Мазмұны
Кіріспе………………………………………………………………………….…..5
І Мемлекеттік бюджеттің теориялық негіздері.
Мемлекеттік бюджеттің экономикалық ролі………………………...6
Мемлекеттік бюджеттің кірістері мен шығыстарының құрамы…..11
Бюджет тапшылығы мемлекеттік қарызының ел
экономикасының дамуына ықпалы…………………………...………..16
ІІ Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінің құрлымы...20
Қазақстан республикасындағы мемлекеттік бюджет жүйесін жетілдіру………………………………………………………………...….22
Қорытынды………………………………………..…………………………….26
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі…………………………………………28
Кіріспе
Республикалық бюджеттің түсім көздері - салықтар мен басқа
Қаржылық байланыстардың орасан зор әр алуандығыңда жеке ортақ
І Мемлекеттік бюджеттің теориялық негіздері
1.1 Мемлекеттік бюджеттің экономикалық ролі
Экономикалық қатынастардың жиынтығы ретіндегі мемлекеттік бюджеттің объективті сипаты
Экономика дамуының қазіргі кезеңіңде орталықтандырьшған қаржы ресурстары мемлекетке
Қаржыны орталықтандырудың арқасында ақша қаражаттары, мемлекеттің экономикалық және
Сөйтіп, объективті бөлгіштік қатынастардың экономикалық нысаны бола отырып,
Қаржы қатынастарының белгілі бір жиынтығы ретіндегі мемлекеттік бюджетке
Құндық бөліністің айрықшалықты сферасы ретінде мемлекеттік бюджет мына
мемлекеттен жалпы қоғамдық өнімнің бір бөлігін оқшау-ландырумен және
құнды жасау және оны тұтыну процесін шарттастыратын материаддық
қоғамдық өнімнің оның тауар нысанындағы қозғалысымен тікелей байланысты
Мемлекеттік бюджет, кез келген басқа экономикалық категория сияқты,
Экономикалық категория ретінде мемлекеттік бюджет мемлекеттің орталықтандырылган ақша
Негізгі қаржы жоспары мемлекеттің қаржылық қызметінің жемісі болып
Ақырында, мемлекеттік бюджет мемлекет заңдарының бірі болып табылады
Сөйтіп, бюджеттің сан қырлы маңызын ескере отырып, оны
Шығыстар мен салықтар арқылы бюджет экономика мен ин-вестицияларды
Бюджет қаражаттарының әлеуметтік багыттылыгының зор маңызы бар. Әлеуметтік
Қаржылық жоспарлау процесіңде бюджет ұлттық шаруашылықтың салаларына және
Бюджеттік жоспарлау мен бюджеттің атқарылуы процесіңде ұлттық шаруашылықтың
Мемлекеттік бюджеттің экономикалық ролінің артуы
1.2 Мемлекеттік бюджеттің кірістері мен шығыстарының құрамы
Мемлекеттің шығыстары бұл мемлекеттің жұмыс істеуімен байланысты ақша
Мемлекеттің шығыстары — мемлекеттің қаржы саясатының маңызды құралы,
Шығыстардың диалектикасы "кірістер" үғымында қаралғанға ұқсас болып келеді
1. Ақша қаражаттарын олардың мақсатты арналымы бойынша
пайдалану, яғни ақша қаражаттарын айырбас процесіңде тікелей
рәсуалау. Бұл жағдайда шығыстардың құрамына түпкілікгі табыстардың есебінен
2. Айырбас процесінде қаражаттарды нақтылы жұмсаудан
белгіштік сипаттағы шығыстарды ажырата білген жөн, бұл шы-
ғыстар қаржы арқылы қалыптасады: жалпымемлекеттік қорларды
пайдаланған және кәсіпорындардың қорларын мақсатты арналым
бойынша болген кезде: ақша шығыстары барлық шаруашылық
жүргізуші субъектілердің түпкілікті табыстарын қалыптастырудың
негізі болып табылады.
Бұл екі аспект "шығыстар" ұғымының оның "шығындар" ұғымына
Мемлекеттің шығыстары мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын мемлекеттің
Шаруашылық жүргізудің әр түрлі жүйесінде (нарықтық және әкімшіл-әміршіл)
Мемлекет шығыстарының құрамына мемлекеттік бюджеттің, мемлекеттік бюжеттен тыс
Мемлекеттік сектордың кәсіпорындары шығыстарының құрамына мыналар кіреді: өндірістік,
Шығындардың бірінші тобы қорлардың (капиталдардың) ауыспалы айналымымен байланысты
Басқа категориялардың арасында мемлекет шығыстарының жайы мемлекеттік меншіктің
мемлекеттік кәсіпорындар мен үйымдардың табыстарынан;
жеке кәсіпкерлік сектордың салық түсімдерінен;
халықтың салық төлемдерінен;
4)кооперативтік және үжымдық кәсіпорындардың салық түсімдерінен;
5)қоғамдық үжымдардың сальгқ түсімдерінен.
Жасалу сфераларына байланысты мемлекеттің кірістері:
материалдық өндіріс сферасында қалыптасатьш кірістер;
өндірістік емес сферада жасалатын кірістер болып жіктеледі.
Қаржылық мазмүны бойынша мемлекеттің кірістері:
салықтық;
Салыққа жатпайтын болып бөлінеді (мемлекет иелігінен алудан және
Жалпы ішкі өнім мен ұлттық табыс құнының жеке
1.3 Бюджет тапшылығы мемлекеттік қарызының ел
экономикасының дамуына ықпалы
Мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және пайдаланумен байланысты
Дағдыдағыдай, кірістердің көзі салықтар немесе оларға бара-бар төлемдер
Бюджет жүйесі туралы заңға сәйкес бюджеттің құрылымы мыналардан
1)түсімдерден:
-кірістерден;
-алынған ресми трансферттерден (гранттардан);
-бұрьш бюджеттен берілген кредиттер бойынша негізгі борышты өтеуден;
2)шығыстардан және кредит беруден:
шығыстардан;
кредит беруден;
3)бюджет тапшылығынан (профицитінен);
4)бюджет тапшылығын (профицитті пайдаланудан) қаржы ландырудан.
Оз кезегінде кірістер:
салықтық түсімдер;
салыққа жатпайтын түсімдер;
Капиталмен жасалатын операциялардан альшатын кірістер болып бөлінеді.
Бюджетгік түсімдердің бүл үш категориясы алынған ресми трансферттер
әскери-өнеркәсіп кешенін ұстауға жұмсалатын әскери шығыстарды, басқару шығыстарын
"көлеңкелі" экономиканың ірі ауқымды айналымы;
ұлттық шаруашылықтағы өнімсіз шығыстар мен ысыраптар.
Бюджет тапшылығын жабудың мынадай әдістері бар:
а) мемлекетгік қарыздар;
ә) салық салуды көбейту;
б) ақша эмиссиясы.
Өз кезегінде ақша эмиссиясы айналысқа ақша белгілерін тікелей
Бюджет тапшылығына қатысты фискалдық саясат үш тұжырымдамаға негізделеді.
ІІ Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі
2.1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінің құрлымы
Мемлекеттік оргаңдардың өздерінің функцияларын орындауы үшін басқарудың барлық
Дүние жүзінің әр түрлі еддеріңде бюджет құрылысы мемлекеттің
Бюджет құрылысында басты орынды бюджет жүйесі алады, ол
Бюджет жүйесінің құрамы елдің ұлттық-мемлекеттік құрылымымен анықталады. Мемлекеттің
Федеративті мемлекеттерде бюджет жүйесі үш буыннан тұрады:
мемлекеттік бюджет немесе федералдық бюджет немесе орталық мемлекеттің
федерация мүшелерінің бюджеттері (АҚШ-та — штаттардың, ГФР-да жерлердің
Унитарлық (біркелкі) мемлекеттерде екі буыңды бюджет жүйесі қодданылады:
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі бюджет құрылымының унитарлық типімен
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі экономикалық қатынастарға және тиісті
Қазақстанда жиынтығында мемлекеттік бюджетті құрайтын республикалық бюджет пен
1991 жылы Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі түбірлі өзгерістерге
Республикалық бюджет бұл түсімдер мен бюджет тапшылығын қаржыландыру
Жергілікті бюджеттер (әкімшілік-аймақтық бірліктердің бюджеттері) — облыстық бюджеттер,
2.2 Қазақстан республикасындағы мемлекеттік бюджет жүйесін жетілдіру
Бюджет жүйесінің жұмыс істеуі бюджеттердің әр түрлі деңгейлерінің
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі мемлекеттік бюджет жүйесіне кіретін
Бюджеттің бірлігі бюджет жүйесін ұйымдық-экономикалық орталықтандырудың дәрежесін біддіреді.
Бюджеттердің бірлігі бірыңғай қүқықтық негізбен, Қаржы министрлігі бекіткен
Биліктің әрбір органы өз бюджетін жасайды, бекітеді және
Бюджеттің толықтылығы (толымдылығы) бюджетке үкіметтің барлық қаржы операцияларының,
Бюджет іске асатындай болуы тиіс, нақты экономикалық және
Бюджеттің нақтылығына ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары
Дүниежүзілік практика бюджет ресурстарының қозғалысын ағымдағы жылға, анағүлым
Бюджеттердің жариялығы бекітілген бюджеттер мен алдағы қаржы жылына
Жариялылық елдегі адам құқығын, демократиялық өзгерістерді сақтаудың маңызды
Қорытынды
Қорыта айтқанда Мемлекеттік бюджет, кез келген басқа экономикалық
Экономикалық категория ретінде мемлекеттік бюджет мемлекеттің орталықтандырылган ақша
Негізгі қаржы жоспары мемлекеттің қаржылық қызметінің жемісі болып
Ақырында, мемлекеттік бюджет мемлекет заңдарының бірі болып табылады
Сөйтіп, бюджеттің сан қырлы маңызын ескере отырып, оны
Шығыстар мен салықтар арқылы бюджет экономика мен ин-вестицияларды
Бюджет қаражаттарының әлеуметтік багыттылыгының зор маңызы бар. Әлеуметтік
Қаржылық жоспарлау процесіңде бюджет ұлттық шаруашылықтың салаларына және
Бюджеттік жоспарлау мен бюджеттің атқарылуы процесіңде ұлттық шаруашылықтың
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Артыкова Б., Назыкеева Б. «Саяси экономия» жоғарғы
2. Әубәкіров, Я.Ә., Абдуллаев А.А. «Саяси
3.Әубәкіров «Экономика теория негіздері» Алматы, 1999жыл.
4.Әубәкіров Я.Ә., Байжұмаев Б.б., Жақыпова Ф.Н., Т.П.
5.Дүйсенбаев К. Ш., Э.Т. Төлегенов., Ж.Г. Жұмағалиева
«Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы, 2001ж.
6. «Заң» Республикалық құқықтық, ғылыми практикалық
журнал Астана 2000ж №9
7. Мельников В.Д., Ілиясов К. «Қаржы» Алматы, 1994ж.
8. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы.
9. Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы
мен дамуының стратегиясы. Алматы, 1992ж.
10. Қазақстан Республиксының еңбек туралы заңы. Алматы 2000ж.
11.Үмбеталиев А., Ғ. Керімбек «Кәсіпорын экономикасы
және кәсіпкерлік» Алматы, 2002ж.
12. Ілиясов Қ.Қ., Құлпабаева С. Қаржы. Алматы, Алматы
13. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер» Алматы,
14. Сәбден О., Тоқсанова А. Шағын кәсіпкерлікті басқару.А,2002ж.
5