Жоспар
Кіріспе 3
1 Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысын басқару 9
1.1 Мемлекеттің қаржысын басқару 11
1.2 Қаржылық бақылаудың мәні мен маңызы 12
1.4 Қаржылық бақылаудың сыныптамасы 16
1.5 Аудиторлық бақылау (аудит) 23
1.6 Қаржылық бақылаудың әдістері 25
1.7 Қаржылық бақылауды ұйымдастыру 29
Қорытынды 37
Әдебиеттер 39
Кіріспе
Қаржыны басқару — бұл қаржыны және шектесуші экономикалық және
Қаржыны басқарудың мақсаты макроэкономикалық теңгерілімдікте, бюджет профицитінде, мемлекетгік борыштың
Қаржыны басқарудың негізіне мына қағидаттар қойылған:
басқарудағы демократизм;
қаржы мәселелеріне саяси тәсіддеме (көзқарас);
басқарудағы экономикалық және әкімшілік әдістердің оңтай-лы үйлесуі (үштасуы);
басқарудың ғылымилығы;
орталықтандырылған, салалық және аумақтық басқарудагы келісушілік;
басқарудағы жауапкершілік;
шаруашылық шешімдерінің сабақтастығы.
Қаржыны басқарудыц екі аспектісін ажырата білген жөн: біріншіден, мемлекет
Қаржыны басқаруга гылыми көзқарас қаржы қатынастарының әрбір сферасында, олардың
Қаржы қатынастарының әрбір сферасы мен әрбір буынында бас-қару субъектілері
Қаржылық ақпараттық ғьшыми негізделген жоспарлау мақса-ты үшін де, сондай-ақ
Жоспарлау (болжау) қаржыны басқарудың жүйесіңде маңызды орын алады. Бүл
Үйымдастыру — басқарудың барлық буывдарының жөнге са-лынғандығын, айқындығын, қаржы
Қаржыны басқаруды дүрыс үйымдастырудың маңызы зор. Көбінесе қаржыны оперативті
Қаржылық реттеу — бүл жоспарлы тапсырмалардың орында-луы үшін қаржы
Бақылау- басқарудың элементі ретінде жоспарлау процесінде де, сонымен бірге
Қаржыны басқаруда басқа кез келген басқарылу жүйесіндегідей басқарудың объектілері
лады. Қаржы қатынастарын олардың сфераларына сөйкес объектілердің екі тобын
Кәсіпорыңцарда және ұлттық шаруашылық саласында қаржы-ны басқаруды кәсіпорындардың, үйымдардың
Нарықтық экономиканың қалыптасып, дамуы жағдайындағы қаржыны басқару қаржы бойынша
Өткен кездің оңтайлы тәжірибесіне келеңсіз қарау қаржының дамуына, оны
Тәжірибе көрсетіп отырғандай, мемлекеттің қаржысын басқа-рудың қолданылып жүрген жүйесінің
Біріншіден, өкіметтік операцияларды қамтудың толық еместігі.
Қазіргі кезде өкіметгік операциялардың едәуір бөлігі, биліктің аймақтық жөне
Екіншіден, түсімдерді уақтылы алуға жеткілікті бақылау жа-самау.
Қаржы министрлігі, Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі бұл проблемаларды
Үшіншіден, мемлекеттік бюджет тапшылыган қаржыландыру жүйесінің кемшіліктері. -
Бүрынғы КСРО-да мемлекеттік бюджеттің тапшылығын қар-жыландырудың дәстүрлі көзі үзақ
Мемлекеттік бюджет тапшылығын жабудың баламалы қаржы көзі ретінде пайдалануға
1 Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысын басқару
Бұл буынның қаржысын басқаруды министрліктердің, ведомстволардың, концерндердің, ассоциациялардың, қоғамдардың,
Қоғамдық ұйымдардың қаржысын осы ұйымдардың қаржы бөлімдерімен топтары басқарады.
Министрліктер мен басқа жоғарғы органдардың қаржы бас-қармаларының аппараты жиынтық
Қаржы жүйесінің бүл буынында нарық жағдайында басқару қаржы менеджменті
Кәсіпорындарда қаржы менеджментінің объектілері мыналар болып табылады: жылжымайтын және
Қаржы менеджменті уәждемелерге — адамдардың немесе үжым-дардын қажеттіліктері мен
Шаруашьшық жүргізуші субъектілердің қаржы бөлімдері (служ-балары) кредит және есеп
Шаруашылық серіктестіктерінде қаржыны басқаруда басқа функциялармен қатар, жоғарғы оргавдар
Қаржы бөлімінің қүрылымы әдетте болжаңды-талдамалық, есеп-қисап, шағым, оперативтік-қаржылық жүмыстың
Қаржы-өтім бөлімдері бюджетпен, банктермен, жоғарғы үйым-дармен есеп айырысу жөніндегі,
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы службалары-ның маңызды міндетгері мыналар болып
табысты немесе пайданы өсірудің жолдарын іздсстіру жөне рентабелділікті арттыру;
ендіріс, күрделі қаржылар, жаңа техниканы ендіру және басқа жоспарлы
1.1 Мемлекеттің қаржысын басқару
Қаржыны басқару стратегиялық, яғни қаржыны жалпы басқару және оперативтік
Қазақстан Республикасы Президентіне көп жағдайда Президент аппараты арқылы қаржыны
республикалық бюджетті әзірлеу және оның атқарылуы туралы есеп беру
Республикалық бюджет комиссиясын қүрады, ол туралы қағвданы бекітеді, оның
Қазақстан Республикасының аумағында төтенше мемлекетгік бюджет енгізу туралы шешім
мемлекеттегі жағдай мен республиканың ішкі және сыртқы саясатының негізгі
5) Қазақстан Республикасының Үлттық қорын басқаружөніндегі кеңес қүрады және
6) Қазақстан Республикасындағы төтенше немесе соғыс жағдайларында тиісті қаржы
Қаржыны жалпы басқару Қазақстан Республикасының заң шығару қызметін жүзеге
1.2 Қаржылық бақылаудың мәні мен маңызы
Қаржылық бақылау - қаржы жүйесінің барлық буындарының ресурстарын жасау,
Қаржылық бақылау қаржыны басқарудың функциялық элементтерінің бірі. Ол басқарудың
Қаржылық бақылаудың болуы экономикалық категория ретіндегі қаржыға бақылау функциясының
Сөйтіп, бақылау функциясы каржыны бақылаудың құралы ретінде пайдалану үшін
(Бакылау функциясы — каржының ішкі касиеті, ал каржыльщ бакылау
Ғылыми негізделген каржы саясатын, тиімді каржы механизмін калыптастыруға жәрдемдесу
Қаржьшык бақылаудың өзгешілігі — оның ақша нысанында жүзеге асырылатындығында.
Қаржылық бақылау мыналарды тексереді: экономикалық заңдар талабының сақталуы; жалпы
Қаржылық бақылаудың іс-әрекетшің сфврасы бақылаудың баска түрлерімен: әкімшілік, күкықтык,
1.қаражаттардың жүмсалуын тексеру (шығыстардың сұралған сомаларға сәйкестігі және мемлекет
2каржы жүйесінің барлық буындары бойынша мемлекеттік ресурстарға каражаттарды жүмылдырудың
3есеп және есепте мекағидаларының сакгалуын тексеру
Бақылауды жүзеге асырудың негізгі кагидаттары мыналар болып табылады:
бакылаудың реттвлілігі, жаппайлылығы, әмбебаптылыгы,
бакьілаудың превентивтілігі, яғни оның алдын алу сипаты;
әрекетгілік, нақтылық, жариялылық — бүларға бақылау жүмысын дүрыс үйымдастырғанда,
бақыладудың алаламаушылығы (біреуге тартпаушылык);
бақылау органдары кызметкерлерінің тәуелсіздігі.
Каржылык, тәртіп — бұл белгіленген үйғарымдардың және мемлекеттің, оның
Қаржьілық бақылаудың міндеттерін, олардың түрлерін, нысандары мен әдістерін, субъектілері
кдрастьгоған жен, яғни ол микро- немесе макродеңгейде жүргізіледі.
Макродеңгейдегі кяржылық бакылау - бұл бүкіл мемлекет аукымында қаржыны
болып табылады:
ақшалай қаражаттардың орталыктандырылаған қорларын калыптастырып, тиімді пайдалану процесін камтамасыз
қаржы кдтынастарын іске асырудың колданылып жүрген нысандары мен әдістернің
Жиынтық каржы жоспарлары (сметалары), аумакгык, салалық түрғыда олардың аткарылуы
Биліктің заң шығарушы органдары мен басқарудың мемелкеттік органдары бұл
Микродеңгейдегі каржылык бақылау — меншіктің барлық нысанындағы шаруашьшық жүргізуші
Микродеңгейдегі каржылык бақылаудың міндеттері:
1.кәсіпорындардың каржы саласындағы қолданылып жүрген заңдардың сакгалуын кэмтамасыз ету;
2.шаруашылык жүргізуші субъектілердің бюджет алдындағы міндеттемелерін орындауының дер кездігі
3. қаржы ресуртстары өсуінің ішкі өндірістік резервтерін табу;
4.ресурстардың барлық түрлерін үгымды пайдалануға, бухгалтерлік есепті дұрыс жүргізуге,
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің каржы-шаруашылык, қызметі бұл деңгейде бакьілаудың объектісі,
1.4 Қаржылық бақылаудың сыныптамасы
Қаржылық бақылаудың сыныптамасы субъектілерді айырмашылықтарға, бақылау іс-қимылдарын жүргізудің уақытына,
Қазақстан Республикасының казіргі қаржылық бақылау жүйесі оны жүзеге асыратын
Мемлекеттік каржылық бақылау (сыртқы және ішкі) — мемлекетгік каржылык,
Мемлекеттік қаржылық бақылау объектілері — Қазакстан Республикасының Үкіметі, жергілікті
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдары — Республикалық бюджеттің аткарылуын бақылау
Мемлекетгік каржылық бақылау мынадай типтерге бөлінеді:
1.сәйкестікке бакьілау жасау — мемлекеттік қаржылык бақылау объектісі кызметінің
2.каржылык есептемені бакылау — мемлекеттік қаржылық бакылау объектісінің қаржылық
және уақыттылығын бақылау.
Тиімділікгі бақылау — мемлекетгік каржьшық бақылау объектісінің республикалық немесе
Мемлекеттік каржылык бақылау мынадай түрлерде жүзеге асырылады:
кешенді бакылау — мемлекеттік каржылық бақылау объектісінің нақгы кезеңдегі
үстеме бақылау — мемлекеттік қаржылық бакылау объектісіне кдтысты ақпарат
Мемлекеттік қаржылық бақылауды жүргізу құпиялылық режімін қамтамасыз ету ескеріле
Мемлекеттік қаржылық бақылау стандарттарын мемлекеттік қаржылык бакылау оргаидары, мәслихатгардың
Бақылау нәтижелері бойынша мынадай актілер кабылданады:
1 қорытынды — Республикалык бюджеттің аткдрылуын бакылау жөніндегі есеп
негізінде жасайтын қүжатты;
2 Республикалык бюджеттің аткарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің кдулысы
отырысында алкалы негізде кабылданатын және оның бақылау нәтижелері бойынша
аткдрылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің кдулысын ол арналған барлык
3 мәслихаттың тексеру комиссиясының кдулысы — белгіленген тәртіппен кдбылданған
аткдрушы оргавдар мен тиісті жергілікті бюджеттер қаражаттарын пайдаланатын немесе
кызмет көрсететін ұйымдар орындауға міндетті күжат;
4 ұсыным — Республикалық бюджеттің аткдрылуын бақылау жөніндегі есеп
кемшіліктерді жою үшін, сондай-ақ құкық қорғау органдарына Кдзақстан Республикасының
жіберетін күжаты;
5 нүскама — ішкі бақылау жөніндегі орталық уәкілетті органның
жою туралы мемлекеттік органдар мен баскд да үйымдардың лауазымды
6 бақылау актісі — мемлекеттік қаржьшық бакылау органдары, мәслихаттардың
жасаған күжат;
7 бақылау жүргізу туралы есеп — белгілі бір уақыт
Сыртқы бакылауды:
1 республикалык деңгейде — Республикалық бюджеттің аткдрылуын бақылау жөніндегі
2 жергілікті деңгейде мөслихаттардың тексеру комиссиялары жүзеге асырады.
Республикалық бюджеттің аткдрылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті Қазақстан Республикасының
Республикалық бюджеттің аткарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті туралы ережені
Мемлекеттік каржылық бақылау жалпымемлекеттік және ведомстволык, бақылау аркылы жүзеге
Жалпымемлекетгік каржылык бақылау ведомстволык бағыныштылығы мен меншік нысанына қарамастан
Мемлекеттік каржылар жүйесінде бақылау салықгық, бюджеттік бакылау, сақтық және
Салыктык, бақылау салық заңнамасының аткарылуы, бюджетке салық және басқа
Барлык өкілетті органдар қаржылық бақылауды тиісті бюджеттің жобасын және
Ведомствольщ каржылық бакылау жеке министрліктің, ведомствоның өкілдіктері шегінде олардың
Ведомстволық бақылау шеңберінде ішкішаруашылыкгьщ бакылау яғни накгылы шаруашылық жүргізуші
Ішкішаруышылыкгык бақылаудың мақсаты есеп саясатын да коса алғанда, субъектінің
Нарыкгық қатынастар жағдайында ішкішаруашылыктық бақылау оның бұрынғы ұғынысындағы өзінің
Кргамдык, крржыльщ бакылау — бұл түрлі коғамдык үйымдардың бақылауы.
Аудиторльщ бакылау — ведомстводан тыс тәуелсіз қаржылық бақылау. Оны
Шетеддік аудиторльщ уйымдар Қазақстан Республикасында аудиторлык, қызметті тиісті аудиторлык
Бақылаудың мұндай нысандары бақылаушы органдардың көбісінің қызметіне тән.
Қаржъшык алдын ала бакшгау акдіа қорларын жасау, бөлу және
Агымдагы каржылық бакылау қаржы жоспарларының аткарылу процесінде, шаруашьшық- каржы
Кейінгі (келесі) каржыльщ бакылау — каржы операцияларын жасағаннан кейін
1.5 Аудиторлық бақылау (аудит)
Қаржылық бақылауды жетілдірудің аса маңызды бағыттарының бірі қаржылық бақылаудың
Нарықгық реформалардың терендей түсуі жағдайыңдағы каржьшық бақылау жуйесінің ажырағысыз
Аудиторлық палата коммерциялық емес, тәуелсіз, кәсиби, өзін-өзі баскаратын және
Қаржы аудиты деп оған уәкілеттігі бар үйымдар мен мамандардың
Аудит дамуының тарихы өзінің бастауын Үлыбританиядан алады, мүнда XIX
Тексеріс кызметі бірінші кезекте мемлекеттің мүддесін қорғайды, бұзушылыктарға ықпал
аудит кезінде тексеруші ұйым мен бакылаудың объектісі арасындағы байланыстар
аудиторлық қызметті клиент немесе оның келісімен аудиторлык корытындыны алуға
аудиторлық тексерудің тиімділігін клиент аудитке жүмсалған шығындар мен аудиторлық
аудиторлық тексерудің нөтижелері юіиентке арналған аудиторлық қорытынды мен ұсыныстарда
аудиторлар алынған акдарат пен аудит нәтижелерінің құпиялығын Ісамтамасыз етуі
Аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың жүргізетін қызметтері сан алуан. Оны
1.6 Қаржылық бақылаудың әдістері
Тексеріс кызметі бірінші кезекте мемлекеттің мүддесін қорғайды, бұзушылықтарға ықпал
аудит кезінде тексеруші ұйым мен бакылаудың объектісі арасындағы байланыстар
аудиторлық қызметті клиент немесе оның келісімен аудиторлык корытындыны алуға
аудиторлық тексерудің тиімділігін клиент аудитке жүмсалған шығындар мен аудиторлық
аудиторлық тексерудің нөтижелері юіиентке арналған аудиторлық қорытынды мен ұсыныстарда
аудиторлар алынған акдарат пен аудит нәтижелерінің құпиялығын Ісамтамасыз етуі
Аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың жүргізетін қызметтері сан алуан. Оны
өнімнің өзіндік құнына жатқызудың дұрыстығын тексеру және т.б.
Экономикалык талдау — бұл объектінің шаруашылық-қаржы қызметіне баға беру;
Экономикалық талдауды шаруашьшык органдардың өздері де, сонымен бірге бақылаудың
Тексерулер мен қарап шыгуды бақылау органдары шаруашылық жүргізуші субъектілердің
Қаржылық бақылаудың негізгі әдісі — тексеріс — кейінгі (келесі)
әр тұрлі органдар жүргізеді. Тексеріс бұл органдардың жоспары бойынша
Тексеру объектісі бойынша құжаттык,, нақгылы, толық (жаппай), іріктемелі (ішінара)
Кужаттык тексерісті жүргізген кезде есептер, сметалар ғана емес, сондай-ақ
Накгьшы тексеріс кұжаттарды ғана емес, сонымен бірге қолда бар
Толык тексеріс деп белгілі бір кезендегі шаруашылык жүргізуші субъектілерің
Іріктемелі тексеріс кезінде бакылау каржы-шаруашылык кызметінің әйтеуір бір жағына
Экономикалык талдау — бұл объектінің шаруашылық-қаржы қызметіне баға беру;
Экономикалық талдауды шаруашьшык органдардың өздері де, сонымен бірге бақылаудың
Тексерулер мен қарап шыгуды бақылау органдары шаруашылық жүргізуші субъектілердің
Қаржылық бақылаудың негізгі әдісі — тексеріс — кейінгі (келесі)
әр тұрлі органдар жүргізеді. Тексеріс бұл органдардың жоспары бойынша
Тексеру объектісі бойынша құжаттык,, нақгылы, толық (жаппай), іріктемелі (ішінара)
Кужаттык тексерісті жүргізген кезде есептер, сметалар ғана емес, сондай-ақ
Накгьшы тексеріс кұжаттарды ғана емес, сонымен бірге қолда бар
Толык тексеріс деп белгілі бір кезендегі шаруашылык жүргізуші субъектілерің
Іріктемелі тексеріс кезінде бакылау каржы-шаруашылык кызметінің әйтеуір бір жағына
Такырылтьщ тексерістер бір үлгідегі бірнеше кәсіпорындарда, мекемелерде немесе бірнеше
Тексерістердің тәсілдерг. материалдық құндылыктарды түгендеу, кассадағы нақтылық ақша каражаттарын
аттык және ыңғайласпа текс Әрбір тексеріс пен тексеру мұкият
Әзірлік жұмысының негізінде тексеріс немесе тексерудің бағдарламасы, оның негізінде
Тексеріс немесе тексеруді жүргізудің бүкіл процесі бірнеше кезендерден тұрады:
Тексеріс немесе тексеруді жүргізудің нәтежиелігі көбінесе жасалынған актінің сапасына
1.7 Қаржылық бақылауды ұйымдастыру
Қаржылық бақылаудың тиімділігі көп жағдайда оны ұтымды ұйымдастырумен, бақылаудың
Жалпымемлекетгік каржылык, бакылауды мемлекеттік билік пен баскарудың мына органдары
Құқықтық мемлекет құрылысының түжырымдамасын негіздей отырып каржылык бақылауы жүзеге
мемлекеттік бюджеттің шығыстарын шамдандыратын кез келген шараларды бекіткен кездегі;
бюджеттегі шығыстарды кэбылданған зандардың мақсаттарына сәйкестігін тексеру кезіндегі;
бюджеттің жасалуына тексеріс кезіндегі мемлекеттік шығыстар болып табылады.
Қазақстан Республикасы Парламенті мыналарға бақылауды жүзеге асырады:
бюджет ресурстарының түсу көздеріне, оларды үкіметтің де, заңнамалық органның
мемлекеттік меншікті пайдаланудың, мемлекеттік кәсіпорындардың жүмыс тиімділігіне, мемлекеттік меншікті
арнаулы корлар кдражаттарының пайдалануына;
Парламенттің алдын ала бақылауының негізгі мақсаты осы нақгы саяси,
Ел басының жарлыктарының, каульшарының және өкімдерінің аткдрылуын бақылауды ұйымдастыру,
Республикалық бюджеттің аткарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті Кдзакстан Республикасының
Республикалык бюджеттің аткарылуына бақылау жасау жөніндегі есеп комитетінің негізгі
республикалық бюджеттің аткарылуы жөніндегі заңдар мен баска нормативтік актілердің
еншікті мемлекет иелігінен алуға жөне жекеш республикалык бюджеттің аткарылуымен
мемлекеттік қаржылык бақылау объектілерінің республикалық бюджеттің түсімдері мен оның
республикалык бюджеттік бағдарламалардың орындалуына және мемлекеттің кажеттіліктерін каржьшандыруға бөлінетін
бюджеттік инвестицияларды бакылауды жүзеге асыру;
Кдзақстан Республикасының Парламентіне кдрауға республикалық бюджеттің орындалуы туралы есепті
Қазакстан Республикасының Үкіметіне бақылау сферасында кең өкілеттіктер берілген. Үкімет
Өздерінің өкілеттігіне карай бақылау функцияларын жергілікті жердегі аткдрушы органдар
Қаржы министрлігі, оның Каржылык бакылау комитеті және аумакдық қаржы
Мемлекеттік бакылауды Қаржы министрлігінің заңи тұлға кұқығындағы Крзынашылық комитеті
Қаржы министрлігінің Салық комитеті, оның аумақтық органдары есептелген салық
Экономика мен қаржы қызметі сферасында каржы тәртібін сакгауға Қазақстан
Агенттік (қаржы полициясы) органдарьшың негізгі міндеттері мыналар болып табьшады:
екілеттігі шегінде мемлекеттің экономикалық кдуіпсіздігін, кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің, қоғам
камтамасыз ету;
салықгарды төлеуден жалтарынуға байланысты қылмыстардың, экономика мен қаржы саласындағы
аддын алу, оларды аныктау, жолын кесу, ашу және тергеу;
экономика саласындағы сыбайлас жемқорлық пен қылмысқа қарсы күрес ісінде
Агенттік (каржы полициясы) органдарының карауына жатқызылған мәселелер бойынша халыкаралық
Агенттіктің (каржы полициясының) аумакдык және мамандырылған органдары тиісті әкімшілік-аумакгық
Экономикалык қауіпсіздікті камтамасыз ету мақсатында экономика және қаржы қызметі
Барлық деңгейлердің өкілдікті органдары (маслихаттар, депутаттардың жиналыстары) қаржылық бақылауды
Қаржы органдары жүргізетін бақылау барлык нысанда жүзеге асырылады және
Ведомстволык каржылык бакылауды республика министрліктері, ведомстволары, жергілікті органдардың баскармалары
Ішкішаруашылыктык бақылауды шаруашьыык жүргізуші субъектілердің экономикалық службалары (бухгалтериялар, қаржы
Қоғамдык, каржылык бакылауды еріктілік және ақысыз негізде топтар, жекелеген
Нарықка өту жағдайында қаржылық бақылаудың рөлі мен маңызы артпаса
Баскарудың әкімшілік нысанынан нарыктық нысанына ету кезеңіндегі қаржылық бақылау
Нарықтык. қатынастар жағдайында экономикалық тұтқалар мен ынталандырмаларға жақсы бақылаушылар
Қорытынды
Баскару адам қызметінің барлық аясына, соның ішінде қаржы қызметіне
Адамдардың саналы, мақсатты қызметі ретіндегі басқару эко-номикалық заңдардың объективті
Қаржылык. бақылау - қаржы жүйесінің барлык буындарының ресурстарын жасау,
Қаржылық бақылау каржыны баскарудьщ функциялық элементтерінің бірі. Ол баскарудың
Қаржылық бақылаудың болуы экономикалық категория ретіндегі қаржыға бақылау функциясының
Сөйтіп, бақылау функциясы каржыны бақылаудың құралы ретінде пайдалану үшін
Әдебиеттер
3