МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ АСПЕКТІСІ 6
1.1 Экологиялық қауіпсіздіктің мәні, қажеттілігі 6
1.2 Нарық жағдайында экологияның экономикалық-құқықтық мазмұны әр түрлі нысандары
1.3 Экологиялық қауіпсіздік және оның экономикалық аспектісі 14
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ДАҒДАРЫСТАР 17
2.1 Экологиялық дағдарыстың мәні және аймақтық сипаты 17
2.2 Экологиялық дағдарыстың әлеуметтік-экономикалық салдарлары 33
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПБУЛИКАСЫНДАҒЫ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІКТІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ 39
3.1 Қазақстан Респбуликасындағы экологиялық қауіпсіздікті жетілдіру тетіктері 39
3.2 Экологиялық қауіпсіздік және экономиканың тұрақты дамуы 41
Қорытынды 46
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 48
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Бүгiнгi таңда Қазақстан халқы үшін үлкен
Қазақстан Республикасы үшін экологиялық қауiпсiздiк мәселелерi мен жағдайлары бүгiнгi
Елiмiзде экологиялық қауiпсiздiктi және тұрақты экономикалық дамуымызды қамтамасыз ету
Экологиялық қауіпсiздiк бағытында Мемлекеттiк саясаттың мақсаты, ол - табиғи
Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін технологиясы бар мемлекеттің келешегі зор.
Тұтас алғанда, біз 2010 жылы қоғамның тұрлаулы дамуының негізгі
Ғылыми-техникалық прогрестің екпінді дамуы соңғы жүз жылдықтың ішінде қоғамның
Адам мен табиғат арасындағы өзара қарым-қатынасы өзінің критикалық шекарасына
Қоршаған орта, адамның, тірі организмнің биологиялық түрі ретінде өмір
Орнықты дамудың принциптерін жүзеге асырудың басты мәселесі ретінде азаматтардың
Осыған орай біздің қарастырып отырған бітіру жұмысымыздың тақырыбының өзектілігі
Бітіру жұмысының тақырыбымен тұспа-тұс келетін бірнеше шетелдік және отандық
Экономика және экология проблемаларына, соның ішінде экологиялық қауіпсіздік туралы
Бұл еңбектерде экономикалық өсу проблемаларымен бірге табыстарды бөлу, білімнің
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Экологиялық қауіпсіздіктің әлеуметтік және экономикалық мәнділігі
Қазақстан экономикасында нарықтық қатынастың қалыптасуы кезеңінде экология-экономикалық үйлесімді шаруашылық
Бітіру жұмысының мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың басты мақсаты әлеуметтік-экономикалық
Бітіру жұмысының мақсатына орай мынадай міндеттерді шешу көзделді:
- экологиялық мәселелердің елдің экономикалық өсу жүйелеріне әсерінің теориялық
- елдің экономикасындағы түбірлі өзгерістердің экологиялық хал-ахуалдарға ықпалын зерттеу;
- экологиялық-экономикалық процестерді мемлекеттік реттеудің жалпы теориялық және әдіснамалық
- экологиялық дағдарыстан шығудың жолдарын айқындау және олардың алдын
Бітіру жұмысының құрылымы мен көлемі. Бітіру жұмысы кіріспе, негізгі
1 ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ АСПЕКТІСІ
1.1 Экологиялық қауіпсіздіктің мәні, қажеттілігі
Әлемде адамзат тіршілігі бар ортаға біздің білуімізше әзірше тек
Қоршаған ортаны қорғау дегеніміз табиғат пен адамның өзара қарым-қатынастағы
Қазақстанда «Қоршаған ортаны қорғау туралы» заң 1991 жылы қабылданған.
Қоршаған ортаны қорғаудың негізгі принциптері:
• халықтың денсаулығына, өміріне, еңбегі мен демалысына қолайлы түрде
• қазіргі және болашақ ұрпақтардың салауатты өмір сүруіне қажетті
•экологиялық аймақтарда экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету шараларын кеңінен қолданумен
• табиғи ресурстарды толық тиімді түрде пайдалану және молықтыру;
• қоршаған ортаны қорғауға экономикалық жағынан ынталандыру және табиғат
• биологиялық алуан түрлілікті, ғылыми және мәдени маңызы бар
• қоршаған ортаны қорғау туралы заңдарды реттеп, олардың орындалуына
• табиғатқа нұқсан келтіруге жол бермеу;
• халықтың, қоғамдық ұйымдардың, бірлестіктер мен жергілікті басқару органдарының
• халықаралық құқық негізінде қоршаған ортаны қорғау саласындағы халықаралық
Қауіпсіздік сыртқы және ішкі қатерден қорғайтын тірі организмнің қажетті
Міне, сондықтан адамның кез келген іс-әрекеті әкелетін пайдасымен бірге
Адамның іс-әрекетінің қауіпсіздігі - адамның іс-тіршілігі мен қауіп-қатер бір-бірімен
Әрине, адамның іс-әрекетінің процесінде қауіп-қатер әр уақытта болғанымен, ылғи
Сонымен, қауіпсіздік – бұл іс-әрекет кезінде қауіп-қатердің болмайтындығы айқын
Қазақстан Республикасы экологиялық қауіпсіздігінің тұжырымдамасында экологиялық қауіпсіздіктің басымдықтары экологиялық,
Экологиялық қауіпсіздік Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігінің табиғи-тарихи негізі және
Экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасы осылардың экологиялық құқығының тетіктері болып саналады.
Экологиялық қауіпсіздік - жеке адамның, қоғамның өмірлік маңызды мүдделері
Сондықтан Қазақстан Республикасы экологиялық қауіпсіздігінің 1) табиғи-тарихи негіздері, 2)
1. Табиғи-тарихи негіздерге - Қазақстан Республикасының табиғи ерекшеліктері, оның
2. Қазақстан Республикасы экологиялық қауіпсіздігінің принциптері Қазақстан Республикасы экологиялық
Олардың қатарында мыналар бар: адамдардың табиғатпен үйлесімдікте салауатты және
3. Экологиялық қауіпсіздіктің стратегиялық мақсаты мен міндеті: халықаралық қатынастарда,
- қоршаған ортаның жай-күйіне жүргізілетін бірыңғай мониторинггің жүйесін енгізу;
- экологиялық қауіпсіздік пен табиғат тұрақты пайдалану жөніндегі аса
- Қазақстан Республикасының табиғи орта сапасының жай-күйін бағалауды, оның
- қоршаған ортаны қорғауды және табиғат пайдалануды басқаруды реттейтін
- табиғат пайдалану жоспарларын қоршаған ортаны қорғау мен тұрақты
- экологиялық білім және тәрбие беру жүйесін дамытуды;
- қоршаған ортаны қорғау мен табиғатты пайдаланудың экономикалық тетігін
- қоршаған ортаны қорғау мен табиғат пайдалану мен дүлей
Қазақстан Республикасында экологиялық қауіпсіздігінің тұжырымдамасын іске асырудың негізгі стратегиялық
1998 жылғы 26 маусымда күшіне енген Қазақстан Республикасының "Қазақстан
Сонымен экологиялық қауіпсіздік дегеніміз не? Шамамен экологиялық қауіпсіздіктің 500-ге
Жалпылама шама ретінде қазіргі таңда экологиялық тәуекелді атап отыр,
Қазіргі әлемде экологиялық процестер жаһандық масштабтарға ие бола түсуде.
Қазақстан егемендік алған соң көптеген экологиялық проблемалармен бетпе-бет қалғанын
"Елің сенің ертегі, жерің сенің ертегі!" деп "Қыз Жібек"
Нұрлан Исқақов бұдан былай экологиялық талаптар жоғарылайтынын нықтайды. Мысалға,
«Тәуелсіз Қазақстанның қазіргі кезеңдегі даму жағдайында экономикалық қауіпсіздікпен қатар
- табиғи ресурстарды біржақты пайдалана отырып, шикізаттарды есепсіз, орасан
- экологиялық жүйеге үнемі кері әсер ететін табиғи өндіріс
- экономиканы милитаризациялау;
- техникалық жүйенің осалдығы және экологиялық қауіп-қатері жоғары кәсіпорындардағы
- өндіріс орындарында технологиялық процестерде қолданылатын табиғат қорғау жабдықтарының
- қала халқының өсуі, табиғи ресурстарды пайдалану есебінен экономиканың
- стихиялық және антропогендік апаттар, апатты жағдайлар және түрлі
Адамның бірінші байлығы – денсаулық. Демек, қоршаған ортаның экологиялық
Адамзаттың, әсіресе, планетаның биосфера региондарындағы экологиялық жағдайы қиын мемлекет
Қауіпсіздікті өлшеудің негізгі критерийлеріне қауіпті алдын-ала сезу, оның қазір
Қауіпсіздіктің объектілері мен субъектілерін анықтауда тек әлеуметтік саламен шектеліп,
Экологиялық қауіпсіздік Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздігі жүйесінің құрамдас бөлігі,
1.2 Нарық жағдайында экологияның экономикалық-құқықтық мазмұны әр түрлі нысандары
Қозғалыс табиғатты қорғау жөнінен әлемдік ауқымда қаралатын, кейінге қалдыруға
Біздің республикамыздың территориясы көлемі жағынан әлемде тоғызыншы орынға ие.
Қазақстанда отын өндірісі: көмір өндіру, мұнай және газ өндіру,
Климатологтардың пікірі бойынша, республика территориясында климаттық антропогендік өзгерістері бар
Экология ең негізгі саяси проблемаларға айналды. Қазақстан экологиялық жағдайының
Табиғаттың жалпы күйзеліске ұшырауына кінәлілердің бірі ғылыми-техникалық прогресс.
Ертеңгі күннің технологиясы қандай болуы қажет? Экологиялық тұрғыдан қарағанда,
Әлемнің ірі-ірі қалаларында ауаны ластаудың 2/3 бөлігі автомобиль транспортының
Егеменді ел болдық деп бөркімізді аспанға атып жүрміз. Бірақ
Мұнда қоршаған ортаны қорғаудың экономикалық әдістері белгіленген: жоспарлау мен
Жергілікті бюджет табысына орман; су, жер ресурстарын пайдаланғаны үшін
Төлемақы көлемі олардың экономикалық бағалануына көбінесе сәйкес келе бермейді.
Табиғатты пайдаланудан түсетін төлемақы оны қорғауға кететін шығынды өтеуі
Қазіргі негізгі принцип мынадай - ластандырушы төлейді. Ластандыру үшін
Қоршаған ортаның ұлттық стратегиясын енгізу үшін инвестиция қажет. Алайда
Біріншіден, капитал рыногының шектелген дамуының. Мемлекеттік бюджет пен экономиканы
Елбасы жолдауында 2030 жылы Қазақстан ауасы таза, мөлдір сулы,
Қазақстандағы табиғат қорғау инвестициясының негізгі бөлігі ішкі ресурстардан түседі,
Үкімет табиғат қорғау қорының қызмет аясын, құқығын кеңейтіп, сол
Қорларды құру республикада табиғатта қорғаудың экологиялық механизмін одан әрі
Табиғат қорғаудың басымдық шараларын іске асыру үшін халықаралық ұйымдар
Қазақстан конституциясында және «Қазақстан - 2030» стратегиясында біздің азаматтарымыздың
1.3 Экологиялық қауіпсіздік және оның экономикалық аспектісі
Адамзаттың алға жылжуы табиғат пен қоғам арасында жүретін «зат
Ғалымдардың айтуы бойынша жаңа экономикалық механизмнің негізгі ерекшелігі -
Экономика мен экологияның қарама-қайшылығы – қоршаған табиғи ортаны қорғаудың
«Қоршаған ортаны қорғау туралы» заңда қоршаған ортаны қорғаудың экономикалық
1. Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі шараларды жоспарлау мен қаржыландыру.
Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі шаралар болжамдық және бағдарламалық-нысаналы құжаттар
2. Табиғи ресурстарды пайдаланғаны үшін ақы төлеу.
Табиғи ресурстарды пайдаланғаны үшін төленетін ақы табиғатты пайдаланудың жекелеген
3. Қоршаған ортаны ластағаны үшін ақы төлеу. Қоршаған ортаның
4. Табиғи ресурстарды қорғау және толықтыру үшін ақы төлеу.
5. Қоршаған ортаны қорғауды экономикалық жағынан ынталандыру. Қоршаған ортаны
6. Экологиялық сақтандыру. Экологиялық сақтандыру қоршаған ортаны және табиғи
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ДАҒДАРЫСТАР
2.1 Экологиялық дағдарыстың мәні және аймақтық сипаты
Экологиялық дағдарыс ұғымынан қоғам мен табиғаттың арасындағы өзара әрекеттестіктің
Экологиялық дағдарыс ұғымы алғаш рет ХХ ғасырдың 70 –
Экологиялық дағдарыстар мен ахуалдардың екі түрін белгілеу керек: 1)
Қоршаған табиғи ортаның құлдырауы – бұл табиғаттағы заттар мен
Қоршаған табиғи ортаның құлдырауы ең алдымен адамның денсаулығы мен
Қоршаған табиғи ортаның жай-күйінің нашарлауы және оның салдары –
Екіншіден, экологиялық дағдарыс құқық қорғау органдарының қоршаған ортаны қорғау
Үшіншіден, экологиялық дағдарыс әлеуметтік аспектіде экологиялық-құқықтық нигилизмде, яғни экологиялық-құқықтық
Адамның антропогенді әрекеттілігінен шығып жатқан ортаны сарқу, ластау және
Біріншіден, бұл жер табиғатының өздігінен тазалануға және өздігінен реттелуге
Екіншіден, бұл жер территориясының бір ғаламшар аясында физикалық шектеулігі.
Үшіншіден, бұл табиғаттағы өндірістің қалдықсыздығы және адамзат өндірісінің қалдықтылығы.
Төртіншіден, бұл адамның табиғаттың даму зандылықтарын табиғатты пайдалану мен
Бұл жерде адамның табиғатқа әсер етуінің нәтижелерінің көріністерінің екі
1 – сурет. Экологиялық дағдарыс: құрылымы, себептері, шығу жолдары
Екінші ерекшелік шаруашылық әрекеттіліктің салдарының кеңістікте айқындалуына қатысты. Белгілі
Субъективті себептерге жатады:
Біріншіден, мемлекеттің қоршаған ортаны қорғауға қатысты ұйымдастырушылық - құқықтық
Екіншіден, экологиялық тәрбиелеу мен білім берудің олқылықтары.
Экологиялық надандық - адам мен қоршаған ортаның өзара байланысының
Экологиялық нигилизм – бұл заңдарды басшылыққа алуға талпынбау, аталмыш
Экологиялық дағдарыс (ЭД) адамның табиғатқа әсер етуінің күшеюімен қаншалықты
Адамзат пайда болғанға дейінгі тарихта және адамзат тарихында
Қоршаған ортаның жайы бүкіл планетадағы экологиялық жағдайға үлкен әсер
Қазақстанда қоршаған ортаның проблемалары негізінен өткен жүзжылдықтың соңына қарай
Экологиялық дағдарыстан шығу үшін шұғыл және батыл іс-қимылдар керек.
Қазақстан Республикасының Конституциясының 31-бабында: "Мемлекет адамның өмір сүруі мен
Біздің республикамызда жүргізіліп жатқан өзгерістердің негізгі мақсаты – адам
Табиғи ресурстар: жер, жер астындағы байлықтар, орман және су
Соңғы жылдары елімізде табиғат қорғау қатынастарын үйлестіруде негізге алатын
экологиялық проблемаларды шешудің альтернативті варианттары (құрылымдық қайта құру, экспорттық
аз қалдықты және ресурс сақтау технологиясын дамыту, технологиялық өзгерістер;
тікелей табиғат қорғау шаралары (әртүрлі тазалағыштар, сүзгіштер құрылысын салу,
Аталған бағыттар экономикалық дамуды экологизациялау проблемаларын шешу, экономикалық өсудің
Қоршаған табиғи ортаның сапасы кез келген табиғи ортаға тән,
Экологиялық және экономикалық мүдделердің үйлесім табу қағидасы мемлекет дамуының
Бүгінде Қазақстан Республикасы нарықтық қатынастардың бастапқы кезеңінде тұр. Бұл
Сурет 1 - Экологиялық жағдайға әсер етуші факторлар
Жоғарыдағы айтылған ойлар бізді қоршаған ортаны қорғау мақсатына жетуге
Енді экологиялық басқаруды ұйымдастырудың экономикалық механизмін қалыптастыру мен экологиялық
- экологиялық апат аймақтарында тұратын жергілікті халықты басқа жерге
- Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласында ғылыми
- Қазақстан Республикасы тұрғындарының экологиялық сана сезімі мен ойлауын
- бірнеше арнаулы мемлекеттік бағдарламаларды жасау, олардың ішінде; топырақтың
Қазақстан Республикасы Президентінің 1996 жылғы 30-сәуірдегі "Экологиялық қауіпсіздігінің тұжырымдамасында"
Халықты қоршаған ортаны және шаруашылық жүргізуші объектілерді төтенше жағдайлар
Тұрақты, сондай-ақ жылжымалы көздерден ауаны ластайтын заттардың ең көп
Осы кестелерден Қазақстан Республикасы облыстары бойынша тұрақты және жылжымалы
Кестелерден түйетін ең басты тұжырым: соңғы он жыл ауқымында
Республикада индустриялық дамыған аймақтарда денсаулыққа қажет таза ауаның болмауы
Қазақстан территориясында 20 млрд. тонна қоқыс жинақталған. Жыл сайын
Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігінің мәліметтеріне сүйенсек, қазір бізде
Қазақстандағы экологиялық дағдарысты жағдай 1997 жылы "Қазақстан Республикасының тұрақты
А аймағына Каспий өңірі, Маңғыстау және Атырау облыстары жатады.
В аймағы — Шығыстағы, республиканың жоғары дәрежелі дамыған өнеркәсіпті
С аймағы - Оңтүстік, негізінен ауылшаруашылығы бағытындағы аймақ. Тұрғындардың
Мысалға, Каспий шельфіндегі мұнай шығаруды алайық. "Табиғат" экологиялық одағының
Каспийдегі қоршаған ортаны қорғау Бағдарламасы негізінде Алматы қаласында 1998
Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың ғаламдық, аймақтық және ұлттық қауіпсіздік мәселелеріне
Каспий теңізінің жағдайын еске ала отырып, оны автор сөзімен
Мәлім болғандай анық жай сол, Каспийдің экологиялық проблемасын мемлекеттік
Осыған орай, Н.Ә.Назарбаев бұл өңірдегі тұрақтылық пен қауіпсіздікті қамтамасыз
Қазіргі уақытта Каспий маңы мемлекеттерінің барлығында да мұнаймен байланысты
• жерүсті, су және теңіз экожүйесінің биологиялық әр алуандылығының
• табиғи жүйелердің өнімділігінің азаюы;
• мұнай-газ кешендерін су басу және жылыту кезіндегі, сондай-ақ
• атмосфералық ауаның ластануы;
• шаруашылық әрекеттері әсерінен топырақтың ластануы және деградацияға ұшырауы;
• жерасты суларының бақылаусыз ауыз су және техникалық қажеттілік
• тұрғындар арасындағы ауру-сырқау деңгейінің артуы.
Маңғыстау облысында Бозашы түбегінің территориясында төрт кен орнының (соның
Атырау облысында шикізат көздерінің бұрынғыларын өңдеу, жаңаларын, әсіресе, Теңіз
Толығымен алғанда Батыс Қазақстан бойынша 5 миллион тоннадай мұнай
Газ өнеркәсіп орындары ілеспе газды пайдаға асырмау салдарынан айдалада
Батыс Қазақстан облысының жағдайы Қарашығанақ кен орнының ашылуына байланысты
Бір ғана Батыс Қазақстан облысының Бөкей ордасы ауданының жағдайын
Актөбе облысының әуе кеңістігі Жаңажол газ өңдеу заводынан, Алға
Ал, Шығыс Қазақстан облысындағы түсті металлургия кәсіпорындарында өнеркәсіптік қалдықтары
Ақмола облысында ауаны ең ірі ластаушы гидрометаллургиялық және химиялық
Қарқынды антропогендік іс-әрекеттердің салдарынан жер атмосферасының құрамы өзгеріп отыр.
Қарағанды облысын негізгі ластаушылар көмір өндірісі, металлургия, электроэнергетика кәсіпорындары
Торғай өңірінің Есенгір қыстағы аумағында 1996 жылғы 14 майда
Павлодар химиялық комбинатының 3-цехында кезінде сынапты катод қоспасымен хлор
Қазақстан территориясы жарты ғасыр бойы ең жаңа қырып-жоятын қаруларды
Семей полигонында ғана айналасына радиоактивті заттар шашатын ашық ауада
Мемлекеттік емес "Экология" Қазақстан Халық Академиясының мәліметтерінде:
- ядролық проблема Қазақстанда 45 жылдан астам өмір сүрді...
Дүниежүзінде қазірдің өзінде ядролық жарылыстан 15 миллиондай адам зардап
Семей және басқа полигондарда барлығы ядролық қондырғылары бар 500-ден
Ядролық қаруларды жер астында сынау суландыру жүйелеріне орны толмас
Ұзақ жылдар бойы атом қаруларын сынаудың адам өміріне шын
Республика территориясында әр жылдарда Семей полигонынан басқа 27 жерде
Қазақстан шын мәнінде 40 жыл бойы атом қарулары сыналатын
Алматы облысының экологиялық қиын жағдайы Балқаш көлінің проблемаларына, қолдан
Тоталитарлық тәртіп халықтың, болашақтың да қамынан күнделікті өмірдегі өткінші
Бүгінгі таңда Арал теңізі әкелген трагедия жиырмасыншы ғасырдың ең
Суы тартылып, кеуіп қалуға айналған аймақтан ұшқан тұз аспанға
Байқоңыр ғарыш айлағынан ұшқан "Протон" ракетасының апатқа ұшырауы экологиялық
Қызылорда облысының экологиялық жағдайына Сырдария өзені суының химиялық құрамы
Ғылыми зерттеулер нәтижесінде Қызылорда облысы бойынша экологиялық қауіпсіздікті сақтау,
Сонымен қатар, осы Қызылорда облысының Қазалы ауданы бойынша экологиялық
Сол сияқты 2003 жылдың бірінші жарты жылдығында барлығы 85
Егер келтірілген экономикалық шығынды өтеуге болатын болса, ал экологиялық
Сонымен қатар, Қазақстанда экологиялық проблемалар өте көп. Таза судың
Республика территориясын ластайтын факторлардың бірі - басқа кез келген
Адамзат өзін "жеңімпаз" деп ойлап, түгелін зерттеп, бәрін де
2.2 Экологиялық дағдарыстың әлеуметтік-экономикалық салдарлары
Адамның білім мен ғылымды дамыта отырып, техникалық прогресті кеңінен
Қазір қарап отырсақ, бір кездері ата-бабамыз білектің күші, найзаның
Болашаққа жанашырлықпен қарамай, жоспарсыз, жауапсыз жасалған жұмыстардың, табиғатқа жыртқыштық
Табиғаттағы өзгерістер өте баяу жүретін болғандықтан қоршаған ортаға келген
Жер жүзінде экологиялық дағдарыс басталды, қоршаған орта адамдар өмір
Дүниежүзінде экологиялық дағдарыстың басталуына мыналар себеп болады:
- біріншіден, соңғы дүниежүзілік соғысқа дейін өнеркәсібі дамыған 10-15
- екіншіден, соңғы 40-50 жылда жер бетіндегі халық саны
Бұл айтылғандардан табиғат қорларын пайдаланбай, тек күзетіп отыру керек
Ф.Энгельс "Табиғат диалектикасы" деген еңбегінде "табиғатты жеңдік деп тоқмейілсімейік.
Қазіргі әлемде экологиялық дағдарыстар өзінің қоғамдық мәні жағынан алдыңғы
Адамдардың кінәсінен қоршаған ортаға талай-талай қиянат жасалып келеді, олардың
Ақылға сыймайтын бұл бөгет экономикаға көп зиян келтірді, шөптің,
Арада 25-30 жыл өткен соң Каспийдің суы қайта көтеріліп,
Міне, осылай табиғат заңдарын білмеу, біле тұра онымен санаспау
Осындай мысалды Арал теңізіне байланысты да келтіруге болар еді.
Шет ел мамандары Арал өңірінде бола отырып және енді
Сондай-ақ жарты ғасыр бойы ядролық сынақ алаңына айналған қаншама
Американдық ғалымдардың пікірінше, әлемнің түкпір-түкпірінде болып жатқан ядролық жарылыстардың
Сонымен бірге, жерімізді тоздырып, ауамызды бүлдіріп, адамның өміріне шексіз
Атап көрсетілгендей, экологиялық дағдарыстар мемлекет экономикасына орасан зор зиян
Дегенмен, әрбір аймақта бүгінгі күні көмекке мұқтаж жүздеген мың
Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаев 1991 жылғы 29 тамызда "Семей
Біз қазіргі кезде экономикалық жағдайымыздың қиыншылықтарына байланысты әлемдік қоғамдастықтың
1993 жылы Орталық Азиядағы бес мемлекеттің басшылары "Арал теңізі
Арал теңізі бассейнін құтқару үшін күшті біріктіру мақсатында Орталық
Табиғат қорғау арзанға түспейді. Көп қаражат жұмсалатын күрделі проблемаларды
Қазіргі кезде әлемнің барлық елдерінде қоғам қоршаған ортаны бүлдіру
Экологиялық жағдайлардың әсерінен болатын шығындардың қоғамға келтіретін зиянды жақгары
- экологиялық жағдайдан туындаған аурудың салдарынан жұмысқа деген қабілеттіліктің
- денсаулығын қалпына келтіруде қосымша қаражаттың жұмсалуы;
- экологиялық аймақтың тұрғындарына және белгілі бір апаттың нәтижесінде
Экологиялық фактордың экономикалық дамуға әсері туралы біздің талдауларымыз өндіргіш
Туындаған түйінді мәселелердің өте өзекжарды екенін мойындай отырып, мемлекет
Табиғат қорғаудың нақтылы мәселелерін шешуге тым бой алдырып, біз
Бүгінгі таңда табиғат қорғау мәселесі, қоршаған ортаның тазалығы үшін
Дегенмен, қазіргі кезде орын алып отырған мынадай парадоксты құбылысқа
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПБУЛИКАСЫНДАҒЫ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІКТІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Респбуликасындағы экологиялық қауіпсіздікті жетілдіру тетіктері
Экологиялық қауіпсіздіктің критерийлерін әзірлеу және экологиялық қауіпсіз технологияларын жаппай
Бейімделудің әмбебаптығы экологиялық қауіптілігі жоғары өнеркәсіп салаларындағы мақсатты ынтымақтасу
Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі Вена конгресінің қорытынды құжатында атмосферада,
Қазіргі кезең адамының ерекше биосфералық қызметі - биосфераны қорғау
Тұрақты даму - бірқалыпты жағдайда, табиғи және әлеуметтік дағдарыссыз
Биологиялық алуантүрлілікті сақтау концепциясына сәйкес биологиялық алуан түрлілікті қорғаудың
- қаржы ресурстары және оларды пайдалану механизмі;
- экологиялық қауіпсіз технологияларды қолдану;
- тұрақты дамуды ғылыми және ақпараттық қамтамасыз ету.
Бұл мәселелердің біздің Республикамыздың тұрақты дамуын қамтамасыз етуде маңызы
Адамзат дамуының жаңа формуласы: жақсы экология — бұл жақсы
Экологиялық білім берудің негізгі мақсаты - табиғатқа деген жауапкершілік
Экологиялық жауапкершілік адамның мына қасиеттерімен байланысты: өз іс-әрекетін бақылау,
Қызметі табиғи ортаға және адамның денсаулығына зиянды әсер етумен
Экологиялық білім беру - әртүрлі деңгейдегі экологиялық білімдерді меңгеру.
Білім беру жүйесін экологизациялау - экологиялық ойлардың, ұғымдар, принциптер
Экологиялық қарым-қатынастарды құқықтық реттеу тұжырымдалып, дәлелденген заңдарды қабылдаудан басталады.
Құқықтық мемлекеттегі адамдардың арасындағы қарым-қатынастар жалпыға бірдей міндетті құқық
Судың сарқылуы мәселесін шешу үшін төмендегі іс-шараларды жүзеге асыру
1) суды тиімді пайдалану технологияларын қолдану
2) өндірісте суды бірнеше рет қайталап пайдалану (тұйық цикл)
3) ауыз су мақсатында берілген суды өндірістік процестерде пайдаланбау.
4) ауыз суды тамаққа, тұрмыстық мақсатта пайдаланатын судан бөлек
5) суға экономикалық тұрғыдан негізделген баға қою. Нақты бағалау
Күн - энергияның іс жүзінде сарқылмайтын көзі. Оны тікелей
Көбінесе Күн энергиясын жинау әр түрлі коллекторлардың көмегімен жүргізіледі.
Ертеден келе жатқан энергия көзі ретінде желдің ролі ерекше.
Теңіз, мұхит, термалдық сулардың энергетикалық ресурстарын пайдалану. Теңіздер мен
Мұхит суларынан энергия өндіру үшін әртүрлі тереңдіктегі сулардың температура
Термоядролық энергия. Қазір атом энергетикасында энергия көзі және ыдырау
Ядролық энергияны басқа әдіспен де өндіруге болады. Ядролық синтез
Адамзат қоғамының энергия өндірудің дәстүрлі емес көздеріне көшуге мүмкіндігі
Қазақстан егемендік алған соң көптеген экологиялық проблемалармен бетпе-бет қалды.
3.2 Экологиялық қауіпсіздік және экономиканың тұрақты дамуы
Соңғы кездерге дейін экономикалық өсу мен қоршаған ортаны қорғау
Өткен ғасырдың екінші жартысынан Қазақстанда экологиялық апатты тудыратын шаралар
Бұл экологиялык апаттардың туындауына көріп, біле түра адамдардың өзі
Бір ғана Қызылорда облысындағы Арал өңірінің апатты аймаққа айналуы
Семей полигонындағы адам өміріне аса қауіпті жарылыстардың қоршаған ортаға
Жалпы Қазақстан дүниежүзілік бірлестік Аралға қатысты проблемалар мен алаңдаушылықтарға
Біздің экологиялық дипломатиямыз аймақтық экологиялық жүйені басқаруды реттейтін екі
Елімізде экологиялық қауіпсіздікті сақтамау салдарынан бүгінде бүкіл әлемге қауіп
Байқоңыр ғарыш айлағынан есепсіз ұшырып жатқан зымыран зардаптарын шегіп
Жер бетіндегі табиғаттың бірте-бірте тозып, экологиялық дағдарысқа ұшырауы адамзаттың
Кеңестер Одағы кезінде Қазақстан жерін аса қауіпті түрлі сынақ
Өкінішке орай, біздің елімізде осы кезге дейін экологиялық жағдайды
Республикамыздың Президенті Н.Ә.Назарбаевтың сөзімен айтқанда: "Проблеманың мәні мынада болатын:
Ғылыми-техникалық өрлеудің қазіргі деңгейі, қуатты компьютерлердегі талдаудың жүйелілік әдістері
Табиғат компоненттері өзара үйлесіммен құралған. Оның даму жолының өзіндік
Сондай-ақ, қоғамды экологияландырумен қатар, қоршаған ортаны қорғау әрбір адамның
Республикамыз егемендік алғанға дейін табиғаттың қай саласы болмасын азып-тозды.
Экологиялық қауіпсіздікті сақтауға немқұрайлы қарап, оны шешуді қаржының тапшылығына
Республикада қазіргі кездегі қол жеткен жетістіктер экономикалық дамуымыздағы тұрақтылықты
Қазақстан экономикасының қазіргі кезеңіндегі дамуында осы аталған жағдайлардың бірсыпырасы
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Тәуелсіздігіміздің 10 жылдығына арналған салтанатты
Әлемдік тәжірибе (Жапония, ҚХР) көрсетіп отырғандай, жинақтау нормасы 15
Соңғы бес жылда ІЖӨ-нің (ішкі жалпы өнім) нақты өсімі
Қазақстан дүние жүзінде бірінші болып өз еркімен ядролық қарудан
Осы орайда біз әлемнің барлық ресми түрғыда танылған ядролық
Қазіргі кезде тұрақты даму концепциясы қабылданғаннан кейін экономиканың тұрақты
Қорытынды
Қазіргі заманғы ғылыми-техникалық прогрестің қарыштап алға басуы адамзат омірін
Осыған орай Республикамыздың реформа жағдайында әлеуметтік-экономикасының қайта құрылу процесінің
Қазақстанның қазіргі кезеңдегі даму жағдайында экономикалық қауіпсіздік пен экологиялық
Ең алдымен менің ойымша экологиялық заңдарды жетілдіру арқылы экологиялық
Экологиялық қауіпсіздікті арттырудың бір көзі экологиялық білімді жетілдіру, келешек
Қазіргі уақытта экономикада экологиялық бағыттың дамуы қажет, өйткені, экология-экономикалық
Қазақстандағы экологиялық дағдарысты жағдай 1997 жылы "Қазақстан Республикасының тұрақты
Халықаралық тәжірибені пайымдау барысы материалдық ресурстарды пайдалану тиімділігін басқару
Тұрақты даму сатысына өту біз үшін өте маңызды тірлік,
Қазақстан Республикасында табиғат қорғауды, оның адам капиталымен өзара әрекет
Олар: республикалық экологиялық қорды (тиісінше облыстық, жергілікті) жасау және
Қазақстан Республикасында қабылданған "Қоршаған ортаны қорғау туралы" Заңның негізгі
Республикамызда экологиялық проблемаларды мемлекеттік реттеуде осы аса маңызды Заңдар
Елiмiздiң iшкi экологиялық қауіпсiздiктi сақтау үшін, жүйелi түрде әлеуметтiк
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
а) Негізгі әдебиеттер
Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында
Бекмаганбетов Р. «Экономико-экологические факторы и механизмы их развития в
Кажымуратова А. «Влияние экологического фактора на уровень жизни населения
Айтуғанова З.Ш. «Экологиялық қауіпсіздіктің экономикалық мәселелері» дисс. жұмыс. 2003
Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздігі туралы" Заңы, 1998
«Қала мен Дала» газеті, «Экологияның өзекті мәселелері» атты мақала,
Ақиқат журналы, «Экологияның экономикалық залалдары» атты мақала, 2006 ж
Айтуғанова З.Ш. «Экологиялық қауіпсіздіктің экономикалық мәселелері» диссерт. 2003ж. 45
Қазақстан Республикасының «Қоршаған ортаны қорғау туралы» заңы, Алматы. Юрист,
Қазақстан Республикасының Конституциясының 31-бабы
Айтуғанова З.Ш. «Экологиялық қауіпсіздіктің экономикалық мәселелері» дисс. жұмыс. 2003
Қазақстан және оның аймақтары. Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі.
Н.Ә. Назарбаев «Сындарлы он жыл». Алматы: Атамұра, 2003. —
Нарибаев К.Н. Научно-технический прогресс и занятость: современные мировые тенденции.
Энгельс Ф. Табигат диалектикасы. - Алматы: Қазақстан, 1982. -
Назарбаев Н.Э. Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық бірлігінде //Халық
Қазақстан Республикасының Парламент Жаршысы ақпараттық бюллетені, 1992 жыл №
Национальная безопасность и устойчивое развитие государства //АльПари, 1998. -
Назарбаев Н.Э. Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық бірлігінде //Халық
Назарбаев Н.Э. Қазақстан-2030. Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. -
б) Қосымша әдебиеттер
Концепция экологической безопасности Республики Казахстан от 30 апреля 1996
Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігі туралы Заңы //Егемен Қазақстан 30.06.1998
Утеева X., Калимуллин И., Куатбаева Г. Экологическое состояние РК//АльПари,
Қазақстан Республикасының "Семей полигонындағы ядролық жарылыстардың салдарынан қасірет шегуші
Сағымбаев F. Экология негіздері. - Алматы, 1995.
20
49
табиғатқа тікелей ықпал ететін өнеркәсіптік және шаруашылық объектілерін салу
өнеркәсіптік және тұрмыстық қалдықтар көлемінің артуы
пайдалы қазбаларды теххнологиялық процестерді сақтамай өндіру
әскери және ядролық полигондар
химиялық өндіріс
топырақ эрозиясы
мұнай өндіру салалары
тоғайларды кесу
газ
Жасанды тыңайтқыштарды шамадан тыс пайдалану
Түсті және қара металлургия
Жердің өзгеруі
Өнеркәсіп өндірісінде зиянды қосындылардың жоғары болуы
Экологиялық жағдай
Халықаралық құқықтық қорғау
Экологиялық ағарту
Өндірісті экономикаландыру
Технологияны экологияландыру
Әкімшілік-құқықтық ықпал ету
Экологиялық нигилизм және надандық
Табиғи ресурстар мен өндіріс құралдарына мемлекеттік меншік монополиясы
Қару-жарақты жаппай шығару, мемлекет қаржысын орынсыз бөлу және шығындау
Мемлекеттік құрылымдардың қайшылықты жеңуге қабілетсіздігі
Табиғи ортаның азғындауы
Субъективті
Объективті
Шығу жолдары
Құрылымы
Себептері