Мазмұны
Кіріспе
І тарау. Араб халифатының пайда болуы.
Мемлекеттің пайда болуы.
Мемлекет дамуы кезеңдері.
ІІ тарау. Араб халифаптының қоғамдық-саяси құрылысы.
Қоғамдық құрылысы.
Мемлекеттік құрылысы.
ІІІ тарау. Мұсылман құқығы.
Құқық көздері.
Отбасылық және мұрагерлік құқық ерекшеліктері.
Меншік қатынастарын құқықтық реттеу.
Қылмыс, жаза, сот ісі.
Қәзіргі кезеңдегі мұсылман құқығы.
Қорытынды
Әдебиеттер
Кіріспе
Араб халифаты мемлекеті және оның құқығының тарихы орта ғасырлар
Қоғамдық өмірдегі жалғыз ғана реттеуші заң ретінде шариғатты ұзақ
Айтарлықтай маңызды орын алатын жағдайдың бірі - мешіт ұзақ
Арабтар жаулап алу кезіңдегі шариғат шарттары құқық ретінде Египет,
Ұзақ уақыт бойы ақсүйектер мен діни үкімет бір адамның
Бұл жағдай сапасы жағынан алғанда шариғат қолданыстағы бірден бір
Осы күндері мұсылман елдерінің көпшілігінде мемлекеттік ақсүйектер ұйымдары құрылған,
Көбіне ислам дінінің прогрессивті рөлі де болатынын ескеру керек.
Араб қоғамының дәстүрін арнайы бақылап, оны жүйелі түрде зерттеп-зерделеудің
Араб халифатының тарихын зерттеу шартты түрде бірнеше кезеңге бөлуге
Жұмыстың мақсаты Араб халифатының дербес құбылыс есебіндегі, объективтікті шындыққа
Жұмыс кіріспе, үш тарау және қорытындыдан тұрады
І тарау.
Араб халифатының пайда болуы.
1. Мемлекеттің пайда болуы.
ҮІ-ҮІІ ғасырларда Аравиядағы әлеуметгік қатынастар Мұхаммед нанымының қарсаңында өте
Өзара әлеуметтік тендік жағдайында шаруалар қауым болып өмір сүрді.
Мұндай жағдайда оқудың кең таралуы табиғи нәрсе. Дін әділетсіз
Исламның дамуы кезеңінде Аравияның қоғамдық құрылысы өзінің белгілі бір
Зарен күрейіш тайпалары басымырақ шоғырланған Мекке аймағында ол ерекше
Алдыңғы қатарлы жағдайды олар құдай Алла атымен иемденді және
Арабияның географиялық жағдайы, оның саудаға ежелгі уақыттан араласуы Шығыс
Ислам Мұхаммедтің атымен байланысты және оған дейінгі жергілікті пайғамбардың
Тұрмысын түзеп алғаннан кейін сауданы тастап діни, тәртіп жұмысына
Мұхаммедтің дін уағыздау жұмысының табысы былай келесумен болды, жаңа
Арабтардың атақты адамдары бір құдайға бағыну идеясының артықшылығын түсінді,
Мединелік пайғамбар жағындағылар бейбіт түрде қалаға кірді, ал күрейші
Меккенің басшы топтары Мүхамедті билеуші ретінде қабылдады. 632 жылы
Жаулап алу соғысының негізгі оңай баюға ынталандыру болды. Жаулап
Ислам діні қабылданған аймақтарда арабтандыру жұмысы жүргізіліп, жергілікті тіл
Иранда, Закавказьеде, Орта Азияда және Ауғанстанда арабтардың экономикалық саясаты
Феодалдардың үздіксіз қанауынан шаршаған аймақтарда бейбіт тұрғындар исламның көпшілігінде
Исламның шарттары өмірдің ең керекті нәрселеріне әсер ететіні байқалды.
2. Мемлекет дамуы кезеңдері.
Араб халифатының тарихын шартты түрде 3 кезеңге бөлуге болады:
VII ғасырда араб тайпаларында рулық-тайпалык қатынастардың ыдырауы басталды. Араб
VII ғасырдың ортасында Аравияның бір исламдық мемлекетке — халифатқа
Омейядтардың басқару жылдарында халифаттың қуатты әрі гүлдену кезеңі
640 жылы арабтар Сирияны, Палестинаны, Египетті, ал 649 жылы
ІІ тарау.
Араб халифаптының қоғамдық-саяси құрылысы.
1. Қоғамдық құрылысы.
Араб халифатының ерекшеліктері феодалдық қоғамда белгілі бір орын алды.
Жер иелену қатынастарында жерді мемлекетгің меншіктеуі басым орын алды.
Бірігіп пайдалануды қажет ететін суармалы егін шаруашылығы кеңінен қолданылды.
2. Мемлекеттік құрылысы.
Пайғамбар артында еркек жынысынан мұрагер қалдырған жоқ. Мұхаммед қайтыс
Әмірлерде екі орынбасар болды, оның біріншісі қаржы істері жағынан,
Әскерді тұтқындар толықтырып отырды. Төрт диван өмір сүрді: Аль
Уәзір кеңесшінің және халифтің орынбасарының ролін орындады. Осындай мемлекетік
Абассидтер руынан шыққан Халифтер үкімет басына Иран ірі жер
Абассидтар тұсында халифат бюрократиялық аппаратпен дамыған бір орталықтағы мемлекетке
Қади-ағарту жұмыстарының және мешіт істерінің басты көмекшісі. Абассидтер дәуірінде
Сот жүйесі соттың қади қызметі мен әрекеті арқылы көрініп,
Әскер мынадай араб тайпаларының жасағынан: жалдамалы әскерлерден; гулямдардан (түркияның
ІІІ тарау.
Мұсылман құқығы.
Құқық көздері.
Орта ғасырлардағы шығыс үшін Араб халифатында пайда болып, ең
Мұсылман құқығы дін ретінде феодалдық қатынастардың дамуына және нығаюына
Мұсылман құқығының әдебиеттегі бағасы әртүрлі сипатта, кейде тіпті қарама-қарсы
Мұсылмандық құқықтың дінмен байланысы, өзінің түбегейлі тұжырымдамасы және теориялық
Біз осы құқық жүйесінің феодализм дәуіріндегі жағдайын, құрылу кезеңін
Мұсылман құқығы мен мемлекеттің арақатынасының езіндік ерекшелігі бар. Шариғаттың
Формальды құқықтың нүсқаларымен таныса отырып, оның мемлекетпен қатынасына көңіл
Сол кезеңдерде түсініктілік және айқындылық принципі батыс үшін аса
Мұсылман құқығы - дін мен құқтың сабақтасуының жарқын көрінісі.
Шариғат адам баласы үшін жүзеге асуы міндетті идея ретінде
Мұсылман құқығы-мұсылман рухының шығу мазмұны, мұсылман идеологтарының ең түсінікті
Мұсылман құқығы ғылымының екі тарауы бар: шариғатты құрайтын тұтас
Мұсылман құқығының қайнар көздері:
1). Құран-ислам дінінің бас кітабы.
2). Сунна-құдайға байланысты дәстүрлер.
3). Иджма-мұсылман қоғамының біртұтас келісімі.
4). Қияс-аналогиялық пікірлер.
Құран-Алланың соңғы Пайғамбары Мұхаммедке жіберген қасиетті кітабы. Бірақ ол
Сунна-Пайғамбардың тұрмыс-тіршілігі жөнінде діни нанымдағылардың қалай басқару керектігі туралы
Иджма-докторлардың өзара келісімінен құралған. Құран да, сунна да барлық
Мұндай күрделі жағдайда (қандай да бір сұраққа жауап жоқ
1). Адат менің қоғамым қате шешімді ешқашан қабылдамайды;
2). 115 қатар 4 өлеңнен тұрады "кімде-кім наным жолына
Мұсылман құқығы догма негізінде біздің дәуіріміздің X ғасырында өзгермейтіндей
Әрине, құқық жүйесінде Құран негізгі орын алады. Ол мұсылмандар
Құранда соңғы жағынан қысқартылған 90 меккелік, 24 мединалық сүре
"Алладан басқа құдай жоқ, Мұхаммед-оның Пайғамбары"-деген исламның негізгі қағидасы.
Әдебиетгерде құранға әртүрлі баға беріледі. Құран заңның бастапқы көрінісі.
Дінге байланысты кейін пайда болған түжырымдаманы негізге алды. Басқа
Араб жаулап алу жылдарында (639-750) жаулап алушылар қабілетгі болып
Арабтардың бақытына қарай олар әр түрлі облыстардың жақсы мәдениетін
"Діни тарихтардан бізге жақсы белгілі, -деп жазады көрнекті кеңестік
Құранды түсіну үшін ислам діні туралы әртүрлі көзқарастар болған
Мұсылман құқығында істің бес түрлі категориясы бар: міндетті, айтылған,
Мұсылман күкығы ғылыми орта ғасырларда терең қалыптасты, сондықтан көптеген
Исламның бір бөлігі-мешіт құқығы. Кім оның талабына бағынбаса, сол
1) Ханифиттік (Иран, Түркия, Ауғанстан, Пәкістан, Үндістан, Египет);
2) Малакиттік (Солтүстік және Батыс Африка);
3) Шафегиттік(Сирия, Индонезия, Шығыс Африка);
4) Ханбалиттік (Аравия).
Отбасылық және мұрагерлік құқық ерекшеліктері.
Отбасылық құқық. Неке-екі жақтың, әйел мен еркектің келісімі негізіндегі
Құқықтанушылардың көпшілігі келесі жағдай некеге тұру үшін керекгі деп
Молда неке қиярда кәмелетке толған мұсылманнан екі куәгер сұрайды.
Некенің түрлері. Сунниттерде тек бір неке. Ол мәңгілік және
Құран қандас туысқандардың некесіне тыйым салады. Туысқандарға жататындар: ана,
Құран төрт әйел алуға дейін рұқсат етеді. Ері әйелін
Еркектерге үйінен басқа жерде тұруына да рүқсат берілген. Ал
Тек "Құранның" бір жерінде сатып алған қалың малын қайтарған
Талақ. Егер жұбайлар иддат кезінде бір-бірімен жанаспаса, ал оның
Иддат біткеннен кейін әйел үйден кетеді. Ері иддат ажырасуы
Талақ-иддат біткеннен кейін салыстыру басталады.
Ажырасудың екінші түрі-Зихар (зихр-бел) Өзінің әйелін өз жотасы деп
Ажырасудың үшінші түрі-айман. Еркек әйелімен жұбайлық қатынасқа түспеуге ант
Шариғат бойынша тағы екі ажырасудың түрі бар: олар ила
Әйел шариғат соты арқылы ажырасуды талап ете алады. Бұл
Мынандай жағдайда, егер өлшемі "некенің өтеуінде туысқандары мен оның
Егер мехр төленсе, онда оны қайтаруға мәжбүр етпейді. Шариғат
Баланы адам ету ата-ананың борышы. Балалардың мынандай екі түрі
1) Нәресте занды некеден кейін туылғанымен, әкесі оны өзімдікі
2) Некесіз бала (Әкесімін деп мойындаған адамның заңды балам
Әке отбасын асырауға міндетті. Әйелінен ажырасып, анасы асырай алса
Мұрагерлік құқық.
Өсиет-васипа. Мүліктің 1/3 бөлігі кімге тиесілі болса, өсиетге соның
Заңды мұрагерлер. Бұл құранның ең күрделі бөлімі. Әйелдердің үлесі
Мұрагерлік келесі түрде таратылады:
1). Көмгендігі үшін ұстап қалу;
2). Қарыздарын төлеу;
3). Өсиеттің 1/3 өлшемде болуы;
4). Заңды мұрагерлердің арасында бөлінетін қалған мүлікгер.
Мұрагерлер мыналарға бөлінеді:
1). Фарди ер екіден бірі, егер әйелде мұрагер болмаса,
Әйел немесе әйелдері, егер мұрагер болмаса 1/4, егер бар
Әкесі-алтыдан бірі, егер әкесі болмаса, онда нақ осы үлес
Балалар барлығын алады. Әрі қарай әйелдің үлесі еркектің үлесінің
2). Асаба-мұрагерлердің екінші категориясы. Бұған еркектің туыстары қатысады.
3). Зуль-ахрам-қайтыс болған адамның мұрагері болмайтын және мұрагерлікке құқы
Мұрагерлік құқын жоғалтатындар: кісі өтірген мұрагерлер, дінге сенбейтін адам,
Меншік қатынастарын құқықтық реттеу
Шариат бойынша құқық салалары бөлінбегенімен, азаматтық-құқықтық қатынастар, соның
«Жеке мәртебе құқығына» шариғат ерекше мән берді. Ортағасырлық Шығыс
мұсылмандармен шарттар жасалғанда;
қылмыс жаслған жағдайда.
Әлеуметтік қатынастардың дамуы тек құлдар жағдайына әсер етті.
Шариғаттың діни талаптары бойынша құқық субъектісі тек Алла болып
Мүліктік қатынастарын реттеуші мұсылман доктринасы маңызды орын алады.
Мұсылман құқығы бойынша заттар мындай негіздерде топталды:
жылжымалы және жылжымайтын;
ауысатын және ауыспайтын;
жеке белгілерімен сипатталатын немесе сипатталмайтын т.б.
Жер мүліктері мұсылман құқығы бойынша ерекше топтауға түсті. Ерекше
Шариғат бойынша меншік құқығына ие болу жолдары нақты
Шариғат бойынша меншік иесі болудың мынадай жолдары белгілі:
Меншік құқығына байланысты қасиетті шығу тегі бар заттар анықталды.
Араб халифатындағы феодалдық жеке меншік құқығы (мүлік) мемлекеттік
Шариғаттағы зат құқығы ішінде вакуф ерекшеленеді. Ол әдетте діни
Шариғат бойынша міндеттеме, түрлері: тегін және тегін емес, екі
Шарт жасау мұсылман құқығы бойынша формальді сипат алды. Шарт
Шариатта өсімқорлық түрі шартты түрінде көрінді. Құранда саудаға жол
Жерді жалға алу мұсылман құқығында кең түрде таралды. Жер
Қылмыс, жаза, сот ісі.
Қылмыстық құқық нормалары Шариғатта аз қаралаған. Ол заң техникасының
Ортағасырлық мұсылман құқықтанушылары қылмыстарды үш топқа жіктеді:
1. Мұхаммед пайғамбардың өсиеті бойынша «Алла құқығына» қарсы тұру
2. Мұсылман қауымына және жеке адамға қарсы қылмыстар. Оны
3. Халифат қалыптасуы кезінде әрекет еткен қылмыстар жазалануға жатпады.
Құқықтық доктринаның дамуы жағдайында зекетті төлемеу, жеңіл дене
Бірінші және екінші топтағы қылмыстар қатаң жазаланды. Үшінші топтағы
Сот сін жүргізу мұсылман құқығы бойынша айыптау сипатында болды.
Істі жүргізу ауызша болды. Айыптау дәлеліне тараптардың мойындауы, куәлар
5. Қәзіргі кезеңдегі мұсылман құқығы.
Мұсылман құқығы осы күнге дейін әлемдегі ықпалды жүйелердің бірі
Мұсылман құқығы өзгеріссіз. Бірақ оның қолданылу мүмкіндігі өте кең.
Қазіргі кезде діни факторлардың әсер етуі едәуір күшейіп, ол
1979 жыддың басында Зия-уль-Хактың жар салуымен Пәкістандағы қоғамдық-саяси және
Бүгінгі танда мұсылмандар жер жүзі бойынша бір миллиардқа жақын
Ислам төңірегіне он үш ғасыр бойы белсенді түрде үздіксіз
Араб мәдениеті философия ғылымына, әдебиет пен көркем өнерге зор
Қорытынды
Орта ғасырлар тарихы алуан түрлі көрнекті оқиғаларға толы ұзақ
Осы күндері мұсылман елдерінің көпшілігінде мемлекеттік ақсүйектер ұйымдары құрылған,
Әдебиеттер
Черниловскии З.М. Всеобщая история государства и права. М. 1996.
История государства и права зарубежных стран. Часть I,II. М.,1997-98.
Хрестоматия по всеобщей истории государства и права. М.,1998.
Всеобщая история государства и права. п/р. К.И. Батыра. М.,1998.
Мұхтарова А.К. Шетелдер мемлекетi мен құқығы тарихы. А.,1999ж.
Всеобщая история государства и права. В.Томин. Том 1,2. Москва.,
Всемирная история государства и права. Энциклопедический словарь. М.,
Булгакова Д.А., Истаев А.Ж. Мемлекет және құқықтың жалпы тарихы.
Орта ғасырлар тарихы. Алматы, 1976.
История государства иправа стран Азии и Африки.. М., 1981.
Решетников Ф.М. Правовые системы мира. М.,1993.
Колесницскии Н.Ф. Феодальное государство. (ҮI-ХҮ вв). М.,
Сюкияйнен Л.Р. Мусульманское право. М.,1986.
Беляев Е.А. Арабы, ислам и арабский халифат в раннем
Беляев Е. А. Арабы, ислам и арабский халифат. "Наука",