭс №1, Алматы, 2001г. Инф. бюллетень
Первый экономический форум Евразийского Экономического Сообщества. Москва, 2003.
http://www.cvi.kz/text/ Eurasia/GUUAM.html
Н. Исингарин. 10 лет СНГ. Проблемы, поиски, решения.
3