Таяу Шығыстағы қақтығысты реттеудің болашағы

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым Министрлігі
Т.Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті
«Экономика» факультеті
«Әлемдік экономика және халықаралық қатынастар» кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: «Таяу Шығыстағы қақтығыстар проблемасы
және оны шешу жолдары (Араб-Израиль соғысы мысалында)»
4 курс студенті:
Ғылыми жетекшісі:
э.ғ.к., доцент
Рецензент:
аға оқытушы
___________
Жұмыс қорғауға жіберіледі:
«Әлемдік экономика және
халықаралық қатынастар»
кафедрасының меңгерушісі
_____________
«___» ______________ 2009 ж.
Алматы
2009жыл
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ................................................................................................................ 5
1 Тарау. Қазіргі заманғы халықаралық қақтығыстар: оларды
зерттеу және реттеу............................................................................................7
ХХ ғасырдағы халықаралық қақтығыстардың ерекшеліктері.............7
ХХІ ғасырдың басындағы ассиметриялық қақтығыстар,
олардың нәтижесі..............................................................................................13
2 Тарау. Палестина – Израиль қақтығысы: пайда болуы, кезеңдері
және реттелуі......................................................................................................18
2.1.Палестина-Израиль қақтығысының тарихи алғышарттары және
пайда болуы, дамуы...........................................................................................18
2.2 Араб-израиль қатынастарының кезеңдері және оны
реттеу жолдары..................................................................................................21
2.3. Араб-Израиль қақтығысының қазіргі кездегі жай-күйі..........................32
3 тарау. Таяу Шығыстағы қақтығысты реттеу мәселесі және
оның болашағы..................................................................................................51
3.1. Қазіргі кезеңдегі Араб-Израиль қақтығысы және оның
халықаралық қатынасқа әсері.......................................................................... 51
3.2.Таяу Шығыстағы қақтығысты реттеудің болашағы.................................63
Қорытынды.........................................................................................................70
Қолданылған әдебиеттер.................................................................................. 72
Кіріспе
XX ғасыр бойына араб әлемінде аймақтың ерекшеліктеріне сәйкес келетін
Екінші дүниежүзілік соғыс жылдары Осман империясы құлаған уақыттан бастап
1941 ж. мамырда араб біртұтастығы идеясын қолдау мақсатында
Палестина проблемасы бұл төрт миллионнан астам палестина халқының ұлттық
XXI ғасырдың басында Таяу Шығыстағы күрт шиеленісіп кеткен жағдай
Жарты ғасырдан астам уақыт бойы әділетті саяси шешімін таппай
Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев «Тарих толқынында» атты еңбегінде Таяу
мемлекеттері өздеріне аса маңызды тарихи тағылым алуы қажет екендігін
Оның дамуы барысында, яғни 50 жылдан астам мерзім ішінде
Жұмыстың өзектілігі. Араб әлеміндегі дамып келе жатқан тенденцияларды ескере
Таяу Шығыс аймағындағы қақтығыстың себептерін және басқа жағдайларды
Араб-Израиль қақтығысының туындау және даму үдерістері қақтығыстың айрықшалануын және
Зерттеу пәні және нысаны. Таяу Шығыстағы саяси дағдарыстың
Зерттеу мақсаты – Араб-Израиль соғыстарын тарихи тұрғыдан жүйелі түрде
- араб-израиль қақтығысы тарихын талдау, қақтығысты туындатқан негізгі
- араб-израиль қақтығысының негізгі құрылымдық элементтерін анықтау;
- араб-израиль қақтығысы тарихи үдерісінің негізгі сатыларын анықтау;
- араб-израиль қақтығысының реттеуші функцияларының әлеуетін және жүзеге асыру
Жалпы алғанда, диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және
1 Тарау. Қазіргі заманғы халықаралық қақтығыстар: оларды зерттеу және
реттеу
ХХ ғасырдағы халықаралық қақтығыстардың ерекшеліктері
Халықаралық қатынастардың негізін өзара байланыстың және өзара тәуелділіктің саяси
Халықаралық қатынастарға келесі ерекшеліктер тән болып келеді:
анархиялық элементтер, бұл жерде билігі баршаға танымал болатын, ал
халықаралық қатынастардың өскелең институционализациясының халықаралық акторлары, ғасырлар бойына әзірленген
сипаттамалардың қарама-қайшылығы: тұтастығы мен фрагментарлығы; тарихы мирасқорлық және алшақтықтар,
әлемдік дамудың жаһандануының ықпалы, оның экономикалық, мәдени, қаржылық, стратегиялық
мемлекет және үкіметаралық ұйымдар сияқты дәстүрлі халықаралық ұйымдардың қатысуымен
мемлекеттің өзінің басты рөлін - азаматтардың жеке және әлеуметтік
Кез келген әлеуметтік қатынастар сияқты, халықаралық қатынастар – бұл
Ол қатардағы азаматтарға, сондай-ақ миллиондаған адамдардың тағдырына жауапты және
Бұл айтылғандардың барлығы халықаралық қатынастардың шектен тыс күрделілігін
Қақтығыстар әрқашанда адамзаттың дамуына ықпал етеді. Неміс тарихшысы әрі
ХХ ғасырда қақтығыстар мен соғыстар сипаты сапалы түрде өзгерді.
ХХ ғасырдың екінші маңызды ерекшелігі жаппай қырып жою қаруының
ХХ ғасырдың үшінші маңызды ерекшелігі мынада, яғни олардың өздері
Осының барлығы соғысқа әкелуі мүмкін халықаралық қақтығыстар мен дағдарыстарды
Осы мақсатта Ұлттар Лигасы, БҰҰ, сондай-ақ басқа да көптеген
Дегенмен, ХХ ғасырдың екінші жартысында қақтығыстарға тойтарыс беру
КСРО және АҚШ сияқты екі ұлы державаның және
«Қырғи қабақ» соғыс кезінде КСРО мен АҚШ-тың тікелей қатаң
Жаңа маңызды сипаттамалардың пайда болуына қарамастан, халықаралық қақтығыстар шамамен
Бүкіл ХХ ғасыр бойына ішкі қақтығыстар (соның ішінде
Қақтығыстар, дағдарыстар және соғыстар халықаралық зерттеулердің дәстүрлі нысаны болды.
1940 жылдары халықаралық қақтығыстарды зерттеуге бағытталған ғылыми сала негіздері
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қақтығыстар бойынша зерттеулер күрт жандана
құрылымдық элементтердің анықталуы;
дамудың динамикасын талдау;
қақтығыс функцияларын зерттеу;
қақтығыс типологиясын қарастыру;
қақтығысты ретту және шешу үшін оған ықпал ету мүмкіндіктер
Зерттеушілердің әр алуан зерттеулері көрсеткендей, екі немесе одан көп
Қақтығыс пәні, яғни тараптар арасында қақтығыс не себепті туындайтындығы
Халықаралық қақтығыстың даму динамикасын зерттеу мынаны көрсетті,
яғни ткелей қатысушылар да, жанама қатысушылар да өзгеріп отырады.
Көп жағдайда жанама қатысушылар қақтығысқа кірісіп кеткендігі соншалық,
Қақтығыстың динамикалық аспектілеріне оның даму сатыларының ауысымы жатады. Райттан
Қақтығыстық қатынастардың күшеюі үдерісі екі жолмен жүреді: эскалация есебінен
ХХ ғасырдың екінші жартысында көптеген жұмыстар қақтығыс функцияларын талдауға
Көптеген зерттеулерде халықаралық қақтығыстардың әр алуан типтерін анықтау
Тараптар мүдделерінің құрылымына байланысты қақтығыстар былай жіктеледі:
нөлдік сомасы бар (бір тарап екінші тарап қаншаға ұтылса,
нөлдік емес сомасы бар (екі тарап та ұтады, өйткені
теріс сомасы бар (мұндай қақтығыс нәтижесінде олар ештеңеге қол
Ресейлік ғылымда халықаралық қақтығыстар негізінен тарихи-саяси құбылыс ретінде зерттелді.
Е.М.Примаков және В.В.Журкин қақтығысты талдау әдістемесін әзірледі, ол жағдайлық
Жағдайлық талдау әдісі қазіргі кездегі қақтығыстарды талдау кезінде, атап
ХХІ ғасырдың басындағы ассиметриялық қақтығыстар
Қарулы қақтығыстар болған жағдайда қатысушылар келіссөздерге келе бастайды.
Қақтығысты реттеу көп жағдайда ақырындап жүруді көрсетеді. У.Зартман
Қарулы қақтығыстар жағдайында ақырындап жүру қағидасы өз міндеттері
Зорлық-зомбылық әрекеттердің тоқтатылуы;
Диалогты орнату, келіссөздерді жүргізуге дайындық;
Келіссөздер үдерісінің басталуы;
Қол жеткізілген келісімдерді орындау.
Қақтығыста кем дегенде екі қатысушы болғандықтан, ақырындап жүру қағидасы
Келіссөздердің бірқатар функциялары бар, олардың ең бастысы – қақтығыс
Келіссөздерді жүргізу кезінде екі стратегия қолданылады: сауда-саттық және серіктеспен
Екінші жағдайда серіктесті бірлескен шешімді қабылдауға емес, проблеманы бірлесе
Диалог кезінде болашақта ынтымақтастқ пен өзара түсіністікке бағдарланған жаңа
Келіссөздер тәжірибесінде екі стратегия да қолданылады. Қатысушы тараптар мүдделерінің
«Қырғи қабақ» соғыстың аяқталуы мемлекетаралық қақтығыстар артта қалды деген
Бірақ та қақтығыстар тарихтан кете қоймады. Сонымен бірге 1980
1990 жылдың екінші жартысында қақтығыстар аздап төмендей бастады. Мысалы,
1990 жылдардағы қақтығыстар өзгеше сипатқа өзгерді. Осы кезеңде әлемдік
1990 жылдың басында мемлекетаралық қақтығыстардың орнына бір мемлекет аумағында
Осындай әр алуан қақтығыстар әлемнің әр алуан бөлігінде орталық
- жаңа мемлекеттің бөлініп шығуы және қалыптасуы – сепаратистік
- билік үшін күрес (мысалы, Непалдағы қақтығыс).
Мұндай қақтығыстар билік үшін әр түрлі этникалық немесе өзге
1990 жылдардағы қақтығыстардың басқа сипаттамасы болып оған қатысушылардың көп
Қақтығыстарды реттеуге көптеген мемлекеттік және мемлекеттік емес акторлар
Дегенмен, қақтығысқа ықпал ету сұлбасы қалыптасады, ол көп жақты
Реттеумен айналысатын қатысушылар бірлесе жұмыс істейді. Нәтижесінде де-факто жекелеген
Жаңа мыңжылдықта мемлекет ішіндегі қақтығыстар өз әрекетін жалғастырды, сондай-ақ
11 қыркүйектегі лаңкестік актіге жауап ретінде лаңкестікке қарсы коалиция
Халықаралық лаңкестік қаупіне, сондай-ақ кіші-гірім мемлекеттердің ірі мемлекеттерге қауіп
АҚШ - Әл-Каида, Ұлыбритания - Әл-Каида қақтығыстары ассиметриялық қақтығыстардың
Әскери тұрғыда табысты операцияны жүргізе отырып, Саддам Хусейн режимін
Қақтығыстық жағдайлардың тағы бір түрі пайда болды. 1999 жылдың
Қарсылық қозғалыстар тарихта бұрын-соңды болған, енді олархалықаралық сипатқа ие
ХVІІ ғасырда пайда болған мемлекеттік-центристік жүйе маңызды өзгерістерге
Осыншама ауқымды және әр алуан саяси үдерістер қақтығыстарды туындатуы
2 Тарау. Палестина – Израиль қақтығысы: пайда болуы, кезеңдері
2.1.Палестина-Израиль қақтығысының тарихи алғышарттары және пайда болуы, дамуы.
Израиль мемлекеті әлемнің саяси картасына 1948 жылғы мамырда
1920 ж. Палестинада британдық отарлау басқармасы орнатылған еді, ол
Бірақ та еврей халқының ұлттық және мемлекеттік егемендікке ұмтылуы
1947 жылы 29 қарашада БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы (КСРО мен
Израиль мемлекетін жариялаған сәттен кейін-ақ көрші араб елдерінің әскері
Бірінші араб-израиль қақтығысы аяқталған соң, мемлекеттілік негіздерін ресімдеу
1948—1949 жж. Палестина соғысы және оның салдары. 1948 жылы
Бастапқы кезеңде әскери әрекеттер араб әскерлері пайдасына қарай дамыды.
Қақтығыстың жалғасуына қарай араб тарапының жағдайы араб лагеріндегі қарама-қайшылықтар
1948 жылғы қазанның ортасында израиль әскерлері басты күшін оңтүстік
1949 жылғы ақпан-шілдеде БҰҰ-ның делдалдығымен Родос аралында бір жағынан
Сол кезеңде палестина мәселесі келесі аспектілерден құралды: аумақтық
БҰҰ-ның мәліметтері бойынша 1950 жылдың маусымында 1350 мың палестиналық
Босқындардың негізгі бөлігінің жағдайы өте ауыр болды: өз үйлерін,
БАПОР агенттігінің шектеулі қаржылық мүмкіндіктері босқындарды еңбекпен қамту, әлеуметтік
2.2 Араб-израиль қатынастарының кезеңдері және оны реттеу жолдары.
1967 ж. Израиль агрессиясы. 1967 жылдың 5 маусымында АҚШ
Басып алынған жерлерде сол уақытта–ақ саяси қызмет атқарушы израильдік
«Төтенше заңдардың» негізінде әскери биліктер басып алынған аумақтарда комменданттық
Израильдік биліктер сол сәтте-ақ оккупацияланған аумақтарды “игеруге”, жерлерді тәркілеуге
Палестиналық қарсылық көрсету қозғалысының қалыптасуы (1967—1969 ж.ж.). 1967 жылғы
1967 жылы 30 маусымда оккупацияланған Батыс жағалауда өткізілген Фатхтың
Атап айтқанда осы Караме жанындағы ұрыс уақытынан бастап негізінен
Палестиналық қарсылық көрсету қозғалысының көтерілуі 1967 жылдың аяғында «Араб
ПҚҚ қызметінің кеңеюі мен белсенділігінің күрт өсуі жаңа ұйымдардың
ПҚҚ өзіне палестина халқы үшін толық жауапкершілікті алу шамасына
Батыс сарапшыларының есеп жүргізулері бойынша ПҚҚ қаруландырылған құрылымдарындағы жауынгерлердің
Партизандыққа қарсы күрестің тәсілдері Израильмен үнемі жетілдірілу шарттарына сәйкес
Иордания мен Ливандағы ПҚҚ. Иорданиядағы ПҚҚ жеңіліс табуы. Палестиналық
Араб әлеміндегі реакциялық күштердің белсенділігімен сипатталған ауыр жағдай палестиналық
ПҰК-нің Х сессиясының оккупацияланған аумақтарда қарсылық көрсетудің ірі майданын
Сонымен 1973 жылдың ортасында ПҚҚ ішінде қозғалыс бағытының әрі
«Палестиналық қарсылық көрсету соңғы уақытта өз саясатында маңызды өзгертулерді
түсіну айқындала бастады».
1973 жылғы Араб-Израиль соғысы. ПҚҚ нақты бағытының жеңісі. ПҚҚ
Араб мемлекеттерінің агрессияға қарсы тұра алатынын дәлелдеген қазандағы соғыс
1973 жылдың қараша айында Алжирдің жоғарғы билігінде өткен жалпы
ПАҰ қазан соғысынан кейін орын алған жағдайға деген шынайы
ПҰК-нің XII сессиясы ПАҰ халықаралық мәртебесін бекітуге көмек
ПАҰ басшысымен алға қойылған бейбітшілікті орнатуының күрт алшақтығы Израиль
1974— 1975 жылдардағы АҚШ кезекті дипломатиясына қарсы күресіндегі ПАҰ-ның
Вашингтонның барлығын қамтыған реттеу үдерісінен ажыраған ішінара келісімдер жасау
1975 жылдың қыркүйек айында АҚШ Мысыр мен Израильдің екінші
1974—1975 жылдардағы ПАҰ реттелу үдерісіне қолданылатын принципті тәсілі америкалық
АҚШ кезекті дипломатиясын сынға алумен шектеліп қана қоймай, ПАҰ
ПАҰ қызметінің басты аспектілерінің біріне айналған - оккупацияланған аумақтарында
ПҚҚ оккупацияланған аумақтардағы тірегінен айыру үшін израиль биліктері ПХМ
АҚШ дипломатиялық белсенділігінің нәтижесінде Таяу Шығыста қалыптасқан жағымсыз жағдайға
Қазіргі таңда ХАМАС лаңкестік тобының мүлтіксіз жеңісімен аяқталған парламенттік
ФАТХ басшылығы жаңа үкіметке кірмейтінін, бірақ «адал оппозиция» болатынын
АҚШ мемлекеттік хатшысы К. Райстың сөздері бойынша Таяу Шығыстағы
Палестиналық автономия – халықаралық қаржылық көмек көрсетілетін ірі автономия:
2.3. Араб-Израиль қақтығысының қазіргі кездегі жай-күйі.
2006 жылы 15 шілдеде Израиль қарулы күштері Ливан аумағын
Ливан аумағын шабуылдап келген Израиль әскерилері енді Бейрут орталығын
БҰҰ-ының Қауіпсіздік Кеңесі Израиль мен «Хизболла» ұйымының арасындағы соғысты
«АЗАТТЫҚ» Радиосы: - Екі жақ та - «Хизболла» та,
П.Салем: «Менің ойымша, барлық жақ та айтарлықтай жеңіліс тапты.
«АЗАТТЫҚ»: - Егер ешкім де түпкілікті жеңіске жетпеген болса,
П.Салем: «Бұл көбіне Қарардың түрлі шартының қаншалықты орындалуына немесе
«АЗАТТЫҚ»: - Бір хабарға қарағанда, «Хизболла» тобы ливандықтарды мекен-жайларына
П.Салем: «Жақсы, әрине «Хизболла» өзінің басынан кешкен барлық соққысы
«АЗАТТЫҚ»: - Қарарда «Хизболла» тобы тұтқындап алып кеткен 2
П.Салем: «БҰҰ-ының шешіміне сәйкес, жауынгерлер ешбір шартсыз босатылуға тиіс.
«АЗАТТЫҚ»: - Израильде үкіметке қарсы «премьер-министр Эхуд Ольмерт «Хизболла»-ға
П.Салем: «Израильдің соғыспен жауап беруіне қатысты ол жоқта, еш
«АЗАТТЫҚ»: - Иран – бұл жанжалдан ұтылып шықты ма
П.Салем: «Жақсы, аралас болды. Бастапқыда, “Хизболлаһ”-тың шабуылын немесе халықаралық
«АЗАТТЫҚ»: - Бітім жалғаса ма?
П.Салем: «Мен бітім шынында да жалғасады деп ойлаймын. Шаң-тозаңның
2009 жылдың 21 қаңтарындағы мәліметтер бойынша, Газа аумағындағы қарулы
Былтыр тамызда Қап тауының етегiнде басталған қанды қырғын жыл
Ресми мәлiметтерге сүйенсек, ұрыс басталғалы берi Газадағы Деир әл-Балах,
Қазiргi кезде соғыстан қаза тапқан бейбiт тұрғындар саны сағат
Бейсенбi күнi Израиль мен Палестина өкiлдерi Каирдегi басқосуда тараптардың
29 қаңтар күні Израиль әуе күштері Газа секторындағы үкіметтік
Мұса Әбу Марзук, ХАМАС-тың ресми өкілі былай деді: «Маусым
Соғыс өткен жылдың 25 желтоқсанынан бері жалғасып жатыр. Өзіміз
Қарулы қақтығысты тоқтатуға дүниежүзілік қауымдастық та дәрменсіздік танытып отыр-ғаны
28 желтоқсанда Араб елдерінің Сыртқы істер министрлері Каирда бас
Ливанның Премьер-министрі Фуад Синиор Израиль әскерінің ХАМАС тобына қарсы
Израильдің әскери соққы беруіне жауап ретінде ХАМАС тобы елдің
БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі де қақтығысты тоқтату үшін барын салып-ақ
Израильдің «Құйылған қорғасын» операциясы салдарынан қазіргі таңда 700 палестиндік
Соғыс басталғалы бері Газа секторынан Қазақстан жеті азаматын шығаруы
Иудаизм ең көне және ең аз тараған дін. Таяу
Еврейлер лек-легімен Палестинаға қоныс аударып, 1918 жылы Палестина халқының
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Палестинадағы жағдай шиеленісіп, ашу-ыза шектен
1947 жылы АҚШ, КСРО дегенмен Израиль мемлекетін мойындады. Дәл
Бұл соғыстарға кейде діни мән беріп, мұсылмандар мен иудейлердің
1967 жылы арабтар тартып алған жерлерде арабтар мен еврейлер
Бүгін әскери қабілеттілігі жағынан арабтар Израиль әскеріне жақындап қалды.
Жексенбіде Израиль армиясының танктері мен жаяу әскері Газа аймағында
Әуеден соғыс ұшақтары қолдаған Израиль танктері Газа жеріне терең
Израильдің жаяу әскері 8 палестиналықты, оның ішінде ХАМАС-тың 5
Израильдің қорғаныс министрі Эхуд Барак ХАМАС тобына қарсы соғыс
Газадағы соғыс қимылдары басталысымен шийттердің “Хезболла” тобы мен Ливанның
Израильдің құрлықтағы соғыс операциясының басты мақсаты – ХАМАС тобының
Израиль ХАМАС-тың инфрақұрылымдарын жоя алмаған
Израиль Газа аймағында құрлықтағы соғыс операциясын жүргізуі “барып тұрған
БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесі Газа бойынша шешім қабылдамады
БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесінің Газадағы ахуал бойынша өткен төтенше мәжілісі
БҰҰ-ның Бас хатшысы Израильдің Газадағы соғысына қарсы
БҰҰ-ның Бас хатшысы Пан Ки Мун Израильді Газадағы соғыс
Өз тарапынан АҚШ Израиль жерін атқылау тыйылған жағдайда ғана
БҰҰ-ының Қауіпсіздік Кеңесі тарапынан Израиль басқыншылығына сын айтылатын Қарар
Еуропа елдері Израиль басқыншылығына наразы Сенбі күні Еуропа қалаларында
Лондонда Израильдің Газадағы соғыс операциясына қарсы 2 наразылық митингісі
Әлем халықтарының көңiл-күйiн әлек-шәлек етiп отырған Таяу Шығыстағы ахуал
БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мун тараптарды ымыраға шақыруда.
Таяуда БҰҰ Қауiпсiздiк кеңесi Израиль мен палестиналық «Хамас» қозғалысы
Халықаралық баспасөзге назар салсақ, британдық Observer апталық басылымның жазуынша,
Бұл ақпараттық «соғыстың» көрiнiсiндей, – деп жазады Observer. –
«Сауысқаннан сақ Обама Таяу Шығысты әлiптiң артын бағуға мәжбүрлейдi».
Халықаралық сарапшылардың бәзбiрi Палестинадағы қасiреттi Израильге жаңа билiктiң келуiмен
Сайфолла САПАНОВ, саясаттанушы:
Бұл – Израильдiң Палестинаға жасаған ашықтан-ашық агрессиясы – 1945
Бұл қақтығысқа барлық мемлекет қатысып отыр. АҚШ, Еуропалық Одақ,
Қазақстан бұл мәселенi бейбiт түрде шешудi ұсынып отыр. Мұнда
Ясир Арафаттың уағында пайда болған Палестина автономиясын қазiр әлем
Бұл соғыста Еуроодақтың да мүддесi бар. Өйткенi, оның энергетикалық
Сондықтан да жұмыр жердің тіпті бізден ең алыс деген
Әрине, мұндай сенімге кез келген мемлекет сияқты біз де
Төрағалық мерзімі бір жыл. Сол бір жылда не істеуге
Біздің мемлекетіміздің ЕҚЫҰ-ға төрағалыққа сайлануы тек біз үшін емес,
Біздің ұлтымызға, қазаққа – сын. Дүниежүзілік қоғамдастық алдында мемлекеттігіміздің
Күнделікті тірліктің қарбаласымен өз өмірімізде, санамызда, тұрмысымызда болып жататын
Мемлекет – ұлтымыздың көздің қарашығындай сақтайтын қасиетті, ең басты
Израильдің Палестинадағы басбұзарларды «тәртіпке шақыру» әрекетінің нәтижесі Израиль
Рас, Израиль өз әрекетін халықаралык қауымдастықтар, түрлі мемлекеттер алдында
Египет Израильдің әскери әрекеттерін айыптап, Газа секторындағы жаралыларды алып
Бірақ үш апта бойы оқ жауған Газаның тағдырына жан-жүрегімен
Расында, жаны, жүрегі бір деген Араб елдерінің өзі сөзден
Қазақстан гуманитарлык-саяси конъюнктура орталығының вице-президенті, саясаттану ғылымдарының кандидаты Мұхит
Ал бізде жапа шеккен халық террорист атанады. Газадағы жөне
Израиль АҚШ-тағы жаңа билік заңды түрде іске кірісетін кезде
Осы орайда бір мысал келтіре кетейін. Ресей мен Грузия
Біріккен Ұлттар Ұйымы өзінің беделін Ирактағы соғыстан бері тек
Кезінде Израиль кіп-кішкентай Ливандағы Хезболла ұйымынан таяқ жеп калған
Тарих ғылымдарының докторы, профессор Кеңес ҚОЖАХМЕТОВ өз пікірін былай
Газа секторындағы қантөгіс арабтар арасындағы тұтастық мәселесінің әлі реттеле
Израильге қарсы соғысып жатқан халықта соғысқа барсақ, шейіт боламыз,
Араб елдерін былай қойғанда, бұл қасапқа жаны шыдамаған Иран,
Ал араб елдері ше? Сауд Арабиясы Палестинаға қомақты қаржы
Сирия, Алжир, Иран - Палестинаны қорғауда барын салды деуге
3 Тарау. Таяу Шығыстағы қақтығысты реттеу мәселесі және оның
3.1. Қазіргі кездегі Араб-Израиль қақтығысы және оның халықаралық қатынасқа
КСРО мен АҚШ елдерінің басым күшімен, сондай-ақ Таяу Шығыс
Таяу Шығыс елдерінің қақтығысын реттеу тақырыбы бойынша ондаған халықаралық
Қазіргі таңда осындай тұйық жағдайды және «бөгеулерді» жеңу жолдарын
Бейбітшілік үдерісін ұйымдастыру модальділігі бірнеше мәрте өзгерді, бірақ тиімді
Егер бейбітшілік үдерісінің бұрынғы тарихын қарастыратын болсақ, онда 1970
Мадридте жасалған келіссөз келісімі тиімдірек және бәрін қамтитындай болып
1991 жылы Испанияның астанасында келісілген Таяу Шығыстағы бейбітшілік үдерісінің
Бұдан басқа, 1992 жылдың қаңтары айында Мәскеу қаласында Таяу
Көп жақты келіссөздер аясында жасалған шараларға Еуропаның бірқатар елдері,
Сирия және Ливан көп жақты келіссөздерге қатыспады. Олар ең
Бейбітшілік үдерісінің механизмі түрін әрі қарай түпкілікті өзгертті. 1992
Оқиғалардың дамуы ымырагершілік келісімдерді ашық пікірсайыстар (соның ішінде,
1994-1995 жылдары Еуропа елдері демеушілер «командасын» Еуропалық Одақтың (ЕО)
Бұл мәселе Каирде 1995 жылғы қарашада өткен халықаралық ортада
Еуропалық сарапшылар тобының отырысында сөйлегендердің көбісінің қисыны Таяу Шығыста
Делегацияның бірқатары осы тезисті қолдады, әйтсе де олардың араларында
1990-шы жылдардың аяғында еуропалықтардың ұсынуымен Еуропалық Одаққа бейбітшілік үдерісінде
Бейбітшілік үдерісінің әлсіз жағы – оның, әсіресе, соңғы 5-10
Сарапшылық мүмкіндігінің әлсіздігі сондай-ақ Таяу Шығыс аймағы елдеріндегі радикалды
Екі жақты және көп жақты форматта қабылданған күштер кейбір
Бейбітшік үдерісінің механизмдерін бір тараптан екінші тарапқа қысым ретінде
Осы уақытқа дейін келіссөздер үдерісінің жетістіктерін «ұстап тұру» механизмінің
Кэмп-Дэвидтегі 2000 жылғы шілдеде өткен кездесулер барысында қол жеткізген,
Басқа да күрделі халықаралық және аймақтық проблемаларды шешу кезінде
Палестиналық-Израильдік келіссөздер барысында «символдық» сипаттамаға ие мәселелер көп жағдайда
Ымырагершілік шешімді әзірлеу үшін үшінші елдердің мамандарының потенциалы, біздің
Келіссөздер үдерісін кезеңдерге «бөлу» қағидасы өзін көп жерде жойды
«Қатарлас тректер» деп аталатын, яғни келіссөздердің «ресми» мемлекеттік форматына
Либерал саясаткерлердің тобымен және израильдіктер мен палестиндіктердің қатарынан шыққан
Бірінші құжат, яғни, «Келісімнің женевалық жобасы» туралы айтатын болсақ,
«Женева құжатының» негізгі авторлары өткендегі жоғары дәрежелі израильдік
Й.Бейлин мен Я.Абд әл-Раббо мақсаттары палестина жерінің түпкілікті мәртебесінің
Жоспарда Израильдің «Палестина мемлекетін» мойындауы және палестиндік мемлекеттің Израиль
Палестина мемлекеті Палестинаға Азаттық беру Ұйымының саяси функциясының тікелей
Жоспарда палестиндіктер мен израильдіктердің қауіпсіздік саласында болсын, сондайақ қаржылық-экономикалық
Шекаралар жөніндегі мәселе БҰҰ ҚК-нің № 242 және
Екі тарап та күш қолдану немесе күш қолдану қаупін
Палестина, «женева құжатына» сәйкес, демилитарланған, сонымен бірге, қауіпсіздіктің айтарлық
Тараптар радикалдардың лаңкестік белсенділіктерінің қандай да бір көріністерін болдырмау
Израильдіктер палестина жерінен өз қару-жарақ құрылымдарын шығарып әкетулері тиіс
«Женева құжатында» Иерусалимнің болашақтағы құрылымы жөніндегі мәселелер орын алды.
Бұл құжатты жалпы палестиналықизраильдік келіссөздер үдерісін осы бағытта бейбітшілік
2002 жылы топпен Таяу Шығыс бейбітшілік үдерісінің келіссөздер «тректерінің»
Топ өз жобаларын араб елдері мен Израиль басшылығының өкілдерімен
Тәуелсіз сарапшылар 2001 жылдан бастап Таяу Шығысты реттеу жөніндегі
Осылайша, палестина жерінің түпкілікті мәртебесіне қатысты мәселелердің «ертеректегі» шешімдеріне
Топтың пікірі бойынша, соңғы палестиндік-израильдік бейбітшілік келісімінде келесі аталған
- 1967 жылғы 4 маусымнан кейін Израиль жаулап
- Палестина ішкі қауіпсіздік проблемаларының қанағаттандыратын шешімдерін қамтамасыз ету
- Израиль Батыс Иерусалимге және Шығыс Иерусалимнің еврейлер тұратын
- палестиндіктер Шығыс Иерусалимдегі араб кварталына қатысты егемендігін алады.
- Иерусалимдегі ескі қала ауданына арнайы режим енгізіледі, мұндай
- босқындар проблемасы 1948 жылғы 11 желтоқсандағы БҰҰ
- түпкілікті келісімді жасау кезінде екі тарапқа да кейінгі
Сарапшылар тобының жоспары болашақ палестиндікизраильдік келісім кепілдіктеріне халықаралық қоғамдастықтың
- Израиль әскерін 1967 жылғы 4 маусымда
- Сирияның егемендігіне Тивериад көлі мен Иордан өзеніне дейінгі
- демилитаризацияланған белдеулер мен әскери күштердің және қару-жарақтардың санын
- қауіпсіздікті қамтамасыз ету және келісілген шешімдерді орындау мақсатында
- Сирия мен Израиль бейбітшілік келісімін жасағаннан кейін жедел
Ливан мен Израиль арасында келісімнің жобасына қандай да бір
Сарапшылар тобының жоспары халықаралық «делдалдар төрттігінің» мүше елдерінде, сондай-ақ
Қазіргі уақытқа дейін араб-израиль өзара қарым-қатынастарындағы «бұзып өту» бетбұрыстарына
Сауд Арабиясының мұрагер принці Абдалла өзінің арабтардың израильдіктермен
Қазіргі заманғы «аймақ» деп аталатын түсінік Таяу Шығыс бейбітшілігін
АҚШ президентінің бастамасы 2004 жылдың наурызында жарияланып, әлемнің аса
«Таяу Шығыс» аймағын географиялық және саяси жағынан түсіну бойынша
Таяу Шығыс аймағының шекарасы туралы мәселе 1992 –
Жуық арада жарияланған «Мұнай мен су - Парсы
Жоғарыда аталған себептер, көп немесе аз деңгейде, арабизраиль қақтығысын
Жалпы алғанда, қазіргі таңда «межелеп бөлу», соның ішінде аумақтық
Көптеген жылдар бойы палестиндіктер мен израильдіктер арасындағы қатынастарды орнату
- палестина жеріндегі израильдің басқыншылығын сақтау;
- басып алынған жерлерде (Газа секторы, Иордан өзенінің Батыс
- көрсетілген «палестиндік аудан» аумақтарында Иордания немесе Израиль құрамындағы
- Шығыс Иерусалимдегі астанасымен тәуелсіз палестина мемлекетін құру.
Израильдегі әртүрлі саяси күштер палестина проблемасының шешімін әрқалай көрді.
Палестиндіктерге оралатын болсақ, оның саяси басшылары ПБҰ арқылы қашан
Оқиғалардың іс жүзінде дамуы палестиндіктердің шектеулі автономиясын құру сұлбасына
Соңғы жылдары қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелері кедергі бола бастады.
Осындай жағдайларда Израильдің премьер-министрі А.Шарон палестина автономиясымен шекараның периметрі
«Бір жақты межелеп бөлу», екі жақты келіссөздер, тіпті халықаралық
Осы тұста екі жақты палестиндік-израильдік өзара әрекеттердің негізгі “салаларын”
Біздің байқауымызша, оларға келесі аталған проблемалық блоктарды жатқызуға болатын
Қазіргі таңда бірінші үш проблема – аумақтық, палестина жеріндегі
Соңғы жылдардағы оқиғалардың дамуын есепке алсақ, қауіпсіздік прблемасының айрықша
Экономикалық саланы алатын болсақ, бұл тұста Израиль мен палестиндіктердің,
Жалпы алғанда, біздің ойымызша, жалпыға ортақ «жауапкершілік аймағын» жасау
3.2. Таяу Шығыстағы қақтығысты реттеудің болашағы
Қақтығысты бейбіт реттеуге қол жеткізуге болады, деп есептеді Е.Дмитриев.
Е.Дмитриевтің пікірі бойынша Таяу Шығыстағы жаңа геосаяси жағдайдың тұрғысынан
Әрі қарайғы палестина-израиль келіссөздері және бірқатар аралық келісімдерге қол
Бірақ та осы уақытқа қарай тараптар келісімге келе алмады,
1999 жылдың маусымында Израильдегі парламент сайлауының нәтижесінде билікке Эхуд
Кэмп-Дэвидтегі палестина-израиль келіссөздері кезінде тараптардың позицияларын жақындату әрекеттері және
«Ликуд» оң блогының оппозициялық партияларынан израиль парламенті депутаттары тобының
2001 ж. ақпанда басып алынған аумақтардағы палестиналық халықтың көтерілісімен
Осы уақыттан бастап палестиналықтар мен израильдіктердің өзара қарым-қатынастарындағы басым
Оны мына деректер дәлелдейді: израиль әскерінің «террористерді» жою қажеттілігі
Иордан Хашимит Корольдігінің БҰҰ жанындағы тұрақты өкілінің Бас хатшыға
Израильдің арнайы қызметінің мәліметтері бойынша, төрт жыл ішінде, яғни
«ЖОЛ КАРТАСЫ» ЖОСПАРЫ
Израиль мен Палестина Автономиясы үкіметіне БҰҰ-ның Бас хатшысы Кофи
«Жол картасына» мынандай шаралар кіреді: бірінші кезеңде (2003ж.) зорлық-зомбылық
Палестина-израиль қақтығысын реттеу бойынша халықаралық қауымдастықтың әрі қарайғы күш-әрекеттерінің
2003 жылдың 18 желтоқсанында Израильдың премьер-министрі А.Шарон, Герцлий колледжінде
«Жол картасы» бойынша, Израиль таяу араларда бір жақты межелеу
Танымал израиль саясаткері Дов Конторер, «Иудей, Самария және Газадағы
Палестина премьерінің Палестинадағы жағдайының дамуына қатысты қауіптерінің негізділігін мойындамауға
Көптеген түсініктемелер және өзінің «бөлу жоспарын» ұсынуы арқылы «Жол
Таяу Шығыста бейбітшілік үдерістің орнауына ықпал ететін маңызды кедергі
Қорытынды
Кез келген әлеуметтік қатынастар сияқты, халықаралық қатынастар – бұл
Жаңа маңызды сипаттамалардың пайда болуына қарамастан, халықаралық қақтығыстар шамамен
Көптеген зерттеулерде халықаралық қақтығыстардың әр алуан типтерін анықтау
Этникалық қақтығыстар әлеуметтік өзара қарым-қатынастардың ежелгі нысанының бірін құрайды.
Этникалық қақтығыс табиғатының концептуалды құраушыларының едәуір бөлігі билік мен
Жүргізілген зерттеулер мынаны көрсетеді, яғни этникалық белгісі бойынша бөлінген
Жаңа тарихтағы араб-израиль қақтығысының басталуына арабтар қоныстанған Палестина жеріне
Осы құжатта көрсетілген ұсыныстарды талдау мынаны дәлелдейді, яғни осы
Қақтығыстық қатынастар қисыны мынандай салдарды туындатады: тараптардың бірінің
Кейінгі онжылдықтар, лаңкестіктер, интифад бірнеше рет қақтығысушы тараптардың көшбасшыларын
Жұмыста жүргізілген Араб-Израиль қақтығысын талдау аймақта бейбітшілік пен келісімге
Ірі халықаралық державалардың бейбітшілік орнату әрекеттері, сөзсіз, араб-израиль қақтығысының
Адамзат ХXI ғасырға қақтығыстардан құтылудың мүлдем мүмкін еместігін түсіне
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
Н. Ә. Назарбаев «Тарих толқынында»
П.А.Цыганков «Международные отношения:теории, конфликты, движения, организации», -Москва, Альфа-М: Инфра-М,
Иззадуст Э. Способы разрешения конфликта: сила оружия или сила
Региональные кофликты и международные организации. М.: Феникс, 1991.
Цой Л.Н. Практическая конфликтология. М., 2001г.
Хаттон У. Мир, в котором мы живем: Пер. с
Лига арабских государств. Миссия ЛАГ в Москве -
Новейшая история арабских стран Азии 1917-1985 / Под ред.
Дмитриев Е. Палестинский узел (К вопросу об урегулировании Палестинской
Дон Кон-Шербок, Палестино-израильский конфликт. Две точки зрения/ Дон Кон-Шербок,
Кудрявцев А.В. Исламский мир и палестинская проблема/ А.В.Кудрявцев -
Левин З.И. Ислам и национализм в странах зарубежного Востока/
Луцкий В.Б. Палестинская проблема/ В.Б.Луцкий - Москва, 1946.-С152
Моше Даян, Арабо-израильские войны 1956,1967 гг. Москва, 2003.
Никитина Г.С. Палестина поле Второй мировой войны. Образование государства
Оганесян Н.О. Политика империалистических держав на Арабском Востоке в
Пырлин Е.Д. 100 лет противоборства. / Е.Д.Пырлин -М.: РОССПЭН.
Тузмухамедов Р.А. Движение неприсоединения и международное право, Москва, 1989.
Факты об Израиле. Под ред. Элен Хирш. -Иерусалим. 1992.
Фишман Гсрцль. Быть или не быть: евреи перед выбором.
Бакланов А. Драматические события на Ближнем Востоке требуют реальных
Антонов А. Реакции в арабских странах // Компас. 2002.
Гонтарева И.Б. О возможных механизмах разрешения конфликта // Полис,
Дарендорф Р. Элементы теории социального конфликта // Социс, 1994,
Димов В.М., Паустов В.Н. Здоровье этноса как проблема его
Ефимов В. Соглашение в канун Рамадана//Новое время. 2004. №
3апрудский Ю.Г. Культура конфликта (к особенностям российской конфликтности) //
3еленин А. Арабы переходят в мирное наступление // Компас.
Идеологические рамки и корни сионистского террора - http //
Керженцев Н., Кузьмин О. Сирия-Израиль: Голанские высоты //Азия и
Киселев В. Ближний восток. Долгая дорога к миру //
Киселев В. Долгий путь к миру // Азия и
Климович Л.И. Книга о Коране. -М.: Политиздат. 1986. -270
Мирский Г.И. Израиль и Палестинцы: самый длительный конфликт //
Новайсех Мустафа Хамуд Хусейн. Проблемы ближневосточного урегулирования: позиция Иордании
Новиков П.И..Еврейская правда. / Новое время. 2001.-№51 С.34- 41.
Новикова Г. Посредничество США в урегулировании арабо-израильского конфликта //
О проблеме ближневосточного урегулирования // Азия и Африка сегодня
Пырлин Е.Д. Ближневосточный узел: как все завязывалось // Восток,
Фадеева И. Ислам и политический конфликт. // Азия и
http://kazakstan.kz/kaz/news/planet/2008
"Түркістан газеті" газетінің интернет сайты
«Қазақ әдебиеті» газеті. – № 2 (3113). – 12
4