Мазмұны
Кіріспе......................................................................................................................5
1 Валюта негізгі түсініктері, еркін валюта бағамдары...............................................7
2 Валютаның еркін айналымдағы бағам режімдеріндегі салыстырмалы
3 Теңгенің тұрақтандыру мәселесі.......................................................................28
Қорытынды.........................................................................................................29
Пайдалынған әдебиеттер тізімі........................................................................30
Кіріспе
Валюталық жүйенің маңызды элементі - валюталық бағам болып
Валюталық бағам - бұл бір елдің ақша бірлігінің
Бағамның қалыптасуына ықпал ететін үш факторлар тобын бөліп
Саяси - саяси тұрақтылық, валюталық заңдылықтардың ырықтандырылуы, валюталық
Валюталық бағамның ауытқу шектері паритеттің 1%-нан асқан жоқ
Қазақстанның валюталық саясаты мемлекеттің және тұтастай алғанда экономиканың
Осыған байланысты мемлекеттің валюталық реттеу саласындағы негізгі басымдығы
Шикізатқа әлемдік бағаның көтерілуі және 1999 жылы сәуірде
Мұнан кейінгі бес жыл ішінде теңгенің еркін құбылмалы
Осы валюталық режимді сақтау өндірістің және әлбетте экспорттың
Егер экономиканың осы тәуелділігі еңсерілсе, онда, әрине, ұлттық
Сонымөн бірге, экономиканың бәсекеге қабілеттілігін қолдауға бағам саясатының
1. Валюта негізгі түсініктері, еркін валюта бағамдары
Мемлекеттің әлемдік нарықтагы жетістіктері мен "жалпы әрекеттерінің айнасы
Елдің экспорттық операциялары (тауар экспорты, қызмет экспорты) елдің
Төлем балансы төмендегідей тармақтардан құралады:
ағымдағы операциялар: сауда, табыс қозғалысы,аударымдар (мемлекеттік және жеке
капитал қозғалысының балансы: ұзақ мерзімдік инвестициялар — тікелей
тұрақтандырушы тармақта қорларды қайта бағалау және қозғалысы, ХВҚ
қорлардың соңғы өзгерісі: алтын, валютасының, несиелердің өзгерісі.
Төменде берілген негізгі макроэкономикалық көрсеткіштерге қарайық. Бұл кестеден
Егерде Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы теңгемен басқа елде,
Қазіргі заманда валюта еркін айналым белгілеуде бір-біріне қарама-қарсы
валютаның еркін айналымдағы бағамы;
тағайындалатын валюта айналым әдісі.Валютаның еркін
Теңгенің рубльге айырбасталына алынатын бағам жағдайын қарастырайық (сурет).
Бірші жағдай. Рубльге деген сұраныс төмендейді. Соның арқасында
Екінші жағдай. Рубль ұсынысы азаяды. Қазақстандық тауарлар арзан
Сонымен сұраныс пен ұсыныс арақатынасының жалпы әдісі осы
Валютаның еркін айналымдағы бағамына көптеген факторлар әсер етеді.
Тұтынушы талғамының өзгеруі. Басқа елдің тауарына деген тұтынушының
Табыстың салыстырмалы азаюы. Бір елдің ұлттық табысы басқа
Бағаның салыстырмалы өзгеруі. Егер Қазақстанда баға өссе, ал
Салыстырмалы нақты пайыздық мөлшерлемелвріиің өзгеруі. Мынандай жағдайды ойластырайық.
Алыпсатарлық. Қазақстан экономикасында: а) Ресей экономикасына қарағанда жылдам
Ал бұл әдістің тиімділігіне келетін болсақ, онда оны
Тепе-теңдік валюта бағамы 1 гг = ах 1
Еркін айналым кемшілікгері:
• Белгісіздік және сауданың нашарлауы. Белгісіздік және қауіп
• Сауда жағдапы. Елдің экономикасы халықаралық нарық валютасының
• Тұрақсыздық. Ішкі экономикаға жағымсыз әсер етеді. Тағайындалатын
• Резервтерді қолдану. Бұл валюта бағамын
3) алтынның экспорты мен импортына
Әр сл валютасыидагы алтын құрамын өзі тағайыидайды және
Бұл жерде алтындық қатынасты есептегенде біз орауыштың құнын,
Алтын Америкаға ағылу үшін бағам 1,97-ге дейін түсуі
Бұл жүйенің макроэкономикалық негіздерін қарастырайық. Фунт пен доллардың
Бұл жүйенің пайда болуына не әсер етті? Екінші
1) Қорлар. Алдыңғы жылдарда қалыптасқан оң сауда балансының
2) Алтын қоры. Елдің үкіметі өзінің алтын қорын
3) ХВҚ-дан қарыз алу. Бреттон-Вуд валюталық жүйесіне енген
Бұл жүйенің кемшілігі бар. Егерде елдің салъдосы оң,
Бұл жүйеге алтын стандарты мен еркін баға жүйелерінің
Бұл жүйе неге жойылып кетті? Оның себебі бұл
АҚШ екінші дүниежүзілік соғыстан экономикасы ең сау ел
Алтынның үлкен қорын құрап алды.
Осы себептерден доллар ең мықты валютаға айналып, дүниежүзілік
3. Бұл жүйені «реттеулі ауытқулы валютаның еркін айналымы»
1.1987 жыяғы «Үлкен жетілік» интервенциясы (бас-ныншылығы). 1987 ж.
1994 жылгы иитервенция. 1994 жылы доллардың құны көп
Шындытында бұл жүйе жоғарьщағы мысалдардан да күрделі әдістермен
Жақтаушыларының келтіретін дәлелі:
сауда көлемінің өсуі. Бұл жүйе кезінде сауда нақты
келеңсіз жағдайлардың басқарылуы. Экономикалық қиыншылықтарды өткізу жеңілденді.
Қарсыластары бұл жүйенің келесідей кемшіліктерің айтуда:
ауыспалылықпен бейімделу. Валюта бағамы экономикалық көрсеткіштер бірқалыпты болған
«жүйелі еместігі».Белгіленген нормалардың болмауынан әр ел бағамды өзгерту
Сонымен бұл жүйе қазіргі кездегі қолданылып келе жатқан
Жоғарыда айтылған бағам қалыптастыру түрлеріне байланысты мемлекеттің саясаты
Экономикадагы бұл түсініктердің қолданылуын қарастырайық.
1. Ақша мен валюта бағамының тепе-тендік формуласы. Ол
Ақша нарығындағы тепе-теңдік формуласы:
: і(і*) - елдегі (шетелдегі) пайыздық мөлшерлеме;
Е+і — келесі кезеңдегі бағам. Мына формуланы табамыз:
МV(і)=ЕР*О
Бұл формуланың графигі 2-суретте берілген. Көріп отырғанымыздай Е-нің
М=((ЕР*Q)/ (Vі))
Ал бағам еркін тағайындалатын болса, бізге М-ге байланысты
Е=((МV(і))/(Р*Q))
Басқаша айтқанда, бағамды Орталық банк белгілеген жағдайда Е
а) Тағайындалатын бағам кезінде Е-ні Орталық банк тағайындап,
Мүнда: В* — валюта қорының мөлшері;
D — Орталық банктегі мемлекеттік облигациялар мөлшері.
ә) Уақыт өткеннен соң Орталық банк өзінің валюта
Сонымен жоғарыдагыдан анықтағанымыз Орталық баж ақша мөлшеріне әсер
Бұл жерде алмастыру коэффициенті (ОС) түсінігін аша кету
2.Валютаның еркін айналымдағы бағам режімдеріндегі салыстырмалы тиімділік
Тағайындалатын валюта бағамын ұстап түру үшін, төлем балансында
Валютаны қадағалау — басқа әлем мен осы мемлекет
Еркін айналымдағы бағам, қысқа мерзім кезеңінде ұзақ мерзіммен
Бұл жүйелердің ешқайсысы төлем балансын реттеуде және бағаның
Қазіргі жағдайда мемлекеттер аралас жүйені пайдаланады, бұл жүйеде
"Сырғымалы беркіту' жағдайында бағам алдын ала жарияланган немесе
Мұндай жағдайда үкімет экономиканы жаңа жағдайға бейімдейді және
Төмендегі кесте тағайындалған және еркін айналымдағы бағамдардың салыстырмалы
Кесте-1
3.Теңгенің тұрақтандыру мәселесі
Валюта — бұл ақша бірлігі және оны тауар
Валюта қолдану саласы мен тәртібіне қарай былай бөлінеді:
а) еркін конверсияланатын (толық қайтарымды) және ол кез-
келген шетел валютасына белгілі баламамен шексіз айырбасталады;
ә) барлық валюталық операция бойынша ішінара (ішінара қайтарымды)
б) басқа шетел валютасына айырбасталмайды. Еркін
конверсияланатын валютаға: АҚШ доллары, ағылшын фунт
стерлингі, швейцария франкісі және жапон иені жатады.
Көптеген дамушы елдердің ұлтгық валютасы тұйықталған болып келеді.
Нарыктык экономика жағдайында ұлттық валютатеңге нарықтың Қалыптасуына және
Ұлттык валюта теңгенің енгізілуі Казақстан Республикасы -егеменді мемлекетінің
Барлык елдерде валютаны конверсиялау жетістік ретінде карастырылады, прогрессивті
Валютаны конверсияландыру дегеніміз алдыменен -жономиканың әлемдік нарықта бәсекелестік
Казіргі уакытта Казақстан Республикасының экономикалық тұрақсыздануда және оның
Валюта қаржылық және тауарлық конверсиялану жағдайына жүзеге асады.
Қаржылық — бұл шетел мемлекеті валютасына конверсиялануы. Тауарлық
Сондай-ақ валютаны конверсиялануы бойынша - сыртқы және ішкі
Ұлттық валютаны енгізетін уақыт жайында пікірталас көп болды.
Жаңа сом аймағына кіруге Ресей қойған талап Қазақстан
— Теңгені енгізген бетте оның АҚШ доллары жөніндегі
теңге еді. Келесі 1994 жылдың соңында ол 54Г26
11,5 есе қүнсызданды. Келесі 1995 жылдың соңында теңге
теңге болды, яғни 13,5 есеге дейін қүнсызданды. Осының
— Біздің ел үшін ұлттық валюта енгеннен кейінгі
болды. Қазақстан экономикасы бағаны ырқымен жіберуге және өндірістің
Теңгені енгізуге байланысты есептер жасалған кезде, ұлттық валютаның
Кейінгі жылдары да теңгенің АҚШ долларына қатысты құнсыздануының
— Теңгенің одан соң қатты құнсызданып, құлдырауы 1999
еркін бағамына неге 1998 жылы көшпей, 1999 жылдың
келдік деген сүрақ бар.
— Егер Қазақстан 1998 жылғы Ресейдегі тамыз дағдарысынан
теңге бағамын еркін қалыптасуға көшірген болса, бұл Қазақстан
Ақшаның құнсыздануын күтудің басты себебінің сақталуы (Ресейдегі қаржы
Ақшаның құнсыздану нәтижесінде жасалған валюталық бағамның кез кел-ген
Үкімет пен Ұлттық банктің 1998 жылдың төртінші тоқсанымен
Қазақстан Республикасының үкіметі мен Ұлттық банк экономикаға тиетін
— Ұлттық банк пен республика Қаржы министрлігінің басшылары
Ұлттық банктің мақсаты Қазақстан теңгесінің тұрақтылығын және оның
Бағамның не төмен, не жоғары болып кез келген
1998 жылғы Ресей дағдарысы және оның іле-шала сомның
1998 жылдың екінші жартысында ТМД елдерінің экспортының тым
ТМД елдерінің валюталарына қарағанда теңгенің нақты қымбаттауы валютаның
1998 жылғы қыркүйекте Ресейден арзан импорттың қаптап кетуі
Егер 1998 жылдың басында өнеркәсіп өндірісі көлемінің өсуі
Біз қалыптасқан әлемдік экономикалық қолайлы жағдайдың сақталуы және
Әрине, ұлттық валютаның бағамының күшеюі жүрттың тұрмыс деңгейінің
жақсаруына септескен болар еді, бірақ уақытша ғана. Біздің
сипаты шикізатта екенін және әлемдік базардағы ахуалға өте
екенін ескерген жөн. Ал ертең ахуал өзгере қалса
Бағамды айтарлықтай асыра бағалаған жағдайда жүрт екі рет
1999 жылғы тәжірибе көрсетті, бірінші рет, ұлттық валютаны
Сондықтан, Ұлттық банктің теңге бағамын артық бағалауға жол
Ұлттық банк валюта нарығын қолма-қол шетелдік валюталар нарығын
Ұлттық банктің негізгі міндеті ұлттық валюта -
2005 жылы валюталық режимді либерализациялау бағдарламасы
аяқталды. 2007 жылдан бастап валюталық
Жоғарыда айтылғапдай, КСРО-ның мемлекеттік банкінің Республикалық кеңсесі Қазақстан
Тәжірибе жүзінде кассалық резервтердің барлығы Ұлттық банкке шоғырлаиады
Осының нәтижесінде қолма-қол және қолма-қолсыз есеп айырысу айналысы
Ұлтттық банк - ақша резервтерінен, алітын валюта резервтерінен,
Заңның 9-бабына сәйкес, Ұлттық банк жарғылық қорын 10
Әлемдік тәжірибеде, нарықтық экономигеа жағдайында Орталық банкінің жұмысын
оның капиталының қалыптасуы 100% мемліекеттің қара-
жаты есебінеи болатын унитарлық банік;
акцияларының бөлігі мемлекетке тиесілі немесе мем-
лекеттің қатысуынсыз) акционерлік қоғам;
бірлестік типтес ұйым (мемлекеттің қатысуымен немесе
қатысуынсыз);
Орталық банкінің қызметім бірігіп атқаратын тәуелсіз
банктер жүйесі.
АҚШ-та орталық банктердіц капиталына мемлекет қатыспайды, олардың капиталы
Иегізі Ұлттық баик унитарлық орган болып табылады. Мемлекет
Ұлттық банкінің қаржылық жылдағы пайдасы сол жылга жатқызылатын
Пайданың жарғылық, резервтік және басқа қорларды құрғаннан қалған
Қазақстан Республикасының үлттық валютасының ішкі және сыртқы тұрақтылығын
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісіне мынадай қосымша
Қазақстанның экономикалық дамуы және оның дүние-жүзілік экономикаға интеграциялануы
ақша-несие және банк жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуғе көмектесу;
- оанктік және оасқа несиелік мекемелердің қызметін реттейтін
елдегі несиелік ресурстарды жэне ақша айналысын басқару;
өзіне бағынышты мекемелер арқылы ақшалай түсімді инкассациялауды ұйымдастыру
халық шаруашылығындагы несиелік, есеп айырысу және кассалық операцияларды
бамк ісін лицензиялау, ақша-несиелік реттеудіц әдістерінің формаларын талдау;
банк ісін бақылау жэне қадағалау;
елдің банк жүйесінің тәуелсіз балансын жасау; ғылыми-зерттеу және
- валюталық операцияларды жүргізу ережелерін жәие тәртібін жасау,
меншікті қаражаттары;
басқа банктерден тартылған және келісімшарт негізінде
Ұлттық банкіге орналастырылгам ақшалай қаражаттар;
Қазақстан Республикасынан тыс жерлерден тартылған қаражаттар;
Қорытынды.
Ұлттық валюталық нарықтар деп, ережеге сәйкес, халықаралық операцияларды
Валюталық операцияларды жүргізуге құқылы банктер өкілетті немесе девиздік
Әдетте, валюталық операциялар банктер арасында тікелей жүргізіледі (телекс
Ұлттық валюталық жүйе мен дүниежүзілік шаруашылықтың даму негізінде
Дүниежүзілік валюталық жүйені мемлекеттік-құқықтық ұйымдастыру формасы жетекші елдердің
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.30.03.
2.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының №
3.«ҚР ұлттық банкі туралы» ҚР заңы. 30.03. 1995.
4.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.30.03.
5.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының №
6.Банки и банковские операции в России / Под
7.Банки и банковские операции / Под ред. Жукова
8.Банковское дело / Под ред. Лаврушина О.И. —
9.Банковское дело / Под ред. Колесникова В.И. —
10.Банковское дело: стратегическое руководство /Под ред. Платонова В.,
Мерзімді басылымдар тізімі
11.Екінші деңгейдегі банктердің несиелік саясаты.-Аль-Пари,2004,N6
12.Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N
13.Коммерциялық банк құрылымы.- "АльПари" 2002ж, 6.
14."Коммерциялық банктер операциялары", Мақыш С.Б., Алматы-2004ж.
15."Банки Казахстана", 2005-ж., N6.
16."Ұлттық банктің статистикалық бюллетені"-1999-2004жж-Ақиқат,1999,N5.