МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
І тарау. Несие-несие банктік қатынастардың пәні ретінде. 3
§1. Несие мәні. Несиелік қатынастар. 3
§2. Несиелеудің қағидалары, несие нысаны, түрлері. 11
ІІ-тарау. Несиелік жүйе және несиелік мекемелер. 23
§1. Несиелік жүйе 23
§2. Несиелік мекемелер 27
Қорытынды 34
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 35
Кіріспе
Несие қатынастарының нақты көрінісін несиенің формалары мен түрлері
Несиелік қатынастарда біреуі несие беруші болса, енді біреуі
Осы курстық жұмыстың мақсаты қаржы-несие жүйесінде маңызды роль
Несиелік мекемелерге мыналар жатады:
Орталық банктер, ал Қазақсчтан жағдайында бұл рольді Қазақстан
Коммерциялық банктер, яғни екінші деңгейдегі банктер;
Мамандандырылған несиелік институттар.
Бұл тақырыптың өзектілігі қазіргі таңда қаржы-несие жүйесінің өндірістің
І тарау. Несие-несие банктік қатынастардың пәні ретінде.
§1. Несие мәні. Несиелік қатынастар.
Нарықтық экономиканың бірден бір айқын бейнесі ақшаның ссудалық
Э.А.Вознесенскийдің пікірінше, банкілік несие экономикалық категория болумен қатар
Экономистердің бөлек тобы несиені қаржымен параллельді түрде қызмет
Несие мәнін өзіндік экономикалық категория ретінде анықтау мәселесі
Бұл анықтама бойынша несие өндіріс пен тауар
М.А.Пессельдің айтуы бойынша, несие – шаруашылыққа тән экономикалық
Несие мәнінің анализіне басқаша методологиялық көзқарастар Г.А. Шварцтың
Маркстің зерттеуіне негізделе отырып, кем дегенде үш негізі
"Несие өзімен бірге мерзімдік, қайтарымдылық және ақылық бастамаларда
Экономикалық категория ретінде несие – бұл өзіндік қозғалыстағы
Несие қатынастарында тараптардың біреуі ғана – алынған несие
Ссудалық мәміленің нысаны болып айырбастау сатысында басталатын несие
Құн қозғалысы несие қозғалысының ядросы болып табылады.
“Ақша капиталисті“ ссудалық мәміле кезінде құнды беретін жалғыз
Ссудалық мәміленің ерекшеліктері болып біріншіден, меншік несие берушіде
“Несие “рөлі“ туралы айтқанда банктермен несиелеу кезінде мақсатқа
Профессор Г.А. Шварц - “тек банк және
Ссудалық жарғының қалыптасуының базасы болып айналымнан босатылған уақытша
Несие ресурстарының құрамы бірыңғай емес.
Несие ресурстарының әлдеқайда тұрақты бөлігі болып, екі топқа
Жедел депозиттердің ерекшеліктері болып:
1) шоттағы қаражаттар есеп-айырысу үшін арналмаған және оларға
2) шоттағы қаражаттар жай айналады;
3) жедел депозиттер бойынша пайыз төленеді (бұл кезде
4) жедел депозиттер үшін талап етілмелі депозиттерге қарағанда
Арнайы несиелік ресурс болып эмиссиялық табылады. Оның
Банктің ресурстық потенциалының тұрақтылығын сақтау үшін ресурстарды қалыптастырудың
Кең таралған қайнар көзі болып бөлінбеген пайда да
Несие әрдайым белгілі-бір жағдайларда беріледі. Несиелеудің жағдайлары деп
Кем дегенде екі міндеттемелік жағдайлар бар. Біріншіден, бұл
Екіншіден, несиелік қатынастардың қатысушылары нарық заңдарының нормаларын сақтаумен
Сондықтан, несиелік қатынастардың дамуы нарықтың экономикалық мүдде мен
Несие несие беруші мен заемшылардың мүдделері сәйкес болған
Бір тарап ақша құралдарын қарызға беруге, ал басқа
Несиенің субьектілері болып қайта өндіру процесінің әртүрлі қатысушылары
Несиелік мәміленің тараптары болып несие беруші және заемшы
Несие беруші ол ссудаға бере алатын еркін қаражаттардың
Ссудалық қаржының қайнар көзінің анализі дербес экономикалық категория
Қазіргі шаруашылықта банк – несие беруші ссуданы өзінің
Несиелік қатынастар қазіргі күнде банкілік істің мемлекеттік монополиясына
Қайтарымды жеделдік жағдайында уақытша еркін ақша құралдарын шоғырландыру
Ссудалық мәміленің екінші қатысушысы болып заем беруші, яғни
Қазіргі жағдайда банктердің басқа заемшылары болып шаруашылық субьектілер
«Несиені ссуда алушының қарызы деп қарастыруға болмайды, өйткені
«Несие беруші мен заемшының өзара әрекеттесулері қарама –
Бір жағынан қатысушылардың жағдайының ерекшелігі сол мүдде
Несие берушілер мен заемшылардың басқа несие қатынастарының құрылымының
Өз қозғалысында уақытша тоқтаған құн несие арқылы өндіріс
§2. Несиелеудің қағидалары, несие нысаны, түрлері.
Несиелеудің қағидаларын несиені жоспарлау,беру,пайдалану және қайтару процесінде
Екінші тобы дербес экономикалық категория ретінде несие мәні
Осы топтастыруға сәйкес бірінші топқа:жоспарлылық, алынған кіріске байланысты
Екінші топтың қағидалары болып қайтарымдылық, жеделдік, қамтамасыз етушілік,
Жоспарлымақсаттық сипаты банкілік ссудалардың жалпы мөлшері мен
Несиелеудің мақсатты ссуданы нақты объектілері мен өндірістік шығындарға
Несиелеудің дифференциясы қажетті нормаларға сәйкес өнімді жүзеге
Тиімділік несиелеудің қажетті жағдайы болып табылады. Ол өндіріс
Қайтарымдылық құралымының уақытша еркін ақша құралдарының шоғырлануы
“Ссудалық құралдардың қайтарымдылық принципі ,-дейді С.Б.Штейншлейгер,-банкпен ссудаға бөлінетін
Қамтамасыз етушілік-қолда бар қаражат пен ссудаға берілетін қаражаттың
Банкілік ссудаларды тауарлық-материалдық құндылықтармен толық қамтамасыз етудің ақша
Ақылылық өзімен бірге заемшымен тартылған ресурстарды пайдаланғаны үшін
Несие өзінің болуының қандай да бір жағдайларында қандайда
Қаржы құқығының теориясы мен практикасында несиенің келесідей
Коммерциялық несие - бұл кәсіпорындармен, бірлестіктермен және басқа
Батыс экономикалық әдебиеттерде “Коммерциялық ссуда“ термині деп коммерциялық
К. Маркстің айтуы бойынша әрбір қызмет етуші капиталист
Коммерциялық несие қазіргі жағдайда несиенің өзге нысандарынан, ең
Уақыттағы, мөлшердегі, қозғалыс бағытындағы, төлемді кейінге қалдырудағы шектеулер
Банкілік несие – ақша ссудасы түріндегі кез-келген шаруашылық
Еркін ақша қаражаттары өндірістің кез-келген саласында көрінеді және
Коммерциялық несие тауар айналымына ғана қызмет етеді, ал
Қоғамдық қаржының қайта өндірілуі тұрғысынан банкілік несие қаржы
Тауарларды, бағалы қағаздарды кепілге беру несиесі кезінде борышқор
Банкілік несие әмбебап болып табылады, яғни банк арқылы
Несие берушінің мақсаты - кірісті процент түрінде алу
Өзінің маңызды ерекшеліктерін сақтауына қарамастан банкілік несие елеулі
Несиелік операциялардың көлеміне ішкі факторлар әсер етеді. Олардың
Қазіргі күнде депозиттер банкілік ресурстардың жалғыз қайнар
Банкілік несиенің өсуіне тек нақты ресурстардың көлемі ғана
Банктердің несие беруші ретіндегі мемлекеттің қамтамасыз етілген несиелік
Тұтынушылық несие.-бұл коммерциялық (тауарларды бөлшектеп сатып алу -
Несиенің осындай нысаны ең алдымен қымбат тұратын тауарларды:
Осы түрдегі тұтыну несиесінің мақсаты клиентураны сақтау мен
Tұтынушылық несие жүйесіне сонымен қатар банкілік мекемелер де
Дербес несиелер бұл жеке тұлғаларға берілетін ақшалай нысандағы
Тұтынушылық несие жеке тұлғаларға ұзақ мерзімді банкілік ссуда
Ипотекалық несие - жылжымайтын мүлікті жерді, тұрғын
Мемлекеттік несие - заемші немесе несие беруші болып
Қазыналық қысқа мерзімді міндеттемелер формальді түрде бюджеттердегі
«Мемлекеттік несие арнасы бойынша қатынастарды реттей отырып, үкімет
Мемлекеттік несие сызығы бойынша қатынастарды банкілік несиемен шатастыруға
Халықаралық несие-бұл валюталық және тауарлық ресурстарды қайтарылымдылық және
Әрекет етуші заңдарды талдау арқылы, сонымен қатар қаржының
Түр-бұл әртүрлі қасиеттері бар, экономикалық категория ретіндегі несие
мерзімі бойынша: а) қысқа мерзімді (бір жылға дейін),
Несиелеудің көлемі бойынша: а) негізгі қорларға несие, б)айналым
Айналым бойынша сауде және тұмыстық-қамтамасыз етушілік ұйымдар несиеленеді,
Шетел әдебиеттерінде несиенің келесідей топтастырылулыры кездеседі.
Несиенің категориялары:
Заемшының түрі бойынша:
Тұтынушылық;
Бөлшек/көтермелік
Ауыл-шаруашылық;
Комерциялық /өндірістік
Жылжымайтын мүліктік
Энергия;
Үкімет-жергілікті билік органдары, штаптар, ұлтық/ федиралдық
2.Мақсаты бойынша:
Тұтынушылық (мысалы, тұтыну тауарлары, автомобильдер)
Айналымдық қуаты;
Жабдықтар;
Ғимараттар;
Лизингтік қаржыландыру;
3.Әрекет ету мерзімі бойынша:
Қысқа мезгілдік (1 жылдан кейін);
Орта мезгілк(1-4 жыл)
Ұзақ мезгілдік (5 жылдан жоғары).
4. Өтеу графигі бойынша:
Тең төлемдермен (мысалы, тұтынушылық несие ушін – айлық);
Мерзімдік төлемдермен (квартал сайын, жарта жылдық, жеңілдік немесе
Бірыңғай төлемдермен (қысқа-, орта-, ұзақ мерзімді несие –
5. Қамтамасыз ету бойынша:
Қамтамасыз етілмеген;
Кепілмен қамтамасыз етілген (қолма-қол бағалы қағаздармен, дебиторлық
Басқа қамтамасыз ету (міндеттеме, келісім, міндеттемелік хат).
Қазақстанда несиенің келесідей түрлері дамыды.
Ұлттық Банктің несиелері.
Аукциондық – Ұлттық Банктің ақша несиелік саясатының уақытша
Ломбардтық – Ұлттық Банкпен мемлекеттік бағалы қағаздарды көтерілген
Бюджеттік – Ұлттық Банкпен Қазақстан Республикасының Министрлігіне қайтарымды
Ұлттық Банкпен Республикалық бюджетті несиелеу 1998 жылдан
Екінші деңгейдегі банктердің несиелері:
Өзіндік айналымдық құралдардың жеткіліксіздіктерін уақытша орнын толтыру;
Қаржылық салымдарды қаржылауға арналған;
Импорттық, импорт бойынша контрактіні төлеу үшін берілетін несие;
Несиелік сызық негізінде – заемшы алдындағы банктің оған
Консорциялық – несиелік, кепілдік немесе өзге де
Тұтынушылық мақсаттарға арналған;
банк аралық.
Банк аралық несиелердің негізгі көлемі ұйымдастырылған банк аралық
Ссудалық портфельдің топтастырылуы
Стандарттық- қайтару мерзімі келмеген және сапасына күмән
Стандарттық емес – несиені 30
Қағанаттандырылмайтын – төлем мерзімін ұзартудың
Күмәнді – мерзімді өткізудің ұзақтығы
Шығынды – мерзімді өткізу мерзімі
Ссудалық портфельдің топтастырылуы оның
Тиісті қатынастар жүйесінде несие қасиеттерінің
Несиенің маңызды функциясы болып
Несиенің басқа функциясы болып
ІІ-тарау. Несиелік жүйе және несиелік мекемелер.
§1. Несиелік жүйе
ҚР-ң несиелік жүйенің әлдеқайда жетілуі “Ұлттық Банк туралы”,
Нәтижесінде Қазақстан Республикасында екі деңгейлі банкілік жүйе қалыптасты,
Ұлтық Банк Қазақстанның негізгі банкі болып
Екінші жағынан, ол республиканың ақша-несиелік жүйесін басқару бойынша
Коммерциялық банктермен өзінің шаруашылық мүддесін жүргізу және пайда
Осындай мәмілелер жасалатын жағдайлар ҚР-ң Ұлттық Банкімен жалпы
Ұлттық Банктің басты ерекшелігі болып оның әкімшілік құқықтары
ҚР-ң ұлттық банкінің әкімшілік функцияларын екіге бөледі: ұйымдастырушылық
Э.Долан мен К.Кэмпбелл банк салымшыларын банкир тарапынан оның
Осыған сәйкес, Ұлттық Банк аталған міндетті келесідей түрде
Ұлттық Банк мемлекеттік бағалы қағаздарды ҚР-ң Қаржы Министірлігінен
Коммерциялық банктер өзге несиелік мекемелермен бірге несиелік жүйенің
Қазіргі кезде коммерциялық банктер корпоративтік түрдегі ұйым ретінде
Коммерциялық банктердің өзге де түрлері бар: әмбебаптық (банкілік)
Коммерциялық банктер үшін салымдар – пассивтердің негізгі түрі
Депозиттердің сипаты бойынша ссудалық операциялардың түрлері, банктердің кірістерінің
Коммерциялық банктер өз құралдарын несиелік аукциондардың есебінен құрайды.
1995 жылдың 1 сәуірінен бастап банктердің жабылу қатерін
Тар мағынадағы несиелік жүйе – бұл несие –
§2. Несиелік мекемелер
Басқаша айтқанда, несиелік жүйе банкілік және өзге де
Мамандырылған (парабанктік) мекемелер клиентураның белгілі - бір түріне
Несиелік іс өзімен бірге несие саудасына, осы негізде
Дүниежүзілік тәжірибеде көбінесе банкілік қызмет деп банктің басты
Англия, Дания, Швеция және басқа да мемлекеттерде мекемелерді
«Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы» Заңның
Ресми түрде банктік статусы жоқ бірде-бір заңды тұлға
Банктің ресми статусы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің банкті
АҚШ-та барлық несие-қаржылық мекемелерді депозиттік және депозиттік емес
Депозиттік мекемелерге коммерциялық банктер, саудалық- жинақтаушы ассоцияциялар, несиелік
өздерінің орындайтын фунуцияларының ерекшелігіне байланысты банктер екі негізгі
Эмиссиялық деп - ақша белгілерін айналымға эмиссиялау (шығаруға)
Әр мекемелерде олар ұлттық, халықтық, резервтік деп аталады.
Мемлекет эмиссиялық құқықты тек бір банк (орталық) иеленеді,
Соңғы кездері коммерциялық банктер оларға тән емес операцияларды
Инвестициялық және инновациялық банктер ақша қаражаттарының ұзақ мерзімге,
Ипотекалық банктер ұзақ мерзімді негізде жерді және жылжымайтын
Салалық және жергілікті банктердің мамандандырылу деңгейі, олардың активтері
Мамандандырылған несие-қаржылық мекемелер – кез келген мемлекеттің несиелік
Мамандырылған несие-қаржы мекемелері ипотекалық және тұтынушылық, сонымен қатар
АҚШ-тағы банкілік емес несие-қаржы институттарына мыналар жатады: өзара
Өзара жинақтаушы банктер «өзара» кәсіпорындар түрі бойынша ұйымдастырылады,
Қарыз-жинақтаушы ассоцияциялар тұрғындардың жиналымдарының салымдық операцияларымен айналысады және
Сақтандыру компаниялары біздің сақтандыру ұйымдары айналысатын операциялармен айналысады.
Жеке және мемлекеттік зейнетақы қорлар тұрғындардың салымдарын жұмылдыра
Ақша нарығындағы өзара қорлар инвестициялық қаржыны депозиттік сертификаттардың,
Ұлыбританияның несиелік жүйесінде банкілік емес институттарға құрылыс қоғамдары,
Олар сонымен қатар тұрғындардан депозиттер қабылдаумен және тұтынушылық
Ұлыбританиядағы арнайы несие-қаржылық институттар американдықтардан қарағанда, депозиттерді тартуы
Германияда орта мамандырылған банкілік емес несие мекемелеріне ипотекалық
Осылайша, банкілік емес мекемелер кез келген мемлекеттің несиелік
Қорытынды
Қорытындылай келе, несиелік операцияларды жүзеге асыратын банктік және
Күнделікті көшеде біздер отыратын көліктердің алдында немесе жанында
Қазір мамандаңдырылған және біріккен лизингтік компаниялар құрылуда. Және
Соңғы жылдары коммерциялық банктердің саны төмендеуі көзге түссе,
Демек, бұл мекемелер көбейген сайын біздің тұтыну қабілеттілігіміз
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Байсейітов Б., Бәйішев б. Қаржыңды жина. Көш
2. Банки Қазақстана. Справочно – аналитическое издание. Алматы,
3. Мәжитов Д Банк жүйесіне тірек керек //
4. Расулов Н. Банк жүйесінің даму қарқыны //
5. Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие, Алматы,
6. Ақша, несие, банктер. Ғ.С. Сейітқасымовтың редакциялығымен. —
( Э.А.Воснесенский баспасы. Методологические аспекты анализа сущности финансов.
( Захаров В.С.Кредит в системе управления экономикой.М.Финансы,1997, 91бет
3 Финансово-кредитный механизм интенсификации общественного производства. М.,Финансы,
4 Шварц Г.А. Сущность и функции кредита и
5 Курс экономической теории. Гл.15.,171 бет.
6 Деьги,Кредит, банки. Учебник по ред. Г.С. Сейткасимова
( К.Маркс,Ф.Энгельс.Соч. т.25.,387бет.
8 Шварц Г.А.Денги и кредит .№12, 1973 .,
9 Шварц Т.А. Сущность и функций кредита банков
10 К.Маркс,Ф.Энгельс.Соч. Т.25. ч.1.,443бет.
11 Сейткасымов Г.С. Денги, кредит, банки.А.,1996 год
12 Каценеленбаум З.С. Некоторые проблемы теорий кредита.Ж. Денги
13 Сейткасымов Г.С. Денги,Кредит,Банки. А., 1996 год
14 Денги и кредит социалистическом обществе. Учебник под
15 Денежные обращение и кредит. СССР.М. Финансы.1979,134бет.
16 К.Маркс, Ф.Энгельс.Соч.Т.25. 4,2, 21бет.
17 Вавилов Ю.Я. Государственный кредит прошлое и
18 А.Селиверствова.Денги,банковское дело и денежно-кредитная полит (опыт США).Ж.Денги
19 Вавилов Ю. Я. Государственный кредит прошлое
20 Вавилов Ю.Я.Государственный кредит прошлое и настоящее. М.,1992С70
21 Долан Эдвин Дж., Кемпбелл Колин Д.,
22 Р. Коттер, Э. Гилл, Р. Смит. Коммерческие
23 Д.Х. Сембаев. Об итогах выполнения маниторной программы
24 Д.Х. Сембаев. Об итогах выполнения маниторной программы
25 Из доклада Д.Х. Сембаева. Деятельность банковской системы
3