МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ-----------------------------------------------------------------------------------3-4
1. АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕГІ НЕОЛОГИЗМ СӨЗДЕРДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1. Неологизм терминінің мағынасы мен мәні--------------------------5-8
1.2. Неологизмдердің жасалу жолдары------------------------------------8-14
2. ТЕРМИН – ТЕРМИНТАНУДЫҢ НЫСАНЫ
2.1. Терминнің тілдік сипаты------------------------------------------------15-16
2.2. Терминге қойылатын талаптар-----------------------------------------17-18
3. АҒЫЛШЫН-ҚАЗАҚ ТІЛДЕРІНДЕГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕОЛОГИЗМ ТЕРМИНДЕРДЕРДІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
3.1 Экономика саласындағы жаңа атаулар-------------------------------19-21
3.2 Сөздіктердегі экономика терминдерінінің аударылуы-----------21-22
ҚОРЫТЫНДЫ---------------------------------------------------------------------------23
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ----------------------------------------24
ҚОСЫМША-------------------------------------------------------------------------------25
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі.
АУДАРМА — әдеби шығарманың бір тілден екінші тілге кешіріліп
Қоғамдық қатынастар, ғылым мен техника, мәдениет пен ша- руашылықтың
Неологизмдер – бұл қазіргі тарихи кезеңге тән түгелімен
«Неологизм» ұғымының белгілі бір анықтамасын талдау үшін түрлі
«неологизм» термині жаңа сөздің жасалуы ретінде қабылданады, яғни
Сондай-ақ бұрын қолданыста жүрген белгілі бір сөздің семантикалық және
Сол секілді лексикалық жаңа сөздердің құрамының біркелкі болмауы да
Неологизмдердің пайда болуының себебі қоғамдық және ғылыми-техникалық прогресс болып
әлеуметтік-экономикалық жаңа сөздердің пайда болуы;
ғылым мен техниканың қарқынды дамуы мен жаңалықтары;
мәдениет саласындағы жетістіктер.
Ғылыми-техникалық прогрестің шарықтауына байланысты қоғамымыз жаңара түссе, тіліміздегі төл
Зерттеу жұмысының мақсаты. Берілген зерттеу курстық жұмыстың мақсаты -
Зерттеу міндеттері. Курс жұмысының мақсатына байланысты мынадай міндеттер қойылды:
Неологизмдердің мағынасы мен мәнін, ұғымын анықтау;
Неологизмдерді аудару ерекшеліктері;
Неологизмдердің жасалу тәсілдерін саралау;
- Ағылшын тіліндегі неологизмдердің қазақ тілінде баламалануын
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан
1. НЕОЛОГИЗМДЕРДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Неологизм терминінің мағынасы мен мәні
Неологизмдер – бұл қазіргі тарихи кезеңге тән түгелімен
«Неологизм» ұғымының белгілі бір анықтамасын талдау үшін түрлі
«неологизм» термині жаңа сөздің жасалуы ретінде қабылданады, яғни
Сондай-ақ бұрын қолданыста жүрген белгілі бір сөздің семантикалық және
Сол секілді лексикалық жаңа сөздердің құрамының біркелкі болмауы да
Неологизмдердің пайда болуының себебі қоғамдық және ғылыми-техникалық прогресс болып
әлеуметтік-экономикалық жаңа сөздердің пайда болуы;
ғылым мен техниканың қарқынды дамуы мен жаңалықтары;
мәдениет саласындағы жетістіктер.
Неологизмнің ең басты белгісі көптеген тілдердегі сөздердің жаңа түрі.
Неологизмдер мен жаңа сөздердің жасалуына қатысты уақытша критерийлерді объективті
Қазіргі кезде ағылшын тілі, басқа да көптеген тілдер сияқты
Неологияның теориясын зерттеуде ең үлкен табыстарға қол жеткізген француз
Соңғы он жылда Барнхарттың екі құнды сөздіктері басылып шықты.
Олардың ішінде 10000 мыңға жуық жаңа сөздер мен
Алайда англистикада неология теориясы лексикологияның дербес саласы ретінде қаралмаған.
жаңа сөздер мен мағыналарды тану жолдарын анықтау;
қоғамның прагматикалық қажеттіктері бар салыстырмалығындағы олардың пайда болуының факторларын
олардың қалыптасу модельдерін және оларды қолданылуға шектеулерді зерттеу;
әр түрлі әлеуметтік-кәсіби, жас мөлшері мен өзге топтарда оларға
тілдің әлеуметтік саралануын есепке ала отырып, әр түрлі қарым-қатынас
Осы проблемаларды шешу барысында лингвистер жаңа сөздер қандай прагматикалық
Жаңа сөздің пайда болуы – екі үрдістің – тілді
Неологизмнің көптеген анықтамасы бар. Әрбір маман бұл терминді өздігінше
1. неологизмнің өзі (түрінің жаңалығы мазмұнның жаңалығымен бір жерден
аudіotypіng – аудио басып шығару;
telecommutіng - электрондық почтаны қолдана отырып үйдегі жұмыс;
2. Түрдің жаңалығы бұрын басқа түрмен берілген мағынамен сәйкес
Bіg C - шаян;
Sudset – көбіршік опера;
Furpһy - тірексіз сыбыс;
3. семантикалық инновациялар немесе қайта мағыналау (жаңа мән тілде
sһort – аздаған ішкілік;
іvorіes - тіс.
1.2. Неологизмдердің жасалу жолдары
Жаңа лексикалық бірліктердің жасалуы сол тілде тарихи қалыптасқан белгілі
Қазіргі ағылшын тілінде аффиксация, сөз күрделендіру, конверсия, сөздерді кіріктіру,
Туынды сөз және күрделі сөз көмегімен жаңа сөздердің 88%
аз өнімді аффикстер
өнімді
"абсолютті өнімдімдік" деп аталатын, яғни сөзжасам элементі ретінде аффикс
1.Аффикстік неологизмдер.
Аффикстік бірліктер ережеге сәйкес, түгелімен ағылшын тіліндегі сөз жасамдық
Аффикстік бірліктер Кэннонның (Cannon, 1986( мәліметі бойынша, жаңа
Қазіргі кездегі аффикстердің өзіндік сипаттамасы олардың терминологизациясы, яғни олардың
Мейілінше белсенді бірліктері физика және биология саласында жаңа терминді
–ase (энзим) жұрнағының кең қолдануына алып келді.
Топырақ таксономиясында sol (лат. solum топырақ) жұрнағы топырақтың
Префиксалдік бірліктер жартылай префикстер ролінің ұлғайғанын көрсетеді. Белгілі
Кейбір жартылай префикстер күрделі сөздерден және фразалы сөздерден мүшеленіп
flexicover, flexinomics, flexiroof. [13,85-86б]
Осылайша қазіргі аффикстік жүйесі жаңа аффикстер мен жартылай аффикстердің
2. Қолданыстағы сөзге тағы да бір мағына беру. Мысалы,
3. Сөздердің қосылуы.
Ағылшын тіліндегі сөздердің жасалуының өте ежелгі, жан-жақты және танымал
Сөздердің қосылу процесі екі сөздің (екі негіздің) қосылуынан жасалады.
Қазіргі уақытта күрделі сөздер мен сөз тіркестернің шектелуі үшін
dividend-right certificate – «дивиденд алу құқығы үшін берілетін сертификат»,
dear-money policy - «жылдық үстемелерді ұлғайту арқылы несиені
fill-or-kill order – «клиенттің қазір орындалуы тиіс брокерге бұйрығы
сөздер қосылған кезде бірінші сөздің аяғындағы дауысты дыбыс
net + etiquette = netiquette « Интернетке ақпарат енгізу».
Алайда мұның ереже емес екенін ескеру қажет: Some sections
Күрделі жасалатын бірліктердің саны жоғарылайды. Негізгі өнімді жұрнақ –er
baby-boomer соғыстан кейінгі демографиялық дағдарыс кезінде туған бала;
page-turner өте қызықты кітап;
all-nighter түнімен толастамайтын нәрсе, мысалы сессия уақытындағы сабақтар.
Күрделі бірліктердің ішінен шылау мен үстеудің көмегімен жасалған сын
Laid-back әлсіреу, босаңсу,
buttoned-down дәстүрлі, салтқа сай;
spased-out наркотиктің шырамында жүр
turned-on толқулы,
switched- off есін білмейді, ештеңе сезбейді
burned-out, dragged-out шаршаған, сілікпесі шыққан,
tapped-out сенімсіз
Күрделі неологизмдер көпкомпонентті үйлесулермен де сипатталады. В. И. Заботкина
point-in-time дәл уақыт, нақты уақыт,
middle-of-the-road, поп-музыкаға арналаған
Осындай көп компонентті модельдердің бірі соңғы кездерде line сөзімен
straight-line responsibility тікелей жауапкершілік,
dotted-line responsibility екеуге арналған жауапкершілік,
bottom-line соңғы
top-of-the-line ең жақсысы
ball-park figure шашамаланған мәлімет
back-of-the-envelope жеңіл әрі жылдам анықталатын
A ball-park figure is a rough estimate, explains
Осылайша мағыналық жағынан ажыратылатын бір немесе одан да көп
to nickel-and-dime ұсақ-түйекке көп көңіл бөлу
meat-and-potatoes негізі,
nuts-and-bolts базалық
quick-and-dirty тез тамақтануға болатын жер (бар, кафе)
Конверсия.
Конверсия деп сөздің бір сөз таьынан екіншісіне функционалды
Негізгі модуль N ( V болып қала береді,
Then his telefonino rang, or rather squeaked
Содан соң оның мини-телефоны шылдырлдап, басқаша айтқанда жан айқайы
The Soviets had Sputnik, but
Кеңес одағы "Спутник" жасады, ал американдықтар ашық түрді асханалар
to back-stroke, to lesion, to polygraph және т.б.
етістіктердің көбі күрделі зат есімдерден жасалады:
to soft-dock от soft-dock стыковка орбитальной станции без посредства
to carpool от carpool жұмысқа дейін немесе дүкенге
red-line от red-line қаланың жеке аудандардың дискриминациясы .
rip-off ұрлық (от to rip-off ұрлау),
workaround (космонавтика термині) сәтсіз ұшқан кездегі альтернативті
give-back, flowback, passalong, buy-off.
collectbles коллекционердің заттары
Әсіресе, зат есімдердің –ic ке аяқталған сын есімдерден жасалуы,
work-to-rule жұмысшылардың еңбек шартының орындалуын талап етуі.
cents-off төмендеген.
Hyper толқулы, эмоционалды;
maxi үлкен көлемдегі нәрсе.
to frag убивать мүшелендіру ттәсілі,
to psych толқыту
Мысалдар to cassette кассетаны магнитофонға салу
to butterfly көбелек
Осылайша конверсиядағы тақырыптың байытылған түсінігі беріледі. .
Мысалы: compulsory сөзі міндетті бағдарлама
to acupuncture инемен емдеу компьютердің жадынан сақталған ақпаратты алу
to access passfail білімгерлерді жүйелі бағалау
military әскери
to summit жоғары деңгейде кездесуге қатысу.
Сөз жасау әдістерінің туындылығын есепке алумен неологизмдерінің толық сыныптамсын
Ол мынадай неологизмдердің топтарға бөлудің әдісі бойынша ерекшелеуді ұсынады:
I. Жеке дыбыстар немесе өзіндік кескіндері бар дыбыстардан жасалатын
Бұл жаңа түзілген сөздерде кейбір жасандылық білінеді. Дыбыстардың ұқсас
Polychromatic – көп түсті
Monochromatic – бір түсті.
Мұндай неологизмдер сол фонологиялық неологизмдер атауына ие.
Бұл топқа одағайлардан құралған сөздер (одағайлар аралық сөздерден неологизмдер)
zizz (шолақ түс көру) - ұйқысырап шығарған дыбыстың имитациясы;
to buzz (телефон соғу) - телефон ызылы жұмысының имитациясы.
Неологизмдердің одағайлар аралық сөздердің негізгі қағидасы ретінде - дыбыстар
Yech или yuck – күшті жеркенушілік көрсететін одағай;
Wow – қуаныш, таңдану;
Ouch! – әлсіз аурудан бақыру;
Oops! – адам бірдеңені түсіріп алғанда бақыруы.
ІІ. Кірме сөздер.
Бұл топтың неологизмдері күшті неологизмдер қатарына жатады. Оларға ағылшын
Кірме сөздерді төрт топқа бөлуге болады:
1. Кірме сөздердің өзі. Бұл неологизмдердің негізгі тілі -
discotheque, cinematheque.
Қоғамдық-саяси өмір:
The Duma – Дума,
Күнделікті тіршілік:
Petit dejeuner- ептеген таңертеңгі тамақ
Ryokan – риокан (дәстүрлі жапон стильіндегі қонақ үй)
Ғылым және техника және тағы басқалар.
2. Бұл топқа варваризмдер жатады - бейімделменген немесе азын-аулық
3. Үшінші топқа ксенизмдер жатады. Бұл неологизмдер шындықты, өзіне
kung-fu (кунг-фу),
ninja – ниндзя,
guro –бутерброд түрі.
Ксенизмдер кірме сөздердің бәрінің 14% құрайды және варваризмдерге қарағанда
4. Көшірме төртінші топтарды қалыптастырады. Соңғы 25 жылда
dialogue of the death (от фр. Dialogue des sourds)
gliding time (от нем. glietzeit)- скользящий график;
photonovel (от исп. photonovelа) – фотосуреттерден тұратын фотороман,
Қысқарту
Қысқартылған неологизмдер ішінде ең көбі бастамашылық аббревиатуралар тобы болып
Қаралып отырған кезеңнің ағылшын тілі үшін сөз соңының қысқаруы
Екі сөздің арасында фонемалар қойылатын телескоптық неологизмдердің пайда болу
Конверсия - қазіргі ағылшын тіліндегі өнімділігі аса төмен сөз
Зерттеу материалында фразеологиялық неологизмдер бірдей емес, экспрессивті емес бірліктермен,
Ағылшын тілі сөздігінің толығу көздері соңғы жылдары адамның белсенді
2. ТЕРМИН – ТЕРМИНТАНУДЫҢ НЫСАНЫ
2.1. Терминнің тілдік сипаты
Терминді әдетте біз ең алдымен, адам қызметінің белгілі бір
Жалпы термин жөнінде нақты мыналарды айтуға болады.
Терминдер негізінен сөз немесе сөз тіркестері болады. (кейде сөйлем
Термиңдер негізінен тілдік бірліктер (символ-сөз, сан, географиялық таңба түріндегі
3. Термин — белгілі бір терминологияның мүшесі (А. А.
Термин деген — ұғым аты.
Терминнің міндетті түрде дефинициясы болады.
6. Терминдердің негізгі басым бөлігі жалпы есімдер, сөз табына
7. Терминдер атауыштық қызмет атқарып, негізінен ғылым тілінде, арнаулы
Бұл аталғандарды терминтану саласындағы ғылыми еңбектердің көпшілігінде аталып көрсетілетін,
Термин құрамы жағынан түбір сөз де, туынды сөз де,
Түбір терминдер: сөз (лингв.), тау (геогр.), ән (муз.), тап
Туынды терминдер: а) айдауыл (әскери), шағылдырғыш (физ.) косынды (мат.)
(биол), шымтезек (хим.) сөзжасам (лигв.), қолжазба (әдеб.) т.б.
Терминдер ұлт тіліндегі сөзжасам үлгілерімен қатар шет тілдерінің термин
Терминбөлшек (терминоэлемент) дегеніміз — терминологиялық мағынасы бар ең кіші
Терминбөлшектің мағынасын бұдан да толықырак аша түсетін анықтама бар.
Терминбөлшек - әдетте терминнің құрамында белгілі бір орынды иеленіп,
Тең мағыналы терминдер (равнозначные термины) - бір ұғымның атауы
Лингвистикалық анықтама:
Термин — ғылыми немесе өндірістік-технологиялық ұғым атауы болып табылатын
Терминтанушылық анықтама:
Термин - терминологиялық жүйенің элементі.
Арнаулы мақсаттар тілі теориясы тұрғысынан берілген анықтама:
Термин - адам қызметі мен білімнің арнаулы салаларының жалпы,
Термин ұғым атауы болса, терминнің дефинициясы деген — сол
2.2. Терминге қойылатын талаптар
Тіл мамандары мен терминтанушылардың көпшілігінің еңбектерінде атап көрсетіліп жүрген
Терминнің бірмағыналылығы. Термин негізінен бір арнаулы сала ішінде ғана
Термин мағынасының дәлдігі. Термин атаудың өзі белгілейтін ұғымның мазмұнын
Терминнің қысқалығы немесе ықшамдылығы. Бірнеше сөздің тіркесуінен тұратын
да нұсқа болғаны жақсы-ақ. Тіл үнемділікті ұнатады. Тіліміздегі көптеген
Терминнің тілдегі сөзжасам заддылықтарына сәйкес келуі. Терминдер де негізінен
терминдердің көпшілігі әр саланың ғалымдарының, практик мамандарының қаламынан туындайды.Салалық
Терминнің туыңды сөз жасауға қолайлы болуы. Бұл талап терминнің
атауларға сөз тудырушы жұрнақтарды үсті-үстіне жалғау арқылы бір түбірден
Терминде эмоционалдылық пен экспрессиялықтың болмауы. Жалпы ғылым тілі бейнелілікті,образдылықты
7) Эстетикалық талаптарға сай келуі. Терминнің дыбысталуы айтуға қолайсыздық
Жоғарыда аталған талаптарды терминнің мағынасына, тұлғасы мен қолданысына қарай
Терминге қойылатын талаптар
Семантикалық
талаптар Терминнің
тұлғасьша қойылатьш талаптар Прагматикалық (функциональдық) талаптар
1 2 3
1. Мағыналық қайшылықтың болмауы
(терминнің ұғым мазмұнына
сай келуі) 1.Тілдік нормаға сәйкес келуі
(кәсіби жаргондардың, фонетикалық және грамматикалық нормадан ауытқулардын, болмауы) 1.Қолданысқа
(терминді мамандардың, ғылыми қауымның қабыл-дауы немесе жиі қодданылатындығы)
2. Бірмағыналы-лық (Бұл талап негізінен белгілі бір арнаулы терминология
(қысқалығы) а) лексикалык ықшамдылық ә) тұлғалық ықшамдылық 2. Жатық
(жағымды дыбысталуы)
3. АҒЫЛШЫН-ҚАЗАҚ ТІЛДЕРІНДЕГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕОЛОГИЗМДЕРДІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
3.1 Экономика саласындағы жаңа атаулар
Қазақ лексикасының жаңа сөздермен толығып отыруы ешқашан толастаған емес.
Р. Сыздық қазақ тілінде 1990 жылдардағы жаңа сөз қолданыстың
Бірінші, өмірдің өзі әкелген жаңалықтарды атау қажеттігі. Осыған орай
Екінші, бұрын орысша аталып немесе суреттеме (түсіндірме) жолымен білдіріліп
Үшінші, бағалауыштық мәні бар сөздерді жасау қажетгілігі туды. Мысалы:
Жаңа атаулар қазақ тілінде ежелден белгілі сөзжасам тәсілдері арқылы
Жаңа атауларды жасауда олардың жұртшылыққа қолайлы болу жағы, сөз
Жаңа қолданыстағы атауларға байланысты әлі де реттейтін, нақгылайтын жайтгар
Атаулардың әртүрлі саладағы әдебиеттерде және авторлардың шығармаларында түрліше айтылып
1992 ж. "Жаңа атаулар" сөздігі шықты (онын алдында шағын
1992 жылдан бергі 15 жылдай мерзімде жаңа қолданысқа түскен
2.2 Сөздіктердегі экономика терминдерінінің аударылуы
Қазақстанның егеменді ел санатына қосылып, нарықтық экономикаға көшуі барысында
Экономиканың түрлі салаларында жаңа категориялар мен ұғымдар, терминдер мен
Қазіргі заманға сай экономикалық сөздіктің құрастырушысы С.Тоқсанбай өзінің 1999
Жаңа "Орысша-қазақша-ағьшшынша экономикалық сөздік" негізінен кәсіби мамандарға арналған. Онда
Сөздік қазақ тілін оқып үйренушілерге де, сондай-ақ іс қағаздарын
Қазіргі танда қаржы-кредит жүйесінің дамуын көрсететін терминдерді тек орыс
Сөздік шетелдік әріптестермен іскерлік байланыста да қолданыс табады деген
1.Автоматизация фискальная политика-автоматты қазыналық саясат - automatic fiscal policy
2.Автономный тариф - дербес тариф - autonomous tariff
3.Авторский гонорар - авторлық қаламақы - author's royalties
4.Автотранспортное страхование - автокөлік сактандыруы - motor insurance
5.Әкімшілік жауапкершілік - административная ответственность - administrative responsibility
6.Агентство по многостороннему гарантированию инвестиций - Инвестицияға көп жақты
7. Агрегирование рынка - нарықты біріктіру – aggregation
8. Банковская гарантия - банк кепілдігі - bank guarantee
9. Банковская деятельность - банк кызметі - bank activity
10.Банковская документация - банк кұжаттамасы - bank documentation
11. Денежные выплаты физическим лицам – жеке тұлғаларға ақшалай
12. финансовая дисциплина – қаржы тәртібі – financial
13. финансовая интеграция – қаржы интеграциясы -
14. финансовая отчетность – қаржы есеп-қисабы -
15. финансовая пирамида – қаржы пирамидасы -
16. финансовая политика – қаржы сааясаты -
17. финансовая полиция – қаржы полициясы -
18.финансовая работа на предприятии, в организации – ұйымдағы не
19.финансовая система – қаржы жүйесі -
20.финансовая система развивающихся стран – дамушы елдердің қаржылық жүйесі
21.финансовая система развитых стран – дамыған елдердің қаржы жүйесі
22.финансовая система Республики Казахстан – Қазақстан Республикасынының қаржы жүйесі
23. финансовая служба предприятия – кәсіпорынның қаржы қызметі -
ҚОРЫТЫНДЫ
Неологизмдер – бұл қазіргі тарихи кезеңге тән түгелімен
«Неологизм» ұғымының белгілі бір анықтамасын талдау үшін түрлі
неологизм мағынасының түсінігі;
қазақ тілінің көмегімен жекеше аударма жасау, соның ішінде
Неологизмдердің пайда болуының себебі қоғамдық және ғылыми-техникалық прогресс болып
әлеуметтік-экономикалық жаңа сөздердің пайда болуы;
ғылым мен техниканың қарқынды дамуы мен жаңалықтары;
мәдениет саласындағы жетістіктер.
Неологизмнің ең басты белгісі көптеген тілдердегі сөздердің жаңа түрі.
Неологизмдер мен жаңа сөздердің жасалуына қатысты уақытша критерийлерді объективті
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТТЕР ТІЗІМІ
Комиссаров В. Н. Теория перевода (лингвистические аспекты).- М: 1990
Аникин А. В. Англо-русский словарь по экономике и финансам
Арнольд И. В. Лексикология современного английского языка. – М:1960
Гальперин И. Р. К проблеме стилистической дифференциации словарного
Арнольд И.В. Стилистика современного английского языка. – М.: Просвещение.
.Антрушина Г.Б., Афанасьева О.В., Морозова Н.Н. Лексикология английского языка.
Ахманова О.С. Словарь лингвистических терминов. М.: Советская энциклопедия, 1966.
. БЭС Большой энциклопедический словарь. Языкознание. М.: Российская энциклопедия,
Гальперин И.Р. О термине «сленг»// Вопросы языкознания. No 6.
. Дубенец Э.М. Лексикология современного английского языка. М., 2002.
. Жлуктенко Ю. А., Березинский В. А. Английские неологизмы.
. Заботкина В. И. Новая лексика современного английского языка.
. Каращук П. М. Словообразование английского языка. – М.:
Қалиев Ғ., Болғанбаев.Ә Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен
11