МАЗМҰНЫ
Кіріспе ......................................................................................................... 3-4
1. Әдебиетке шолу....................................................................................... 5-12
2. Негізгі бөлім.
2.1 Мал азығының түрлері, олардың құрамы және қоректілігі.............. 13-31
2.2 Сапалы мал азығын дайындаудың технологиясы ............................. 31-45
2.3 Малды азықтандыруға қолданылатын жем қоспасының құрамы және қоректілігі
45-51
3. Малды қосымша жем қоспасымен азықтандырудың экономикалық тиімділігі ................................................................................................
52-54
4. Еңбекті қорғау ........................................................................................ 55-61
5. Қоршаған ортаны қорғау ....................................................................... 62-68
Қорытынды ............................................................................................. 69
Қолданылған әдебиеттер тізімі ............................................................. 70
КІРІСПЕ
Малдан алынатын өнім сапасының ең маңызды факторы – азықтандыру.
Малды дұрыс өсіру, мол өнім алу және басын көбейту
Бүгінгі таңда республика аумағында 187 миллион гектар көлемді алып
Республиканың әр алуан аймақтарында жүргізілген ғылыми-зерттеулер соңғы жылдары жайылым
Жемшөптік дақылдар өсірілетін егістік көлемі 2378,5 мың гектарды құрайды.
Жем-шөп базасының аталған жағдайында қарқынды өсіп келе жатқан мал
Азықтандыру малдық тобын және тұқымын жетілдірудің сенімді құралы.
Азықтандыру малдың ішкі органдарының дамуына үлкен әсер етеді. Қозыны
Малдың салмағының өсуі, қоңдылығы, төл саны азықтандыруға байланысты. Жеткіліксіз
Далалық жерлерде жемшөп өндіруді жетілдіруде табиғи шабындықтар мен жайылымдарды
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
Қазіргі кезде мал азықтандыру үшін 500-ден аса өсімдіктерден дайындалған
Организмге азық берілмейінше зат алмасу, энергия, органдар мен ткандардың
Азықтандыру малдың тобын және тұқымын жетілдірудің сенімді құралы. Республикамыздың
Шалғындық жем-шөп ресурстары бірінші кезекте көлтабандар, жайылма, таулық және
Малды пішенмен қамтамасыз етудің игерілмеген көзі дәнді дақылдар егісі
Мал азығы дақылдары өсірілетін егіс көлемі айтарлықтай қысқарды. Көп
Қазақ мал шаруашылығы және жем-шөп өндірісі ғылыми-зерттеу институты оңтайлы
А.П.Дмитроченко, П.Д.Пшеничныйдың (1975) болжамы бойынша сабан клетчаткасының қиын қорытылуы
Л.И.Каплунов, В.К.Давыденко, В.Т.Тесленконың (1977) деректері бойынша бактерия ферменттерінің клетчаткасын
1) целлюлозаны ерімейтін, бірақ жеңіл ашитын аз молекулалы көп
2) көп канттарды ферменттік ашыту арқылы глюкоза және целлобиозға
3) целобиаза ферментінің әсерімен целлобиозаны глюкоза дейін ыдырату.
Осыдан пайда болған глюкоза, ұшпалы мал қышқылдарына (ҰМҚ) дейін
Шаруашылықтағы ірі азықты малға өңдемей жегізуге жол бермеу керек.
Азық институтында (Л.В.Котовский) өткізген зерттеулер күйісті малдың алдыңғы қарынындағы
Туралап ұсақталған ірі азықтың басқа азықтармен араласуы, буландырылуы, химиялық
Республика шаруашылықтарында кеңінен қолданылып отырған «Қазақсүрлем» қосындысы сүрлемделу барысында
Сабанды жұмсартып, желінуін жақсарту үшін, өздігінен жылытуға тәсілін қолдануға
Қазақтың қой шаруашылығы институтында (Т.И.Сарбасов және басқалары) қойға арналған
Ірі азықтарды биологиялық жолмен өңдеудің кең тараған - әдісі
Опаралық тәсілде азықты ашытқылау үшін алдымен опара дайындалады. Опараны
Қолданатын ашытқыны тамыр жемістілерден дайындауға да болады. Сабанды ашытқылау
Мал азығындық белок проблемасына үлкен көңіл бөлінуі қажет. Рационда
Мал шаруашылығын жеделдетіп дамыту үшін барлық мал шаруашылығы өндірісінен
Малды азықпен қамтамасыз етудің басты көзі – жем, жемшөп
Азық өндірісін жеделдетіп молайтудың негізгі жолдарына: азықтық дақылдардың өнімділігін
Еліміз бойынша 2000-2030 жылға дейін суармалы жерден алынатын азық
Ауыл шаруашылық малдарын азықтандыру ғылым малды жоғары қоңдылыққа жеткізіп,
Жемшөп, азық молайтудың технологиясын жетілдіріп интенсивтендіру ғылыми-техникалық прогресстің негізінде
Қарапайым кәдімгі шаруашылықтарда ірі қара мал төлдерінің тірідей салмағын
Сонымен ауыл шаруашылық малдарын азықтандыру ғылымы малды жоғары қоңдылыққа
Ауыл шаруашылық малдарын азықтандыру туралы ілім – бұл зоотехникалық
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Мал азығының түрлері, олардың құрамы және
Азық дегеніміз - өсімдік тектес немесе жануар тектес жасанды
Сонымен азықтың құрамына және оның қоректілігіне мынадай себептер әсер
Климат жағдайларының әсерінен тек қана қоректік заттардың саны өзгеріп
Құнарлы топырақта қоректік заттар жоғары болады. Өсімдікте қоректік заттардың
Көктемде жайылым шөбінің қоректілігі күшті, протеині көп болады. Жазда
Ірі азықтар. Жеке шаруашылықтарда ірі азықтардан әсіресе, пішен көп
Ең құнарлы пішен гүлдене бастаған балаусадан дайындалады. Сондықтан астық
Қатты кептіріп, қуратып алмас үшін шабылған балаусаны дегдігеннен кейін
Кептірілген пішенде құрғақ заттың 1/3 бөлігі, қорытылған қоректік заттардың
Мал азығы химиялық құрамына, оның организмге тигізетін физиологиялық әсеріне
Азық өсімдік тектес, жануарлар тектес болып келеді, микробиологиялық, минералдық,
Өсімдік тектес азықтар мынадай топтарға бөлінеді.
Көк балауса азықтар: табиғи жайылымдардың шөбі, шалғындық шөп және
Ірі азықтар: пішен, сабан, топан т.б.
Тамыржемістілер, түйнекжемістілер.
Сүрлем.
Дән.
Пішендеме.
Өндірістік техникалық дақыл қалдықтары т.б.
Ірі көлемді азықтардың ішіндегі ең құндысы – пішен. Оны
Пішен барлық ауыл шаруашылық малдары үшін, қыстау тұрған кезеңінде
Әр түрлі пішеннің химиялық құрамын және қоректілігі, табиғи пайдалы
Пішеннің қоректілігіне, сапасына мынадай факторлары әсер етеді: ылғалдылығы, температурасы,
Қоректілігі жақсы пішен дайындау шөпті гүлденудің алдында, дәнді астық
Ауа райының ең жақсы кезінде шөпті құрғатып кептіру нәтижесінде
Көп жылдық шөптер. Облыс бойынша көп жылдық шөптер ішінен
Бұрынғы Аманкелді атындағы экспериментальды кеңшардың көрсеткіштеріне қарағанда бедені себу,
Тамырында жиналған түйнек бактериялары атмосфера азотын жақсырақ сіңіретін болғандықтан,
Жоңышқа топырақтың әр гектарында 250-300 килограмға дейін азот жинай
Міне осындай мал азықтық бағалылығы мен агротехникалық құндылығына қарамастан
Жоңышқа мал азықтық және агротехникалық жағынан шын мәнісінде бағалы
Жоңышқаны дискілі сеялкамен, ылғалы жеткілікті топыраққа себеді. Тұқым 1-3
Қызылорда ауыл шаруашылық тәжірибе станциясының көп жылдық тәжірибелері жоңышқаны
Тұқымды себу нормасының да маңызы зор. Мысалы, 10 килограмнан
Жеке өзін сепкенге қарағанда басқа дәнді жемдік дақылдармен араластырып
Мәселен, жыл бойына үш рет шабылғанда жеке өзі себілген
Қазақ ССР Ғылым академиясының бұрынғы Қызылордалық базасының жүргізген тәжірибелеріне
Бұл дақылдарды суармалы жерлерде өсіргенде суару мерзімін таңдап алудың
Жоңышқадан мол өнім алу үшін минерал тыңайтқыштарды қолдану керек.
Бір жылдық шөптер. Облыста бір жылдық шөптерден мол
Жергілікті жерде суландырылғанда жас судан шөбінің өнімі гектарына 500
Судан шөбін әсіресе зябьке сепкенде жақсы өнім береді. Шөлейт
Суармалы жерлерде бұл дақылды тар қатарлы (шөп тұқымы сеялкасымен)
Таза өзін еккенде гектарына 30-35 кг, ал қоспамен сепкенде
Қоспалап сепкенде алдымен судан шөбі, одан кейін екінші болып
Облыс бойынша судан шөбінің болашағы зор сорты – Краснодарская
Сорго – облыста, әсіресе телімі жерлерде өсетін мал азықтық
Қуаңшылыққа төзімді дақыл болғандығынан басқа мал азықтық дақылдарға қарағанда
Сорго егісіне мал жаюға да болады. ВНИИЮ-ның тәжірибесіне қарағанда
Сорго үшін жерді баптаудың ең жақсы тәсілі – зябьке
Өсіп шыққан арам шөптерді құрту және топырақта тұқым
Соргоны қатар аралығын 45 см және 60 см етіп
Тұқымды қапшықта, егер жәй төгілетін болса, онда үйіндінің қалыңдығын
Жасыл азық. Азықтың бұл тобына: жайылымдық шөп, шалғындық екпе
Жасыл азықтың жас шөбінің құрғақ затында 20-24% протеин, 18-22%
Жоңышқаның құрамында – 18-24% құрғақ зат және 3,9-4,4%-ке дейін
Хлореллада – бір клеткалы жасыл балдыр 45-50% протеин, витаминдердің
Жоңышқа сауын сиырлары мен оның төлдерінде өте жақсы азық.
Сүрлемдік дақылдар. Сүрлем ауыл шаруашылық малдарының барлығына бірдей
Жүгері. Өнімі мол және көк шөбі мен дәні аса
Жүгеріге арнап топырақты негізгі баптаудың ең қолайлы мерзімі –
Тұқымды белгілі бір тереңдікке орналастыру, дәл шаршылар жасау және
Жүгеріден мол өнім алу көбінесі биологиялық ерекшеліктері, топырақ-климат және
Гибридтерді пайдаланған кезде алғашқы ұрпақтан алынған тұқымды себу керек.
Өскіндердің бір қалыпты көктеуі және мол өнім алу үшін
Жүгері – жылы сүйгіш дақыл. Топырақтың тұқым сіңіру тереңдігі
Дәнге және сүрлемге еккендле жүгеріні себудің негізгі әдісі қатар
Жүгеріні өсіруде оның тұқымын сіңіру тереңдігін анықтаудың зор маңызы
Тұқым себілгеннен кейін топырақ қабыршақтарын болдырмау және арам шөптерді
Суармалы жерлерде өсімдікті бүкіл өніп-өсу дәуірі ішінде ылғалмен бір
Суаруды жұгерінің өсуінің белгілі кезеңіне тура келтірген дұрыс. Ондай
Қатар аралықтарын өңдеудщі екі бағытта жүргізу керек. Оның біріншісі
Жүгері егісін минерал тыңайтқыштармен үстеп қоректендіру қажет. Бірінші ретте
Пішендеме жасыл өсімдіктердің ылғалдығын 40-50% дейінгі кептіру арқылы дайындалады.
Пішендемеде өсімдіктің жапырағы мен гүлі толық сақталады. Ал сүрлеммен
Пішендеме дегеніміз – ылғалдылығы 40-55 пайызға дейін кептіріліп, ұсақталып,
Әр түрлі малдарға берілетін пәшендемені олардың қажеттілігіне қарай, өнімділігіне
ГОСТ-ының пішендемеге талабы: түсі, иісі, барлық қоректілігі, ылғалдылығы, кластары,
Тамыр жемістілер мен түйнекті жемістілер, бақша дақылдары.
Тамыр жемістілер мен түйнекті жемістілер және бақша дақылдары ауыл
Түйнекті жемістілерге жататындар: картоп, жер алмұрты (топинамбур) Бақша дақылдарына
Қант қызылшасы. Облыс шаруашылықтарында қант қызылшасы егу осы кезге
Облыста қант қызылшасынан мол өнім алуға болатындығын облыстық ауыл
Қант қызылшасына арнап топырақты баптаудың ең қажетті шарты егісті
Қант қызылшасын өсіру ұқыпты түрде баптауды талап етеді. Әсіресе
Қант қызылшасын еккенде қатар аралықтарының қашықтығы 60 см болуы
Көрініп келе жатқан арам шөптерді құрту және қант қызылшасының
Қант қызылшасын барлық қажетті қоректік заттармен қамтамасыз ету керек.
Өніп-өсу дәуірі ішінде егіс 2-3 рет үстеп қоректендіріледі. Жақсы
Қант қызылшасын өсіргенде вегетациялық суару арқылы топырақты өне бойы
Малға беру үшін дайындау. Тамыр және түйнекті жемістілерді сорттап,
Малдарды қант қызылшасын жеуге үйрету 5-7 күн бойы тең
Қант қызылшасын малға беру мөлшері мына ретте болады: сиырлар
Сәбізді сүтті сиырларға 15-20 кг-ға дейін беруге болады. Азықтық
Асқабақты сауылатын сиырға 15-20 кг-ға дейін, пәлектерді (ботва) 15-20
Қызылша мен сәбіз әдетте малға табиғи күйінде беріледі, кейде
Әдетте шаруашылықтар азықтың бұл түрлерін күзгі қара түспестен 10-12
Азықтың бұл түрлерін арнайы жасалынған қоймаларда 1-2 градус температурада
Өсімдік майы жасалатын май сығындысы өндірісінің қалдықтары. Күнжара мен
Мал рацимонында күнбағы күнжарасы мен шроты өте көп қолданылады.
Май өндірісінің қалдығы күнжара мен шроттан басқа да сірінді
2.2. Сапалы мал азығын дайындаудың технологиясы
Пішенді жинап құрғатып, кептіргенде, жинағанда өсімдіктің ең бағалы бөліктері
Бұрынғы Бүкілодақтық ғылыми-зерттеу институтының азықтарға тәжірибе жүргізіп, шабылған шөпті
ГОСТ-тың талабына жататындар азықты толық бағаланады. Ол қоректілігі, иісі,
Екінші класқа құрамындағы негізгі шөп түрінің мөлшері 45 пайыздан
Сүрлемді өндіруді одан әрі арттырумен бірге оның сапасын ұдайы
Құрамындағы қоректік заттар толық сақталуын қамтамасыз ету үшін кез
Облыста сүрлемге негізінен жүгеріні, ал кейде қамысты салады. Сүрлем
Мал азығын сүрлеудің толып жатқан тәсілдері бар. Олардың ішінде
Соңғы жылдары жүгерінің егіс көлемінің артуымен, демек салынатын сүрлем
Сүрлем салуда болатын шығынды азайту үшін жер бетінде маялар
Сүрлем ені 10-15 м, биіктігі 2-2,6 м және ұзындығы
Траншеялары бетоннан тұрғызылған. Траншеяның сыйымдылығы 1000 нан 3400 тонна
Траншеялардың бетін туралған сабанмен жауып сыртын балшықпен сылайды немесе
Траншеядан сүрлемді арнаулы ПСН-1 тиегішімен алған жөн. Бұл бір
Сүрлемдегі, әсіресе жүгері сүрлеміндегі шығынның ысырап болмауы үшін оны
Жүгеріге карбамид (мочевина) қосып сүрлеу. Зоотехниялық норма бойынша бір
Сүрленетін жемшөптегі протеиннің тапшылығын жүгеріні сүрлеу кезінде оған жасанды
Карбамидті сүрленетін жемшөпке бір қалыпты етіп араластыру – азотқа
Сапалы сүрлем алудың негізгі шарты – сүрленетін өнімде тиісті
Сүрлемнің қоректілігі сүрленетін дақылдың табиғи күйіндегісінен кем болмайды. Сүрленген
Сүрлемнің қышқылдығы көбейіп кетсе, оның азықтық қасиеті төмендейді. Оны
Сүрленген азық мал организміне қолайлы әсер етеді, әсіресе қыста,
Сүрленген азық мал организміне қолайлы әсер етеді, әсіресе қыста,
Сүрлем әр түрлі витаминдерге, әсіресе, каротинге бай. Мәселен, 1
Сүрлем дегеніміз – микробиологиялық және химиялық факторларды пайдалана отырып,
Сүрлем көлемді шырынды азыққа жатады, жоғары ылғалдылығы бар биологиялық
Мысалы, сүрлем жүгеріден әзірленетін болса, онда оның құрамында 70-75%
Жеңіл, жылдам еритін углеводтарға, қанттарға бай өсімдіктер жақсы сүрленеді,
Жеңіл сүрленетін өсімдіктерге қанттың мөлшері, қант минимумынан жоғары болатын
Бұл аталған өсімдіктердің бәрін деке сүрлеуге және жақсы сүрлем
Сүрлемнің сапасы, қоректілігі малдық қалдыұ қалдырмай жеуі мен иісі,
Сонда ГОСТ-тың қоятын талабы: сутегінің көрсеткіші, РН, қышқылдардың қатынасы,
ГОСТ-тың 2363879 талабына сәйкес жақсы сүрлемнің: жағымды иісі, сүйкімді
Хош иісті жеміс, қышқылдығы нашар, наннын иісіндей – 4
Хош иісі ашар, сірке, қиярдың иісіндей болса – 3
Егер сүрлем өте жақсы болса – 11-12 балл.
Егер сүрлем тек жақсы болса – 9-10 балл.
Егер сүрлемнің сапасы орташа болса – 7-8 балл.
Егер сүрлем нашар болса – 4-6 балл т.б.
Басқа дақылдарға қарағанда жүгері – сүрлеу технологиясы талаптарына сай
Біздің облыста сүрлемге арнап жүгеріні пісіп-жетілудің ерте кезеңінде жинай
Әр түрлі кезеңде жүгері көк шөбінің ылғалдылығы да түрліше
Жүгері, соя сүрлемін даярлау үшін, жүгеріні 75 пайыз, сояны
Жүгеріге 20 пайыз сабан қосқанда ылғалы 70 пайызға, оның
Барлық мал жақсы дайындалған сүрлемнен қалдықсыз қоректенеді. Әр түрлі
Қиын сүрленетін өсімдіктерден дайындалған сүрлемді малға 2-3 айдан соң
Көмбе, үйме (бурт) тамыржемістілерді, таршеяда үйіп, көміп тастайды. Дұрыс
Пішендеме дайындау технологиясы және қолданылуы жөнінен шабылған шөпті дұрыстап
шөп шабу, жапыру, кептіру және дестелеу, жинау;
шөпті дестеден жинау, ұсақтау және тасымал құралдарына тиеу;
кептірілген шөпті қоймаға салу;
қойманы ауа кірмейтіндей етіп бітеу.
Көп жылдық бұршақ тұқымдас шөпті тез біркелкі кептіру үшін
Пішендеме жасау үшін құнарлы жоңышқаны пайдаланылды. Жартылай кептірілген шөптен
Жартылау кептірілген шөп мұнарада бұл жұмыс аяқталғанша нығыздалып отырады.
Жартылай кептірілген шөп мұнарада бұл жұмыс аяқталғанша нығыздалып отырады.
Мұқият нығыздалып, тегістелген пішендеменің үстін полиэтилен немесе гюлихлорвинил пленка
Пішендеменің өздігінен қызбауы және сапасының нашарламауы үшін оны қоймадан
Шөп ұны
Шөп ұны – жасанды түрде кептірілген шөптен алынған құнды
Шөп ұнын жаңадан шабылған немесе алдын ала кептірілген шөптерден
Шөп ұнын өндіретін агрегаттарды қыраттау жерге орнатады. Бұл алаң
Шөп ұнын дайындаудың технологиясы мына ретті болады: шабу, кептіру,
Шөп ұнында сол шөптен жасалған пішенге қарағанда қоректік заттар
Шөп ұнының қорытылу коэффициенті дәрежесі процент есебімен: ұнның құрғақ
Қоймада сақталған шөп ұны (шашыранды ұсақталынған, құрғақ түрінде) 6
Шөп ұнында бастапқы көк шөпте болатын азот заттары, углеводтар
Қазіргі уақытта кейбір шаруашылықтара шөп ұны шағын бөліктерге, бөлінген
Шөп ұны сонымен қатар «Крафт» деп аталатын қапшықта сақталады.
Шөп ұнын дайындаудың технологиясы төмендегі операциялардан тұрады:
а) КИК – 1,4 немесе КҮФ – 1,8 машиналары
б) ПТС – 4 тіркеушімен шөпті кептірілетін жерге тасу;
в) АВМ – 0,65, СБ – 1,5 т.б. огсы
Шөп ұны барлық ауыл шаруашылық малдары үшін бағалы азық
Кальций – 1,2 – 1,5, фосфор – 0,2 –
Орын алмастырмайтын амин қышқылдары (%) пайызбен көрсеткенде: лизинде –
2.3 Малды азықтандыруға қолданылатын жем қоспасының
құрамы және қоректілігі.
Дәнді дақылдың 1 кг-да 0,65-тен артық азық өлшемі болады.
Дәнді азықтар жоғары, жеңіл еритін қоректік заттарымен сипатталады.
Дәнді азықтардың құрамы мен қоректілігін мына кестеден көруге болады
Дәнді азықтардың құрамы мен қоректілі (бір килограмында бары)
Көрсеткіштері Соя Жүгері Сұлы Тары Бидай Күріш Сорго Арпа
Азық өлшемі 1,45 1,33 1,0 0,98 1,27 1,33 1,19
Сіңірімді белоктық зат, г. 281 67 79 76 142
Май, г 144 43 40 32 15 8 28
Клетчатка, г 70 43 97 92 28 6 34
АСЗ, г 265 658 573 587 642 756 655
Оның ішінде: крахмал, г 12 560 320 395 490
Қант, г 40 20 25 18 15 25 45
Лизин, г 21,1 2,8 3,6 2,4 3,9 2,5 2,8
Кальций, г 4,8 0,4 1,5 0,9 0,7 1 1,2
Фосфор, г 7,1 2,7 3,4 5,1 4,3 2,9 3
Дәнді азықтармен азықтандыруға жоғары талап қойылады. Малға беруге дайындалмаған
Ұсақтау. Дәнді және бұршақ дақылды дәнді азықтарды майдалағанда ұсақтау,
Қыздыру, пісіру негізінде торайларды азықтандыру үшін қолданылады. Қыздыру, пісіру
Булау. Бұршақты, сояны және басқа дәнді бүтіндей немесе ұсақталған
Азық ашыту. Бұл әдіс бойынша дән ұнына нан ашытқысын
Жармалау. Азықтандыратын мал түрі, жасы ескеріліп дән көздері соған
Ірі қара мал мен қойға дән 1,5 – 3
Құрамында майы көп дәнді азықтарды (сұлы, жүгері) ұсақталғаннан кейін
Бөктіру. Бұл әдіс крахмалы көп азықтардың (арпа, жүгері, бидай
Солодты мына тәсілмен дайыдайды. Дәнді суға жібітіп (20-250С) көгі
Қуыру. Енесін еметін бұзау мен торайға жем қуырылып беріледі.
Механикаландырылған өндіріс қалдықтары.
Кебек дегеніміз – ұнның, дән ауызы мен мәйегінің әртүрлі
1). Кебек ұн өндірісіндегі қалған қалдықтың ең бағалы азығы.
2). Дән сабағы сынған, солған, қиқым-сиқым дәндерден тұрады. Дән
3). Сыпырынды ұн ұнның қоспасынан, кебектің қоспасынан т.б. бөлшектерден
4). Қоспа ұн (мучка). Бұл дәнді-дақылдардың өндірісінен алынған жарма
2. Кебек түрлерінің құрамы, қоректілігі мына ретте болады.
Кебек және шрот түрлерінің құрамы мен қоректілігі (бір килограмында
Көрсеткіштер кебектер шрот
бидай күріш зығыр соя
Азық өлшемі 0,75 0,68 1,07 1,21
Шикі белоктік зат, г. 151 117 340 439
Сіңірімді белоктік зат, г. 97 76 282 400
Май, г 41 116 96 62
Клетчатка, г 88 116 384 311
АСЗ-БӘВ, г 326 388 25 18
Крахмал, г - - 48 95
Қант, г 47 - 12,6 27,9
Лизин, г 5,4 3,9 13 11,9
Кальций, г 2 2,8 8,3 6,6
Фосфор, г 9,6 3,3 5,3 3,5
Өсімдік майынан жасалатын май сығындысы өндірісінің қалдықтары.
Құрамы және қоректілігі. Малға беру жолдары.
Күнжара мен шрот май өндірісінің қалдықтарына алынады. Егер өсімдіктен
Мал рационында күнбағыс күнжарасы мен шроты өте көп қолданылады.
Май өндірісінің қалдығы күнжара мен шроттан басқа да сірінді
Күнжара мен шроттың құрамы мен қоректілігі майлы дақылдардың тұқымына,
Әртүрлі дақылдардың күнжарасының құрамы
(бір килограмында бары)
Көрсеткіштер Күнжара
күнбағыс рапс мақта соя зығыр
Азық өлшемі 1,08 1,17 1,10 1,35 1,27
Шикі белоктік зат, г. 405 328 399 4,8 338
Сіңірімді белоктік зат, г. 324 262 319 393 207
Май, г 77 87 74 74 102
Клетчатка, г 129 113 120 54 35
АСЗ, г 221 229 251 297 305
Крахмал, г 25 - 15 20 -
Қант, г 62,5 - 79 100 35
Лизин, г 13,4 14,4 17,2 26,3 11,5
Кальций, г 5,9 4,8 2,8 4,3 3,4
Фосфор, г 12,9 7,9 9,4 6,9 10
Күнжара мен шротты құрғақ немесе ылғал түрінде азықтандыруға дейін
Зығырдың күнжарасы мен шротын барлық малдың түріне беруге болады.
Ірі қараға бергенде оның кесектігі 1,5 - 4 см
Көктем және жаз айларында қозылы саулықтар үшін табиғи қоршалған
Күзде қойдың дәнді дақылдардың аңызына жайып, нашарларына үстемелеп
Қойға арналған азықтық гранулдар
Құрама Рецептер, % есебімен
1 2
Табиғи пішен 40,0 60,0
Бидай сабаны - -
Ұнтақталған арпа 15,0 15,0
Бидай кебегі 25,0 15,0
Күріш кебегі 9,0 9,0
Минералды қоспалар 1,0 1,0
Барлығы: 100 100
3. МАЛДЫ ҚОСЫМША ЖЕМ ҚОСПАСЫМЕН АЗЫҚТАНДЫРУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ
Қазақтың мал шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтында түйіршіктелген толық рационда азық
Демек, қысқы жайылымдағы қойды үстемелей қоректендіру үшін толық рационды
Сонымен қатар, түйіршектелген азықтың құрамындағы қоректік заттар сақтау кезінде
Қоршаған ортаны химиялық затпен ластануының екі түрі бар, бірі
Топырақ, су, ауа химиялық заттармен ластана, осы төңіректе улану
Сақтаудың бір жолы – мал шаруашылығы кешендерінің, өндіріс орындарының
Жем-шөп қорын дамыту малдың өнімін өндірудің деңгейі мен экономикалық
Негізгі міндет. Әрбір өңірдің өзінің табиғи-экономикалық жағдайына қарай ерекшеліктері
Негізгі мал азығы табиғи – жайылым мен шабындықтан алынатын
Мал азықтық екпе дақылдардың табиғи шабындықтардың өнімділігі өте төһмен
Әрине, мал азығының қоры жөніндегі қазіргі кездегі мұндай
Қысқы жайылымдағы қойға үстемелеп азық гранулін берудің экономикалық тиімділігін
Қысқы дайылымда брикеттерден сақтық қорын жасау тиімді, олардың
Қазақтың мал шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтында толық рационды түйіршектелген азықтың
Түйіршектелген азықтың бұл рецептері отар жайылым учаскелеріндегі қойларға арналған.
Қорыта айтқанда, қысқы жайылымдағы қойды үстемелеп қоректендіру үшін толық
Қазіргі кезде Қазақстанда тұрақты жемшөп базасы жоқ, қой өсірумен
Қысқы жайылым кезінде бір қойға орта есеппен 100 –
Гранулденген және түйіршіктелген азықты барынша мол өндіру және пайдалану
4. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ
Еңбек қорғау Заңы Қазақстан Республикасындағы еңбекті қорғау саласындағы қоғамдық
Осы заңда мындай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
Өндірістік объектілерді еңбек жағдайлары бойынша аттестаттау- өндірістік объектілерді
Еңбек қауіпсіздігі - еңбек қызметі процесінде қызметкерлерге зиянды және
Еңбектің қауіпсіз жағдайлары - қызметкерге зиянды және қауіпті өндірістік
Өндірістік жабдықтың қауіпсіздігі - өндірістік жабдықтың өз функцияларын орындауы
Өндірістік процестің қауіпсіздігіне - өндірістік процесстің нормативтік техникалық құжаттамада
Қазақстан Республикасының еңбек қауіпсіздігі жәнееңбекті қорғау туралы заңдары Қазақстан
Заңның қолдану аясы. Осы заңның күші Қазақстан Республикасының азаматтарына,
Еңбек қорғау дегеніміз - заңды актілерден тұратын жүйе элеуметті
Шаруашылық жетекшілері төңіректегі турғындарды алдын ала қорғаныс шараларын өткізудегі
Гербицидтердің негізсіз енгізілуінің алдын алу үшін еуыл шаруашылық дақылдарының
Бүрку жұмыстарын таңертең ерте және кешкі уақыттарда жүргізу керек
Жұмыстар өйткен соң, дәрі-дәрмектердің қалғандары қоймаға топсырылады. Өрт қауіпсіздігі
Өрттің алдын алу жүйесі. Өртенгіш өртаның пайда болуын болдырмау
Өртенгіш орталарда жандырғыш көздері машиналардың, механизмдердің, құралдардың рациональды қолданылуы,
Өрттен қорғану жүйісі өртенбейтін және ауыр өртенгіш заттар мен
Өрт туралы өрт сөндіргіш құралдары бөгеттері, аудандардың пайдалануына, опаттар
Құрылғылардың отқа қарсы турақтылығы ұстап турушы және қерғаушы функциялары
Санитарлық тазалық дегеніміз дегені сабынды сумен тозалап жуу, ішке
Тазалық өткізетін адамдар сыртқы киімін өте сақтықпен жаймен шеледі.
Осыдан кейін жартылай санитарлық тазалыққа кіріседі. Тазарту уақытында жуынған
Жартылай дезактивация және тазалаудан өткен соң дезоксиметриялық бақылаудан өтеді.
Дегурация жұмысы былайша жүргізіледі: Химиялық заттармен ластанған ауданда адам
Алдымен қорғаныс киімдерді шешпестен бұрын ашың учаскелеріне түскен улы
Уақытында ұқыптылықпен жүргізілген тазарту жұмысы улы затпен улануды мүлдем
Электр жарақатының негізгі себептері кернеу жалаң өткізгіштер жағдайындағы ток
Адам енбегінің сау және қаупты жағдайлар мен қамтамасыз ету
Зертханаларды зетханалық үстелдер мен орындықтар жабдықтайды. Үстелдер арасындағы қашықтық
Өрт сөндіруші қорғаныс деп адамдарды өрттен қорғауға бағытталған мемлекеттік
5. ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ
Шаруашылықта пайдаланып жүрген жерді, әсіресе топырақтың қабатын қорғау әр
Қызылорда облысының табиғаты мен жер бетінің бедері жоғарыда айтылғандардан
Облыс территориясының үлкен бөлігін алып жатқан шөл және шөлейт
Шаруа қожалықтары суармалы жерлерінің мелиоративтік күйін талапқа сай сақтау
Суармалы жерді аздыратын факторлардың бірі – егінге берілген судың
Алынған деректер бойынша, Шиелі алқабында фильтрацияға шығын болған су
Батпақтанудың мәнісі, күріштіктің ішінде бірлі-жарым атыздарда топырақ бетінің деңгейі
Суармалы топырақтың құнарын құрайтын мүшелерінің өзара үлес салмағын салыстыратын
Қазір айналымдағы егістік жерге беретін қоректік заттардың орташа мөлшері
Арпаның гектарлық өнімі 20 центнер жне соншалық сабан болғанда
Дегенмен тыңайтқыш қолданудың деңгейіне келетін болсақ, облыстың егіс далаларында
Сондай-ақ көптеген шаруашылықтар егіншілік мәдениетіне де мән бермей отыр.
Егістік жерді органикалық затпен тез байытатын көпжылдық шөптер. Қызылорда
Топырақтың биологиялық құнарына ерекше назар аудару қажет. Ол үшін
Суармалы, оның ішінде әсіресе күріштен босаған жерлердің биологиялық құнарын
Суармалы жерлердің биологиялық құнарын жақсартудың басқа да әдістері бар.
Сидераттың әр гектарда жинайтын органикалық зат 35-40 тонна болғанда,
Қолда бар, бірақ тиімді қолдануын таппай жүрген топырақ құнарына
Күріштің сабаны тезірек шіріту арқылы топырақтың физикалық және
Қазір Қызылорда облысының жағдайында суармалы жердің бүгінгісі мен
Сонымен қорыта келгенде, Қызылорда облысында егістік жерді қорғаудың басты
жаңадан игеретін жерді сапалы тегістеу. Егер жер күріштік болатын
жыл сайын күріштен шыққан жерге ағымдағы тегістеу жұмыстары жүргізілуі
суаратын арық пен қашыртқы арықтың арасында екі атыздан күріш
жыл сайын топырақты өңдеу алдында арық атыздардың бойындағы арам
суаратын және қашыртқы арықтарды жаңа егіс маусымына әзірлеу керек.
жолдарды, көпірлерді каналдар мен арықтарын су көтергіш құрылыстарын жөндеу;
күріш, көкөніс, бақша және малазықтық ауыспалы егістерді ұсыныстарға сәйкес
көпжылдық шөптер (жоңышқа, түйежоңышқа) егу және көң төгу арқылы
органикалық және минералдық тыңайтқыштарды ғылыми ұсыныстарға сәйкес ұқыпты
зиянды фитоцентоздарға қарсы тек агротехникалық әдіспен күрес жүргізіп, егіс
топырақтың микробиологиялық белсенділігін пестицидтердің қандай түрі болса да қолданбай
жерді, суды, ауаны химиялық заттарды арнаулы қоймаларда сақтау.
Бірақ, өкінішке қарай соңғы жылдары жаңадан мелиоративті құрылыс салуды
Мамандардың бақылауынша, қазір облыста 240 мың гектар суармалы жерге
Бүкіл әлемнің егіншілік практикасында ірі алқаптарда суармалы егіншілік жүйесі
ҚОРЫТЫНДЫ
Малдың өнімін деңгейін және оның экономикалық тиімділігін арттыру жем-шөп
Сыр елінде төрт түлікті малдың рационында табиғи жайылымнан алынатын
Дәнді азықтарды малға беруге дайындаудың ең тиімді әдісі –
Қой және ірі қара малы үшін жергілікті екпе дақылдардан
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Байытканов К.А. Қазақстанның шабындықтары мен жайылымдықтарын жақсарту. Алматы, 1992.
Зыков Ю.Д., Копытин И.П. Мал азығын өндіру. Алматы, 1994.
Зыков А.А. Жем шөп қорының ресурстары.
Төреханов А.Ә. Табиғи жайылымдарды тиімді пайдалану негіздері.
Әлімов Е. Алматы облысының шөл аймағындағы жайылымдарды жақсартудағы агротехника.
Матвеев В.И. Шөл және шөлейт жайылымдарда игеру және жақсарту.
Асанов К.Ә., Елешов Р.Е. Жайылым және экология. Алматы, 2001.
.Томмэ М.Ф, Венедиктов А.М. Разработка рецептов полнорационных комбикормов, комбикормов-концентратов,
Зубрилин А.А., Березовский А.А., Боярский Л.Г. Результаты исследовании по
Сарбасов Т.И және басқалары. Қойға арналған түйіршектелген жем-шөп қоспасының
69