Жоспар
Кіріспе.
I ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК ЖӘНЕ ЖЕРГІЛІКТІ
1.1. Мемлекеттік және жергілікті басқарудың теориялық негіздері: түсінігі және
1.2. Жергілікті өзін-өзі басқаруды мемлекеттік
1.3. Қазақстандағы мемлекеттік және жергілікті басқаруды орталықсыздандыру және жергілікті
II ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЖӘНЕ ШЕТЕЛДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІК ЖӘНЕ ЖЕРГІЛІКТІ
2.1. Батыс Қазақстан облысы ішкі саясат басқармасындағы мемлекеттік басқару:
2.2. Батыс Қазақстан облысы ішкі саясат басқармасының стратегиялық мақсаттары
2.3. Республикадағы жергілікті басқаруды құру тәжірибелері.................
2.4. Мемлекеттік және жергілікті басқарудың дамуының шетелдік тәжірибелері..................................................................................................
III ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖЕГІЛІКТІ ӨЗІН-ӨЗІ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ
3.1. Қазақстандағы жергілікті басқару механизмі................................................
3.2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік және жергілікті басқару жүйесін жетілдіру
Қорытынды........................................................................................................
Әдебиеттер тізімі...............................................................................................
КІРІСПЕ
Бүгінде, Республикамызда мемлекеттік және жергілікті басқару жүйесін жетілдіру
Қай елде болмасын басқарудың екі деңгейі бар: мемлекеттік басқару
Қазақстанның қазіргі кездегі дамуы мемлекеттік билікті орталықсыздандыруды, яғни орталықтан
Қазіргі уақытта Қазақстан мемлекеттік және жергілікті басқару жүйесін құру
Қазақстанның да өз ерекшеліктері бар, оларды жергілікті өзін-өзі басқару
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазақстан Республикасындағы экономикалық реформалардың басым бағыттарының
«Біз басқаруды орталықсыздандыруды сауатты жүргізуіміз керек. Орталықсыздандыру идеясының мәні
Қоғам және азаматтар мемлекеттік шешімдер қабылдау процесі мен олардың
Мен Жергілікті басқаруды дамыту тұжырымдамасын бекіттім. Ол ауылдық, селолық
Біз селолық әкімдіктерге қосымша өкілеттіктер береміз және олардың ауылдағы
Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алған жылдары орын алған мемлекеттік басқаруды
Республика кең аумаққа ие, осыған байланысты ел аймақтары
Бүгінгі күні жүргізіліп отырған мемлекеттік жергілікті басқару ауыл деңгейіндегі,
Мемлекеттік басқарудың тиімді жүйесіне деген жаңа талаптар мемлекеттің басқару
Мемлекеттік басқару жүйесінің дамуы және жергілікті өзін-өзі басқару мәселелері
Сонымен қатар, мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі басқару мәселелері
Мақсаты және міндеттері. Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты
Белгіленген мақсатқа байланысты келесідей міндеттер қойылды:
қазіргі жағдайдағы мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқарудың алатын орны
мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру және жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін енгізу;
Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің тенденциялары мен
мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының тиімді қарым-қатынасы
I ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК ЖӘНЕ ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУДЫҢ
. Мемлекеттік және жергілікті басқарудың теориялық негіздері: түсінігі және
Нарықтық жағдайда қоғамдағы саяси–экономикалық реформалардың қазіргі құраушы бөлігі болып
Қазақстан Республикасында жергiлiктi маңызы бар мәселелердi тұрғын халықтың өзi
Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарына мемлекеттік функцияларды жүзеге асыру заңға
Мемлекеттік және жергілікті басқару – мемлекеттік және жергілікті
Өзін-өзі басқару – бұл қандай да бір қоғамдық ұйымның
Мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқару мемлекетте 3 негізгі
мемлекеттік басқаруды қамтамасыз ету;
жергілікті мәнге ие мәселелерді шешудегі демократиялық бағдарларын дамыту;
жергілікті істерді жүргізуде тиімділігін жоғарылату.
Осыған сәйкес жергілікті басқаруды елдің конституциялық құрылымының негізі,
Жоғарыда айтқандарды ескере отырып, жергілікті өзін-өзі басқару – бұл
Мемлекеттік және жергілікті басқару – мемлекеттік және жергілікті істерді
Ел экономикасына жергілікті жердегі орта және шағын бизнестің дамуының
1-кесте.
Жергілікті аумақтағы шағын және орта
кәсіпкерлікпен айналысатын субьектілердің саны.
Облыстар Саны Жұмыспен қамтылған адам саны Шығарылған өнім
Жергілікті өзін-өзі басқару теориясына келетін болсақ, бұл мәселеге ең
Мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқару теорияларын қалыптастыруға неміс заң
Бұл теория көрсеткендей, қауымдастықтың өз істерімен шұғылдану құқығы адамның
Еркін қауымдастық теориясы жергілікті өзін-өзі басқарудың ұйымдастырылуының келесідей негізін
жергілікті өзін-өзі басқару органдарын және басшысын қоғам мүшелерінің сайлауы;
қауымдастықпен жүргізілетін істердің өзіндік жұмыстар және мемлекеттік маңызды істерге
жергілікті өзін-өзі басқару – қоғамның өз табиғаты бойынша мемлекеттік
жергілікті өзін-өзі басқару органдары – жергілікті мәселелерді шешетін басты
Бұдан соң, еркін қоғамдық теориясының орнына өзін-өзі басқарудың қоғамдық
Кеңес Одағы кезінде мемлекеттік және жергілікті басқару бір орталыққа
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының тәуелсіздігі мен дербес болуы мемлекеттің
Жергілікті жерлерде билікті ұйымдастыру негізіне мемлекеттік билік органдарының Кеңестік
КСРО-ның 1936 жылы Конституциясын қабылдаған соң, өкілетті звеноның одақтың
Кеңестік мемлекеттік құқық теориясы жергілікті Кеңестердің құқықтарын өз қызметінде
А.Черботаев өзінің «Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі қалыптастыру проблемалары» деген
Жергілікті қоғамдастықтардың өкілетті органдары – мәслихаттар - өзіндік материалды-қаржылық
1996 жылы жеке үйлер мен үй топтарының деңгейінде пәтер
Қазіргі кезде республикадағы өзін-өзі басқаруды құру қажеттілігі мемлекеттің заңдық
Жергілікті өзін-өзі басқару – халықтың өздігінен ұйымдасу жүйесі, ол
Жергілікті мәні бар сұрақтар – халықтың осы заңмен көрсетілгендей,
Жергілікті өзін-өзі басқару органдары – осы заңмен, мемлекеттік органдармен
Жергілікті өзін-өзі басқарудың өкілетті органдары – қалалық және ауылдық
Жергілікті өзін-өзі басқарудың атқарушы органы – жергілікті аймақ территориясында
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының шешімі – халық топтары өмір
Жергілікті басқарудың лауазымдық тұлғасы – жергілікті өзін-өзі басқарудың ұйымдастырушылық
Қазақстан Республикасы азаматтары ауылдық және қалалық қоғамдастықтарда келесі жолдармен
- жергілікті өзін-өзі басқару органдарын сайлау арқылы;
- халыққа сұрау жүргізу арқылы бастаманы жүзеге асыру;
- осы территорияларда тұрып жатқан сайлаушыларды жазалау шараларын құрастыру
Мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқару органдары әлеуметтік-экономикалық маңызды мемлекеттік
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарын атап өтер болсақ, ауылдық өзін-өзі
өкілетті орган - өзін-өзі басқарудың ауылдық кеңесі;
атқарушы орган – ауылдық өзін-өзі басқаруды жүргізуші немесе аймақтық
жергілікті өзін-өзі басқару сұрақтарын шешуге өзін-өзі басқару мүшелерінің жиындары,
Ал қалалық өзін-өзі басқару органдарына келсілер жатады:
өкілетті орган – қалалық өзін-өзі басқару кеңесі;
өкілетті орган – аудандық өзін-өзі басқару кеңесі; қалалық өзін-өзі
аудандық өзін-өзі басқарудың атқарушы органы – аудан әкімі.
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлау және олардың лауазымдық
Жергілікті өзін-өзі басқарудың өкілеттіліктерінің жойылуының негіздеріне келер болсақ, олардың
1.2. Жергілікті өзін-өзі басқаруды мемлекеттік реттеу
Жергiлiктi өзiн-өзi басқару облыс, аудан, қала, қаладағы аудан, ауылдық
Жергiлiктi өзiн-өзi басқаруды жергiлiктi қоғамдастық мүшелерi тiкелей, сондай-ақ мәслихаттар
1-сурет.
«Қазақстан Республикасындағы жергiлiктi мемлекеттiк басқару және өзiн-өзi басқару туралы»
Әкiм жергiлiктi атқарушы органды (ол құрылған жағдайда) басқаратын
Әкiм аппараты жергiлiктi атқарушы органның (ол құрылған жағдайда)
Әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстi басқару схемасы тиiстi аумақта орналасқан, тиiстi
Жергiлiктi атқарушы орган (әкiмдiк) облыстың (республикалық маңызы бар
Жергiлiктi бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы орган жергiлiктi мемлекеттiк басқарудың
Жергiлiктi мемлекеттiк басқару осы Заңда және Қазақстан Республикасының
Облыстың, ауданның, қаланың, қаладағы ауданның, ауылдық (селолық) округтiң, ауылдық
Жергілікті өзін-өзі басқаруды қаржылық-экономикалық қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік органдар
мемлекеттік меншіктің обьектілерінің муниципалды меншікке берілуін заңдық реттеу;
жергілікті өзін-өзі басқару органдарына олардың жеке мемлекеттік өкілеттіктері орындауы
мемлекеттік минималды әлеуметтік стандарттарды жасау және тағайындау;
республикалық бюджет пен жергілікті қоғамдастық бюджеті арвсындағы қатынастарды реттеу;
минималды бюджеттік қамтамасыз ету нормативті негізінде минималды жергілікті бюджеттің
жергілікті өзін-өзі басқарудың қаржылық дербестігін қамтамасыз ету.
Мемлекеттік басқару адамдардың қоғамдық іс-әрекеттілік қызметтерін оптимизациялауға және олардың
Жоғарғы иерархиялық құрылымның басқарушылық іс-әрекеті басқарылушы жүйемен тікелей байланыстар
Мемлекеттік басқарудың келесідей қағидаларын атап өтуге болады: мақсаттылық, орталықтандыру
Отандық экономист И.Н.Дауранбаев берген бұл қағидалар жүйесі біздің ойымызша,
Мемлекеттің қызметтері оның қалыптасуы , дамуы мен нығаюы кезінде
Сыртқы қызметтері: әлемдік экономикаға интеграциялану, елдің қорғанысы, басқа мемлекеттермен
Бұл жерде жоғарғы билік бұтақтарына төменгілердің тәуелділігі байқалады. Бұл
Мемлекеттік билік органдарының қызметтері мен құрылымдарына талдау жасап өтсек,
Нарықтық өзгерістердің экономикада тереңдеуі мемлекеттің сөзсіз жеке экономика сфералары
орталық және жергілікті мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы қызметтер мен
Тәжірибе жүзінде мемлекеттік басқару органдарына жеке мемлекеттік қызметтерді беру
Жеке бақылау – қадағалау қызметі (лицензиялау, аттестация) астанадан жүзеге
Жергілікті мемлекеттік басқарудың территориалды деңгейде жалпымемлекеттік міндеттерінің көбеюі алдыңғы
мемлекттік басқару деңгейлері бойынша өкілеттіліктер жалпы сипатқа анықталған және
Бүгінгі күні жергілікті органдардың билігінің функционалдық қызметі региондарда әр
Кейбір аудандарда облыстық орталықтар деңгейіндегі жеке қалалық звенолық басқармалар
Жергілікті мемелекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіліктер мен қызметтердің нақты
Осының салдарынан жергілікті мемлекеттік басқару органдары тек халыққа көрсетілетін
Шығындарды жүзеге асыруда жеткілікті жоспарлау мен дербестіктің болмауы аудандық
Мемлекеттік қызметтердің жерлерде жүзеге асуы тиімділігі көбіне мүліктің әлеуметтік
2012 жылғы 1 қаңтарда Қазақстандағы халық саны ағымдағы деректер
Бүгінгі күнде республиканың көптеген аудандары бюджеттерінің табыс бөлігінің түсімдерінің
Осы жерде, мемлекеттік басқарудың орталықсыздандыру негізінде басқарудың осы деңгейінде
Аймақтар арасындағы табыстардың бөлінуінің әркелкілігі салдарынан территорияның экономикалық дамуының
1.3. Қазақстандағы мемлекеттік және жергілікті басқаруды орталықсыздандыру негіздері
Даму диалектикасы көрсетіп отырғандай, нарықтық қарым-қатынастар жүйесіндегі әлеуметтік-экономикалық жүйе
Орталықтандыру мен дербестік байланысы диалектикалық сипатқа ие, ол басқарудың
Қазақстан Республикасының жеке территорияларының әлеуметтік-экономикалық дамуының біртексіздігі, оның экономикасының
Мемлекеттік басқарудың орталықсыздандырылған жүйесінің қалыптасуы жинақталған әлемдік тәжірибенің зерттелуін
Басқарудың орталықсыздандырылуының әлемдік тәжірибесін зерттеу маңыздылығы бұл мәселені шешудің
2-сурет.
Мемлекеттік және жергілікті басқаруды
орталықсыздандырудағы негізгі әсер етуші факторлар
Мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру жүйелеріндегі елдер бойынша айырмашылығы тек оның
мемлекеттік, аймақтық және жергілікті мүдделердің тепе-теңдігіне қол жеткізілмейді
жергілікті ресурстарды тиімді және рационалды пайдалануды қамтамасыз ету қиын
мемлекеттік басқарудың орталық органдары жергілікті деңгейде қызметтердің шектелген көлемімен
жергілікті органдардың билігі дербес және қаржылай қамтамасыз етілмегендігі кәсіпкерлікті
Басқарудың орталықтандырылған моделінен орталықсыздандырылуына өтуі жүйелі және этап
Экономика мен қоғам басқаруының локальді шешімінің көпғасырлы дәстүріне ие
Швециядағы ластингтер мен комунналар қызметі мемлекеттік заң және басқа
Жергілікті өзін-өзі басқарудың функционалдық моделі соңғы жылдары кең таралуда.
Осылайша, басқаруды орталықсыздандырудың шведтік моделі айтарлықтай дамыған, тиімді ұйымдастырылған
Орталықсыздандырудың Филиппиндегі процесінің тарихы тереңде жатыр, бірақ өз дамуына
орталықсыздандырудың заңдық негізін жетілдіру;
жергілікті өзін-өзі басқару Кодексін пилотты негізде 14 провинцияда іске
жергілікті басқару органдарының мүмкіндіктерін дамыту;
трансферт-гранттар түріндегі ынталандырушы жүйелерді енгізу, т.б.
Осы стратегияға байланысты провинция, муниципалитеттер, барангайлық басқару органдарына бұрын
Ал өтпелі экономикалық елдерде орталықсыздандыру процесі әртүрлі өтіп отыр
Қазақстандағы тәуелсізідіктің алғашқы он жылдығында экономикалық дамудың нарықтық жолы
Мемлекеттік орталықсыздандыру және жергілікті өзін-өзі басқару сұрақтарын қарастырмас бұрын
Қазіргі кездегі экономикада нарықтық еркіндік, бәсекелестік пен демократиялық тәртіптің
Мемлекеттік басқару – мемлекеттің оның органдар жүйесі және ондағы
Мемлекеттік басқару саласындағы атақты маман Г.В.Атаманчук бұған келесідей анықтама
Бұл анықтама мемлекеттік басқарудың 3 құрамдас бөлігін қамтиды: өзінің
Қазіргі кездегі мамандардың ойынша, мемлекеттік басқару және мемлекеттік-әкімшілік биліктің
Келтірілген анықтамаларда мемлекеттік басқару жүйесіндегі жергілікті өзін-өзі басқарудың рөлі
Тәжірибе жүзінде мемлекеттік басқару мемлекеттік органдардың мемлекет саясатын жүзеге
II ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЖӘНЕ ШЕТЕЛДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІК ЖӘНЕ ЖЕРГІЛІКТІ
2.1. Батыс Қазақстан облысы ішкі саясат басқармасындағы мемлекеттік басқару:
Атқарушы органдар ішкі негізгі мемлекеттік операцияларға жауап беріп отырады.
«Батыс Қазақстан облысының ішкі саясат басқармасы» мемлекеттік мекемесі (мемлекеттік
Басқарма өзінің қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясына, Заңдарына, Қазақстан Республикасы
Басқарманың мемлекеттік тілдегі атауы «Батыс Қазақстан облысының ішкі саясат
Басқарма заңды тұлға болып табылады, мемлекеттік тілде атауы жазылған
Басқарманың құрылымын және аппарат қызметкерлерінің шекті штаттық санын облыс
Басқарманың заңды мекен-жайы: Орал қаласы, Достық даңғылы, 201.
Басқарманың негізгі міндеттері мыналар болып табылады:
қоғамдық саяси тұрақтылықты қамтамасыз ету, сондай-ақ мемлекеттің егемендігін нығайту,
аймақта мемлекеттік органдардың және лауазымды адамдардың мемлекеттің ішкі саясатын
басқарма құзырына қатысты мәселелер жөніндегі аймақтық бағдарламаларды, қаулыларды, облыс
ішкі саясат саласында жергілікті деңгейдегі мемлекеттік органдардың қызметін саяси
аудандық және қалалық әкімдіктердің департамент құзырына жататын мәселелер жөніндегі
қоғамның демократиялық институттарын нығайтуға, Қазақстанды дамытудың 2030 жылға дейінгі
мемлекеттік рәміздер туралы комиссия қызметін ұйымдастыру;
ішкі саясат, қоғамдық-саяси сала мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының заңнамаларын,
ішкі саясат саласында тұжырымдамалық негіздемелер және тәжірибелік ұсынбалар, сондай-ақ
аймақта болып жатқан қоғамдық-саяси процестерге және оның даму барысын
ішкі саяси бағыттағы жұмыстар туралы әдістемелік ұсынбаларды дайындау және
департамент құзырына қатысты мәселелер жөнінде кеңес беру-түсіндірмелік жұмыстар жүргізу;
аймақтық деңгейде мемлекеттік ақпараттық саясатты іске асыру, оның жүргізілуі
мемлекеттік тапсырыс шеңберінде кітап өнімдерін шығару мен тарату жөніндегі
аймақтағы қоғамдық-саяси жағдайларды болжауға бағытталған әлеуметтік және саяси зерттеулер
қоғамдық бірлестіктермен, жастар ұйымдарымен, саяси партиялармен, қоғамдық-саяси және
аймақтағы діни жағдайды талдау және зерттеу, миссионерлік қызмет жүргізетін
отандық аудио-визуалды және шетелдік ақпарат өнімдеріне, газет-журналдарға мониторинг және
конституциялық құрылымға қарсы, республика заңнамаларын сақтау мен ұлтаралық және
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес өзінің қызметін жүргізетін және үкіметтік
кәмелетке толмағандар мен жастар арасындағы құқық бұзушылықтардың алдын-алуда мемлекеттік
жастардың жұмыспен қамтылуына және жас адамдардың мамандық
облыс әкімі жанындағы жастар істері жөніндегі Кеңестің, облыс әкімі
облыстың әлеуметтік-экономикалық даму жоспарының бөлімдерін әзірлеуге қатысу, оларды орындаудағы
мәдениет, білім және басқа да органдармен бірлесе отырып, сондай-ақ
Басқарма өзіне жүктелген міндеттерге сәйкес Қазақстан Республикасының заңнамаларында белгіленген
ішкі саяси процестерді мемлекеттік реттеуге қатысу, жергілікті мемлекеттік органдардың
Қазақстан Республикасы Президенті, Қазақстан Республикасы Үкіметі актілерінің, Қазақстан Республикасы
басқарма құзырына жататын мәселелер жөнінде тұжырымдамалық құжаттарды, облыс әкімдігі
аймақ туралы, қоғамдық-саяси және экономикалық салада өкімет органдарының қызметі
басқарма құзырына жататын мәселелер жөнінде Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің
басқарма құзырына жататын мәселелер жөнінде қалалық және аудандық уәкілетті
әкім аппараты қызметін ақпараттық – талдаумен қамтамасыз ету;
республикалық және жергілікті қоғамдық-саяси, мәдени шаралардың өткізілуін саяси жағынан
қала, аудандар әкімдерінің мемлекеттің ішкі саясат мәселелері жөніндегі
әкімдік мәжілісіне аймақтың ішкі саясат өміріндегі маңызды мәселелер бойынша
кіші Ассамблеяға және оның хатшылығына ұйымдастырушылық, кеңес беру
ішкі саясат, ұлтаралық қатынастар салаларындағы мемлекеттік саясатты, Қазақстан Республикасында
басқарма құзырына қатысты мәселелер жөнінде ақпараттық мәліметтер базасын (компьютерлік,
саяси партиялармен, ұлттық-мәдени бірлестіктермен, құқық қорғау, діни, жастар және
аймақта ішкі саяси тұрақтылықты нығайтуға және саяси процестерді демократияландыруға
әкім аппаратының бөлімдерімен бірлесе отырып, басқарма құзырына кіретін ұйымдастырушылық-әдістемелік
басқарма құзырына қатысты мәселелер жөнінде жоғары тұрған органдардың құжаттарының
үкіметтік емес ұйымдарды мемлекеттік қолдау бағдарламасы мен облыстық әлеуметтік
облыстық әлеуметтік бағдарлама және үкіметтік емес ұйымдарды мемлекеттік қолдау
облыс әкімдігінің мәжілістеріне және басқа да шараларға басқарма құзырына
облыс әкімі жанындағы жастар істері жөніндегі Кеңестің, облыс әкімі
Қазақстан Республикасының заңнамаларында қарастырылған басқа да қызметтерді жүзеге асырады.
Басқарманың негізгі міндеттерін және өзінің қызметін жүзеге асыру үшін
өзінің қызметін орындау үшін қажетті ақпараттарды мемлекеттік органдардан және
ішкі саясат саласында мемлекеттік органдардың қызметін жетілдіру жөнінде облыс
басқарма қызметі саласына қатысты мәселелер бойынша тиісті мемлекеттік органдар
аймақтық деңгейде ақпараттық саясатты жүргізуге арналған үкіметтік емес ұйымдарды
ішкі саяси тұрақтылық стратегиясын жүзеге асыруға байланысты барлық
Басқарма құзырына кіретін ішкі саясат, азаматтардың құқықтарын сақтау және
2.2. Батыс Қазақстан облысы ішкі саясат басқармасының стратегиялық мақсаттары
Батыс Қазақстан облысының ішкі саясат басқармасының стратегиялық мақсаттары мен
Стратегиялық мақсат - дамудың нақты кезеңінің нақты жағдайларынан туындайтын
Стратегия мемлекеттік мекеменің ұзақ кезең бойына алдына қойылған міндетгерін
Стратегия – елдің ішкі және сырқы саясатын, макроэкономика
Басқарма аймақта мемлекеттік органдардың және лауазымды адамдардың мемлекеттің ішкі
Басқарма өз құзырындағы мәселелер жөніндегі аймақтық бағдарламаларды, қаулыларды,
2-кесте.
Мемлекеттік органның
стратегиялық бағыттары мен мақсаттары.
Мемлекеттік органның стратегиялық бағыты мен мақсаты Стратегиялық құжаттың, нормативтік
Стратегиялық бағыт 1.
Аймақта қоғамдық-саяси тұрақтылықты қамтамасыз ету бойынша мемлекеттік саясатты жүзеге
Мақсат 1.1. Ұлттық бірлікті қамтамасыз ету және қазақстандық отансүйгіштікті
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі Даму Стратегиясы, тиісінше Қазақстан Республикасы
Мақсат 1.2. Мемлекеттің азаматтық қоғам институттарымен өзара ынтымақтастығын жетілдіру
«Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық Заңы.
Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасында азаматтық қоғамды дамытудың 2006-2011
Стратегиялық бағыт 2.
Аймақтағы ақпараттық кеңістіктің бәсекеге қабілеттілігін арттыру
Мақсат 2.1. Аймақтағы отандық ақпараттық кеңістіктің бәсекеге қабілеттілігін арттыру
Елбасының 2007 жылғы 28 ақпандағы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан»
Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары.
Функционалдық мүмкіндік – әлеуметтанудың әдістемелік тәсілдерінің бірі. Қоғамды
3-кесте.
Басқарманың функционалдық мүмкіндіктерін дамыту.
Мемлекеттік органның стратегиялық бағыты мен мақсатының атауы
1 2 3
Стратегиялық бағыт 1. Аймақта қоғамдық-саяси тұрақтылықты қамтамасыз ету бойынша
Мақсат 1.1. Ұлттық бірлікті қамтамасыз ету және қазақстандық отансүйгіштікті
Міндет 1.1.1 Облыс тұрғындарының қоғамдық санасында мемлекеттік саясатты қолдау
Мақсат 1.2. Мемлекеттің азаматтық қоғам институттарымен өзара ынтымақтастығын жетілдіру
Міндет 1.2.1. Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму
Міндет 1.2.2. Батыс Қазақстан облысы тұрғындары арасында Қазақстан Республикасының
Ұлтаралық және конфессияаралық келісім мен тұрақтылықты нығайту тақырыптарында дөңгелек
Діни тақырыптарда дөңгелек үстелдер, конференциялар, кездесулер ұйымдастыру және өткізу.
Облыстық «Қазақстан-Орал» телеарнасының бағдарламаларына қатысу және облыстық баспасөз беттерінде
Жалпы білім беретін мектептердің дінтану пәні мұғалімдері үшін облыстық
Облыс әкімі жанындағы діни бірлестіктермен байланыс жөніндегі Кеңестің жұмыстарына
Орал қаласындағы жоғарғы, арнаулы орта оқу орындарының студенттері, мектеп
Облыстағы діни бірлестіктердің қызметіне мониторинг жасау.
Діни мейрамдарды ұйымдастыру мен өткізуге көмек көрсету.
Әлеуметтік қысым жасау факторларын болдырмау мақсатында қоғамдық-саяси жағдайға үнемі
Облыс тұрғындары арасында әлеуметтік зерттеулер жүргізу (бұқаралық сауалдар).
Ұлтаралық және конфессияаралық қатынастарды мониторингтеу (бұқаралық сауалдар).
Облыс тұрғындарының электоралдық ықыласын зерттеу (экспресс - сауал).
Облыс әкімі жанындағы мемлекеттік рәміздер жөніндегі комиссияның мәжілістерін
Азаматтарды мемлекеттік рәміздер туралы ақпараттармен қамту бойынша семинарлар, дөңгелек
Білім мекемелерінде мемлекеттік рәміздерді насихаттауға бағытталған іс-шаралар өткізу.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздер күніне арналған «Менің Қазақстаным» атты
Мемлекеттік рәміздер күні қарсаңында жергілікті БАҚ-та мақалалар, жарияланымдар қатары,
Облыс аудандары мен қалада ҚР мемлекеттік рәміздерін қолдану және
Тұрғындарды ҚР мемлекеттік рәміздері туралы ақпараттармен қамтамасыз етуді сыртқы
Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамаларына сәйкес мемлекеттік рәміздердің қолданылуы бойынша
Саяси партиялардың облыстық филиалдары, мемлекеттік органдар басшылары және ҮЕҰ
Батыс Қазақстан облысы үкіметтік емес ұйымдары арасында әлеуметтік-маңызды жобалар
Үкіметтік емес ұйымдармен ынтымақтастық және өзара іс-қимыл жөніндегі облыстық
Мемлекеттік органдар және азаматтық қоғам институттарының өзара іс-әрекеті мен
Үкіметтік емес ұйымдар өкілдерімен кездесулер ұйымдастыру және өткізу.
Қайырымдылық айлығы аясында мемлекеттік органдар мен ҮЕҰ бірігіп іс-шаралар
Үкіметтік емес ұйымдардың облыстық Конгресін өткізу.
ҮЕҰ-дың қызметіне арналған арнайы бейнероликтер мен сыртқы (визуалды) жарнамаларды
Облыста ҮЕҰ-дың дамуына арналған ақпараттық-әдістемелік материалдарды әзірлеу және жарыққа
2012-
2017
Стратегиялық бағыт 2.
Аймақтағы ақпараттық кеңістіктің бәсекеге қабілеттілігін арттыру
Мақсат 2. 1. Аймақтағы отандық ақпараттық кеңістіктің бәсекеге қабілеттілігін
Міндет 2.1.1. Облыстық ақпарат өнімінің бәсекелестігін арттыру
1. Облыстық, қалалық және аудандық ақпараттық-насихаттау топтарының жұмыстарын ұйымдастыру.
2. Республикалық және облыстық мерзімді баспасөз құралдарына жазылуды ұйымдастыратын
3. Облыстық бұқаралық-ақпарат құралдарына контент-анализ жүргізу.
4. Елбасымыздың жыл сайынғы Жолдауларын ақпараттық-насихаттауды қамтамасыз ету бойынша
5. «Қазақстан – 2030» Стратегиясының барысын ақпараттық қамтамасыз ету
6. Мемлекеттік ақпараттық саясатты жүргізуге бағытталған мемлекеттік тапсырысты орындау.
2017
БҚО ішкі саясат басқармасы облыстық бюджеттен қаржыландырылатын, ішкі саясат
4-кесте.
Батыс Қазақстан облысының ішкі саясат
басқармасының бюджеттік шығындарының көрсеткіші.
Өлшем бірлігі Есепті кезең Жоспарлы кезең Жобаланатын
2011 ж.
(есеп) 2012 ж.
(ағымды) 2011 ж 2012 ж 2013 ж
1 2 3 4 5 6 7
БАРЛЫҚ бюджеттік шығындар:
мың тг. 319 674,9 403 025,0 299 772,0 308
Ағымдағы бюджеттік бағдарламалар:
мың тг. 319 724,9 403 025,0 299 772,0 308
001 «Жергілікті деңгейде мемлекеттік, ішкі саясатты іске асыру жөніндегі
мың тг. 101960,9 105747,0 88811,0 77738,0 80861
006 «Мемлекеттік органдарды материалды - техникалық жарақтандыру»
мың тг. - 100,0 - - -
007 «Газеттер және журналдар арқылы мемлекеттік ақпараттық саясат жүргізу
мың тг. 114641,1 125399,0 1068523,0 112808,0 119577
008 «Телерадиохабарлары арқылы мемлекеттік ақпараттық саясатты жүргізу бойынша қызметтер»
мың тг. 54758,3 119419,0 63272,0 72898,0 77272
113 «Жергілікті бюджеттерден берілетін ағымдағы нысаналы трансферттер»
мың тг. 12000,0 12000,0 - - -
Бюджеттік даму бағдарламалары
мың тг. - - - - -
Бюджеттен бөлінген қаржы мемлекеттік мекеменің материлдық жағдайын ұстауға, қызметкерлерге
2.3. Республикадағы мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқаруды құру тәжірибелері.
Билікті оқыту негіздері XIX және XX ғасырларда дами бастады.
Бірақ қазіргі кезде жергілікті өзін-өзі басқаруды түсіну оңай емес
жергілікті өзін-өзі басқару мемлекеттік басқару жүйесінің бір бөлігі ғана
жергілікті өзін-өзі басқару екіжақты мемлекеттік-қоғамдық (аралас) сипатқа ие.
Мемлекеттердің даму тарихына үңілсек, олардың әрқайсысы осы сатылардан өткен.
Біздің мемлекетіміздің дамуы мен заңдарына сәйкес және көптеген зерттеулер
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметі жергілікті халық мүддесіне сай
Жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту – қоғамдық демократияның деңгейін көтеру
3-сурет.
Атқарушы билік тармақтарында орын алған
экономикалық қылмыс көрсеткіші
2
Өзін-өзі басқарудың даму кезеңіндегі негізгі мәселе басқару мен өзін-өзі
Жергілікті өзін-өзі басқарудың бұлардан басқа негізгі қызметі – шаруашылық
Жергілікті өзін-өзі басқару органдары барлық жергілікті халыққа коммуналды қызметтер
Әлемдік тәжірибеде территорияларда корпоративтерден әкімшіліктік-территориалдық сипатқа дейін компактілі өмір
Өздігінен басқарылатын жүйелер олардың негізін қандай ұйымдар құрайтындығына байланысты
Өзін-өзі басқарудың бұл екі типі бір-бірімен тығыз байланысты болғанымен,
Жергілікті өзін-өзі басқарудың құқықтық негіздері Қазақстан Респубикасының мемлекеттік және
Зерттеулердің алғашқы бөлімінде өзін-өзі басқарудың англосаксондық типін (АҚШ, Ұлыбритания,
Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқарудың ұйымдық-құқықтық және әлеуметтік-саяси мәселелерінің жетілмегенінің
Шетелдік тәжірибеге қарасақ, мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқару жеткілікті
Мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқарудың мемлекеттік сипаты ең алдымен
Жергілікті жерлерде мемлекеттік саясатты жергілікті өзін-өзі басқару органы жүзеге
Әлемдік және өзіндік тәжірибелерге сүйене отырып, Қазақстан Республикасының жергілікті
Жергілікті өзін-өзі басқару компетенциясы және жергілікті мәні бар мәселелерді
Жергілікті өзін-өзі басқарудың бірлігі ретіндегі территориалды тип. Бұл
Мемлекеттің барлық халқы қоғам басқаруындағы жергілікті өзін-өзі басқару
Жергілікті өзін-өзі басқару институттарын құру мемлекеттіліктің одан әрі дамуының
Жергілікті өзін-өзі басқару институты барлық елді оны заңмен қамтамасыз
Қоғамдық басқарудың бірыңғай жүйесін құрудың негізгі проблемасының бірі мемлекеттік
Мұндайдың жоқ болуы, жергілікті өзін-өзі басқаруды заңды мойындауға қарамастан,
мемлекттік билік пен жергілікті өзін-өзі басқару қызметтерін нақты бөліп
лауазымдар мен артықшылықтарға қарамастан заңның жоғары тұруы;
мемлекет минималды шығындар мен анықталған әрбір жақтың өз міндеттері
Бұл қағиданың, яғни мемлекеттік билік пен жергілікті өзін-өзі басқару
жергілікті қоғамдастықтың кодексін жасау және қабылдау;
жергілікті қоғамдастық шекарасы мен территория құрамын белгілеу;
ҚР Үкіметімен жергілікті қоғамдастықтың меншігіне берілген қоғамдық меншікті басқару;
жергілікті өзін-өзі басқару органдарын анықтау, олардың өкілеттіліктерінің мерзімі мен
заңға сәйкес мүлік және қаржы туралы қабылданған ережелер негізінде
жергілікті өзін-өзі басқарудың бюджетінің қалыптасуы мен шығындары тәртібін қабылдау;
мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқару органдары мен лауазымды қызметкерлерін
қала, аудан немесе ауыл халқының мүдделерін жоғары басшылық органдарына,
мемлекеттік және жергілікті қоғамдастық территориясында білім беру денсаулық сақтау
мемлекеттік және жергілікті қоғамдастық территориясын қамтамасыз ету және әл-ауқаттылығы
қала, аудан және ауыл халықына транспорттық қызмет көрсетілуін ұйымдастыруды
коммуналды қызмет пен бірінші қажеттілікті товарлармен қамтамасыз етуді ұйымдастыру
мемлекеттік және жергілікті қоғамдастық территориясында ветеринарлық қызметтер ұйымдастыру
мемлекеттік және жергілікті қоғамдастық территориясында кәсіпкерліктің дамуына және заңды
мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қаулысын қабылдау.
Мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқару институты мемлекеттің қажеттілігін қамтамасыз
2.3. Мемлекеттік және жергілікті басқарудың дамуының шетелдік тәжірибелері
Бүгінгі күні Қазақстандағы демократиялық бастаулардың дамуы үшін халықтың территориалды
Нақ осы территориалды қоғамдастықтар шегінде адамдардың шексіз қажеттіліктері өз
Адамдардың территориалды қоғамдастықтарға бір нәрсе өндіру үшін, бірдеме сату
Жергілікті өзін-өзі басқарудың өзіне тән жолын Ресей де жүріп
1995 жылы қабылданған, 2010 жылы толықтырылған бұл заңның бірінші
Ресей Федерациясы мемлекеттік және жергілікті басқару туралы Заңының 12
Федералды заңда жергілікті өзін-өзі басқаруға анықтама беріледі. Сонымен қатар,
«Жергілікті» терминімен қатар ресейлік заңдарда қалалық және ауылдық өзін-өзі
Ресейде тарихи 2 басқару жүйесі қалыптасқан: жергілікті мемлекеттік басқару
90-шы жылдардың басынан бастап өзін-өзі басқарудың жаңа түрі –
Мемлекеттік билік пен жергілікті өзін-өзі басқарудың бөліну мәселесі облыс
Жергілікті өзін-өзі басқарудың негізгі мәселесі – істің қаржылық-экономикалық жағы
1997 жылы «Ресей Федерациясындағы жергілікті өзін-өзі басқарудың қаржылық негіздері»
Мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқарудың қаржылық негізін қалыптастырудың негізгі
Бұған Шарипбаев келесідей тұжырым жасайды: «тарихи тәжірибе де, нақты
Жергілікті өзін-өзі басқарудың Беларусь Республикасындағы тәжірибесін де қарастырып өтуге
территориялардың жарғыларын қабылдау;
жергілікті заң актілерін шығарумен;
бюджетпен;
жергілікті салықтарды жинау және жоғары тұрған бюджет деңгейлеріне салықтық
жергілікті белгілер (символ) мен марапаттарды тағайындау;
жергілікті референдумдар өткізу.
Қырғызстанда да жергілікті өзін-өзі басқару тәжірибесі жинақталған. Алғаш рет
Жергілікті өзін-өзі басқаруда дамыту бойынша Агенттік – бұл Бішкек
қызметкерлердің мамандықтарын жоғарылату, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының басқару мәселелерін
жергілікті өзін-өзі басқарудың тиімді жүйесін қалыптастыру, қалалық басқаруды жақсарту,
территорияларды дамытудың нақты бағдарламаларын жасау, территориалдық даму бағдарламаларына рұқсат
халықта белсенді азаматтық позицияларды қалыптастыру, әлеуметтік шиеленістерді төмендету.
Зерттеушілердің пікірінше, Қырғызстандағы жергілікті өзін-өзі басқару органдарының заңды құқықтары
Қырғызстан Республикасының тәжірибесінен шығатын қорытынды – жергілікті өзін-өзі басқаруды
Батыс елдері тәжірибелерінде жергілікті өзін-өзі басқарудың 3 негізгі типін
Англосаксондық тип (АҚШ, Ұлыбритания, Канада, Австралия, Жаңа Зеландия, т.б)
Француздық тип немесе континенталды (Франция, Италия, Бельгия, Испания, Латын
Аралас тип (Жапония, ГФР)
Англосаксондық мемлекеттік және жергілікті органдардың терең автономиясы мен және
Француздық немесе континенталдық жергілікті өзін-өзі басқару типі ең алыдмен
Италияда мұндай иерархиялық бағыныштылық көбінесе Конституцияда қарастырылғандай, аудандардың шет
Жергілікті өзін-өзі басқарудың франциялық модель шегінде өкілетті органдар тек
Мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқарудың формалары бірқатар елдерде (ГФР,
Дамушы елдердегі жағдай басқаша, мұнда дамыған демократиялардан алынған англосаксондық
Кеңестік модель аталған 3 модельден тіптен өзгеше, ол басқа
Жоғарыда қарастырылып өткен жергілікті өзін-өзі басқарудың 3 типі арасындағы
Шетелдік ғалымдар елдің саяси жүйесіндегі жергілікті органдар ролі мен
Фин ғалымдары жергілікті өзін-өзі басқарудың мемлекеттік ұйыммен байланысын көрсете
Әлеуметтік қызмет ету теориясының негізінде негізгі басымдық жергілікті өзін-өзі
Муниципалды органдардың құқықтық және саяси өкілеттіктері ереже бойынша басқарудың
Мексика болса бұған қарама-қарсы мысал болып табылады. АҚШ, ГФР
Унитарлы елдерде өзін-өзі басқаруды конституциялық реттеу көлемі бойынша да
ГФР негізгі заңында 1949 жылы өзін-өзі басқаруға құқық бекітілді
Өзін-өзі басқару туралы конституциялық жағдайлар ағымдағы заңда да нақтыланады,
Ірі қалалар үлкен автономияға ие және соған сәйкес, соған
Жергілікті өзін-өзі басқарудың негізгі жүйесі болып жергілікті өкілетті органдар
Франция Конситуциясының 11 бөлімі жергілікті коллективтерге арналған. Бұл конституциялық
Венгрия Конституциясында айтылғандай, жергілікті сайлаушылардың ауылдағы, қаладағы және аймақтағы
Еуропалық хартияда жергілікті өзін-өзі басқару туралы бұның органдарының құқығы
«Қызмет көрсету» концепциясын жүзеге асыру Батыс Еуропа елдерінің бірқатарында
Орталық және Шығыс Еуропа, бұрынғы кеңес елдерінде орын алып
Шетелдерде жергілікті өзін-өзі басқарудың құрылымы қалыптасқан әкімшілік-административті, территориалдық бөлінуіне
Шешілетін мәселелердің маңыздылығы неғұрлым мәнді болса, берілген мәселені шешумен
Кейбір елдер әкімшілік-территориялық басқарудың 2 жұлдызды (Дания, Жапония, Литва)
Өзін-өзі басқарудың төменгі деңгейін жекелеген халық қоныстанған қала, село
Франциядағы жергілікті өзін-өзі басқарудың сыртқы көрінісі өзгермегендігіне қарамастан, мәні
Мысалы, Г.Т.Телебаев пікірінше, Қазақстан үшін унитарлы Францияның тәжірибесі тиімді
Ұлыбританиядағы жергілікті өзін-өзі басқарудың территориялық негізі – графтық болып
Жалпы өзін-өзі басқарудың ГФР-дағы негізгі территориалдық бірліктер – общиналар,
ГФР-да өзін-өзі басқаруға шек қоятын көптеген заң актілері бар.
Мемлекеттік общиналар адамдардың күнделікті қажеттіліктерін қанағатандыруы бойынша негізгі басымдыққа
АҚШ-та барлық ел үшін жергілікті өзін-өзі басқару органдары жұмыс
АҚШ-та федералды үкімет және федералды штат үкімететтерімен қатар (олардың
Штаттардың әкімшілік-территориялық бөлінуінің дәстүрлі бірліктері болып графтықтар табылады.
Француздық модельді ұстанатын елдерде «негативті» басқару қағидасы орын
Қазіргі кездегі әлемдегі елдер заңдарында жергілікті органдардың өкілеттіліктері міндетті
Факультативті өкілеттіліктер ереже бойынша, нақты қаржылық мүмкіндіктерге байланысты жергілікті
Жергілікті органдар айналаны қорғау ісі бойынша да кең құқыққа
Жалпы айтқанда, жергілікті органдарға бақылау жүргізу унитарлы мемлекеттерде орталық
Жергілікті басқару ұғымы әлемнің қазіргі кездегі елдерінде 2 түрлі
жергілікті өкілетті орган, ол әкімшіл-территориалдық бірлікке сәйкес халықпен сайланады;
орындаушы немесе атқарушы орган, олар көбіне өкілетті органдардың шешімдерін
Жергілікті өзін-өзі басқару азаматтардың міндетті түрде өзін-өзі басқаруға қатысуын
Батыс елдерінің мысалдары көрсеткендей, жергілікті деңгей мен орталық арасында
III ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК ЖӘНЕ ЖЕРГІЛІКТІ ӨЗІН-ӨЗІ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІН
3.1. Қазақстандағы мемлекеттік және жергілікті басқару механизмі
Жергілікті өзін-өзі басқарудың негізгі «Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару
Жергілікті өзін-өзі басқару — мемлекеттегі белгілі бір әкімшілік-аумақтық
Мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқарудың экономикалық негізін жергілікті халықтың
Мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқаруда жергілікті атқарушы органдардың маңызы
Әкім —Қазақстан Республикасы Президенті мен Үкіметінің жергілікті
Облыстық (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) әкімшілік Қазақстан Республикасы
Облыстық (республикалық маңызы бар қаланың,астананың) әкімшілікті облыс (республикалық
Әкім облыстық (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) әкімшілікті әкім
Облыстық (республикалық маңызы бар қаланың, астананың)әкімшілік — алқалы орган,
Облыс (республикалық маңызы бар қала, астана) әкімшілігі заңдарға сәйкес:
Облыстың әкімін Қазақстан Республикасы Президенті қызметтен босатады.
Аудандық әкімшілікті аудандық(облыстық маңызы бар қаланың) әкімі басқарады.
Заңда аудандық (облыстық маңызы бар қаланың) әкімнің, сондай-ақ облыстық
Республикалық маңызы бар қаладағы аудандық, аудандық маңызы
Облыс, аудандық (облыстық маңызы бар) әкімінің қызметін ақпараттық-талдау
Қазақстан Республикасы ның 2004 жылғы 11 мамырдағы Заңымен
Облыс (республикалық маңызы бар, астана) әкімшіліктің құзіретіне қосымша мыналар
Облыс әкімиятының бірқатар өкілеттіктері жаңа редакцияда мазмұндалды. Өзгертулер мен
Жергілікті өзін-өзі басқарудың қаржылық механизміне келсек, бұл - өмірді
Жергілікті қоғамдастықтың қаржылық қатынастың қатысушылары; қоғамдастық мүшелері, үй шаруашылығы,
Жақсы басқарудың басты критериі – жауапкершілік. Негізінен жергілікті басқару
Ақпараттың екі бағыты бар: бақылау және басқару. Басқару қойылған
Қаржылық жүйелер басқарудың мүмкіншілігіне және олардың іс-әрекетіне, бөлшектеріне, күрделігіне,
Ақпараттың мақсаты – қадағалау, яғни қорларды мақсаты бойынша пайдалануын
Жақсы және ақпараттанған қаржылық бақылау және бақылау жүйесін бақылау
Ақпарат жарияланып қана қоймай, жеңіл формада, халық түсінетіндей болуы
Жергілікті қоғамдастықтың бюджеті келесілерге жұмсалады: артта қалған, әлсіз дамыған
Мұндағы әрбір маңызды әлеуметтік-экономикалық обьектінің бюджеті жүйенің құрамдас бөлігі
Бұл жергілікті өзін-өзі басқару органдарының дербестігі мен тәуелсіздігі қағидасына
Ендігі жерде мемлекеттік орталықсыздандыру моделін келесі суретпен көрсетіп өтуге
5-кесте.
Мемлекеттік және жергілікті басқарудағы
дербес бюджет сызбасы.
.
Мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының дербестігі мен тәуелсіздігі
Жергілікті өзін-өзі басқарудың қаржылық негізін «ҚР жергілікті өзін-өзі басқару
Жоғарыда айтылғандар ҚР Шет елдерден айырмашылығы, Қазақстанда жергілікті өзін-өзі
Осылайша, біздің ойымызша, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының тиімді қызмет
Қазіргі кезде мемлекеттік басқарудың қатаң вертикалдығы жағдайында және жергілікті
Жергілікті ассоциациялар көмекші сипатқа ие және олар жергілікті өзін-өзі
Мемлекеттік жергілікті басқару органдарының орталыққа байланысының болмауы аймақта біртұтас
Мемлекеттік басқарудың жоғарғы деңгейінде орталықсыздандыру процесін реттеп отыратын арнайы
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджет шегінде толықтай теңестіру
Субвенциялар көлемі бюджеттік жүйенің вертикалды тепе-теңсіздігінің көрсеткіші ретінде территориялы
Шығындардағы субвенция үлесі жоғары болған сайын жоғарыдан бақылау соғұрлым
Республикалық бюджеттен бөлінген субвенциялар:
6-кесте.
Облыстардың атауы
2010ж.
2011ж.
2012ж.
Ақмола 3928 4154 4500
Алматы 5891 6022 8301
Шығыс Қазақстан 275
6304
Жамбыл 2286 3145 4903
Батыс Қазақстан 335 2545 3325
Қостанай
860
Солтүстік Қазақстан 2971 3147 3896
Оңтүстік Қазақстан 5959 7941 12122
Қызылорда 3169 2441 1369
Мұнда субвенцияның динамикалық өсімі байқалады, мұндай жағдай жергілікті органдардың
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі 2 звенолылықпен сипатталады: республикалық звено,
Шетелдерді жергілікті бюджеттің табыстары 4 негізгі бөліктерден құралады: салалық,
Қазақстанның жергілікті өзін-өзі басқару бюджеттері табыстары (2012ж.) келесідей көрініс
7-кесте.
ҚР жергілікті бюджеттерінің құрылымы.
Кіріс көздері Пайыздық көрсеткіші
Салықтық түсімдер 75,6%
Субвенциялар 20,8%
Салықтық емес түсімдер 3,6%
Барлығы 100%
Мұнда көріп отырғанымыздай жергілікті бюджеттің құрылымдарында басымдық салықтық түсімдерге
8-кесте.
Салалық шығындар үлесі.
Облыстар
Облыстардың жалпы ішкі өнімдері
Шығындар үлесі
(%, пайызбен)
Әр адамға шаққандағы ЖҚҚ Қызметтергі шығындар Білім беру Денсаулық
Ақмола 100 75,7 35,5 24,8 10,2 5,2 67,4 32,0
Ақтөбе 100 62,2 31,9 14,0 15,4 4,9 52,1 26,2
Алматы 100 76,8 50,5 16,2 6,1 4,4 63,3 40,8
Атырау 100 28,2 10,9 11,2 2,5 3,6 18,11 8,8
Шығыс Қазақстан 100 46,5 21,8 15,3 6,3 3,1 56,0
Жамбыл 100 79,9 41,5 23,4 11,6 3,4 74,8 38,5
Батыс Қазақстан 100 77,1 38,8 21,4 11,8 5,1 53,4
Қарағанды 100 53,3 13,8 16,5 8,5 4,5 44,4 20,0
Қостанай 100 65,2 31,7 20,5 7,8 5,2 61,0 27,8
Қызылорда 100 69,5 28,3 26,7 9,7 4,8 68,3 26,4
Маңғыстау 100 38,9 16,7 12,9 5,0 4,3 30,9 14,4
Павлодар 100 61,1 31,8 17,8 10,1 4,9 60,2 28,5
Солтүстік Қазақстан 100 74,4 39,1 23,0 8,7 3,6 63,9
Оңтүстік Қазақстан 100 80,3 40,2 23,2 7,9 9,0 72,3
Астана қ. 100 20,7 7,4 6,6 2,8 3,9 19,6
Алматы қ. 100 27,1 10,6 10,0 3,9 2,6 26,9
Барлығы 100 50,1 23,6 15,5 6,7 4,3 45,1 22,0
Жоғарыда көрсетілген кесте жалпы қосылған құнда аймақтар бойынша жан
Кестеден көріп отырғанымыздай, Атырау, Маңғыстау және Алматы қалаларында ЖҚҚ-ң
Осылайша, жергілікті басқару органдарының әлеуметтік қызметтерге шығыстары ЖІӨ
Жергілікті және республикалық бюджеттердің шығыстық өкілеттіліктері және жауапкершілігі
республикалық және жергілікті бюджет шығыстарын бөлуде ифнвентаризация жүргізу;
бюджеттік заңдарға өзгерістер енгізу қажет. Ол заң бюджетті нақтылайтын
обьективті қажеттіліктердің әрбір бюджеттік жүйенің, қаржылық, ресурстық және басқа
Жергілікті өзін-өзі басқарудың бюджеті сұрақтарын шешу үшін халықтан жиналатын
Жергілікті өзін-өзі басқарудың қаржыландыру көздері:
- халықтың ерікті түрде өзіне-өзі салық салуы түріндегі жергілікті
- жергілікті қоғамдастықпен құрылған шаруашылық субъектілерінің табыстарынан шегерімдер;
- жергілікті қоғамдастыққа тиесілі мүліктерді жалға беру арқылы түскен
- заңды және жеке тұлғалардың ерікті қаржылай көмектері
- жергілікті өзін-өзі басқаруды мемлекеттік қолдау тәртібінде әртүрлі бюджеттерден
9-кесте.
Қазақстан Республикасындағы бюджеттік жүйенің моделі.
Мемлекттік
басқару
Республика
Республикалық бюджет
Облыс, республикалық маңызы бар қалалар
Жергілікті бюджеттер (аймақтық бюджет)
Қалалар, кенттер,қалалық аудандар
Қалалық муниципалды бюджеттер
Ауылдық муниципалды бюджеттер
Аталған қаржыландыру көздерінің есебінен жергілікті қоғамдастықтың табыстары мен шығындары
3.2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік және жергілікті басқару жүйесін жетілдіру
Жергілікті өзін-өзі басқару үшін заңнамалық негізді әзірлеу мен енгізуге
1997 жылы «Жергілікті өзін-өзі басқару туралы» заң әзірленді, бірақ
«Жергілікті өзін-өзі басқару туралы» заңның әлі күнге дейін қабылданбай
Бір кездері Үкімет Парламентке мемлекеттік басқаруды аудандық деңгеймен шектеп,
Бүгінгі таңда жүйені өмірге енгізу үшін аса маңызды жағдайлар
Қазіргі уақытта арнайы құрылған салааралық Комиссия «Қазақстан Республикасындағы жергілікті
Жергілікті өзін-өзі басқарудың арнайы сайлау органдарын құру көзделуде, олардың
Жергілікті өзін-өзі басқарудың қарауына жергілікті деңгейдегі барлық түбегейлі мәселелерді
«Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқару туралы» заңның жобасы әзірленіп,
Осымен байланысты Үкіметтің іс-қимылдары жоспарына ұсыныстар жобасымен көзделіп әзірленген
Мемлекеттік және жергілікті басқару органдары – бұл мемлекеттік құрылымдары
2010 жылдан бастап аудандық деңгейдегі ауыл-селолар және кенттер, сонымен
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің құрылуына орай жұмыс тобының мүшелері
Өткен жылы сонымен қатар, жекелеген аудандар әкімдерін алғашқы эксперименттік
Белгіленген ереже бойынша, облыс әкімі кем дегенде екі кандидатты
Жергілікті өзін-өзі басқару заңына сәйкес сайланған билік пен өкіметтік
Еліміз осы маңызды үрдістердің бастау алар кезеңінде отырғанын ескеріп,
Әділет министрлігі ұсынған жоба бойынша жергілікті өзін-өзі басқару ең
Қазақстан азаматтарының әкімдерді сайлауы жайлы алғашқы идея 1996 жылы
Негізгі заң жобасы әзірленді. Мемлекеттік комиссия жергілікті өзін-өзі басқару
Бұл мәселеде қазақстандық билік саяси прогресс танытып отыр. Әлемде
Жаңа заң жобасында бұрынғы нұсқалардағы қосымша тұстар ескеріліп, мемлекеттік
Бұл құрылым қандай көздерден қаржыландырылады деген сұрау ең негізгі
мемлекеттік бюджеттен бөлінетін қаржы;
жергілікті қауымдастық өкілдері өз еріктерімен төлеген төлемдер;
ақылы қызмет көрсету түрлерінен түсетін қаражат;
жергілікті муниципалдық мүлік;
Қазақстан Республикасының заңнамаларында рұқсат етілген көздерден түсетін қаржылар.
Тұтастай алғанда, жергілікті өзін-өзі басқару туралы заңды қабылдау мен
ҚОРЫТЫНДЫ
Н.Ә.Назарбаев 2012 жылы Астана қаласында өткен мемлекеттік комиссияның отырысында
Соңғы жылдары мемлекеттік құрылымының либерализациасы мен демократизациасы шараларының нәтижесінде
Бүгінгі күндегі Қазақстандағы мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқарудың даму
Қазақстандағы демократиялық бастамаларды дамыту үшін халықтың территориалды біртектілігі үлкен
Батыстың өзін-өзі басқару тәжірибесін зерттеу нәтижесінде берілген басқару жүйесі
Ағылшын-саксон үлгісінде жергілікті органдар оларға заңмен берілген өкілеттіктер шегінде
Жергілікті өзін-өзі басқарудың континенталдық немесе француз үлгісі жергілікті жерлердегі
Мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқарудың аралас үлгісінің ерекшелігі континенталдық
Мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқарудың үлгілері арасындағы өзгешелік біртіндеп
Қазақстанның да ерекшеліктері бар, оларды мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз. 1995ж.
«Қазақстан - 2030» стратегиясы. Н.Ә.Назарбаев. Алматы қаласы, Білім баспасы.
«Қазақстан Республикасындағы жергiлiктi мемлекеттiк басқару және өзiн-өзi басқару туралы»
Мемлекеттік басқару теориясы . Ихданов Ж., Сансызбаева Ғ.Н.,
«Саясат» журналы. 2012 жыл.
«Егемен Қазақстан» Республикалық газеті. 2013 жыл.
Закон об административно-территориальной структуре Казахстана.
www.minfin.kz
Анимица Е.Г., Тертышный А.Т. Основы месного самоуправления, Москва, 2006
www.stat.kz
М.Б.Кенжегузин, С.А.Абдуллаев, «Децентрализация государственного управления», Алматы, 2006 г.
Кемел М. «Жергілікті өзін-өзі басқару, бүгін және ертең».
www.kyzmet.kz
Танкиева А. «Жергілікті өзін-өзі басқару» - «Қаржы-Қаражат» журналы.
А.Төлеуханқызы. «Басқарудың тиімділігі мен мөлдірлігін арттыру - өмір талабы»
Кубаев К.Е. «Мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқару негіздері».
www.akorda.kz
Қазақстан Республикасы аудандарының облыстық маңызы бар қалалары әкімдері сайлауын
www.minjust.kz
Мырзатаев Н. «ҚР ауыл, округ әкімдерін тағайындау мен сайлаудың
www.nur.kz
www.baq.kz
Н.Ә.Назарбаев: «Қазақстан - 2050» стратегиясы
«Заң және заман» журналы - №6. Маусым 2011.
«Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру - мемлекеттiк саясаттың басты мақсаты»
«Әлеуметтік-экoнoмикалық жаңғырту – қазақстан дамуының басты бағыты» - ҚР
«Сыбайлас жемқoрлық» - Наукенoв М.O. Алматы қаласы. 2009 жыл
1
ҚАРЖЫЛАНДЫРУ КӨЗДЕРІ
ДЕЛЕГЕРЛЕНГЕН БЮДЖЕТ
ӨЗІНДІК БЮДЖЕТ
ҚАРЖЫЛЫҚ БАСҚАРУ МЕХАНИЗМДЕРІ
БЮДЖЕТТІК ТЕҢДЕСТІРУ
ШЫҒЫСТЫҚ ӨКІЛЕТТІЛІКТЕРДІ БӨЛУ
САЛЫҚТЫҚ ӨКІЛЕТТІЛІКТЕРДІ БӨЛУ
БЮДЖЕТТІК ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛГЕНДІК ДЕҢГЕЙІ
ТАБЫСТЫҚ МҮМКІНДІК
ШЫҒЫСТЫҚ ҚАЖЕТТІЛІК
ҚАРЖЫЛАНДЫРУ КӨЗДЕРІ
ДЕЛЕГЕРЛЕНГЕН БЮДЖЕТ
ӨЗІНДІК БЮДЖЕТ
ҚАРЖЫЛЫҚ БАСҚАРУ МЕХАНИЗМДЕРІ
БЮДЖЕТТІК ТЕҢДЕСТІРУ
ШЫҒЫСТЫҚ ӨКІЛЕТТІЛІКТЕРДІ БӨЛУ
САЛЫҚТЫҚ ӨКІЛЕТТІЛІКТЕРДІ БӨЛУ
БЮДЖЕТТІК ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛГЕНДІК ДЕҢГЕЙІ
ТАБЫСТЫҚ МҮМКІНДІК
ШЫҒЫСТЫҚ ҚАЖЕТТІЛІК
ӨЗІНДІК БЮДЖЕТ