Академик Манаш Қозыбаев туралы естелік

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ..................................3
1 АКАДЕМИК М.Қ. ҚОЗЫБАЕВ ӨМІР, ЕҢБЕК ЖОЛЫ
Манаш Қозыбаевтың өскен ортасы мен еңбек жолының басталуы.............10
Академик Манаш Қозыбаевтың ғылымды ұйымдастыру және қоғамдық қызметі........................14
ҒАЛЫМНЫҢ ҒЫЛЫМИ МҰРАСЫ
М. Қозыбаевтың кеңестік кезеңдегі ғылыми мұрасы..............24
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі ғылыми мұрасы..............29
М.Қ. Қозыбаевтың тарихи, қоғамдық көзқарастары
М.Қ. Қозыбаевтың тарихи көзқарастары......................34
М.Қ. Қозыбаев еңбектеріндегі тәуелсіздік, ұлт тақырыбы.................43
ҚОРЫТЫНДЫ................................56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ................58
Тақырыптың өзектілігі. Тәуелсіздігімізді алған жылдардың ішінде тарихшыларға Қазақстан тарихнамасында
Қоғамдық ғылым салаларындағы жаңаша өзгерістер, соны қадамдар жасаған жекелеген
Қазақстан тарихының дамуына үлес қосқан, жаңа тарихшы буындарды тәрбиелеуде
М.Қ. Қозыбаевтың қоғам саласына сіңірген еңбектері, ғылыми зерттеулерінің маңызы
Тәуелсіздік алған жылдары көрнекті ғалым өзін елім, жерім деп
М.Қ. Қозыбаевтың ғылыми, ұстаздық, мемлекеттік қызметі Қазақстанның саяси-экономикалық, әлеуметтік,
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Манаш Қабашұлы Қозыбаевтың өмір жолы мен
М.Қ. Қозыбаевтың қатысуымен және академик С. Бәйішевтің редакторлығымен жарық
1968 жылы Ұлы Отан соғысына Қазақстан халқының қосқан үлесі
М. Қозыбаевтың тарих ғылымындағы жетістіктері мен табыстарын С. Бәкенеев,
ХХ ғасырдың 70-жылдарында Манаш Қабашұлы Қозыбаевтың ғылыми еңбектеріне қатысты
Академик М. Қозыбаевтың редакторлығымен Ұлы Отан соғысы жеңісінің 30
Академик М. Қозыбаевтың өмірі, ғылыми-шығармашылық және қоғамдық қызметі әр
Егемендік алған жылдары М. Қозыбаевтың 90-шы жылдары тарих саласының
Манаш Қабашұлының өмір жолдарын, тарихшы ретінде қалыптасуын, ғалымдығын, ұстаздығын,
М. Қозыбаевтың өмір жолдарын саралаған көрнекті ғалым К. Нұрпейістің
Манаш Қабашұлының ғылым жолындағы жүрген жолдарын, оның тарих саласындағы
М. Қозыбаевтың 70 жасқа толу мерейтойына орай арналып шығарылған
Ғалымның мерейтойына орай қазақ халқының тарихына, тоталитарлық жүйе, ашаршылық
Манаш Қабашұлының «Жұлдызым менің» атты естелік, ғұмырнамалық еңбегі жарық
М. Қозыбаевтың өмірден озғанына 40 күн толуына орай «Отан
Ғалымның дүниеден өтуіне орай мемлекет басшысының, қоғам қайраткерлерінің, белгілі
Манаш Қабашұлы Қозыбаевтың 1931-1985 жылдар аралығындағы өмірі, қоғамдық қызметі
Академик М. Қозыбаевтың 75 жылдығына орай Семей қаласында шығып
Көріп отырғанымыздай, көрнекті ғалым М.Қ. Қозыбаевтың ғылыми шығармашылық мұрасы
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Диплом жұмысының мақсаты –
- М. Қозыбаевтың өмір жолын баяндай отырып, оның көзқарасының
- Ғалымның 1985-1991 жылдар аралығындағы қоғамдық, мемлекеттік қызметке араласуы
- М. Қ. Қозыбаевтың тәуелсіздік кезеңдегі саяси-қоғамдық, мемлекеттік қызметіне
- Академиктің ғылым саласындағы атқарған қоғамдық қызметінің маңыздылығын көрсету
- М. Қ. Қозыбаевтың еңбектеріндегі Қазақстан тарихы проблемаларын тарихнамалық
- Тәуелсіздік, ұлт мәселесіне қатысты жазылған еңбектерін саралау арқылы
- Көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері ретінде республиканың қоғамдық
Диплом жұмысының методологиялық негізі мен зерттеу әдістері. Тәуелсіз Қазақстан
Жұмыстың орындалу барысында деректемелік іздестіру мен зерттеу әдістемелік тәсілдерін
Диплом жұмысының деректік негізі. Зерттеу жұмысын жазу барысында кітапхана
Ғалымның қызметі мен ғылыми еңбектеріне қатысты басты деректерге энциклопедиялық
Дипломдық жұмыста М. Қозыбаевқа қатысты «Социалистік Қазақстан», «Егеменді Қазақстан»,
Осы газет-журналдарда жарық көрген Қ.М. Қозыбаевтың мақалаларын, сын-пікірлерін басшылыққа
Диплом жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспе, 3 тарау, 6 тарауша,
1 АКАДЕМИК М.Қ. ҚОЗЫБАЕВ ӨМІР, ЕҢБЕК ЖОЛЫ
Манаш Қозыбаевтың өскен ортасы мен еңбек жолының басталуы
Кез-келген ғұламаның өскен ортасы, өткен жолы, алған асуы, бағындырған
Манаш (Қабдысұлтан) Қабашұлы Қозыбаев 1931 жылы 16 қарашада қазіргі
Кедейліктің тауқыметін бір кісідей көрген атасы Қозыбай өз жұртына
Ел басына ауыртпалық түскен жылдары «Бәрі де майдан үшін,
Майдангер қазақ жауынгерлеріне рух берген, жігерлендіре түскен, қазақ ұлтының
Анасы Ақсұлу (Шақан) Махметқызы өз ғұмырын үй шаруашылығы мен
М. Қозыбаев 1937 жылы «Еңбек» бастауыш мектебінің табалдырығын аттап,
Балалық шағы Ұлы Отан соғысы жылдарына сәйкес келгендіктен, жасөспірім
Ғалымның қалыптасуына ата-анасы, мектеп және педучилищедегі ұстаздарымен қатар, ата
«Жаңа тұрмыс» жеті жылдық мектебін 1944 жылы үздік бітіргеннен
Меңдіқара педучилищесін 1946-1947 жж. оқу жылында үздік бітірген жас
Бірінші курс студенті М. Қозыбаевтың «Ағайынды Граховтардың реформасы» тақырыбында
Талапкер студент озат оқуымен қатар, университеттің қоғамдық өміріне де
Университеттің қоғамдық өмірінің жаршысына айналған озат студент алғашқы курстан
Студенттік жылдары дайындалған барлық баяндамалардың тақырыбынан-ақ М. Қозыбаевтың да
КСРО Жоғары білім министрлігінің 1950 жылғы 3 қаңтардағы «1949-1950
Ректораттың 1951 ж. 16 қыркүйектегі шешімі негізінде және дербес
М. Қозыбаев университет қабырғасында білім алған жылдар Отан соғысынан
Қоғамдық істерден бір сәтте қол үзбеген студент оқу жылының
С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің тарих факультетін үздік
Қостанай жылдары – университеттік жоғары жүйелі білім алып, оқытушылар
2 Академик Манаш Қозыбаевтың ғылымды ұйымдастыру және қоғамдық қызметі
ХХ ғасырдың екінші жартысында ғылымның мәртебесі өрлеген тұста өмірлік
Институтта аға ғылыми қызметкерліктен бастаған ол, партия тарихы құрылысы
1962 жылы Манаш Қабашұлы С. Бәйішевтің жетекшілігімен «Қазақстан Компартиясының
Парттарихы институтында Отан соғысы жылдарындағы Қазақстан тарихы, партия тарихы
З.А. Голиковамен бірлескен авторлықтағы кітаптың жоғарғы жақтың тапсырмасы бойынша
Жеке басқа табыну идеологиясы қайта жанданған ХХ ғасырдың жетпісінші
Өзінің педагогикалық қызметін 1978 жылдан бастап С.М. Киров атындағы
М. Қозыбаевтың ағартушылық қызметі сан-салалы. Бүкілодақтық «Білім» қоғамына мүшеліктен
Академик М. Қозыбаевтың ғылыми-ұйымдастырушылық қызметінің белесті кезеңдерінің бірі –
Оқырмандар қолына 1978 жылы тиген 12 томдық және 1980
«Қазақ ССР» қысқаша энциклопедиясының алғашқы томы саяси және ғылыми
М. Қозыбаев Қазақ энциклопедиясының жұмысын жақсарту мақсатында Қазақстан КП
Сонымен қатар, М. Қозыбаев Үлкен Кеңестік энциклопедияның (БСЭ) Ғылыми-редакциялық
Академик М. Қозыбаевтың ағартушылық қызметінің келесі қыры – ақпарат
1986 жылы ғылыми-практикалық қызметі және қоғамдық өмірге белсене араласқаны
1987-1990 жылдары М. Қ. Қозыбаев бөлім қызметкерлерімен «Социалистік Отанды
Ғалым газет-журнал редакциялары ұйымдастырған пікір-таластарға белсене қатысып, 1937-38 жылдардағы
М. Қозыбаев сонымен бірге ғылыми-көпшілік мерзімді баспасөз орындарымен де
М. Қозыбаевтың басшылығымен қазір Қазақстанға ғана емес, шетелдік ғылыми
Академик Манаш Қабашұлының ғылыми, ғылыми-ұйымдастырушылық қасиеттерінің барынша танылған тұсы
М. Қозыбаев Қазақ КСР Ғылым Академиясының 1988 жылғы 2
Институттың даму тарихында өзіндік терең із қалдырған аса көрнекті
ХХ ғасырдың 80-ші жылдарының соңындағы қайта құрулар мен 90-шы
Қазақстанның тәуелсіздік жылдарының алғашқы онжылдығында академик М. Қозыбаев басқарған
– қазақ мемлекеттілігінің пайда болу тарихы;
қазақ халқының этногенезі мен этникалық тарихы;
Қазақстан Республикасының тарихының әлеуметтік-саяси және экономикалық өзекті мәселелері;
тарихи демография;
тарихи зерттеулердің тарихнамалық және методологиялық мәселелері.
Ғылыми нәтижелері мен табыстары:
көне және ортағасырлардағы Қазақстан территориясында пайда болған мемлекеттердің тарихы
қазақ халқының ортағасырлардағы этникалық территориясының қалыптасуы;
қазақ халқының этногенезінің негізгі мәселелері зерттелді;
ұлттық тәуелсіздік үшін жоңғар шапқыншылығына қарсы қазақ халқының азаттық
Қазақстанның Ресейге қосылуы жөніндегі жаңа тұжырымдар жасалынды (қосылуы, жаулап
көрнекті мемлекет қайраткерлерінің, халық батырларының қазақ халқының ұлттық тәуелсіздігі
ХVІІІ-ХХ ғ. бас кезіндегі Қазақ халқының Ресей империясына қарсы
ХІХ ғ. аяғы мен ХХ ғ. басындағы қазақ қоғамының
ХХ ғасырдағы Қазақстандағы әлеуметтік-демографиялық үрдістер зерттелді;
ХХ ғ. 20-30-шы жылдарындағы Қазақстанның дәстүрлі құрылымдарын өмір сүруі
ХХ ғ. 20-шы жылдардың аяғы мен 30-шы жылдар басындағы
Қазақстан тарихындағы «ақтаңдақтарды» жою жөніндегі арнайы ғылыми бағдарлама даярланып,
Республикамызда кеңес кезеңнен кейін тұңғыш рет «Көне дәуірден бүгінгі
М. Қозыбаев ғылыми, ғылыми-ұйымдастырушылық және педагогикалық қызметтерімен қатар мемлекеттік
Қазақстан КП ОК-нің респблика тарихындағы «ақтаңдақтар» мәселелері жөніндегі идеологиялық
М.Қ. Қозыбаев «Қазақстан Ұлы Отан соғысы кезеңінде» (1988 ж.)
1989 жылдың 18 маусымында М. Қ. Қозыбаев Қазақ КСР
М. Қозыбаев 1989 жылы құрылған «Әділет» тарихи-ағарту қоғамына белсене
Академиктің мемлекет қайраткері ретінде танылған тұсы – он
1990 жылы Манаш Қабашұлы Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының мемлекеттік
Манаш Қабашұлы Отан тарихының «жабық» саналып келген көптеген проблемалық
Депутат-ғалым 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыстың тарихи маңыздылығы мен қоғам
1991 жылы қарашада «1928 ж. 27 тамыздағы Халық Комиссарлар
ХХ ғасырдың 90-шы жылдары «Елдіктің шарты – Егемендік, дербестік
«Қазақ Советтік Социалистік Республикасының мемлекеттік егемендігі туралы Декларация» дайындаған
Манаш Қабашұлы 1991-2001 жылдар аралығында «Ақиқат» журналының, ал 1993-2001
1993-1999 жылдар аралығында ғалым ҚР Жоғарғы аттестациялық Комитетінің Президиумы
Манаш Қабашұлы 1993 жылы Қостанай қаласы мен Меңдіқара ауданының
М. Қозыбаев 1995 жылы Абай Құнанбаевтың 150 жылдық мерейтойын
1997 жылдың 10 желтоқсанында Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылды
М. Қозыбаевтың басшылығымен Қазақстанға ғана емес, шетелдік ғылыми қауымға
ҒАЛЫМНЫҢ ҒЫЛЫМИ МҰРАСЫ
1 М. Қозыбаевтың кеңестік кезеңдегі ғылыми мұрасы
Қостанай оқытушылар (педагогикалық) институтында өлкетану тақырыбын игеріп, Қостанай сахарасының
Дала өлкесінің аңызға айналған әскери комиссары, азамат соғысының батыры,
Қостанай өлкесіндегі Кеңес және Азамат соғысы тарихына арналған мақалалары
Дала комиссары атанған Ә.Т. Жанкелдиннің Төтенше комиссар ретінде атқарған
Торғай даласындағы 1916 ж. ұлт-азаттық көтерілісін ұйымдастырушы Аманкелді Имановтың
Қостанай даласындағы қозғалыс бүкіл Солтүстік Қазақстада етек алған еңбекшілердің
Адмирал Колчак армиясы Қостанай, Торғай, Солтүстік Қазақстанда көтерілісті басқаннан
көтерішсшілерді аяусыз жазалау еңбекшілердің ғана емес, колчакшылар қатарына жұмылдырылған
Қостанай уезінде құрылған алғашқы ревкомитеттер мен ұйымдар, жастар ұяларының
Республика жұртшылығына, сонымен қатар одақтық ғылыми қауымға кеңінен таныла
Социалистік өмір тәжірибесінің қол жеткізген жетістіктерін насихаттау арнасында жазылған
Өзінің ғылыми тұжырымдарымен одақтық көлемде таныла түскен М. Қозыбаевтың
Сонымен қатар көп жылғы ізденіс нәтижесінде әріптесі З.А. Голиковамен
Қазақстан КП 1976 жылғы ақпандағы XIV съезінде республика ҚП
Анығын айтар болсақ, 70-80-ші жылдарды қамтыған кезең Қазан революциясы
Республикамыздың тарихындағы талай іргелі зерттеулерге өзек болған – Ұлы
Сонымен, М. Қозыбаевтың Қазақстандағы Кеңес өкіметінің калыптасуы мен дамуының
Бірінші бағыттағы мәселелер, негізінен кеңестік қоғамның жан-жақты дамуына: экономикалық,
Екінші бағыт, құрылымы күрделі әлеуметтік жаратылыс, қоғамдағы саяси ұйымның
Академик Манаш Қабашұлы ең алдымен Адам, Тұлға болып қалыптасып,
М. Қозыбаевтың Отан тарихын зерттеудегі орны ерекше. Өзінің қажырлы
Осындай үлкен тақырыптың бірі – Ұлы Отан соғысы жылдарындағы
Ұлы Отан соғысы тарихын, Ұлы жеңіске ұлт республикаларының қосқан
Ұлы Отан соғысы жылдарындағы партия басшылығы мен қызметі туралы
Екінші дүниежүзілік соғыстағы қазақстандықтардың ерлігі мен қосқан үлесі туралы
1970 жылы жарық көрген «Казахсхан – арсенал фронта» [37]
Ұлы Отан соғысы тарихын зерттеудің үлкен ғылыми орталығы болған
Ұлы Отан соғысы тарихнамасын кезеңдеу мәселесі тарихшылар арасында ортақ
Сонымен, қорыта келгенде, академик М.Қ. Қозыбаев Ұлы Отан соғысы
Отан соғысы жылдарындағы Қазақстан коммунистік партиясының ұйымдастырушылық қызметі: жетістіктері
Тылдағы еңбек, оның ішіңде ұлт зиялылары мен мәдениет мекемелерінің
эвакуацияланған ірі өнеркәсіп орындары мен өндірістерді қабылдау, орналастыру, іске
Жеңіске жету жолындағы партия мен сол тұстағы жүйенің қызметі
қосқан үлесі, Сталиннің жеке басының үлесі мен ролі;
Соғыс жағдайындағы экономика саласындағы жаппай қуғындау саясатының мәні мен
Қазақстанға арнайы қоныс аудару және еңбек армиясы мәселелері;
Ұлы Отан соғысындағы Қазақстанның шығыны;
кеңес халқының, қазақстандықтардың бойындағы елжандылық қасиеттің тамаша көріністері;
Қазақстанда құрылған құрамалар мен дивизия, бөлімдердің ұлттық құрамы мен
Отан соғысы тарихнамасын кезеңдеу, - міне, осылардың дұрыс шешілуіне
Академиктің соғыс тақырыбына жазылған барлық шығармаларында күн тәртібінен түспеген
Академик М.Қ. Қозыбаевтың өмірлік бағыт таңдау кезеңі ең қатал
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі ғылыми мұрасы
М. Қозыбаевтың аса бай тарихи мұралары: ғылыми еңбектері, мақалалары,
Ғалым Қазақстан тарихының мәселелерін көтергенде тарихи сананы қалыптастыру қажеттігін
Қазақ халқының шығу тегі мен қазақ мемлекеттілігінің қалыптасу мәселесіне
Манаш Қабашұлы зерттеуінде «түрік» деген этнонимнің қытай жылнамаларында 542
Манаш Қабашұлы қазақ халқының шығу тегі мен мемлекет болып
Шыңғысхан ұрпағының орнатқан Алтын Орда мемлекеті турасындағы жазған зерттеуінде
Ғалым Қазақ хандығының құрылуын Жошы әулеті, Орыс хан мен
М. Қозыбаев ұлт-азаттық қозғалыстың сатыларын, белестерін, асуларын саралап ашып
Қазақстанның Ресейге қосылу мәселесіне орай ғалым ең алдымен «қосылу»
«Ұлт-азаттық қозғалыс» пен «ұлт-азаттық көтеріліс» ұғымдары ғалымның еңбегінде жан-жақты
XVIII ғасырдағы жоңғарлардың шапқыншылығы кезіндегі Абылайдың бейнесін асқақтай сомдап,
Ғалымның пайымдауынша, XVI ғасырдың аяғынан 1916 жылға дейін 300-ге
Қозыбаев ХХ ғасыр басындағы ұлт-азаттық күресті қарағанда мұсылмандардың саяси
«Алаш» қозғалысы, «Алаш партиясы», «Алашорда» автономиясы ұғымы турасындағы өз
Ғалым 20-шы ғасырдың аяғы мен 30-шы жылдардағы халық басына
М.Қ. Қозыбаев Ұлы Отан соғысын, Қазақстанның соғыс жылдарындағы тарихын
Манаш Қабашұлы соғыс уақытында жүргізілген саяси жұмыстарға да тоқталады.
Ғалымның еліміз егемендігін алғаннан кейін 1986 жылы болған желтоқсан
Қазақстанның тәуелсіз ел болуы, ұлт мәселесі ғалымның еңбектерінің басты
Тіл саласындағы басты кемшіліктерді де атап өтеді. Ол ана
Ұлт тұлғаларын танытуда М. Қозыбаев елеулі еңбек сіңірді. Манаш
Мырза Мұхаммед Хайдар Дулатидің тұлғалық ерекшелігін, Жалаңтөс Баһадүрдың тарихи
М.Қ. ҚОЗЫБАЕВТЫҢ ТАРИХИ, ҚОҒАМДЫҚ КӨЗҚАРАСТАРЫ
3.1 М.Қ. Қозыбаевтың тарихи көзқарастары
Ғалымдар арасында «Тарихты тарихшы емес, тарихты түсіндіруші жасайды» деген
Ғалым Қазақстан тарихының мәселелерін көтергенде тарихи сананы қалыптастыру қажетгігін
Үшінші тұжырымдамаға оқыту жүйесін дұрыстау қажеттігін атайды. Жоғарғы оқу
Қазақ тарихы әлемдік тарихтың құрамды бөлігі;
Қазақ халқы Евразия құрлығында тарихтың жалпы даму зандылықтары негізінде
Қазак халқы – бүгінгі Қазақстанның жерінде дамуы өткен сақ,
4. Еуразия кеңістігінде орналасқан халық бостандығын өмір
Қытай, Ресей, Иран елдерімен дипломатиялық саясат жүргізді. Билікті билікке
5. Проблемалы мәселенің бастысы – методология, ол қолдан жасалынбайды.
М. Қозыбаев қазақ халқының тарихын жазу барысында бұрындары зерттелінбей
Манаш Қабашұлының 1985 жылдан 2001 жылдар аралығында шыққан мақалалары
Ғалым қазақ халқының этногенезисін ашудың мәнісін «Өркениет және ұлт»
Ғалым «Ата тарихы туралы сыр» атты ғылыми еңбегінде бүкіл
Адам баласы қазақ сахарасында пайда болып, өмір сүрген тайпалар
Сақ-ғұндар заманасы;
Түркі тектес тайпалар дәурені;
Қыпшақ белесі;
Мұңғыл үстемдігі;
Қазақ хандықтары: халық, ұлттың қалыптасуы;
Отаршылдық бұғауында;
Қазақ халқы кеңес империясының уысында;
Қазақ халқы егеменді ел болған шағында Қазақ мемлекетінің іргесінің
Оларға айбарлы хан, үш жүздің төбе билері, айбынды батырлар
Ғалым қазақ халқының қанды қырғын, жойпат жортуыл, жойқын шапқыншылық,
Әсіресе, XVIII ғасырдағы жоңғарлардың шапқыншылығы қазақ халқына аса ауыр
Жоңғар шапқыншылығы кезінде қазақ халқы тоз-тоз болмай, бірлесе күреске
Жоңғар шапқыншылғы тақырыбына арнап академик Манаш Қабашұлы толымды тұжырымдар
Абылай қазақ сахарасының даналығын, күш-қайратын бойынша сіңірді. Аңыздағы кей
Жоңғарларға қарсы қол бастаған Бөгенбай батырдың образын сомдағанда ғалым
«Аңырақай шайқасы – Отан тарихының жарқын белесі» атты мақаласында
М.Қ. Қозыбаев ұлттық тарихи сананы қалыптастыруда ұлт-азаттық қозғалысы тарихының
Қазақ халқының ұлт-азаттық күресінде Исатай Тайманов пен Махамбет Өтемісовтың
Исатай меи Махамбеттің есімдерінің қатар айтылуын табиғи құбылыс дей
«Махамбет – ақын, дабылды жырдың атасы, ол ғажайып трибун
Махамбет жыры – тарихи негізге сүйенген. Оның әрбір өлеңі
Махамбет жырлары – тарих куәсі, замана сыры, замана үні.
М. Қозыбаевтың тарих саласында көтерген мәселелерінің бірі бұл XX
I кезең. Қазақ сахарасында капитализм даму, одан әрі отарлау
II кезең. 1916 ж. ұлт-азаттық майданы.
кезең. Революциялық бетбұрыс, әлеуметтік-азаматтық қарама-қарсылық кезеңі (1917 ж. ақпан
кезең. Кооперативтік социализм кезеңі (1921-1928 жж.).
кезең. Тоталитарлық-казармалық социализм кезеңі (1928 ж. қазан - 1985
кезең. Желтоқсан көтерілісі, халык рухының жаңғырту процесінің туындауы.
VII кезең. Тәуелсіздік заманасы (1991 ж. бастап) [44].
Осы мәселелер негізінде бірнеше ғылыми мақалалар
Қандай қоғамда болса да жер мәселесі мемлекеттіліктің ең басты
Қазақ қоғамында жер дауы мен жесір дауы руаралық қақтығыстардың
Ұлттық демократиялық Алаш қозғалысы дүниеге әкелген «Алаш» партиясы бағдарламасының
Кеңес өкіметінің орнағаннан кейінгі алғашқы зандық құжаттары бітім және
Бұл жетістіктер Ресейде 1917 жылдың күзі 1918 жылдың көктемі
Ресей қоғамындағы орыс помещигі мен крепостнойлық тәуелділіктен толық ажырап
Мәселеге айқындық беру үшін қазақ жерінде жүргізілген аграрлық реформаларды
Біздің пікіріміз, саяси қасаңдықтан ада азаматтық тарихтың жетістіктерін басшылыққа
Екінші кезең – қазақ ауылындағы кеңестік құрылысты нығайту және
Үшіпші кезең – БОАК төралқасының 1927 ж. 12 желтоқсандағы
Ғылыми әдебиетте 20-40 жылдардағы жер мәселесін осылайша кезеңдеуге қатысты
Т. Рысқұлов 1921-1922 жж. жер-су реформасының ең басты қорытындысы
Бұл жерде Т. Рысқұловтың сол кездегі биліктің жоғары эшалонында
Жер реформасының-бірінші кезеңінде жерге ең алдымен байырғы халықты орналастыруға
Революциялық танымда үлкен теориялық жаңалық ретінде даңғаза насихаттауға негіз
Бұл кезең экономикалық тұрғыда озін ақтамағанымен саяси тұрғыда біршама
Осыған байланысты М. Қозыбаев «Қазақстан жеріндегі коллективтендіру процесінде шаруаларды
Асыра сілтеудің себептерін голощекиншілдіктен іздеу ғылыми тұрғыда анағұрлым дәл
М. Қозыбаев зерттеулерінде XX ғ. 20-40 жж. жер мәсслесі
3.2 М.Қ. Қозыбаев еңбектеріндегі тәуелсіздік, ұлт тақырыбы
«Тәуелсіздік» – ықпалдан, бақылаудан бостан болу. Дербестік, саяси, экономикалық,
«Тәуелсіздік» – тарихи ұғым. Тәуелсіздік дегеніміз – жеке адамдарға,
Тарихи кезеңдерге байланысты оның ішкі мазмұны, сондай-ақ, қоршаған ортасы
Бүгінгі таңда тәуелсіздік алғаннан кейінгі жылдары халқымыздың тарихын дүние
Қазақстанның тәуелсіз ел болуы, ұлт мәселесі ғалымның еңбектерінің басты
М. Қозыбаев «Тәуелсіздік даңғылы» деген мақаласында еліміздің жоғалтқан асылы
Тәуелсіздік жолына жеткенге дейін халқымыздың қиын да ауыр кезеңді
Ғалымның көрсетуінше, халқымыздың екінші мыңжылдықта талай демографиялық апатты бастан
Ғалымның мәліметінше, неміс, жапон тұтқындарын, лагерьлер жүйесін есептемегенде 1870-1970
М. Қозыбаев көрсеткендей, тәуелсіздік жолы – қиын жол болды.
1993 жылы «Қазақ тарихы» журналына жариялаған «Тәуелсіздік самалы» деген
XX ғасыр бітіп, XXI ғасыр алдында өмір сүріп жатқан
Тәуелсіз ел болуы үшін ұлттық қасиеттерді қадірлеу, дәріптеу, ұлттық
Ғалым, қазақ тіліндегі кейбір олқылықтарды түзеу, ол үшін жоғары
М. Қозыбаевтың ойынша, тәуелсіздік алғаннан кейінгі ең басты жетістік
Манаш Қабашұлы тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы дағдарыс тоқтап, тұрақтану аймағын
Ғалымның пайымдауындағы екінші ұғымы – экономикалық тәуелсіздік. Экономикалық салада
Кешегі жоспарлы кеңес экономикасы нарықты экономика жолына көшіп, ортан
Тәуелсіздіктің тағы бір саласы – рухани тәуелсіздік. Ғалым коммунистік
Автордың пайымдауынша, тәуелсіздік міне, осы мәдени, рухани мәдениетті жаңа
«Ел тұғыры» деген мақаласында «Дат» деген газеттің ел астанасының
Ғалымның пікірінше, жаңа астана таңдау оңай емес. Ел президенті
М. Қозыбаевтың пайымдануынша, Қазақстанның астанасы тек әкімшілік орталық қана
Отанды сүю – барша ұлтқа тән ортақ қасиет. Осы
шипа» деген, ағылшындардың «Шығыс па, Батыс па, өз үйің
қытайлықтардың «Шет жердің күні де қыздырмайды» деген нақыл сөздерін
келтіре отырып, отанды сүю, құрметтеу табалдырықтан басталатынын,
отаншыл болуды жүрекке құю керектігін баса көрсетеді. Ол отанды
әрқилылығын да атап өтеді.
Тәуелсіз ел болғанымызға 8 жыл толуына орай жазған «Тәуелсіздік
Ғалым елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдаған дәстүрлі Жолдауындағы
Тәуелсіз ел болу үшін елге бақ қону керек, ал
Елдің байлығын сату кәсіпке айналып бара жатқандығы ғалымды қынжылтады.
М. Қозыбаев Президент Жолдауындағы көтерілген мемлекетімізді демократияландыру проблемасына да
Тәуелсіздік – саяси тәуелсіздік, экономикалық тәуелсіздік, рухани тәуелсіздік, ғылыми-техникалық
Елдің тәуелсіздігі Президенттің дұрыс шешім қабылдауында екендігін де жасырмайды.
«Менің түсінігімше, президент республика басшысы, ел ағасы, демократияны шын
Ғалым ел Президенті өз қызметі туралы халық алдында есеп
Еліміздің тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың президенттігін неліктен құптайтындығын ашық
Ел басқару оңай еместігін келтіре отырып, барлық ауыр жүкті
1998 жылы «Парасат» журналының тілшісімен болған сұхбатында «Қазақ мемлекетінің
Осы сұхбатта М. Қозыбаев еліміздің алдыңғы елдер қатарында болуы
Тәуелсіздік тұғырын берік орнатуға бел буған алғашкы жылдардан бастап-ақ
Академик өзінің саналы ғұмырында аса ыждахаттылықпен ұлт тарихын зерделеп,
Заманалар бойы тас-табанға тапталған тарихымызды түгендеуде де ең алдымен
Өткені мен бүгінін терең пайымдап, әділ бағасын уақытында бағалай
Тоталитарлық режимнің, партиялық идеологияның дәуірі жүріп тұрған кезеңде ел
Тарихымызды таразыларда идеологиялық әдістемелік қиғаштықтардан арылу, ғылыми объективтілік қағидасын
Ғасырлар бойы отаршылдардың қыспағында қалып, солардың ықпалымен біртіндеп ассимиляцияға
Академик осынау ұлттық сананың қалыптасуының тамыры тереңде жатқандығын айта
Осы бір ұлы жолдар халыктық сананы қалыптастырды [61], -
Сайын даланы мекендеген ұлтымыздың ХV-ХVІІІ ғасырларда үздіксіз шапқыншылықтардан халық
Қарадан шыққан әскери элита, елге билік айтқан шешендер мен
Сөйтіп сайын даланы жайлаған қазақ өзара бірлігі, шаруашылығының бірлігі,
Қалай айтсақ та қазақ халкының ұлттық санасының қайнар басында
«Тарих тағылымы: ұлттық санаға ұлттық орта керек, ұлттық экономика,
Академик М.Қ. Қозыбаев ұлттық және тарихи сананы көтеру мәселесін
Мәжілісте академик М. Қозыбаев тарихи сананың қалыптасуы туралы қаралып
Сонымен қатар қаралып отырған «тұжырымдаманың мақсаты мемлекеттік саясаттың тарихи
Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін мынандай міндетттерді атқару керек:
Академик М.Қ. Козыбаевтың «Әділет» республикалық тарихи-ағарту қоғамы мен Ш.
«Деформация обшественного сознания масс была достигнута, во-первых, путем целенаправленного
Творцы очереднего идеологического наступления не скрывали, что надо перекраивать
Өз методологиясын іске асыруда партия басшылығы соғыстан кейінгі жылдарда
Академик өзінің әр кезеңдерде жазған, яғни ұлт зиялылары «ұлттың
1986 жылғы желтоқсан демократиялық жаңғырудың, ұлттық сана-сезімді қалыптастырудағы маңызды
Қарымды қаламгер, мемлекет, қоғам кайраткері Ә. Кекілбаев «ертеңге деген
«Әр жылы бір ғасырға баланатындай өткен тарихи он жыл
Қорыта айтқанда, академик М.Қ. Қозыбаев Қазақстанда ұлттық тарихи сананы
Айтар ойымызды академиктің өз пікірімен түйіндейтін болсақ: «Ата тарихына
Ұлттық сананы оята түсу, ұлтжандылықты дамыту, социализм дәуірінің бір
ҚОРЫТЫНДЫ
Манаш Қабашұлы Қозыбаев 70 жылдық саналы ғұмырында халқымызға ғалымдығымен,
Академик М.Қ. Қозыбаевтың өмірлік бағыт таңдау кезеңі ең қатал
Академик М.Қ. Қозыбаевтың қоғамдағы рөлін және Қазақстан тарихына қосқан
М.Қ. Қозыбаев 1985-2002 жылдар аралығында Қазақстанның қоғамдық -
Тарих ғылымы саласының өрлеуіне ат салысты және Қазақстан тарихында
Тарих ғылымында шешімін таппаған көкейтесті мәселелерді зерттеуде көшбасшы бола
көне заманнан бастап қазіргі кезге дейінгі қазақ тарихын қазақ
бұрындары «жабық» болып келген тақырыптардың шынайы бағасын алуға, атап
Қазақстан тарихын әдістемелік, тарихнамалық, деректанулық тұрғыдан зерттеудің негізін салды;
қазақ халқының этногенезінен бастап еліміздің егемендік алғанға дейінгі тарихын
тоталитарлық билік сабақтары, аз ұлттардың Қазақстанға күштеп қоныс аударуы,
Өткен ХХ ғасырда қоғамның барлық саласы идеологияға бағындырылған заманда
Академик М.Қ. Қозыбаев Қазақстан тарихының көптеген өзекті мәселелерін зерттеудің
Ғылым туын көтерген – ғалым, қол бастаған – басшысы,
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қозыбаев М.Қ. Тарих зердесі (Замана асуы) – Алматы: Ғылым,
Жұлдызы жанған ғұлама. Академик Манаш Қозыбаев туралы естелік. –Алматы:
Есқожин І. Озат студенттің ісі осындай // За отличную
Ахметов А. Страницы героической истории // Казахстанская правда. -
Ахметов А. Плоды великого содружества // Партийная жизнь Казахстана.
Игенбаев А. Нурмухамедов С. Подвиг республики // Казахстанская правда.
Дәненов Ж. Шәкірттерімді мақтан етемін // Коммунизм таңы. –1969.
Мұстафин Т., Бәйтенов Е. Бағалы еңбек // Орталық Қазақстан.
Болатов Б. Қаһарлы күндер елесі // Социалистік Қазақстан. –1975.
Козыбаев Манаш Кабашевич. Их имена славен наш край //
Асылбеков М.Х. Тарихшы парызы // Егеменді Қазақстан. –1991. -
Тулепбаев Б., Сужиков Б. И опыт, сын ошибок трудны...
Нұрпейіс К. Бәрінен шындық қымбат // Қазақ батырлары. –
Меңдібай С. Қостанайдың Манашы бар // Қостанай таңы.– 2001.
Отан тарихы. -2001. Арнаулы басылым. -20 б.
Академик Манаш Қозыбаев. Мерейтойлық жинақ. - Алматы: Атамұра, 2001.
Қозыбаев М. Жұлдызым менің. – Алматы: Арыс, 2001. -
Отан тарихы. Арнаулы басылым. - 2002. - №1. -1-28-бб.
Дүниеден өтті тарихтың тарланбозы. Жинақ. – Алматы: GAUHAR, 2002
Төленова З.М. Академик М. Қ. Қозыбаевтың ұлттық тарихи сананы
Евразия орталығы. – 2006. - №2 (3).
Қ. Қозыбаевтың Сталинге жолдаған жеделхаты // Правда. – 1943,
Письмо казахского народа фронтовиком-казахам // Правда. – 1943, 6
Қозыбаев Оразалы – Адам. Азамат. Тұлға. Алматы: Комплекс, 1993.
Төленова З.М. Бәрі де студенттік шақтан бастау алған (Академик
В лекторской группе // За отличную учебу. – 1951,
Төленова З.М. Академик М.Қ. Қозыбаев: өмірі, қоғамдық қызметі және
Кулдибаев Е.К. М.Қ. Қозыбаевтың өмір жолы мен ғылыми шығармашылық
Об участии институтов и ученых АН КазССР в изданиях
Заключение Комиссии Президиума Верховного Совета Республики Казахстан // Казахстанская
Козыбаев М.К., Слуцкий В.У. Партия большевиков в борьбе за
Қозыбаев М. Әліби Тоқжанұлы Жанкелдин // Коммунизм жолы, 1957,
Козыбаев М.К., Ульман А.И. Казахская Советская Социалистическая Республика //
Козыбаев М, Голикова З. Золотой фонд партии. Из опыта
Нусупбеков А.Н. Вопросы истории Казахстана (Избранные труды). – Алма-Ата:
Козыбаев М.К. Компартия Казахстана в период Великой Отечественной войны
Козыбаев М.К. Казахстан – арсенал фронта. – Алма-Ата:
Козыбаев М.К. К вопросу о периодизации историографии Великой Отечественной
Қозыбаев М. Ақтаңдақтар ақиқаты. – Алматы: Қазақ университеті, 1992.
Қозыбаев М. Жауды шаптым ту байлап. – Алматы: Қазақстан,
Қозыбаев М. Зобалаңның түп тамыры осындай // Өркен. –
Күлдібаев Е.Қ. М.Қ. Қозыбаев еңбектеріндегі Қазақстан тарихының кейбір мәселелері
Қозыбаев М. Өркениет және ұлт. – Алматы, 2001. –
Қозыбаев М. Қазақстанның ХХ ғ. Тарихын зерделеу проблемалары //
Әлихан Бөкейхан. Шығармалары. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 1995. –
Алаш қозғалысы. – Алматы: Алаш, 2004. – 550 б.
СССР тарихы. Социализм дәуірі. – Алматы, 1978. – 496
Қаттабекова Н. М. Қозыбаев еңбектеріндегі жер мәселесі тақырыбы //
Рыскулов Т.Р. Джетысуйские вопросы // Собр. соч. в трех
Қойгелдиев М., Омарбеков Т. Тарих тағлымы не дейді? –
Омарбеков Т. Қазақстан тарихының ХХ ғасырдағы өзекті мәселелері. –
Қозыбаев М. Тәуелсіздік даңғылы // Ақиқат. – 2001. –
Қозыбаев М. Тәуелсіздік самалы // Қазақ тарихы. – 1993.
Қозыбаев М. Ұлт тілі // Заман Қазақстан. – 1999.
Қозыбаев М. Ел тұғыры // Қазақ елі. – 1998.
Қозыбаев М. Тәуелсіздік рухы // Алматы ақшамы. – 1998.
Қозыбаев М. Заман және зиялы // Парасат. – 1998.
Қозыбаев М. Ұлттық рух – ұлағат бастауы немесе тарихи
Козыбаев М. Откуда есть-пошла казахская земля // Мысль. –
Козыбаев М. Казахстан на рубеже веков: размышления и поиски.
Қозыбаев М. Ежелден бірлікті аңсаған қазақ елінің тұтастық туы
Төленова З.М. Тарих тағлымы – ұлттық сана // ҚазҰУ
Қозыбаев М. Тарих зердесі. 1 кітап. – Алматы, 1998.
61