М А З М Ұ Н Ы
КІРІСПЕ
1-ТАРАУ. ҚАРЖЫ ЛИЗИНГІНІҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
1.1. Қаржы лизингінің түсінігі
1.2. Лизинг түрлерінің салыстырмалы сипаттамалары
және ерекшеліктері
2-ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЛИЗИНГ ШАРТТАРЫ, ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН ДАМУЫНЫҢ
2.1. Лизинг шартының қолданылуы, лизинг шартын өзгерту және бұзу
2.2. Қазақстан Республикасындағы лизингтік операциялар дамуының қазіргі жағдайы
3-ТАРАУ. ҚАЗАҚСАНДАҒЫ ЛИЗИНГТІҢ ДАМУ КЕЛЕШЕГІ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН НОРМАТИВТІК-ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР МЕН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Қазіргі жағдайда Қазақстан экономикасының дамуы оның барлық салаларындағы терең
Өз қаржы ресурстарының, бюджеттік қаражаттың және шетелдік инвестиция шектеулілігі
Кәсіпорындардың техникалық жабдықталу жағдайы негізгі қорлардың физикалық және моральдік
Лизингтік қатынастардың құрылуы және дамуы қазақстандық кәсіпорындардың техникалық потенциалын
Лизингтік компаниялар мен ассоциациялар жұмыс істеуінің экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз
Берілген жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасындағы қаржылық лизингтің теориялық
1 ТАРАУ. ҚАРЖЫ ЛИЗИНГІНІҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
1.1. Қаржы лизингінің түсінігі және оның түрлері
Инновациялық процестердегі лизингтің рөлін терең анықтау үшін лизингтің
«Лизинг» термині ағылшынның «lease» етістігінен шықты және «жал» деп
Тек француз тілі «credіt-baіl» түсінігінің мазмұнын кішкене ашуға мүмкіндік
Қазақстан Республикасының Қаржы лизингі туралы Заңына сәйкес «лизинг»-
лизинг нысанасын алушының меншігіне беру және (немесе) лизинг алушыға
лизинг мерзімі лизинг нысанасының пайдалы қызмет ету мерзімінің 75
лизинг төлемдерінің лизингтің бүкіл мерзімі ішіндегі ағымдық (диконттық) лизингтің
Бірінші лизингтік компания 1952 жылы Америка Құрама Штатында құрылды.
Лизинг – бұл лизинг берушінің құрал – жабдықтарды, машиналарды,
Лизингтік мәмілелердің бірнеше түрлері бар. Барлық лизингтік операциялар екі
Шұғыл лизинг – бұл мүліктің қызмет ету мерзіміне қарағанда,
Қаржы лизингі – бұл уақытша пайдалануға берген лизинг затының
Сондай-ақ, лизингтің отандық және халықаралық тәжірибеде
Ішкі лизинг – бұл, оның қатынасушыларының бір
Халықаралық лизинг – бір тарап немесе барлық тараптардың әр
Сыртқы лизинг экспорттық және импорттық болып бөлінеді. Экспорттық лизингте
Лизингтің екі негізгі түрін белгілейді: қаржылық және оперативті ,
Е.Н.Чекмарева, Л.Прилуцкий, В.Голощапов, В.М.Джуха өз схемаларында төменде көрсетілген сегіз
А.С.Смагулов лизинг типтері жіктемесінің сызықты және сатылы принципінің жақтаушыларын
А.С.Смагулов жалпыға танылған жіктемені келесі сегіз нышандармен толықтыруды ұсынады:
- шетел терминологиясының сөзбе-сөз аудармасы мен ұғынуының айырмашылығы;
- құқықтық мәртебенің айрымашылығы және түрлі елдердегі заң базасының
- түрлі елдердегі лизинг бизнесінің мемлекет тарапынан қолдау дәрежесінің
- түрлі елдердегі лизинг түрлілігі үшін салықтық және амортизациялық
- лизингтік мәміленің барлық қатысушыларына арналған несиемен салыстырғанда лизинг
- нақты лизингтік операцияның ұлттық
Лизингтің барлық түрлерінің нақтыланған жіктемесі терминдердің әр түрлілігі және
Лизингтің анықтамасы және мазмұны бойынша зерттеулердің қорытындыларын зерттеп,
-Ұйым нысаны мен қатысушылар құрамы;
- Мәміленің объектісі;
- Өтелімділік дәрежесі мен амортизация шарттары;
- Қызмет көрсету көлемі мен дәрежесі;
- Қаржыландыру түрлері;
- Нарықты қамтамасыз ету;
- Мақсаттық белгілеу;
- Шарттың сипаты.
Төлемдердің сипаты, олар мыналарға бөлінеді:
- төлем нысаны бойынша;
- лизингтік төлемдерді төлеу тәсілдері бойынша;
- төлемдер мерзілімділігі бойынша;
- төлем түрлері бойынша;
Мүлікті сатып алуға қа.тынас;
Мәміленің ұзақтылығы;
Жеке меншік нысаны мен саласы;
Лизингтік келісім-шарттың сомасынан тәуелдену;
Лизинг беруші үшін тәуекел дәрежесінен тәуелді.
Ұлттық нарықтың дәлдігіне және даму спецификасынан
Түрлі елдердегі бухгалтерлік есеп жүргізудің
Лизинг нысанының алуан түрлілігіне байланысты отандық және шетел авторлар
Лизингтің барлық түрлерінің ішінен қаржылық лизингті сипаттайтын негізгі нышандар
- қатынастың жаңа субъектісінің пайда болуы – мүлікті өндіру-сатушысы;
- лизинг берушінің лизингке арнайы өткізуге сатып алынған мүлік,
- Мүліктің сапасы, оның жинағы бойынша наразылық, кепілді мерзім
- Лизинг мүлікті қабылдау-өткізу актісіне қол қойылғаннан кейін мүліктің
Соңғы екі тармақ қаржылық лизингтің оперативтік лизингтен айырмашылығын көрсетеді.
Осы ерекшеліктермен қатар, оперативтік лизингтің келесі
- лизингтік шарт нормативтік шарттан аз мерзімге жасалады, сондықтан
- лизингке лизинг алушының өтінімі бойынша арнайы сатып алынған
- лизингтік мәміле екіжақты сипатталады /лизинг беруші-лизинг алушы;
- мүлік лизинге көп есе
лизингтің шарты аяқталғаннан кейін мүлік лизинг берушіге жаңа
1 кесте
Оперативтік лизингктің ерекшеліктері
Қатынастардың мазмұны Сипаттамасы
Меншіктік құқық Мүлік лизинг берушінің меншігі
Лизинг алушының құқығы Шартты мерзімінен бұрын тоқтату және лизинг
Мүлікті қайтару кездегі қатынас Лизинг алушы белгіленген күнге
Лизингтік төлемдер-дің жүктемесі Жоғары, өйткені лизинг беруші жүргізетін
Лизингтік мәмілердін мерзімі Мүлік тозу кезеңінен елеулі қысқа/бір
Қасиеттері Қаржы болмаған жағдайда лизинг алушы
Лизинг берушінің тәуекелі Мүлікті бұзған жағдайда оның
Лизинг алушының кепілі Мүліктің белгіленген қалған құнын
Оперативтік лизинг жүргізу кезінде лизинг алушыға келесі факторлар тартымды
- кәсіпорынның өндірістік қуаттылығын көбейтумен өндірістің рентабель-ділігін көтеруге мүмкіндік
- мүлікті иелену құқықсыз тозудың жоғары қарқынымен мүліктің ұзақ
- мүліктің моральды тозуы бойынша минималды тәуекелдер;
- салықтық міндеттемелердің төмендеуі;
- жабдықты ұстау бойынша шығындардың
- лизингтік жабдықтардың арнайы техникалық қызмет көрсетуін
- лизингтік мүліктің алғашқы құнын жабусыз оның пайдалануынан
- жабдықты қысқа мерзімде пайдалану кезінде нарықтың өзгеріп отырған
Оперативтік лизингтің аталған ерекшеліктері ауыл шаруашылық, транспорт, тау-кен өнеркәсіп,
Л.Прилуцкий айтқандай «оперативтік лизинг» бізге белгілі жалдаудың
Қаржылық және оперативтік лизингті салыстыру кезінде лизинг алушы үшін
Қаржылық және оперативтік лизингтердің салыстыру қорытындылары бойынша олардың
2 кесте
Қаржылық және оперативтік лизингтің ұйымдастыру айырмашылықтары
Қаржылық лизинг Оперативтік лизинг
1 2 3 4
Артықшылықтары Кемшіліктері Артықшылықтары Кемшіліктері
Амортизациялық шығындар және мүлікке салық салу клиентке жүктеледі
Тәуекел бойынша, сондай-ақ техникалық қызмет көрсету бойынша жауаптылық-ты клиент
Лизингтік төлемдер өнімнің өзіндік құнына жатады Бірінші үлкен
Табыс салық бойынша жеңілдіктер
Персоналмен және қызмет көрсетумен лизинг ұсыну мүм-кінділігі Табыс салығы
Қаржыландырудың барлық нысандарының құрылуының теориялық негiздерiн қарастыру лизингтiң негiзгi
Бұдан басқа, лизинг кәсiпкерлерге лизингтiк құрал-жабдықты алуға қажеттi қаражаттың
Сонымен, лизинг түрлерін және оның жіктемелерін зерттеу қазақстан экономикасының
қолданылынатын нысандарын айқындады. Лизингтік іс-әрекетте кез келген экономикалық процессте
Лизингтің түрлерін зерттеу қазақстан нарығының жағдайларында олардың нәтижелі пайдаланылуының
1.2. Лизинг түрлерінің салыстырмалы сипаттамалары және ерекшеліктері
Қаржы лизингі туралы Заңда лизингті төмендегідей түрлерге жіктейді1:
нысандары бойынша: а) Ішкі лизинг; б) халықаралық лизинг;
түрлері бойынша: а) қайтару лизингі; ә) қайталама лизинг; б)
Инновациялық процесстердің қаржы салу жүйесінде лизингтік механизм қаралуына байланысты
«Лизингтің мағынасын кеңінен түсіндірудің мәні алынған мүліктерді ұзақ мерзім
Қашан мүлікті иелену құқығынан пайдалану құқығы алшақтап, кәсіп-орынды пайда
Екі жақты қатысушылар лизингтік келісім-шарт жасайды, оған мыналар кіреді:
Лизингтік механизмді пайдаланған кезде лизинг алушы кәсіпорындар оған өзінің
Лизинг жүйесіндегі ең бастысы - лизинг алушының лизингтік
Лизинг жаңа құрал-жабдықтарды игеру кезінде шығындардың пайда болу тәуекелін
Қазақстандық кәсіпорындардың көпшілігі үшін техникалық қайта жабдықтауға инвестициялау негізгі
Дәл осы Лизинг өзіне тән мүмкіндіктері мен артықшылықтарының күшіне
Қаржылық ресустардың шектелу жағдайларында индустриалдық әлеуетті қолдау және инвестициялық
Халықаралық лизингтің өнеркәсіптік әлеуетін дамыту және механизмдерін қолдану үшін
Сублизинг – үшінші тұлғаға лизинг затын қолдану құқығын қайта
Ғылыми-техникалық прогресстің қазіргі масштабтарында көптеген инновациялық жобаларды тіпті
Қазіргі жағдайда, лизинг тікелей емес, делдал арқылы қолданылынады. Негізгі
Сублизингтік мәміленің бірінші кезеңінде лизинг қызметтерін қолданушылар қазақстан лизингтік
Екінші кезеңде жеткізуші-шетел компаниясы лизингтік мүліктің техникалық шарттары мен
Үшінші кезеңде үшінші тұлғалардың кепілдігі болған жағдайда лизингтік компания
Лизингтік операцияның жүргізудің төртінші кезеңінде жеткізуші лизингтік компаниясына лизингтік
Сублизинг механизмін қолдану лизинг даму үшін енгізілген уақытша кіргізу
Сублизингтік жобалардың дамуын тоқтату себебі: лизингтік операциялардың нашар қамтамасыз
15 сәуірдегі 1998 жылғы қолданыстағы №341 «Ауыл шаруашылықта лизингті
Ұсынылған квота негізінде лизинг беруші лизинг алушымен үш-төрт
- лизинг берушіге алғашқы және келесі төлемдердің мерзімі,
- шарттың мерзімі аяқталғаннан кейін мәміленің барлық шарттарын
- ауыл шаруашылықты қаржылық қолдау Мемлекеттік қорына сыйақы төлеу
Бірақ та, лизингтік бизнесті қолдаудың осындай механизмі ауылшаруашылық тұтынушылары
Экономикада қалыптастыру процесстерін тездету үшін өндірістік базаның жаңартылуына, жаңа
Зерттеушілердің пікірі бойынша, экономикада ішкі және сыртқы сұраныстың көлемінде
Қайталама лизинг мүлік сату бойынша кәсіпорын мен лизинг компаниясы
Солай, қайталама лизингтің ерекшелігі – мүліктің меншіктенушісі сату-сатып алу
Лизингтік қызмет көрсету нарығындағы конъюнктураны ескере отырып, лизингтің осы
Іскерлік белсендіктің жалпыэкономикалық басылу кезеңінде қайталама лизинг механизмін пайдалану
Қазақстан кәсіпорындарының активтерінің негізгі бөлімі жылжымайтын мүлікке, жабдықтарға, көліктік
3
2
4
1
2 схема - Қайталама лизингтің операциясын
Цифрлік белгілеулер:
1 – лизингтік жабдықтарға сақтандыру полисі
2 – мүлікті сату- сатып-алу шарты, лизингтік мүлікке
3 - лизингке сатып алынған мүліктің
4 – лизингтік шарт бойынша лизингтік төлемдер
Қайталама лизинг механизмінің нәтижелі пайдалану үлгісі ретінде мүліктің құнын
Лизинг объектісінің құны: К
К - жабдықтың құны, К - лизинг
К = 12%х22000 000= 2640 мың теңге
К = 22000 000+2640000= 24640 мың теңге
Лизинг алушының алқашқы жарнасы
П = 20%х24640000= 4928 мың теңге
3. Лизинг объектісінің құнын өтеу мөлшері: ВО=Н : Т
Мұнда Н – жабдықтың өтелмеген қалған
Бірінші жылы Н1 = К – П = 24640000-4928000=19712
В1 = 191712000:3=6571 мың теңге
Екінші жылы Н1=Н1-В1 = 13142 мың теңге
В2 =13142000:2=6571 мың теңге
Үшінші жылы Н3=Н2-В2=6571 мың теңге
В3=6571000:1=6571 мың теңге
4. Яғни, лизинг объектісінің құнын өтеу жарнасының жалпы
5. Сақтандыру жарнасы:
С=25%х К=616 мың теңге
6. Лизингтік мүлікті пайдаланғаны үшін 2 жылға комиссиондық сыйақы
1-ші жылы 1=15%хН1=15%х19712=2956 мың теңге
2-ші жылы А2=15%хН2=15%х13142= мың теңге
7. Лизингтік төлемдердің жалпы сомасы
П= В0+С+А1+А2=19713+616+2956+1971=25256 мың теңге
Келісім-шарттың шарттары бойынша лизингтік шығындардың жалпы көлемі жабдықтардың нарықтық
Сонымен, осы есептер лизингтік қаржы салуды қолдану кезінде үш
Жоғарыда келтірілген есептерге қарағанда лизинг алушыға меншіктікке мүлікті сатып
Лизингтің затына техникалық қызмет көрсету және оның ағымдағы жөндеуі
1.3. Лизинг - шағын кәсіпкерлікті қаржыландырудың
Қазіргі кезде Қазақстанда шағын кәсіпорындар үшін берілетін қаржы
«Лизинг”ағылшын етістігінен шыққан сөз. Ол «мүлікті қарызға беру және
Лизингінің мынадай түрлері бар: жедел және қаржылық. Жедел лизинг
Техникалық құралдар мен ғимараттарды, бітпеген құрылыстарды сатып алу, немесе,
Лизинг дайындаушы-кәсіпорынға шығаратын өнімін көбейтуге және техникалық құралдар мен
Лизингіні дамытуға лизинг алушы ғана ынталы емес, сонымен қатар,
Лизингтік компаниялар үшін, сондай-ақ инвесторлар үшін де лизинг тұтынушылардың
Шағын кәсіпорындардың ірі көлемдегі қор салымын
Шағын бизнес үшін лизингтің затты сипаттайтын жақтарының ерекшелігі
Лизингінің капитал салушылардан басқа түрлеріне қарағанда артықшылығы
Қазақстанда лизингтік қызметті лизингтік жұмыспен айналысатын қаржылық
- коммерциялық банкілердің лизингтік жүйелері;
- жаңа мамандандырылған лизингтік фирмалар;
- халықаралық экспорттық-импорттық және шетелдік фирмалар, кәсіпорындармен, шетелдік
Қазақстанда лизингтік бизнесті дамытуға жеткілікті алғы-шарттар бар екенін көреміз.
1. Лизинг берушіге - машина және жабдықтар жасайтын сондай-ақ,
2. Лизингі берушілерге машина құралы мен басқа дәстүрлі осы
3. Конверсиялық іс үстінде өндірістік қажеттілікке орай қайта
Лизингіні қолдау тиімділігін ағымдағы есептеу жүйесі мен жеңілдетілген салық
Лизигнгіні дамытуға - әртүрлі деңгейдегі басқару қорларын құру мен
2-ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЛИЗИНГ ШАРТТАРЫ,
2.1. Қазақстандағы лизингтің даму кезеңдері
1989 жылы СССР-да коммерциялыќ банктер, оныњ алдында болѓан маманды
1989 жылдыњ 1 шілдесіне коммерциялыќ банктермен ж‰зеге асырылатын Ќазаќстандаѓы
Дегенмен, лизингтік операциялар банктер ‰шін єлі дєст‰рлі болѓан жоќ,
Республикада бірінші лизингтік кєсіпорындар коммерциялыќ банктер жєне жабдыќтушы -
1990 ж. Ќазаќ Мемлекеттік жабдыќтауымен «Жалѓа
Мемлекеттік жабдыќтау ж‰йесінде лизингтік фирмалардыњ алѓашқыларыныњ бірі болып 1990
Лизинг мємілелерініњ көлемі Мемлекеттік жабдыќтауы бойынша 1990 жылдыњ бірінші
1991ж 5-ші аќпандаѓы Алматы ќаласыныњ халыќ депутаттарыныњ аудан Кеңесініњ
1992 жылдыњ ортасында республика экономикасыныњ мемлекеттік секторында 120 коммерциялыќ
Ќазаќстанда лизинг дамуы 4 жолмен ќалыптасќан:
- аймаќтыќ көтерме–делдалдыќ фирмалардыњ жєне “Казконтракт” корпора-цияларыныњ ж‰ргізілуіндегі
- екінші дењгейдегі банктердіњ лизингтік
- жањадан ќұрылѓан арнайы лизингтік
- лизингтіњ халыќаралыќ формалары – экспорттыќ, импорттыќ жєне
Негізінен лизинг бизнесініњ елдегі даму тарихын
Этап (1989-1992жж) – лизинг бизнесініњ республикадаѓы пайда болу кезењі.
Этап (1992-1994жж) – лизингтік бизнестіњ ішкі рыноктаѓы
Этап (1995-1997жж) – пайда болу этапы, мемлекеттік көмекке жєне
1992-1994жж Ќазаќстанныњ лизинг бизнесініњ дамуына ењ ќолайсыз кезењі болатын.
Бұл кезењде, дегенмен лизинг негізінде бір ретті экспортты –
“Астана-Моторс” ќазаќстандыќ моторлыќ компания Жапонияныњ екі сауда ‰йлерімен
Лизинг бизнесініњ Ќазаќстандаѓы ‰шінші даму кезењінде (1995-1997жж) бұл облыста
1994 ж 10 ќазанда мемлекеттіњ ќатынасуымен “Азия-лизинг” ¦лттыќ лизингтік
Екінші ќадамы ретінде лизинг ќызметіне байланысты ќабылданѓан зањдар, айталыќ
Лизинг бойынша Депертамент лизингті ірі масштабты инвестицияларды өндіріс
Лизинг дамуыныњ ЌР-да келешекті жоспарлаудыњ жєне болжауыныњ үњдеуініњ
Мемлекеттік саясаттыњ шетел инвестицияларын жєне машина-техникалыќ ќұралдарды ќамтамасыз
Жалпы республикалыќ жєне аумаќтыќ лизингтік компанияларды ұйымдастыру ж‰йесіне жєрдемдесу;
Министрлердіњ, мемлекеттік комитеттердіњ, ведомствалардыњ республикалыќ лизингті ќолдану жєне даму
Лизинг сұраќтары бойынша зањды жєне басќа да нормативті актілерді
Бұл ќаулы ‰кіметтіњ лизингке мемлекеттік дењгейде ењ єсерлі
¤кінішке орай, лизинг бойынша Департамент өзініњ ќызметін ойдаѓыдай өріс
Ќазаќстанда лизинг енгізудіњ наќты жұмысы жєне оныњ нормативті -
1996 жылѓы бюджетіндегі аграрлыќ сектордаѓы экономиканыњ реформалау жєне тұраќтандырудыњ
- Азиаттыќ Даму Банкініњ баѓдарламалыќ зайымдар ќұралдарын 100 млн.
Ќарыз ќұралдарын ќолдануыныњ басымды баѓыты
- ауылдарда шаѓын жєне орта бизнесініњ дамуы, жұмыспен
- ауыл индустриясыныњ дамуы, ауылшаруашылыќ өнімініњ ќайта өңдейтін шаѓын
- жеке ауылшаруашылыќ машина салуыныњ ќолдауы;
- өсімдікті ќорѓау ќұралдарыныњ отандыќ өндірісініњ
Ќаржылыќ лизингтік нормативы єдістемелік ж‰зеге асыру негізі, аграрлыќ секторда
- Мемлекеттік лизинг, немесе мемлекеттік бюджет ќұралдары есебінде ж‰зеге
- коммуналды лизинг, немесе жергілікті бюджет ќұралдарымен ќаржыландырылатын
- коммерциялыќ лизинг, толыѓымен банктермен жєне лизинг компанияларымен ж‰зеге
- аралыќ лизинг немесе мемлекеттіњ жєне коммерциялыќ ќұрылымныњ ‰лестік
Мемлекеттік бюджет ќұралдары – ЌР ауылшаруашылыѓыныњ министрлігі-ніњ лизинг ќоры
Неѓұрлым ірі жєне масштабты жобалардыњ бірі болып лизингтік іске
Ќазаќстан Республикасыныњ ‰кіметініњ ќаржы министрлігініњ ќаулысы бойынша АДБ ќарызды
Ауылшаруашылыќ министрлігі 1996 жылдыњ 1 тамызына дейін ары ќарай
¤кілетті банктер, өз кезегінде, банктіњ экспертизаны ж‰ргізе отырып соњѓы
АДБ ќарызды баѓдарламасыныњ координациялыќ ведомство аралыќ кењесі керекті лизингтік
Ауылшаруашылыќ жєне ќаржы министрлігімен, ‰ш банкпен – Ќазагробанк, Ќазкоммерцбанк
Сонымен, АДБ ауылшаруашылыќ секторындаѓы ќарыз баѓдарламасыныњ іске асыруында Ќаржы
Ќаржы министрлігі, сонымен, өкілетті банктердіњ кредиторы – Ќазагропромбанк, Ќазкоммерцбанк
Жоѓарыда көрсетілген ќұралдарды іске асырушы жоба бойынша
Сондыќтан да, жалпы мемлекеттік лизингтік несиеніњ есептік пайыз мөлшерлемесі
Ќазіргі кезде экономика жєне ауылшаруашылыќ министрлігінен ауылшаруашылыќ кешен аймаќтыќ
Ауылшаруашылыќ министрлігіндегі арнайы ќұрылѓан тендерлік комиссиясыныњ конкурстыќ негізінде ж‰ргізілді.
1996 жылдыњ аяѓында АДБ бірінші транш ќарызыныњ шеңберінде инвестициялыќ
Екінші транш ќұралдарын алу ‰шін Ќазаќстанѓа ауылшаруашылыќты ќұру ‰шін
Ќазіргі кезењде “Агролизинг” АЌ мәліметі бойынша 2004 жылдыњ 25
Ќаржыландыру сомасыныњ 25% лизингтік жобаныњ жиынтыѓыныњ жалпы саныныњ 78,8%-інен
Ќазіргі уаќытта өкілетті банктермен – Агропромбанк, Эксимбанк жєне Ќазкоммецбанкпен
Агропромбанк ќарыз ќұралдарын игеруге шењберінде Эксимбанк – 91,5%, Ќазкоммерцбанк
Сөйтіп, 1996-2004 жылдары Ќазаќстанда экономиканыњ ауылшаруашылыќ секторында күптеген ірі
Біздіњ баѓалауымыз бойынша, бұл орындалатын жобалардыњ жиынтыќ ќұны (өткізу
2.2. Қазақстан Республикасындағы лизингтік
операциялар дамуының қазіргі жағдайы
Қазақстандық лизингтік компанияларды үш негізгі категорияларға бөлуге болады:
- банкімен құрылған компаниялар;
- коммерциялық құрылымдармен құрылған және жергілікті әкімшілікпен қолданатын
- мемлекетпен құрылған және қаржылындырылатын
Төртінші категорияға шетел компаниясымен қаржыландырылатын және қазақстанның заңнамасына сәйкес
Лизингтік нарықтағы лизингтік қызмет көрсететін белгілі қазақстан компанияларына және
Лизингтік компаниялар әрекетінің анализі банкпен қолданатын лизингтік компаниялар перспективті
Қазіргі күнге лизингтік бизнесте сатушылар тарапын банктер және олардың
Таңдалған бағыттың басымдылығы республика экономикасының осы секторындағы жағдаймен түсіндіріледі.
Қазіргі уақытта банктік жүйе экономиканы лизинг арқылы несиелеуге дайын,
Ресей компанияларымен жеткілікті үлкен тәжірибесі бар “БТА-Лизинг” лизингтік компаниясының
“БТА-Лизинг” компаниясы ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру және қайта өндеу
Екінші топ – коммерциялық лизингтік компаниялар - муниципалды
Үшінші топ – мемлекеттің қатысуымен лизингтік компаниялар, олардың барлығы
Мемлекеттік лизингтік компаниялар Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылықтың басымды саласында
Лизингтік операцияларға бюджеттік қаржылар есебінен бөлінген 1,4 млрд теңгеден
1993 жылдан бастап 2001 жылдар кезеңінде шетел мемлекеттер тарапынан
Сонымен қатар, лизинг нысанындағы шетелдік қаржы салу шығару өнеркәсіпте
Өндіру саласында лизингтік қаржыландыру арқылы халықаралық қаржы салымының жағымды
1995 жылы “Азия-Лизинг” компаниясы және
Лизингке алынған жабдық жеміс-жидек өнімдерді қайта өңдеу үшін
Жобаны жүзеге асыру үшін бірлескен кәсіпорын құрылды,
Қазіргі уақытта да, лзингтік қызметке сұраныс өте жоғары,
Бұл лизингтік компанияның әрекетіндегі жағымсыз факторларға байланысты:
- Ұзақ мерзімге қаржы салу тәуекелімен;
- Лизинг мәселелері бойынша нормативті-заң актілерінің жетілмегендігімен;
- Сенімді клиенттер табу қиындығымен.
Төлемеген жағдайда лизинг берушінің құқықтары мен мүделерін қорғау механизмінің
Күрделі және ұзақ кеден рәсімдерімен.
Жаңа жабдықтарды сатып алуын қаржыландыру тәсілі ретінде лизингтік артықшылықтары
Жабдықтардың екінші нарығының жоқ болуына.
Қазақстан кәсіпорындарының 1998-2001 ж кезеңінде көрсетілген лизингтік қызметтердің көлемі
1 сурет - 1999-2004 жж. Көрсетілген
1 суретте көрсетілгендей 1998 жылдан бастап 2002 жылға
Лизингтік операциялардың нәтижелілігін тереңірек талдау үшін Қазақстанда 1998-2001 ж.ж.
4 кесте
Қазақстан Республикасында 2000-2003 ж.ж көрсетілген лизингтік қызметтер түрінің
Персоналсыз лизингтік қызметтердің түрі 2000 ж. 2001 ж 2002
Жеңіл автомобильдер лизингі 81387,2 188276,4 618856,3 144440,5
Басқа да жаяу транспорттық жабдықтардың лизингі 83892,0 97002,7 1040746,2
Кемелердің лизингі 39523,5 36356,6
Әуе кемелерінің лизингі 46949,2 78201,4 30524,0
Ауылшаруашылық машиналардың лизингі 27065,8 917565,9 240338,2 2104,3
Құрылыс машиналар мен жабдықтардың лизингі 1804597,0 3112336 840483,7 341876,2
Компьютерлердің лизингі 27920,0 285459,2
Басқа машиналар мен жабдықтардың лизингі 52533,4 298107,3 223282,9 51564,0
Басқа да негізгі құралдардың лизингі 1917,1 1925,4 5388,9 1259,5
Барлығы 2165785,2 5015231 2568264,5 501637,9
Сонымен бірге, 2000-2003 жж. түрлер бойынша ұсынылған лизингтік қызметтердің
ауылшаруашылық машиналардың лизингі бойынша 229,4 рет өсті
құрылыс машиналар мен жабдықтардың лизингі 63,8 рет өсті
компьютерлердің лизингі, олардың көлемі 39,6 рет өсті
басқа да машиналар мен жабдықтардың лизингі 14,6 рет өсті
әуе кемелердің лизингі бойынша 7,4 рет өсті
басқа да жаяу көлік жабдықтардың лизингі 6,2
жеңіл автомобильдер лизингі бойынша 3,8 рет өсті
Сонымен бірге, қаралып отырған кезеңде кеме лизингілері 0,9 рет
Осындай құрылымдық қозғалыстар нарық қажеттіліктерінің және лизингтік қатынастарды реттеу
2001 жылға дейін кәсіпорын үшін лизинг ретінде жай жалдау
Қорытындысында, мемлекеттің лизингке қатысты фискальды саясаты елдің экономикалық өмірінің
Қазақстанның кәсіпорындары үшін оның барлық кемшіліктерінде лизинг механизмін қолдану
Заңның қорытынды ережелері Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес шетелдік және
Облыстар бойынша салалық пайдалану кескінінде /2 қосымша/ кәсіпорындармен көрсетілген
Меншіктің нысандары мен 1998-2001 жж. жұмыс жасағандардың саны бойынша
5 кесте
Меншіктіктің нысандары бойынша 2000-2003 жж. лизингтік қызметтерінің көлемі,
Меншік нысандары 2000 ж. 2001 ж. 2002ж. 2003
Шағын кәсіпорындар 160119,1 1808111,0 353397,2 1558885,1
Орташа кәсіпорындар - - 714962,9 1315962,6
Лизингтік операциялардың қаржыландырылуы өз кәсіпорындардың есебі-нен жүзеге асырылады, 5
Кәсіпорында жабдықты сатып алуға немесе оны лизингтің шарттары бойынша
Сонымен бірге, келесі шарттар сақталуы тиіс: лизингтік мүлікке 15-20
Екінші жағдай - кәсіпорынның негізгі қорларын жаңарту мәселелерін
Бір жылға дейін және төмен пайыздық жүктемеде несие алу
Жоғарыда жасалған лизинг және несие бойынша практикалық есеп-айрылысудың анализі
Қазақстанда лизинг даму мәселесінің маңыздылығы бойынша негізгі болып лизингтік
Лизинг берушілер үшін лизингтік төлемдерді уақытылы қайтару кепілін алу,
6 кесте
Несиемен салыстырғанда лизинг пайдасының факторларының анализі
Факторлар Лизинг Несие
Қаржыландыру мерзімі 60 айға дейін 12 ай
Кепіл Жоқ 150-200 пайыздық қамтамасыз ету
Кәсіпкерлік тәуекел Аванс 10-30 пайыз 150-200 пайыздық қамтамасыз ету
Бизнес-жоспардың болуы Жоқ Бизнес-жоспар, ТЭО
Жобаны қарайтын тұлғалардың аясы Несиелік бөлім, заңгер, шарт
Жабдықты жеткізу шарты бойынша қауіптер Жеткізгенге дейін - лизинг
Бейілділік Бейілді Консервативті
Төлемдердің бағаны Оралымды баған Қатаң баған
Қаржыландыру көзі Негізгі қаржылар Айналымды қаржылар
Жеңілдіктер Табыс салығы, мүлікке салық, жерге салық Жеңілдіктер жоқ
Жобаларға қаржы салуды жақсартылуын лизингтік мәміленің субъекті-лерінің мүдделерін елеулі
Мүлік жасаушы, лизинг беруші, лизинг алушы, банк-кепілгер, несие беруші
Әрине, серіктестердің минималды санымен жұмыс жасау жеңілдеу болады. Сондай-ақ,
Солай, мысалы, жаңарту және дамыту Еуропа банкі және Азия
Лизингтік қаржыландыруды зерттеу кезінде инвестициялық жобалар жүзеге асырылуда “БТА-Лизинг”
Қазақстан Республикасы Президентінің “Қазақстан – 2030: барлық қазақстандықтардың өркендеуі,
Қазақстан Республикасының экономикасын XX ғ-ң соңғы 10 жылдығында жаулап
Алайда, ғылыми-техникалық потенциал ендіру негізіндегі инвестициялық стратегия өңдеу
Қазақстанның экономикасын отандық және шетелдік инвестициялардың көздерін шектейтін бірқатар
1997-2000 реформаларды жүзеге асыру кезеңіндегі Қазақстанның инвестициялық белсенділігіне келетін
Меншік формаларының кескінінде негізгі қорлар қалпын талдаған кезде мемлекеттік
Бұдан басқа негізгі құралдардың нарықтық құнын бағалаудың халықаралық стандарттардың
Жүргізілген экономикалық есептеулер бойынша негізгі капитал алуға бағытталған несиелер
Осы жағдайда кәсіпорындардың өзінің қаржы
3-ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЛИЗИНГТІК ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ДАМУ КЕЛЕШЕГІ
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, Қазақстан Республикасындағы лизингтік бизнестің дамуы инновациялық
Лизингтік операцияларды жылдамдатуын мемлекеттік ынталандыру мақсатында «Қаржылық лизинг туралы»
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1998 жылғы 15 сәуірдегі “Ауыл шаруашылығында
Қазақстан Республикасының Премьер-министрінің 2000 жылғы 7 қыркүйектегі “Қаржылық лизинг
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 29 наурыздағы “2001 жылға
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 3 мамырдағы “Жылжитын
Бірақ та, лизингтің нәтижелі дамуына бірқатар жағдайлар кедергі болады,
Лизинг кәсіпкерлік іс-әрекеттегі жаңа бағыт ретінде қабылданатын нормативті-құқықтық актілерге
Қазақстан экономикасының дамуы үшін лизингтік мәмілелердің ауыл шаруашылық өнімдерін
Шығару өнеркәсіпке салынған салымдар, әдетте, қайта өндеу саладағы инвестициялармен
Зерттеу көрсеткендей, негізгі қорларға қаржы салу көлемінің динамикасы және
Қазақстан Республикасындағы лизингтік операцияларды мемлекеттік ынталандыру қажеттілігі негізделіп, келесі
- экономиканың барлық салаларының негізгі қорларының тозуымен;
- 2000 жылғы 5 шілдедегі “Қаржылық лизинг” туралы
- аймақтарда лизинг даму бағдарламасын мемлекеттік қолдаумен;
- Қазақстанның экономикасына отандық және шетел инвестициялар түсімінің өсуімен;
- Шағын және орташа бизнесте кәсіпкерліктің дамуымен.
Мемлекет кәсіпорынның инвестициялық белсенділігін экономиканың басымды салаларындағы лизингтік
Бірақ та, тікелей мемлекеттік лизингтік реттеудің жағымсыз жақтары ретінде
Зерттеу барысында лизингтік операциялардың нәтижелілігін көтерудің негізгі бағыттары айқындалды:
- жеке кәсіпкерлікті дамыту және оның әрекетін реттеу бойынша
- заң актілерінің және кепілдік механизмінің жүйесі арқылы халықтың
- банкілердің және басқа да несиелік мекемелердің қаржыларын қысқа
- амортизациялық есеп аудару мен табыстан құрылған кәсіпорынның өз
- өндірістік секторға шетел капиталын салу, халықаралық және мемлекетаралық
Бюджеттік инвестициясының жағдайларында қаржы салынатын капиталдың масштабын және сапасын
1999-2001 жж. тәжірибесі үш жылдан аспайтын өтелімділік мерзім мен
Қосымша экономикалық әдістемелер кәсіпорынның техникасын жаңарту және инновациялық әрекеттерін
- шет елдерінде ұқсастығы жоқ;
- сыртқы нарықта ең жақсы әлемдік үлгілердің деңгейінде
- импорттықпен салыстырғанда бағалардың төмен деңгейімен импорт ауыстыратын;
- ішкі нарықта сұранысы бар.
Қосымша қолдаудың мақсаттарына салықтық, амортизациялық, бағалық, несие саясаты қызмет
Қазақстан Республикасында лизингтік операцияларды жылдамдатудың мемлекеттік ынталандыруы салықтық жеңілдіктер
Инвестициялық салықтық жеңілдіктер жаңа өндірістерді дамыту және жаңарту мақсатта
Солай, Салықтық кодекстің 138 бабына сәйкес инвестициялық салықтық жеңілдіктер
Бірақ та, инвестициялық салықтық жеңілдіктер барлық инвестицияларға ұсынылмайды. Салықтық
“Қаржылық лизинг” туралы Заңның 2 бабында көрсетілген анықтамаға сәйкес
Бұл жерде заң актілерінде осы жеңілдіктердің лизингке қатысты әрекеттерін
- инвестициялар бойынша уәкілетті органдармен жасалған шартқа сәйкес салық
- инвестициялар бойынша уәкілетті органдармен жасалған шартқа сәйкес салық
“Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы” Қазақстанның Заңы бойынша
Мемлекеттік натурды гранттар:
- шарт жасалған сәттен бастап бес жыл мерзімге мүлікке
- салық салынатын табыс алынған сәттен бастап бес жыл
- жабдықтар импортының, инвестициялық жобаны жүзеге асыру үшін қажетті
Салықтық жеңілдіктер негізгі қаржыға салынған инвестициялардың көлеміне және экономиканың
09.02.2001 жылғы “Кеден төлемдерін салу және кеден төлемдерін қайтару
Салық кодексі қабылдануына байланысты, Қазақстан Республикасының “Салықтар туралы...”, “Тікелей
Салық кодексі бойынша 74 бапқа сәйкес салық салу мақсатында
Лизинг берушілерді негізгі қаржылардың лизингіден түскен табыстар бойынша табыс
Лизинг беруші негізгі құралдарды сатып алу кезінде сатушы-жеткізуші ұсынған
Жылжымайтын мүлік және жылжитын мүлік лизингісінің шарты заң актілерінде
Салықтық қаржылық органдарының көзқарастары бойынша лизинг беруші құнның толық
- инвестицияларға әрекет етеді, “бағалардың еке есе төмендеуі үкіметке
- алғашқы кезеңдегі шектеулі құны. Жаңа лизингтік компанияның құнсыздықты
Лизингтік индустрияны көтермелеу. Лизингтік компаниялар активтің амортизациясын өздері есептеген
Шет елдерінің осы тәжірибесінің зерттелуі мен қолданылуы Қазақстан Республикасындағы
Қазақстанда шағын кәсіпкерлікті ауқымды қолдау үшін мемлекеттік қаржылардың жетіспеу
Лизингтік қатынастарды тездетіп ендіру мақсатында оларды дамуын мемлекеттік қолдау
Мемлекеттік ынталандыруды құру және лизингтік мәмілелердің механизміне елеулі салықтық
Сонымен, Қазақстан Республикасында лизингтік бизнесті мемлекеттік қолдау шаралары мынадай
- экономиканың басымды салаларында лизингтік жобаларды жүзеге асыру кезінде
- лизингтік қаржыландыруды жүзеге асыру үшін инвестициялық несиелер бойынша
- республикада лизингтік қатынастарды дамыту үшін сублизинг механизмі арқылы
- лизинг механизмінің нормативтік-құқықтық негіздерін жетілдіру бойынша шараларды
- лизингтік жабдықтарды қолдану кезінде амортизациялық жеңілдіктер ұсыну;
- банктер мен басқа несие мекемелерінің несиелеріне пайыз төлемдерін
- мүліктің құқығы лизинг алушының меншігіне ауысқанға дейін мүлік
- лизинг институтын жіберу үшін құжаттардың қажетті пакетін даярлау
Лизингтің дамуын ынталандыру бойынша шараларды ендірудің әлеуметтік артықшылығы жаңа
Қазақстандағы лизингтік компаниялар әрекетінің жүргізілген анализі шетел инвестицияларын тарту
- қаржылық /жәрдем беру, займдар, жылдамдатылған амортизация/
- фискалды /салықтарды, баждарды, тарифтерді төмендету немесе күшін жою/;
- әкімшілік /банктерді лизингтік әрекеттің лицензиялауынан босату, квота белгілеу,
Күрделі салымды мемлекеттік реттеу шараларының кешені экономиканың барлық салаларының
Барлық елдерде салықтық, кеден және амортизациялық жеңілдіктердің енгізілуі лизингтік
ТМД елдері сипатталатын нарықтық процесстің жағдайларында лизингтік іс-әрекетте экономикалық
Азербайджан, Армения, Беларусь, Грузия, Қазақстан, Қырғызстан, Молдова, Ресей, Тәжікстан,
1998 жылғы 31 желтоқсандағы “Қазақстан Республикасында 1999-2000 жж. шағын
Перспективада Қазақстанның Оттава Конвенциясының қатысуы халықаралық нарыққа лизингтің схемасы
Сонымен, қазіргі экономикалық жағдайда лизингті пайдалану кезінде инвестициялық процесстің
Экономиканың ұйымдастырушылық құрылымның жаңа нысандарының құрылуы, лизингтік компаниялардың
- қаржылық ресурстарды инновациялық қызметтерді жетілдіру үшін шоғырландырған банктің
- аумақтық типі бойынша оған тән нақты бір клиенттер
- ғылыми зерттеулер мен қызметкерлердің жоғары мамандылығы мәнді орын
Лизингтік компаниялардың қызмет етуінің ішкі шаруашылық механизмін құру кезінде
- лизингтік компаниялардың инвестиционды стратегиясын дайындау;
- қызметтің тақырыптық бағыттарын анықтау және инвестициялық жобалардың қалыптасуына
- ұйымдық құрылымды және инвестицияларды басқару құрылымын құрумен анықталу;
- инвестициялық қызметті және инвестицияларды іске асыруды жоспарлау;
- кадрларды таңдау, оқыту және орналастыру, кәсіпорынның потенциалын тиімді
- шығармашылық атмосфераны және интелектуалды еңбектің жоғары мотивациясын жасау;
Белсенді инвестициялық-инновациялық қызмет жүргізетін лизингтік компания кәсіпорындық типтегі компания
- лизингтік компания үшін нарықтық бағыттағы ұйымдық құрылым құру;
- компания мен бөлімшенің кәсіпкерлік табыстағы үлесіне байланысты лизингтік
- барлық бөлімшелердің лизингтік қызмет көрсету сферасындағы инновациялылыққа бағытталуын
- әрбір бөлімшеде жоғары рентабельді өндірісті ұйымдасқан түрде қамтамасыз
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес лизингтік компаниялардың әртүрлі ұйымдық-құрылымдық
Жоғарыда көрсетілгендей, лизингтік компанияның құрылымы аналитикалық қызметтің көп санын,
Лизингтік компанияның ұйымдық құрылымы міндетті түрде басқарудың үш бөліммен:
Лизингтік компанияның құрылымында бас директордан басқа қаржылық, коммерциялық директорлар
Қазақстан Республикасының Премьер-министрінің 2000 жылғы 7 қыркүйектегі “Қаржылық лизинг
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 29 наурыздағы “2001 жылға
Қаржылық директор қызметіне лизингтік операцияларды қаржылық қамсыздандырумен, қарыз құралдар
Лизингтік компаниялардың барлығы дерлік өзінің қызметін жұмысшылардың терең біліміне
Басында, лизингтік нарықты коммерциялық меңгеруді ұйымдастыру кезеңінде маркетингілік зерттеулер
Жарнама бөлімінің міндетіне көрмелер мен презентация ұйымдастыру, жарнамалық буклет
Лизингтік келісімшарт бөлімі лизингтік жобалар бойынша мәлімет базасын құру
Жалпы, лизингтік компаниялардың ұйымдық құрылымы қойылған мақсаттарға жету үшін
Сөйтіп, қазақстандық лизингтік компанияларды ұйымдастыруда келесі тенденциялар мен бағыттарды
- басқарудың әкімшілік деңгейін қысқарту және басқару диапазонын кеңейту;
- басқарудың көбейтілген құрылымшаларын құру;
- басқарудың әртүрлі буындары арасында қызметтердің анық шектелуі;
- құрылым қызметкерлерінің барлығының жеке және ұжымдық жауапкершілігін арттыру;
- аймақтық және салалық сипат бойынша лизингтік компанияларды ассоциацияға
- лизингтік компаниялардың ерекше жүйесін орнату және лизингтік компанияның
Жалпы, лизингтік қызметтің Қазақстанда дамуы инвестициялық белсенділікті арттыратын, елдің
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстан әлі де шикізат ресурстарының әлемдік бағаларынан тәуелді, және
Дамушы елдерде де, дамыған елдерде де, лизинг кәсіпорындарды орта
Жалпы, лизингтік саланың дамуы экономикалық өсуге бірнеше бағытта оңды
Лизинг шағын және орта бизнесті әрі қарай дамытуға әрекеттеседі,
Лизинг ұзақ мерзімді қаржыландырудың қосымша нысаны болып табылатындықтан капиталды
Лизинг негізгі құралдарды жаңартуды жылдамдатады, себебі, қосымша қаржы ресурстарын
Лизинг қаржылық қызметтер нарығында қосымша бәсекелестік орнатады. Лизингтің пайда
Лизинг құрал-жабдықтардың сатылуына әрекеттеседі. Лизингтің пайда болуымен қатар, құрал-жабдықтарды
Лизингтік механизмді белсенді ендіру Қазақстан экономикасының барлық буындарының дамуына
Сонымен қатар, макродеңгейде, кеңмасштабты шетел инвестициялары лизинг арқылы елдің
Көптеген қаржы ұйымдары, соның ішінде Халықаралық қаржы корпорациясы, лизингті
Бірақ, Қазақстанның бүгінгі таңдағы лизингтік сектордың өсуін оның потенциалымен
Елде лизингтің дамуы үшін оңтайлы заң базасын құру, бүкіл
Пайдаланылған нормативтік-құқықтық актілер
1). Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз 1995 жылы қабылданған
2). Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім), 27 желтоқсан
3). Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (ерекше бөлім), 1 шілде
4). Қазақстан Республикасының Қаржы лизингі туралы Заңы, 5 шілде
5). Қазақстан Республикасының Инвестициялар туралы Заңы, 7 қаңтар 2003
6). Салық және бюджетке төленетінбасқа да міндетті төлемдер туралы
7). Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1998 жылғы 15 сәуірдегі “Ауыл
8). Қазақстан Республикасының Үкіметінің 2000 жылғы 7 қыркүйектегі “Қаржылық
9). Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 29 наурыздағы “2001
10). Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 3 мамырдағы
1 Анвар Сайденов. Главным приоритетом для Нацбанка является низкая
1 Қазақсатн Республикасының Қаржы лизингі туралы Заңы, 2-
1 А.С. Сумагулов. Лизинг . Оқу құралы, Алматы, 2003ж.
1 .Ïðèëóöêèé Ë. Ôèíàíñîâûé ëèçèíã. – Ì.: Îñü-, 1997.-169-бет.
1 Қазақстан Республикасының Қаржы лизингі туралы Заңы, 3-бап, 2000
1 Øîêîìàíîâ Þ. Äèíàìèêà ýêîíîìè÷åñêîãî ðàçâèòèÿ Êàçàõñòàíà è
* Смагулов А. Лизинг - Оқу
1 Деловая Неделя, 2005 жыл 3 желтоқсан.
1 Понорама газеті, 2006 жыл 2 ақпан, 2-бет.
1 Ìàìûðîâà Ì.Ê. Ýôôåêòèâíîñòü èíâåñòèöèé â ïðîìûøëåííîì ïðîèçâîäñòâå .
* Услуги в РК в 2002г. /Статистикалық анықтамалық
1 ҚР Үкіметі лизинг заттарының тізімін бекіту туралы қаулы
* Шокманов Ю. Динамика экономического развития Казахстана и
* Турысов К. Об экономической политике правительства Казахстана по
** Байзаков С. О системе исходных показаетелей для краткосрочного
* Статистический ежегодник Казахстана 2001 – Алматы: Госкомитет по
1 Салық кодексі 74-бап.
1 Ëóêàñåâè÷ È.ß. Àíàëèç ôèíàíñîâûõ îïåðàöèé.-Ì: Ôèíàíñû Þíèòè, 2003ж-354-бет.
1 Капитал KZ, газеті 2006 жыл 12 сәуір.
36
Сақтандыру компания
Лизингтік компания
Лизинг алушы