ЖОСПАР
КIРIСПЕ ...................................................................................................................3
I-тарау. МЕНШІК ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ РЕТІНДЕ ....................5
Меншіктің экономикалық мәні мен маңызы .....................................5
Меншік қатынастары және оның түрлері ..........................................9
II ҚАЗАҚСТАНҒЫ МЕНШІК ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ДАМУЫ ..................14
Жекешелендіру меншік қатынастарын қайта құру процесі
ретінде ........................................................................................................14
Қазақстан Рсепубликасында жеке меншіктің дамуы ......................18
ҚОРЫТЫНДЫ ......................................................................................................26
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР .......................................................................28
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының егемендік алып, нарықтық қатынасқа өтуіне байланысты
Меншіктің экономикалық мазмұнын екі түсініктің сараптамасы негізінде алуға
Меншік – тарихи категория. Нақты бір өндіріс тәсіліне
жеке иемдену нысандары;
ұжымдық иемдену формалары;
қоғамдық иемдену нысандары жатады.
Осы аталғандардың ішінде меншікті иеленудің ұжымдық нысаны нарықтық
Осылайша менің курстық жұмысымның тақырыбын «Меншіктің негізгі типтері
Бұл тақырыптың өзектілігі еліміздің нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты
Осы тақырыпты орындау барысындағы негізгі мақсат, міндеттерімді келесідей
Меншікті экономикалық категория ретінде жан-жақты талдау, экономикалық мән-мағынасын
Нарықтық экономикадағы меншік түрлері, меншік қатынастарының іске асу
ҚР-ның егемендік алуына байланысты меншік қатынастарының нарнықтық экономика
Жеке меншік саласының бүгінгі таңдағы дамуын, шағын бизнес
I МЕНШІК ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ РЕТІНДЕ
1.1 Меншіктің экономикалық мәні мен маңызы
Меншік – күрделі де көпқырлы құрылым. Ол экономикалық
Бірінші тәсілдеме меншікті нақты экономикалық категория ретінде қарастырады.
Екінші тәсілдеме меншікті қоғамның бүкіл экономикалық жүйесін сипаттау
Сурет-1 – Қоғамдық қатынастар жүйесіндегі меншіктің орны мен
Меншіктің экономикалық мәні келесідей түсініктер арқылы сипатталады.
Екі жұп категорияларының өзара байланысы: иемдену және жатсыну;
Жекелену-қоғамдану сияқты жұп категориялардың өзара байланысы;
Өндірістің жеке және заттық факторларын біріктіру тәсілі;
Табыстарды үлестіру тәсілі;
Субъектілік-объектілік талдау;
Ең алдымен, меншіктің экономикалық мазмұнын екі түсініктің сараптамасы
Иемдену деген қандай да бір қатынастар субъектісін
Оқшауландыру – деген әрбір тауар өндіруші белгілі бір
Қоғамдастыру деген еңбектің қоғамдық сипатының дамуын білдіреді. Бір
3. Меншік қатынастарының ауқымды негізін өндіріс факторларын біріктіру
Өндіріс құралдарын материалдық игіліктерді тікелей өндірушілермен өндіріс процесінде,
4.Табыстарды үлестіру өндіріс құралдарын меншіктеушілер мүддесі үшін жүзеге
5. Меншік субъектілері: жеке тұлғалар, отбасы, әлеуметтік топ,
Меншіктің заңдық мазмұны құқықтық өкілдіктермен сипатталады. Меншік құқықтары
Меншік құықтарының жүзеге асуы үшін меншік құқықтарының айрықшалануы
Иелік ету құқығы, яғни игіліктерге айрықша нақты бақылау
Пайдалану құқығы, яғни игіліктердің пайдалы қасиеттерін өзі үшін
Басқару құқығы, яғни игіліктерді пайдалану кім және қалай
Табысты алу құқығы, яғни игіліктерді пайдалану нәтижелеріне иелік
Егемен құқығы, яғни игіліктерді шеттету, пайдалану, өзгерту немесе
Қауіпсіздікке ие болу құқығы, яғни игіліктердің сыртқы орта
Игіліктерді мұраға қалдыру құқығы;
Игіліктерді шексіз пайдалану құқығы;
Сыртқы ортаға зиян тигізетін тәсілмен пйдалануға тыйым салу;
Өндіріп алу түріндегі жауапкершілік құқығы, яғни игілікті қарызды
Қалдықты сипат құқығы, яғни бұзылған құқықтылықтардың қалпына келтірілуін
Меншік қатынастары – материалдық және материалдық емес ресурстарға
Меншік объектілері әрқашанда шектеулі болатын экономикалық ресурстар болып
Айрықшалаудың мәні мен мақсаты – ресурстарға меншік құқықтарын
1.2 Меншік қатынастары және оның түрлері
Меншік – тарихи категория. Нақты бір өндіріс тәсіліне
жеке иемдену нысандары;
ұжымдық иемдену формалары;
қоғамдық иемдену нысандары жатады.
Қандай да бір тип аясында қандай бір түрлер
Жеке меншік:
Жеке;
Жеке еңбектің;
Жеке капталистік болып бөлінеді.
Ұжымдық меншік.
Серіктестіктер;
Кооперативтік;
Акционерлік;
Ортақ өндіріс болып табылады.
Қоғамдық меншік;
Жалпы мемлекеттік;
Муниципалдық болып бөлінеді.
Меншiктiк формасына сәйкес фирмлардың немесе кәсiпкерлiктiң үш түрiн
Индивидуалдық немесе жеке кәсiпкерлiк;
Серiктестiк немесе партнерлiк;
Корпорация (акционерлiк қоғам).
Индивидуалдық кәсiпкерлiк деген бiр адам иелiк ететiн бизнес.
Серiктестiк ( партнерлiк) дегенiмiз екi және одан да
Корпорация деп бiр заңды болып бiрлесiп, кәсiпкерлiк қызмет
Акционерлік қоғам деп өзінің қызметін жүзеге асыру үшін
Акционерлік қоғам өз міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық
Экономикасы дамыған елдерде акционерлік қоғамдар корпорациялар деп
Жабық акционерлік қоғамдардың акциялары өзінің құрылтайшылары мен алдын
Жабық қоғам акционерлерінің осы қоғамның басқа акционерлері салатын
Қоғам және оның акционерлері сатып алудан бас тартқан
Акционерлері өздеріне тиесілі акцияларды басқа акционерлердің келісімінсіз иеліктен
Шаруашылық практика меншік типтерінің, нысандырының және түрлерінің мәнін
Бәсеке қоғамға экономикалық еркiндiктi, тиiмдiлiктi, дамудың тұрақтылығын, экономикалық
Бәсеке шаруашылық өмiрде басты рольде ойнайды. Ол экономикалық
Бәсеке экономикалық категория ретiнде объективтi және субъективтi маңызда
Бәсеке жалпы экономикалық құндылықтар мен жетiстiктердi дамытудың негiзгi
Осы рыноктық қатынастардың бiздiң экономикада тез орын алуына
Меншiктiң алуан түрлi формаларына (жеке меншiкке кооперативтiк,
Мемлекттiк реттеулердi сақтай отырып, өндiрiстi демократияландыру. Бұл шартта
Рыноктың үш негiзгi элементiн бiрiктiретiн тауарлар мен қызметтер
II ҚАЗАҚСТАНҒЫ МЕНШІК ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ДАМУЫ
2.1 Жекешелендіру меншік қатынастарын қайта құру процесі ретінде
Қайта жандану кезеңiнде экономикаға әлемдiк тәжiрибелер бойынша мемлекет
Өтпелі экономика жағдайында меншік қатынастары түрлі өзгерістерге ұшырайды.
Мемлекет иелігінен алу – мемлекеттік меншікті өзгертуге байланысты
Әрине, нарықтық экономикаға көшкендiктен мемлекеттiк меншiктен жеке меншiкке
Халықтың өмiр сүру деңгейi мен сапасын жақсарту бұл
Елiмiз рыноктық экономикаға өтуiне байланысты нарықтық қатынастар күрделенiп,
Мемлекет иелігінен алу мен жекешеелндіру тығыз байланысты. Жекешелендіру
Азаматтар мен акционерлік қоғамдардың мемлекеттен және жергілікті билік
Кәсіпорындарды және олардың кәсіпорындар ретінде бөліп шығарылатын бөлімшелерін;
Кәсіпорындардың материалдық және материалдық емес активтерін;
Акционерлік қоғадардың капиталындағы мемлекет пен жергілікті билік органдарының
Жекешелендірілетін кәсіпорындардың басқа кәсіпорындар капиталындағы үлестерін меншікке алумен
Әлемдік тәжірибеде мемлекеттік меншік пен оның қызметтерін жеке
Қазақсатн Республикасындағы 10 жылдағы мемлекет иелігінен алу және
1-ші кезең, 1991-1992 жылдар аралығын қамтиды. Бұл кезеңдегі
2-ші кезең, 1993-1995 жылдарды қамтиды. Бұл кезең Қазақстан
Бұл кезеңнің негізгі мақсаты – мемлекеттің республика халқына
3-ші кезең 1996-1998 жылдар аралығын қамтиды және Қазақстан
Үшінші кезең ммелекеттік меншіктің тек ақшалай қаражатқа жекешелендірілуін
Мүліктік кешен ретінде мемлкеттік кәсіпорын;
Жекешелендірілуі тұйық технологиялық циклді бұзбайтын мүліктік кешен ретіндегі
Кәсіпорын мүлкін, мемлекеттік кәсіпорынды жойған жағдайда, тек аукционда
Шаруашылық серіктестіктердің жарғылық қорларындағы мемлекеттің акциялары мен үлестерін.
Төртінші кезең 1999-2000 жылдарды қамтыды және Қазақстан Республикасы
Бұл кезеңнің басты мақсаты – жекешелендіру мен мемлекеттік
Мемлекеттік акцияларды иемдену және пайдалану құқықтары салалық министрліктер
«Көгілдір фишка» ретінде анықталып, мемлект оларға үлес қосушы
Мемлекеттік мүлікті республикалық және коммуналдық деп бөлу жүргізілді;
Алғашқы кезеңде елімізде жекешеелндіруден 4144 млн. Рубль алынған.
2.2 Қазақстан Рсепубликасында жеке меншіктің дамуы
Қазақстанда меншіктік қатынастардың дамуы негізінде, нарықтық экономиканың қызмет
Қазақстан Республикасында кәсiпкерлiк қызметтi дамыту жоспарының қалыптасуы және
Елiмiзде кәсiпорындар мен экономикалық құрылымдарды жаппай жекешелендiру 1998
Сондай-ақ елiмiздегi кәсiпорындардың басым көпшiлiгi бүгiнде экономиканың сауда-саттық,
Сурет-3 – ҚР-ғы кәсiпкерлiктiң түрi бойынша үлесi
Сурет-2 – Қазақстан Республикасы бойынша жалпы кәсiпкерлiк үлесi
Қорытындылай келе, ел экономикамыздың нарықтық қатынастарға көшуi барысында
Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға өтпелi кезеңiнде экономикада кәсiпкерлiк
Нарықтық қатынастар аясында жүзеге асырылып жатқан кәсiпкерлiк қызметтiң
Бүгiнгi Республикамызда экономиканы нарықтық қатынаста қайта құру жолында
Қазіргі кезеңде нарықтық экономикадағы меншік құқығын жүзеге асырудың
Корпорацияның меншікті капиталының маңыздылығы зор. Себебі ол осы
Ресурстардың әр түрiнiң өздерiне тиiстi бағалы қағаздары бар,
Нарықтық қатынастардың даму жағдайында корпорациялардың қаржылық жағдайын талдаудың
Кәсiпорынның қаржылық тұрақтылығы ненi бiлдiредi? Ол өз қаражаттарын
Корпорацияның меншiктi капиталының жеткiлiктi көлемi (60%-дан жоғары) және
Корпорациялардың меншiгiнiң барлық нысандарының теңдігі қағидасы қаржылық қатынастардың
Жалпы еліміздегі шаруашылық нысандарының меншіктік формасы бойынша шағын,
Кесте 1
Қазақстан Республикасындағы 2005 жылғы кәсiпкерлiк құрылымы
Барлық кәсiпорындар Мемлекеттiк
кәсiпорын Жеке
меншiк Мемлекет
араласуымен Бiрiккен кәсiпорын Шетелдiк
кәсiпорын
ҚР 182796 25661 149473 1133 5089 7662
Шағын 163534 18204 144381 708 4812 7523
Орта 10674 6607 3975 266 198 92
Iрi 2014 850 1117 159 79 47
Бүгiнгi таңда шағын кәсiпкерлiк
Елбасымыз биылғы жылы “Бәсеке қабiлеттi Қазақстан”, “Бәсекеқабiлеттi экономика”
Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға өтпелi кезеңiнде экономикада кәсiпкерлiк
Нарықтық қатынастар аясында жүзеге асырылып жатқан кәсiпкерлiк қызметтiң
Бүгiнгi Республикамызда экономиканы нарықтық қатынаста қайта құру жолында
Нарықтың өрлеп, өркендеуi кәсiпкерлiктiң қызметтерiне айтарлықтай тәуелдi болады.
Осыған байланысты Қазақстан Республикасы Президентi Н.А.Назарбаев өзiнiң
Қаржыгерлердiң III Конгресiнде ҚР-ның Елбасы Н.Ә. Назарбаев ҚР-ның
Кесте 2
Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiне коммрциялық банктерден бөлiнген несиелер. (
Жылдар 12.2000 12.2001 12.2002 12.2003 11.2004
Банктiк несиелер 148880 276218 489417 672407 924283
Оның iшiнде шағын бизнеске 39857 74202 121954 145515
- қысқа мерзiмдi 20423 40115 60153 63043 80943
- ұзақ мерзiмдi 19434 34107 61801 83467 120718
Осы кестеден көрiп отырғанымыздай, соңғы бес жылда коммерциялық
Шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдауды қаржылық қамтамасыз ету республикалық
Шағын кәсiпкерлiктi мемлекет тарапынан қолдаудың бағыттарына:
Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiн мемлекеттiк тiркеудiң, олардың қызметiн лицензиялаудың,
Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiн қолдау мен дамыту үшiн инвестицияларды,
Қаржы көздерiн анықтай отырып шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiне несие
Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң шетелдiк әрiптестерiмен сауда, ғылыми-техникалық, өндiрiстiк
өнiмдер өндiруге, жұмыс атқарып, қызмет көрсетуге мемлекеттiк сатып
Шағын және орта бизнес кәсiпорындарының тұрақты жұмыс iстеуiн
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде, меншіктің мәні адам өмірінің үздіксіздігін қамтамасыз
Меншікті қатынастардың екі тәсілдемесін ажырата білу керек. Бірінші
Меншіктің экономикалық мәні келесідей түсініктер арқылы сипатталады.
Екі жұп категорияларының өзара байланысы: иемдену және жатсыну;
Жекелену-қоғамдану сияқты жұп категориялардың өзара байланысы;
Өндірістің жеке және заттық факторларын біріктіру тәсілі;
Табыстарды үлестіру тәсілі;
Субъектілік-объектілік талдау;
Меншік топтастық қызмет негізінде ұжымдық меншік деп аталады.
Серіктестіктер;
Кооперативтік;
Акционерлік;
Қазіргі кезеңде нарықтық экономикадағы меншік құқығын жүзеге асырудың
Қазіргі шетелдік әдебиеттерде меншік 11 түрлі құқық элементтері
Қазақстанда меншік қатынастарының жаппай дамуы еліміздің егемендігін алып,
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚР-ның Азаматтық кодексi. 2000 ж.
Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылғы 13 мамырдағы N
Қазақстан Республикасының Заңы .
Указ Президента РК «О защите прав граждан и
Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономика. –
Хейне П. Экономический образ мышления. – М., 1991,
Шуляк П.Н. Финансы предприятия. – Москва, - 2000
Мейiрбеков А.Қ., Әлiмбетова Қ.Ә. Кәсiпорын экономикасы: Оқу
С.Әкiмбеков, А.С.Баймұхаметова, У.А. Жанайдаров / Экономикалық теория. Оқу
Экономическая теория./ А.И. Добрынина, Л.С. Тарасевича. Санк-Петербург –
Курс экономической теории / Под ред. М.Н.Чепурина, Е.А.Киселевой.
Экономика: Учебник / Под ред. А.С.Булатова. – М.,
Экономическая теория (политэкономия). Учебник. Под общей ред. В.И.
К.Б. Блеутаева «Кәсiпкерлiктiң жаңа формаларын ынталандырудағы мемлекеттiң ролi»
М.Ж.Арзаева “Шағын және орта бизнестi қаржылық-несиелiк реттеудiң объективтi
3
Меншік
Тарихи дамудың нәтижесі болып табылады
Меншік ныандарының өзара әрекеттесуі мен қабаттасуы
Нысандары ауысудың эволюциялық және революциялық жолы
Қоғам қабаттарының жағдайын анықтайды
Қоғамдық қатынастар жүйесінің негізі