МАЗМҰНЫ
Кіріспе 5
I Тарау. Жердің жалпы мінездемесі және оның бағалауы 7
1.1. Жер ресурстарын пайдалану және жер қорын пайдалану 7
1.2 Жерді экономикалық бағалау әдістері және оның негізгі принциптері
II Тарау. Алматы облысының Еңбекшіқазақ ауданының «Қазақстан» шаруа қожалығының
2.1. Жер бағасын айқындау 37
2.2. Ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін мемлекет беретін
III Тарау. Жерді бағалаудың тиімділігі 74
3.1. Жерді бағалаудың ел болашағына және экономикаға әсері 74
3.2. Қазақстан Республикасындағы жылжымайтын мүлікті бағалау
Қорытынды 81
Қолданылған әдебиеттер тізімі 83
Кіріспе
Жер ең негізгі табиғат байлығы. Ол барлық тіршілік көзі
Ұлттық экономиканың ең ірі саласы болып табылатын Қазақстанның ауыл
Қазақстан жер ауданы жөнінен әлемдегі тоғызыншы мемлекет. Оның жалпы
Осы «Жер учаскелерінің кадастрлық (бағалау) құнын айқындау туралы нұсқама»
Нұсқама Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 20 маусымдағы №442-11 ҚРЗ
Нақты жер учаскесінің кадастрлық (бағалау) құны жер реусурстарын
Астана және республикалық маңыздағы қалалардың, облыс орталықтарының қала іргесіндегі
Төлемақының базалық ставкаларына түзету коэффициенттерінің нақты мөлшері (арттыратын немесе
- Қазақстан Республикасы Жер кодексінің 11-бабының 1-тармағына сәйкес жергілікті
-Қазақстан Республикасы Жер кодексінің аталған бабының 3-5 тармақтарындағы нормаларды
I Тарау. Жердің жалпы мінездемесі және оның бағалауы
1.1. Жер ресурстарын пайдалану және жер қорын пайдалану
Жер ең негізгі табиғат байлығы. Ол барлық тіршілік көзі
Қазақстан жер ауданы жөнінен әлемдегі тоғызыншы мемлекет. Оның жалпы
Қазақстанның жер ауданы көп болғанымен, шаруашылыққа қолайлы жерлер көп
Суғару жүйелерінің нашарлығынан суармалы жерлерден 23%-і сортаңдаған, 3%-і батпақтанған,
Жер қорын қорғауды және пайдалануды экономикалық тұрғыдан қарайтын болсақ,
Ғылыми болжамдар бойынша республикамызда суармалы жерлердің аумағын 2 млн.гектардан
Жердің ерекше қасиеті - топырақтың құнарлығы. Топырақтың құнарлығы
Топырақтың құнарлылығының өзгеруіне адамдар әрекеті де әсер етеді. Ғылыми
Топырақты эрозиядан (азудан) қорғау. Эрозияның негізгі үш түрі бар:
Шөл және шөлейт аймақтарда маусымдық пайдалану тәртібін сақтамай шамадан
ұйымдастырушылық шаралары- айналмалы егістік, жайылымдарды дұрыс пайдалану, суландыру, жерді
агротехникалық шаралар - жерді топырақтың түріне, қасиетіне сәйкес өңдеу,
егістіктің айналасына қорғаныш ормандар өсіру, ылғалдандыру, т.б.
Топырақты сортаңданудан (тұзданудан) қорғау. Топырақтың тұздануы жауын-шашын мөлшері буланатын
топырақты құм басудан қорғау жолдраы- ағаш (сексеуіл, жыңғыл), бұталар
жерді батпақтанудан қорғау үшін гидромелиоративтік жұмыстар жүргізу, суғару жүйелерін
топырақтағы қоректік заттарды сақтау үшін мелиоративтік жұмыстар, сортаң жерледі
Топырақты уланудан қорғау - пестицид, гербицид, тыңайтқыштар қолдану мөлшерін
Құрылыс, жол салу, жер қойнауын барлау, пайдалы қазбаларды өндіру,
Егістік құнарлы жерлердің ауыл шаруашылық айналымнан шығарылуын болдырмау шаралары
Аталған жұмыстар арнаулы ғылымдар саласындағы жетістіктерге сүйеніп жүргізіледі. Сонымен
Жер қоры халқымыздың ең басты ұлттық байлығы, сондықтан оның
Барлық табиғат байлықтары сияқты жерді экономикалық бағалау негізгі үш
Есептеу. Жер ұлттық байлық ретінде, аймақтардың, кәсіпорындардың жеке жер
Жер қорын тиімді пайдалануға экономикалық ынталандыру үшін оның бағасы
Жер бөлімшелерінің сапалық қасиеттері-өнімділігі, орналасу тиімділігі әртүрлі. Құнарлы тиімді
Жер қорын экономикалық бағалаудың барлық қызметтері бір-бірімен тығыз байланысты,
1.2 Жерді экономикалық бағалау әдістері және оның негізгі принциптері
Жер қорын бағалау жөнінде ғылыми ізденіс пен әр түрлі
Жерді бағалау туралы екі бағыт айқындалды: топырақтың сапасын бағалау
Көптеген аймақтық еңбектерде топырақты агроөндірістік тұрғыдан топтастыру және жерді
Қазіргі кезде топырақ бонитетін бағалаудың бірнеше варианттары белгілі. Оларды
Топырақтың бонитет балдары оның сапалық қасиеттерінің көрсеткіші болып табылады,
Бонитет балдары: топырақтың құрамындағы шірінділердің (гумус), тұздардың, минералдардың шамасына,
Аудан, аймақ және нақты жерлер бойынша орташа бонитет балдары
Топырақ бонитет балдарын іс-тәжірибеде қолданылуын шартты мысалмен көрсетейік. Бонитет
1.1.- кесте
Шаруашылықтарда дәнді дақылдар өсіру көрсеткіштері
Рет
№ Бонитет балы
(Б) Нақты түсім (Өн) Есептелген түсім
(Өе)
1 16 1 2,8
2 21 5 3,8
3 25 3 4,6
4 29 6 5,5
5 34 6 6,5
6 38 8 7,4
7 41 9 8,0
8 46 10 9,1
9 40 9 9,7
10 50 10 9,9
11 52 11 10,3
12 55 11 11,0
13 56 12 11,2
14 58 11 11,6
15 60 13 12,0
16 62 12 12,4
17 65 15 13,0
18 66 13 13,3
19 68 14 13,7
20 75 13 14,9
№ 10,12,16,18 шаруашылықтарда жерді өнімділігіне сәйкес пайдаланады; №5,9,14 одан
Бонитет балдарын қолданып шаруашылықтардың жұмыс нәтижесін бағалауға болады. Мысалы,
Балл бонитеттерін пайдаланып ауыл шаруашылық кәсіпорындарының нәтижесін бағалауға болады.
Жерді балдық көрсеткіштерге сәйкес бағалау туралы экономистердің екі түрлі
Бірінші көзқарасты жақтаушылар жерден алынған өнім шамасы оның салыстырмалы
Ғалымдардың екінші бір тобы жерді бағалау белгісі ретінде бір
Б= ; ;
формулаларымен бағаланатын көрсеткіш бірдей болады деп есептеледі.
Мұнда: Б- жерді бағалау балы;
У0 Уэ –бағаланатын және үлгілік жердің өнімділігі
С0 Сэ – бағаланатын және үлгілік жерлерден алынатын өнімдердің
То Тэ – бағаланатын және үлгілік жерлерде жұмсалатын шығындар.
Жерді бағалаудың қосымша белгілері ретінде 1 гектар жерге есептелген
Үлгілік (эталон) жер бөлігіне қатысты есептелген бағалау көрсеткіші:
Б= ,
Мұнда: Б- есептелетін бағалау балы;
До- бағаланатын жердің көрсеткіші
Дэ- үлгілік жердің көрсеткіші.
Жерді экономикалық бағалау туралы экономистердің арасында да бірнеше көзқарастар
Шығындық қағида бойыншабағалаудың негізі- жерді игеруге (пайдалануға) жұмсалған еңбек
О=К
мұнда: К- 1 гектар жерді игерудің орташа құны
У , У- бағаланатын жер және
Т жерден алынатын өнімдердің
шығындарға қатынасы.
Құн заңына сәйкес жер өздігінен жаңа құн тудырмайды. Әр
Топырақтың құнарлылығы жаңа құн тудырмайтын болса, ол қосымша құн
Баға тұтыну құнына сәйкес белгіленгенде әр түрлі жердің өнімділігі
Жердің құндылығы барлық қоғамда оның тұтыну құнын өндіретіндігімен анықталады.
«Шығындық» қағиданы жақтаушылардың тағы бір өкілі Г.С.Николенко жердің бағасы
Ці =
мұнда: Кп- еліміз бойынша жерді игерудің орташа шығындары;
Бі –бағаланатын і жер бөлімшесінің бағалау балы;
Бпі- жаңа игерілгені жер бөлімшесінің бағалау балы.
Оның пікірі бойынша жерді балл көрсеткіштерімен ғана бағалау теориялық
Сонымен қатар, жерді ауыл шаруашылық айналымынан басқа бағытта пайдалануға
Жерді әр түрлі мақсатта пайдаланғанда бір белгіге сүйеніп бір
Жерді ренталық қағида бойынша, дифференциалдық рентаның негізінде бағалау туралы
Оптималдық жоспарлау теориясын жақтаушылардың көзқарасы бойынша жердің экономикалық бағасы
О=
Былайша айтқанда, жылдың тиімді (рентаны) тиімділік нормасына бөлгендегі шамамен
О3 = · 100,
Мұнда: Дг – жоғарыда айтылған әдіс бойынша анықталған жылдың
N- халық шаруашылық тиімділік коэффициенті
Табысты капитализациялау мағынасы мынаған саяды: жерді ауыл шаруашылығынан басқа
Дифференциалдық рентаны есептеуде қолдануға болатын әдіс ретінде шеткі шығын
Тағы бір ұсынылған әдіс бойынша астық негізінен нан өнімдеріне
Осы әдістің екінші түрінде дифференциалдық рента нашар жерді пайдаланушылардың
Орташа салалық баға қолданғанда В.Шкатов «полярлық» деп атаған қарама-қарсы
Жерді дифференциалдық рента бойынша бағалауға қарсы болушылар оның мынадай
Мәселені тағы біраз зерттеушілер (М.Бронштейн, Е.Карнаухова, Г.Романенко, В.Шкатов) жердің
Ол қандай мерзімге «капиталдау» туралы ұсыныстар: ауыл шаруашылық негізгі
Капиталистік елдерде жердің бағасы жер рентасын банк өсімі нормасымен
Бізде капиталистік нарық қатынасы, әсіресе ақша айналымында толық қалыптаспаған,
Ақшалй қаржының (оған сатып алуға болатын игіліктердің) нақты құндылығы
Айтылғаннан шығарылатын қорытынды - банк капиталының өсімін тиімділік нормасымен
Көп уақыт ғылыми ізденістер жүргізіліп келе жатқанымен жерді экономикалық
Жерді экономикалық бағалау әдістері
Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіретін жерлердің сапасы біркелкі емес. Олардың
Осы қасиетіне байланысты жерлердің құндылығы да бірдей емес. Жердің
Жер – тұтыну құндылығы, оның құны жоқ, тек тұтыну
Дифференциалдық рента бірдей еңбек жұмсап нашар жерді пайдаланумен салыстырғанда
Жер мәңгілік өндіріс қажеті, оны дұрыс пайдаланғанда өнімділігі сарқылмайды.
Жерді шексіз ұзақ пайдалануға болатындықтан аз ғана жылдық
Осыған ұқсас тәсіл орман шаруашылық есептеулерде әр жылда алынған
Егер уақыт факторын есепке алсақ, олай болмайды. Қоғамға табыстың
Сонымен, әр мезгілдегі экономикалық көрсеткіштерді өлшемдестіру мәселесі тікелей қосу,
В = (1+Е)t
Қабылданған әдістеме бойынша Е = 0,08, бірақ басқаша
Жер мәңгі пайдаланылатын болғандықтан, жылдық ренталарды қосу керек, яғни
Р=
Ренталардың жалпы сомасы шексіз жылдарда шексіздікке ұмтылады. Сондықтан жоғарыда
Р=
Бұл формула бойынша ауыл шаруашылығында пайдаланылатын жер бағаланады. Орман
Р=
Ауыл шаруашылық жерлері уақытша бұл мақсатта пайдаланудан алынғанда, экономикалық
Р=
Бұл 9,10,11 формулалармен жер қоры мынадай жағдайларда бағаланады:
жылдық рента шамасы өзгермейді
уақыт факторын есептейтін коэффициент өзгермейді.
Айта кетеін жағдай, келтіру жылдары ұзақтаған сайын, есепке алынатын
Р= , О