Жоспар
КІРІСПЕ
1 ЛАСТАНУДЫ ЕСКЕРТУ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫҢ ҒЫЛЫМИ НЕГІЗДЕРІ
Мұнайды өндіру және өткізу кезінде қалыптасатын қалдықтар
Мұнай өндіру және қоршаған ортаны қорғау шаралары
Экологиялық жағдайдың ұшқындауы және оларды шешу жолдары
КӨМІРСУТЕКТІ ШИКІЗАТТАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ЭКОЛОГИЯ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Шикізаттарды өңдеу тереңдігінің экология-экономикалық нәтижеге әсері
2.2 Көмірсутегі шикізатын өндіру мен өңдеудің
Көмірсутекті ресурстарды өңдеудің экономикалық мәселелері
3 ЭКОЛОГИЯ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАСҚАРУДЫ ЖАҚСАРТУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Табиғатты қорғау шараларын мемлекет тарапынан басқару
3.2 Қазақстанда мұнай-газ саласының табиғатты қорғау қызметінің
3.3 ТШО-ның қршаған ортаға әсер ету дәрежесі
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда – ластайтын заттар қоршаған ортаға өте көп
Экологиялық зиянның негізгі түрлеріне: табиғи ресурстарды ластау, тоздыру, жою,
Қоршаған ортаны ластаудың негізгі түрлері – физикалық, химиялық, биологиялық
Қазақстан 2030 жылғы даму стратегиясында мұнайгаз өнеркәсібінің саласына маңызды
Мұнай химиялық және мұнайгаз өңдеу өндірістерінің дамуын тежеу көп
Ластануды ескерту қоршаған ортаға ластаушы заттардың түсуін қысқарту немесе
Қазақстандағы көмірсутектерді барлау және өңдеу қарқынының өсуіне байланысты, ластануды
Халықаралық практикада ластануды ескерту, табиғи қорғау кепілді шараларының кешенді
Барлау және өңдеу операцияларының адам денсаулығына және қоршаған ортаға
Қалдықтарды қайта өңдеуге және көмуге кететін шығындардың азаюы;
Экологиялық талаптарға байланысты потенциалдық міндеттемелердің пайда болуының азаюы, нормативтерды
Өнімділіктің және экономикалық тиімділіктің өсуі;
Басқарушылар мен персоналдың арасындағы қарым-қатынастың жақсаруы, ақпараттылықтың өсуі
Ластануды ескертудің табиғи қорғау кепілді шараларының бағдарламасы – бұл
Қазақстан Республикасында бүгінгі күнде экологиялық проблемалар туындап отыр. Әр
Өнеркәсіп орындарының мұнай өндіру, игеруге байланысты қиыншылықтарымен қатар мұнайға
Соңғы жылдары мұнай өндірудің көлемінің өсуімен қоса Каспий теңізінің
Каспий аймағындағы мұнай ресурстарын игерудің қазіргі кездегі алғашқы бастамасы
1. ЛАСТАНУДЫ ЕСКЕРТУ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫҢ ҒЫЛЫМИ НЕГІЗДЕРІ
Мұнайды өндіру және өткізу кезінде қалыптасатын қалдықтар
Халықаралық практикада олардың басымдылығына қарай келесі тізбектілікпен ластануды ескерту
Қалыптасатын қалдықтардың көлемін қысқарту аз қалдықты немесе қалдықсыз технологияны
Қалдықтарды іске асыру. Қалдықтарды қысқарту экономикалық және техникалық жағынан
Қайта өңдеу қалдықтардың физикалық, химиялық және биологиялық қасиеттерінің өзгеруіне
Жою немесе орналастыру. Қалдықтарды орналастыру ең артықшылық әдіс болып
Геофизикалық барлау. Мұнай-газ кен орындары ылғи шөгінді жыныста орналасады
Былай қарағанда геофизикалық барлау қалдықтар қалыптастыратын операцияға жатпайды. Көлік
Геофизикалық барлау жұмысына техниканы жөндеуге және пайдалануына байланысты пайда
Бұрғылау жұмыстары. Бұрғылау жұмыстары көмірсутектерді растау үшін жүргізіледі. Бұрғылау
Бұрғылау алаңын дайындауға, алаңды тазарту және түзету жатады. Дайындауға
Бұрғылайтын жерді жайластыруға: бұрғылау құрал-жабдықтарға монтажы, электрмен және сумен
Бұрғылау алаңын дайындау және жайластыру кезінде қалдықтар көп қалыптаспайды.
Бұрғылау алаңын дайындау, бұрғылау кезінде пайда болатын қалдықтардың көлемін
Бұрғылау қондырғысы, бұрғылау ұңғысына керекті электр-энергиямен және құрал-жабдықтарды қамтамасыз
Бұрғылау сұйықтары бұрғылау құбырымен төмен қозғалады және бұрғылау қашаудан
Ұңғыны бекіту үшін және құламауын қамтамасыз ету үшін оған
Бұрғылау кезіндегі пайда болатын қалдықтарға бұрғылау сұйықтары, қабат сулары,
Бұрғылау қондырғысында қалдықтар негізінен бұрғылау құрал-жабдықтарын пайдалануға бергенде немесе
Ұңғыны бітіру және күрделі жөндеу. Қабаттарда алынып жатқан көмірсутектердің
Ең алдымен ұңғыда пайдалану бекіткіш мұнарасы қойылады. Бекіткіш мұнара
Сорғыш-компрессорлық құбыр (СКҚ) ұңғыда қабат сұйықтары мен газды жер
Ұңғыны бітірер кездегі жұмыстарда қалыптасатын қалдықтарға жататындар: көмірсутектері, қабат
Пайдалану ұңғылары кезең сайын жөндеуді қажет етеді, оны күрделі
Өндіру. Мұнай өндіруде негізгі технологиялық процестер жүрісінде сұйықтар жер
Газ ұңғы сұйықтарының бір немесе бірнеше қысым камераларынан өту
Газды өңдеу дегидратациядан және тазалаудан тұрады. Дегидратация газдың су
Кейбірде алынған газ құрамында күкірт сутегі болады. Күкірт сутегі
Газды айырып алған соң көмірсутек сұйықтарының қосындысы, жол-жөнекей су
Ақыр аяғында эмульсия сұйықтықты қыздыру-деэмульгаторында қыздыру арқылы немесе химиялық
Алаулар жинау жүйесінің бойында, әр түрлі жерлерде орналасуы мүмкін,
Өңдеу процесі кезінде қалыптасатын алғашқы қалдық жол-жөнекей су болып
Парафинді ұңғыдан механикалық алу немесе ыстық мұнайды айдаумен, ал
Қоршаған ортаны ластанудан ескертудің тиімді операцияларына кіретіндер келесілер:
Алдын-ала жоспарлау. Алдын-ала жоспарлау іс-әрекеттің барлық кезеңінде қолданылады: концептуалды
Мұнай өндіру және қоршаған ортаны қорғау шаралары
Қазақстан Республикасында бүгінгі күнде экологиялық мәселелер туындап отыр. Әр
Табиғи қорларды тиімсіз пайдалану салдарынан әр жылда жалпы ұлттық
Қазіргі кезде Батыс Қазақстан аймағы ресми түрде экологиялық қауіпті
Теңіз көлемінің көрсеткіші минус 26 м болғанда тек Батыс
МОН ҚР экономикалық институтында жүргізілген зерттеулер Каспий аймағына келетін
Бұдан бір ғана қорытынды шығаруға болады. Өндірістік күштердің дамуы,
Каспий аймағының отын-энергетиканы игеру дәрежесі біріншіден шикізат қорларын шаруашылықтарға
Жағымсыз ауа-райы жағдайына (күн радиациясының көтерілуі, жауын-шашынның аздығы, температураның
Қоршаған ортаның ластануы санитарлық-эпидемиологиялық ахуалдың нашарлығы, денсаулық сақтау органдарының
Соңғы жылдары мұнай өндірудің көлемінің өсуімен қоса Каспий теңізінің
Мұнайлы ластанулар флора мен фаунаға судың физика-химиялық құрамының өзгеруіне
Соңғы 15 жылда балдырлардың гүлденуі өсті, органикалық заттардың түзілуіне
Каспий суының ластанғандығының жоғары дәрежеде екендігін атап өткен жөн.
Каспий теңізінің жоғарғы дәрежесі сақталып қана қоймай, өндірістердің және
Каспий теңізінің шельфілік қорында және оның айналасындағы аудандарындағы мұнай
Экологиялық жағдайдың төмендеуі, мұнай және газ қорларын қоршаған ортаны
Мұнай кешенінің экологиялық мәселелері әдебиеттерде кеңінен таралған. Олардың құрылу
Каспий аймағында мұнай кешенінің құрылуының өз ерекшеліктері бар, техногенді
көмірсутекті шикізаттардың агрессивті қасиеті (Теңіз кен орнында күкіртқышқылының мөлшері
өндірілетін флюиданың аномальді жоғары қысымы (550-900 атм.);
мықты бұрғылау және құрылыс техникаларының қажеттілігі алуан түрлі үлкен
аймақтық салаға әсер етуін ұлғайтатын көмірсутекті шикізаттарды тасымалдауға арналған
техникалық құралдар мен кәсіптік жабдықтарға табиғи қиын жағдайларда сенімділіктің
Кен орындарын игеру және барлық технологиялық процестердің дайындығы табиғи
Мұнай-газ өнеркәсіптерінің табиғи ортаға тигізетін экологиялық зардаптары әр қилы.
Ластанған сулар жер бетіндегі және жер астындағы суларға орасан
Мұнай мен газды өндіру көлемінің ұлғайуы аймақта айтылған процестердің
Табиғи ортаның бұзылуына орасан зор нұқсан келтіретін мұнай мен
«Тенізмұнайгаз» АҚ-ң субъектілеріндегі атмосфераны негізгі ластаушылар күкіртсутегі, көміртегі оксиді,
Кесте 1 – «Тенізшевройл» объектілерін құру кезіндегі зиянды заттардың
Заттың аты Аймағының ауасында Халық тұратын жердегі ауада
Максимум бірлік Орта тәуліктік
Күкірт сутегі 3,0 0,008 0,008
Күкірт диоксиді 10,0 0,5 0,05
Азот диоксиді 2,0 0,085 0,04
Көміртек оксиді 20,0 5,0
Көмірстуек (бутан бойынша) 300 200
Меркаптандар 0,8 9 10-6
Күкірт тозаңы (органикалық емес) 0,6 0,5
Қарашығанақ мұнай газ конденсаттау орнында қоршаған ортаға қауіп тудыратын
Атмосфераны ластаудың негізгі көзі болып қыздыру ұңғылары алаулар және
Атап өтілген факторлардан басқа аймақтың экологиялық жағдайын қиындата түсетін
Шаруашылық объектілерге, территорияға келген зиянды анықтау ірі әлеуметтік-экономикалық және
Пайда болған шығын қайта тіркеуге кеткен шығын көлеміне дейін
Шығындарды экономикалық тұрғыдан бағалау критериі ретінде авторлар шығындарды толтыруға
Шығындардың жалпы көлемі әр түрлі қорғаныс объектілері, соның ішінде
Қазіргі уақытта аймақты су алудан пайда болатын әлеуметтік- экономикалық
Осыған байланысты шығындарды анықтау процесі жағдайға байланысты шеккен зияндар
Шаруашышық объектілері мен аймақтарға келтірілген жиынтық шығын төмендегі принциптерге
көмексіз қалған және басқа жерге жағдайға байланысты көшіру мүмкіндігіне
қалпына келтірілмейтін негізгі қорлардың орнын жабуға кеткен шығындар анықталған;
жеке шаруашылық объектілерін қорғауды іске асыруға керекті капитал салымдарының
жоғалтқан заттардың орнын толтыру үшін шығарылған өнімдердің шығару қуатын
қосымша шығындар көлемі есептелген (жаңа қазба орындарын құру, импорт
Атап көрсетілген шығындар мен қосымша шығындарды қосу жалпы шығын
Кесте 2 – шаруашылық объектілер мен тұрғын бекеттерінің сомалық
теріс белгісі 26 м теріс белгісі 25 м
зиян қос. шығын-дар барлы-
ғы зиян қос. шығын-дар бар
лығы
өнеркәсіп 0,04 1,6 1,64 0,04 1,6 1,64
мұнай өндіру 21,5 3770,0 3791,5 21,5 3770,0 3791,5
энергетика 0,1 1,19 1,29 0,1 1,19 1,29
көлік 0,2 0,2 0,4 0,3 0,3 0,6
байланыс 0,01 0,01 0,02 0,02 0,02 0,04
ауыл шаруашылығы 0,06 - 0,06 0,04 - 0,04
балық шаруашылығы 16,5 - 16,5 16,5 - 16,5
әлеуметтік инфрақұрылым - 1,17 1,17 - 1,17 1.17
барлығы 38,41 3774,41 3812,6 38,5 3774,3 3812.8
Есептелген шаруашылық объектілері мен тұрғын пунктеріне келтіріліген шығындар оларды
Көмірсутегі ресурстарына қызығушылық нақты мақсаттар мен мәселелердің жиынтық көлеміне
Ресей, АҚШ, Турция, Иран, Грузия және басқа да мемлекеттер,
Сонымен бір уақытта Каспий көмірсутек ресурстарын және соған жататын
Экологиялық тепе-теңдікті бұзатын және экологиялық апатқа алып келетін ең
Мұндай деуімізге дәлел болатыны шетел компанияларын мұнай операцияларымен байланысты
Келтірілген мәселелер – Каспий теңізі жағалауындағы қайраңдарды игеру жұмыстары.
Тескеру аймақтарына жер асты байлықтары шамамен 5 миллиард тонна
Бір қараудан АҚШ көмірсутек потенциалы жағынан алда келеді. Сонымен
Соған қарамастан, қайраңды зоналардағы көмірсутек қорларын өндіру қанша млн.
Қазіргі күні Каспий жағалауындағы, теңіз астындағы мұнайды игеруде басқарудың
Мұндай шешімдердің маңыздылығы кейбір жағдайларда келісім түзілгеннен кейін қағидасын
Бірінші келіспеушіліктердің келіп шығуы мемлекеттер арасында заңды келіспеушіліктердің Каспий
Атап өту керек мұндай келіспеушіліктер Кеңес дәуірінде болған емес.
Кеңес өкіметі құлағаннан кейін Каспий бассейнімен байланысты саяси-экономикалық жағдай
Көпке созылған тартыстар бара-бара Каспийді теңіз деп, әлде көл
Соған қарамастан, Азербайжан қазіргі күнге дейін теңіз асты байланыстардың
Кавказ мемлекеттерінің – Азербайжан, Грузия, Турция елдерінің қызығуы және
Ешнәрсеге қарамастан егеменді Қазақстан өз саясатын ұстанып Каспий жағалауында
Каспий теңізіндегі критикалық және жалпы жағдайды есепке ала отырып,
Маңызды аспектілерді іске асыруды аймақтық кешенді бағдарлама жасап, оның
Аймақтық бағдарлама айналысында төмендегі мәселелерді шешуге болар еді:
мемлекеттердің бірігуі арқылы минералды-шикізаттарды өндіру мен іздеуге арнайы тексерулерден
құбырларды орнату (су асты) және пайдаланудың құқықтық режимін жасау,
Каспий теңізінің биологиялық көптүрлілігін сақтау, қоршаған ортаны қорғау және
Каспий аймағындағы мемлекеттердің бірігіп қатынас жасауының дамуы сол аймақтың
Аймақтық мәселелердің маңыздылығынан келіп шығып, тек қана Қазақстан үшін
Соған байланысты шешілетін мәселер өте көп: пайдалы қазылма байлықтарды
Экологиялық жағдайдың ұшқындауы және оларды шешу жолдары
Өнеркәсіп орындарының мұнай өндіру, игеруге байланысты қиыншылықтарымен қатар мұнайға
Көпшілік жағдайларда экологиялық апат бұл кәсіпорын иелеріне мемлекет, өкімет
Мұнай саласындағы қоршаған ортамен байланысты көптеген мәселелер көбіне, шикі
Мұнай бизнесіндегі өндіру сатысы, әсіресе теңізде өндіруде қауіпті жағдайлардың
Халықаралық компаниялар мұнай және мұнай заттарын тасымалдау барысында «қалдықтардың
Мұнайды сату көлемі жоғары қарқынмен өскен көптеген мемлекеттердің үкіметтері
Теңіз суының мұнаймен ластануымен байланысты мәселелер көпшіліктің қолдауын тапты;
Бұл салада әр жағдайларға көңіл бөлген жөн, және өзінің
Үкімет пен компаниялар арасында қарама-қайшылықты тудыратын мәселе атмосфераның ластануы,
Материалды өндірістің көлемінің артуы және ғылыми-техникалық прогресс қоршаған ортаға
Табиғат қорларын жақсы қолдану, пайдалы қазбаларды толық және кешенді
Нәтижесінде табиғатты қорғау адамдардың біріккен қызметінде шаруашылық іс-шаралардың кең
Интенсивті табиғатты қолданудың басты себептері болып: материалды өндірістердің өндіру
Табиғатты қорлардың интенсивтілігі ғылыми-техникалық прогреспен байланысты және оны жүргізу
Экономикалық бағалаудың тиімді капитал салымдарының ерекшеліктері, табиғатты қорғаудың интенсивті
Бұл екі жағдаймен байланысты. Біріншіден, іс-шараларды екінші бағыт бойынша
Жалпы шығын түріне қарай мүмкін болатын немесе фактілі (нақты)
Экономикалық шығынды бағалауға және атап өтуге болады, себебі мұнда
Экономикалық шығынның көптеген түрлері бар. Олардың қатарына: шикізатты, материалды
Экономикалық шығын өндірістік (мысалы, өндірісте, ауыл-шаруашығында, су және орман
Жыл бойы қоғамның табиғатты рационалды емес қолдануының нәтижесіндегі экономикалық
Y=y1+y2+y3+y4+y5+y6+y7,
Мұндағы Y – экономикалық шығынның интегралды көлемі, қоғамның табиғатты
Табиғатты рационалды емес қолданудың салдарынан келетін экономикалық шығынды есептеу,
Ув=Ц+Пв,
Мұндағы, Ув – рационалды емес өндірістің мүмкін болатын экономикалық
Фактілі экономикалық шығын (Уф) сәйкесінше оның да көлемі анықталады.
Егер (Ув) мүмкін болатын шығынды немесе (Уф) фактілі шығынды
Уп=Ув-Уф,
Алды алынған экологиялық шығынның көлемін анықтай отырып, біз қоршаған
Сол үшін экономикалық тиімділікті анықтау барысында өндірістік жүйелердің интенсивті
Осыдан табиғатты интенсивті қолданудың экономикалық нәтижесі (Рип) оның екі
Рип=Рпо+Ркр,
Мұнда, Рпо – табиғатты қорғау іс-шараларының экономикалық нәтижесі, Ркр
Бізге табиғатты қорғау, алдын алу экономикалық шығыны (Уп) белгілі
Рип=∆ХД,
Бірақ, егер барлық өндірістік кәсіпорындар мен бірлестіктер жеке меншікке
Рип=Уп+∆ХД-ВУ,
Мұндағы ВУ – қоғамның экономикалық шығындарын жабуға бағытталған кәсіпорынның
Бұл өндіруші кәсіпорындарының табиғатты қорғау іс-шаралары арқылы шаруашылық пайдасын
Табиғатты интенсивті қолдануының экономикалық нәтижесі экономикалық көрсеткіштермен оның әлеуметтік
Жалпы шаруашылықтың экономикалық тиімділігін (Эип) (7-ші) формула бойынша көрсетуге
Эиип=∑(Уп+∆ХД-ВУ),
i=1
КӨМІРСУТЕКТІ ШИКІЗАТТАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ЭКОЛОГИЯ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Шикізаттарды өңдеу тереңдігінің экология-экономикалық нәтижеге әсері
Каспий аймағындағы мұнай ресурстарын игерудің қазіргі кездегі алғашқы бастамасы
Жалпы аймақ бойынша бұл мамандық басты табыс көзі болып
Әрине, қазіргі жаңа жобаларды орнату және оларды жеке ірі
Жаңа аудандар мен аймақтардағы пайдалы қазбалардың ірі қорларын игеру
Біздің жағдайымызға сәйкес тұрақты даму кешенді өндіріс процестерінің объектілерінің
Бірақ, болашақта қосылатын жаңа кәсіпорындардың қызметі арқылы табиғатты қорғау
Сонымен қатар қызметтердің нақты көрсеткіштері бойынша, үлкен өндіріс орындарын
Ерекше қадағалау және әрбір деталін жөндеу тек кен орындарын
Қарашығанақтағы мұнайды өндіру және көмірқышқылдарын қолдану жобаларындағы мәселелер (тез)
Бұрынғы Кеңес дәуірінде әртүрлі аймақтарда үлкен мұнай-газ құрылымдарын (Батыс
Сурет 1 – Жобаға сәйкес Қарашығанақ кенорнында өндірілуге тиіс
Көрсетілген мәліметтер өнім көлемінің 15 жылда 2,3 есеге өзгергендігін
Сонда, мына мәселені де ескерген жөн: Орынбордағы газ конденсатының
1. Орынбордағы газ кен орнының құрамында (0,056%) гелий бар,
Бұл іс-шараның маңыздылығын басты себебі, бүгінгі күнде біздің экономикамыздың
Сол үшін кен орындарында газ конденсатты қосылыстарды кешенді түрде
Шикізаттарды 20 жыл қолдану үшін сәйкесінше белгілі көлемде қорлар
2. ОГӨЗ келіп түсетін екі кен орындарының газ конденсаттарының
Сонымен қатар, шикізат қосылыстарын үнемі қолдану өңдеу барысында, нәтижесінде
Көрсеткіштердің шикізат факторларын ең алдымен олардың сапалық жағын ескеру
Бұндай жағдайда біз тек қана бір себепті көреміз –
Табиғи ресурстарды пайдалануда біржақты бағыт – біздің, дамудың тиімсіз
- жер қойнауының өзінде шикізат ресурстарын жоғалту. Мұндай өндіру
- ресурстарды кешенді емес түрде қайта өңдеудің нәтижесіндегі жоғалтулар.
- қайта өңдеу процесінде шикізатты жоғалту. Қазақстандық мұнай еліміздің
- мұнай және газды қайта өңдеу процесінде жеңіл көмірсутектерді
Экономикалық пайда мөлшері жеңіл көмірсутектердің кең фракциясында болатын жеңіл
Осы аталған көзқарастардың барлығы шикізатта болатын компоненттердің барлығын шығарып
Аталған жоғалту топтары арнайы өніммен негізгі салалардың қажеттілігін қанағаттандыру,
Бұрынғы Кеңес дәуірінде әр түрлі аймақтарда үлкен мұнай-газ құрылымдарын
Біріншіден, әр бір нақты жағдайда мұнай, газ, конденсат өндірудің
Екіншіден, тәжірибе көрсеткендей кен көзін тез арада игеру шығарылатын
Сәйкес қайта өңдеу өндірісінің, көліктік артериялар (мұнай, газ және
Егер де жоғары бағалы құрал-жабдықтармен, коммуникациялармен жабдықталған жаңа кәсіпорындар
Құрылатын кәсіпорынның қуатын оптимизациялау, өндірісте өндіргіш күштерінің дамуы үшін
Осыған байланысты аймақтық сипатқа ие даму бағдарламаларында көптеген әлеуметтік-экономикалық,
Болашақта мұнай, газ, конденсат тасымалдаудың ең ірі жеткізушілерінің қатарына
1. Мұнай-газ өндіру саласы дамиды. Өсу көлемінде шығарылатын шикізат,
2. Өндірістің көмірсутек шикізатын өндіру мен өңдеумен байланысты сала
Бұл тәсіл Каспий аймағында алғашқы 5-7 жылға дейін керек,
Ресурстарды игеру бағдарламасымен қатар жергілікті халық арасында білікті кадрлар
3. Көмекші және кешенді өндірістердің өндірістік және әлеуметтік-күн-көріс инфрақұрылымдарының
Жаңадан қалыптасқан салалардың бірі болып, жеке меншікке айналған Каспий
Оның негізіне шынайы алғышарттары әлуеті болып экономиканың өсуі жақынарада
Негізгі концепцияның әлеуметтік-экономикалық жағына көп көңіл бөліп, өнеркәсіптік кезеңдерден
Ашылған ірі мұнай, газ жерлері Каспий маңындағы мұнай-газ комплексінің
Мұнай-газ кешендері қосымша мұнай-газдың шығуын табиғи жағынан шектеулерге алып
Қазіргі таңдағы шаруашылыққа қаулы қабылдап республика маңайларында да қалыптасқан
Мұндай байланыстардың бәрін қарастыра отырып, өндіріліп жатқан Батыстағы шикізат
Маңғыстау мен Бұзашыдағы мұнайлар өздерінің спецнорманың қасиеттерімен ерекшеленіп ең
Бұзашындық мұнайды негізінен Қаламқас және Қаражанбас кен өндіру орындарынан
Орал-Ембі аймақтарындағы мұнай қорлары ұзақ уақыт бойы өнеркәсіптерде тазартылуда
Ендігі бір уақыт бойынша бір сұрақ туындап отыр ол,
Батыс Қазақстан жерінде көптеген сақтауда тұрған мұнай-битумдық жыныстар (МБЖ)
Сонымен қатар МБЖ және ЖСМ көп компонентті ресурстар қатарларына
Шығарылған қара және түсті металдар жер қойнауынан алынғаннан кейін
Барлық белгіленгендердің барлығы сол аймақтарда тіркеліп ірі сақтау қоймаларына
Каспий маңындағы мұнай-газ кешенінің қалыптасуына байланысты дәстүрлік араласу өткен
Каспий аймағындағы жағдайды талдайтын болсақ, министрліктен шыққан жарлық бойынша
Каспий маңындағы НГК объективті жағынан ең қажетті болып табылады.
Осылайша айтылғандардың ішінен ең басты сауалнаманың қалыптасуы және Каспийдегі
Жоспарланған құжаттар зерттеу кезеңдерімен қажетті топтардың сауалдарына жауаптар іздейді.
Каспий өңірінің МГК қалыптстыру мен дамытудың мәселелерін
Бағдарламалық құжаттарды жасау алдында зерттеу кезеңі болуға тиіс,
Алайда зерттеу сатысында барлық проблемалар, оның
Жекелеген өнеркәсіп салаларын – мамандындыру салаларында инфрақұрылымды
Көп салалы шаруашылық кешенінің тиімділігін арттыру өндірігіш күштерді дамыту
Сондықтан кез келген аймақтың өндіргіш күштерін дамытуды нақты жоспарлау
аса маңызды аймақтық проблемалар бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын
проблеманы шешудің тұжырымдамасын іске қосуға;
тұжырымдаманың ғылыми негіздерін әзірлеуге;
өндіргіш күштерді дамыту болжамының нұсқаларын талдап жасауға.
Тек осы кезеңдерді аяқтағаннан кейін ғана бағдарламалық
2.2 Көмірсутегі шикізатын өндіру мен өңдеудің қоршаған
Өткен он жылдың ішінде Қазақстан Республикасында минералдық
Кез келген аймақтағы нақты экологиялық жағдай атмосфераға зиянды
«Табиғат қорғау шараларын жүзеге асырудың экономикалық тиімділігін анықтаудың
Сонымен бірге бірмезгілде үймектер мен аумақтық үймектерде,
Жасалған қорытындының көрнекі дәлелі экономиканың әр алуан
Кесте 3 – отын мен оның ысырабын
Шикізат түрі, отын ҚР Ысырап Батыс Қазақстан Ысырап Ақтөбе
1 2 3 4 5 6 7
Мұнай 0,2-0,3 305 244-2133 304 243-213 16 13-11
Табиғи жанғыш газ 0,4-0,6 3241 1945-1296 1313 788-525 379
Отындық мазут 0,2-0,3 2103 1682-1472 134 107-94 7 6-5
Автобензин 0,18-0,30 5700 4670-3980 790 648-553 270 214-183
Дизель отыны 0,27-0,54 4400 3190-2010 1815 1325-835 435 318-200
Газ отыны 0,21-0,40 917 724-550
Жиынтық калориялық баламасы, ккал
16,6х1013
12,54-9,61х1013
4,4 х 0,4-0,6
3,1-2,2 х1013
1,1х1013
0,7-0,6 х1013
Жиынтық калориялық баламасындағы отын ысырабы
75,5-58,0
70,5-50,0
65,5-56,0
Е с к е р т у:- Кесте көрсеткіштерін
3-кестенің мазмұнынынан мынаны байқаған жөн-күкіртсутегі ресурстарының ысырабы тұтастай
Аталған қосылыстардың барлығы республиканың жекелеген аймақтарында мейлінше
Өткен он жыл кезеңінде Каспий өңірі аймағында ірі мұнай-газ
Жаңажол және теңіз мұнай-газ кешендерін, Қарашығанақ мұнай-газ конденсаты кешенін
Мұнай-газ өндіретін және өңдеу өнеркәсібі, көлік коммуникациялары бастапқыда
Мынаны айтудың өзі де жеткілікті: атмосфераға ластағыш заттардың жаппай
халық денсаулығының нашарлауы (денсаулық сақтау)
түрғын үй-коммуналдық және тұрмыстық қызмет
ауыл және орман шаруашылығы
өнеркәсіп және көлік
басқа да салалар
Тұтастай алғанда жекелеген заттардың әсерінен келтірілген залалдың мөлшері
Кесте 4 – 1 т мұнайды өңдеу кезінде шаруашылыққа
Зат Үлесті шығарындылар
кг/т Жалпы залалдың үлесі, %
Көмірсутектері 8,7 82,0
Көміртегінің оксиді 1,5 5,2
Азоттың оксиді 0,15 1,7
Күкірт диоксиді мен күкіртсутегі 1,51 10,5
Өлшенген заттар (тозаң) 0,1 0,6
Барлығы: 10,99 100,0
Келтірілген деректердің құрамы көп мөлшерде шоғырланған жоғары
Демек, қазірдің өзінде қоршаған ортаның тұрақтылығына
Бүгінгі таңда, әңгіме шикізаттың осы түрін кешенді
Сондықтан мұнайды, табиғи газды, конденсатты кешенді өңдеу мәселесі,
Ал әзірге, мұнай ысырабының жоғары мөлшеріне ие
Қазақстан кеніштеріндегі мұнай-газ ресурстарының осыншалықты жиынтықтағы жоғары
Каспий теңізі қайраңындағы басталып отырған бұрғылау
Әлемнің басқа өңірлеріндегі бұрғылау жұмыстары кезіндегі
Осы атап көрсетілген жәйттан мынаны аңғарған жөн:
Мынадай сұрақ қою да орынды: ал жаңа
Шетелдік компаниялардың қоршаған ортаны сақтауға «қосқан үлесін»
Айтылып отырған материал Қазақстанның мұнай-газ комплексін дамытуға
Көмірсутегі шикізатын кешенді пайдалану жөніндегі шараларды жасау қажеттігі
Пайдалыныла бастауы 80-ші жылдардың бастауында тұрған Жаңажол
Ондағы еріген газбен бірге көтергеннен кейін күндізгі
Газды күкіртсутегінен тазарту су ерітіндісімен немесе диэтаноламинмен этаноламидтерді сіңіру
Газды меркаптандардан тазарту сілтілі әдістің көмегімен
Алайда тіпті кәдеге жаратудың осындый деңгейінің өзі
Атмосфераға күкірт қосылыстарын тұрақты бөлудің басқа
Газ өңдейтін кәсіпорындардың барлығына іс жүзінде
Кесте 5 – мұнай-газ өнеркәсібі объектілерінен атмосфераға
бөлінетін зиянды заттардың сипаттамасы
Зат Зиянды әсер ететін ең аз шоғырлану,
мг/м3 Ситариялық шоғырлану, мг/м3
Өлімге душар ететін шоғырлану атмосферада шекті
жұмыс аймағы Елді мекендер
1 2 3 4 5
Метан 180000 235 000 300 2000
Этан 96000 12500 300 200
Пропан 65000 86000 300 200
Бутан 48000 62000 300 200
Газ конденсаты 38000 50000 300 5
Азоттың қос тотығы 480 1200 5 0,085
Көміртегінің тотығы 1250 12500 20 3
Көміртегінің қос тотығы 165000 410000 78500 9800
Күкірт ангидриді 90 1460 10 0,05
Метанол 300 6000 5 1
Этилмеркаптан 20 2000 1 9 х5-6
Күкірт тозаңы 30 300 6 -
Күкіртсутегі 230 4620 10 0,008
Аммиак 100 700 20 0,2
Күйе 500 5000 4 0,15
Күкірт ангидриді 10 20 1 -
Мұнай-газ өңдеуінде бұл құбылыс кез
Бірқатар бастапқы ластағыштар (кесте-6) атмосфераға таралуы нәтижесінде
Кесте 6 – ластағыштардың атмосфераға ауысуы кезінде
ШРК-нің өзгеруі
Бастапқы ластағыш Қайталама ластағыш Ластағыштың ШРК-і, мг/м3
бастапқы қайталама
Күкірттің қос тотығы күкірт қышқылы 10 1
Азоттың қос тотығы азот қышқылы 9 5
Атом аралық молекулярлық оттегі озон нормаланбайды 0,5
Күкірттің қос тотығы күкірттің үш тотығы 10 1
Метилмеркаптан этилметил- дисульфид 0,8-1,0 0,1
Зерттеулердің алынған нәтижелері мынадай қорытындылар жасауға мүмкіндік береді:
Мұнай және газ кәсіпорындарының барлық өндірістік
Қайталама ластағыштардың көлемдері мен ықтимал шоғырлануы ауа ортасының құрамын,
Қайталама ластағыштардың санитариялық-гигиеналық және экологиялық үлкен маңызын
Сөйтіп, Жаңажол кенішінің көмірсутегі шикізатын өндіру мен
Алдағы уақыттағы мұнай-газ өндірістерін қарқынды дамыту
Кесте 7 – Қазақстанда өндірілетін көмірсутегі шикізатының
Шикізат түрі Отынның жиынтық жылу
өндіру: мұнайдың 1-2,5 %, іленспе газдың 20 % тасымаладу
1 0 % өңдеу 2,0 %, мазутта 20
Мұнай 24х 103 0,24-0,6 х1013 0,24х1013 0,48-0,6х1013 0,96-
1,44 х1013
Конденсат 8,4 х1013 0,084-0,21 х1013 0,084х1013 0,17-0,21х1013 0,34-0,5 х1013
Табиғи газ 14,6 х1013 0,15-0,37 х1013 0,15х1013 0,29-0,37х1013 0,58-0,78х1013
Ілеспе газ 4,2 х 1013 0,8 х1013 0,04 х1013
Жиынтығы көмірсутегі шикізаты бойынша 51,2 х1013
3,77-4,61х1013
Е с к е р т у –
Келтірілген есептерде осы сатыда ысырап 20%-ға тең
Мейлінше объективті болу үшін мынаны атап
Бұл қоршаған ортаның жай-күйінен көрініс табатын
Соңғы жылдары су бассейнінің, су ресурстарының,
8-кестеде келтірілген есептік көрсеткіштер өндірілген өнімнің
Көмірсутекті ресурстарды өңдеудің экономикалық мәселелері
Ірі шетелдік фирмалар, компаниялар көмір сутегі ресурстарын
Көмірсутегінің әр түрлі фракцияларына бай шикізатты
Көптеген мемлекеттер үшін тұрақты ірі табыстың
Осы деректің өзі мынаны көрсетеді: нарықтық
Суретте келтірілген есептестік деректер
Бұл үшін олардың технологиялық схемаларының өзінің құрамында
Көмірсутегі шикізатын импорттаушы және экспорттаушы елдерде
Тиімді коммерциялық нәтижелерге жетудің нақты болашақтары
Мұнайды тек терең өңдемеу процесінде ғана алынған
Кесте 8 – мұнайды өңдеу нұсқаларының коммерциялық нәтижелері
Мұнай өнімі Шыққан өнім, мың. т Өнімнің құны,
млн. доллар
Өңдеуге түскен шикізат көлемі 6000 732,0
Дайын өнім шығуының нұсқалары
1-нұсқа:
автомобиль бензині
1308
225,0
жермай 756 130,8
дизель отыны 1584 269,2
вакуумды газойль 1338 220,8
гудрон 1002 90,2
Барлығы
936,0
2-нұсқа:
1-нұсқа:
автомобиль бензині
1308
225,0
дизель отыны 2340 397,8
вакуумды газойль 1338 220,8
гудрон 1002 90,2
Барлығы
933,8
3-нұсқа:
автомобиль бензині
жермай 756 130,8
дизель отыны 1584 269,2
мазут 2340 224,6
Барлығы
849,6
4-нұсқа:
автомобиль бензині
дизель отыны 2340 397,8
мазут 2340 224,6
Барлығы
647,4
Осыншалықты сенімді деректер тағы да бір рет
Мұнай-газ өнеркәсібінің өңдеуші саласын дамыту бағдарламасын іске асыруды
Келтірілген нұсқалардың әрқайсысында мұнайды бастапқы
Мысалы, егер вакуумдық газойл каталитикалық крекинг процесінде фракциялық
Вакуумдық газойл мен гудронды гидрогенеризациялау (гидрокрекинг)
Тіпті негізгі шикізатты тереңдете өңдеу нәтижесінде алынған
Осыған ұқсас нәтижелер мазутты өңдеу жағадайында да алынатын болады.
Осы айтылған жәйттарды қорытындылай және процестер бойынша материалдық
Егер өзімен бір мезгілде өндірілген
Ілеспе газдың құндылығын анықтау өңдеуге тартылатын
Есепте Теңіз мұнайының 6 млн. т бөлініп
Ол жобалық схема бойынша алынған өнім
Орасан зор мұнай және газ ресурстарына ие
Мемлекеттің экспорт әлеуметін арттыру үшін жүзеге асырылатын мұнай-
Кесте 9 – Тенгиз кенішінің мұнай газын өңдеудің
салыстырмалы коммерциялық нәтижелері
Шикізат, өңдеу өнімдері «Тенгизшевройл» БК Мұнай-химия кешені
Мөлшері, мың т
Экономикалық нәтижесі, млн. долл. Мөлшері, мың т
Экономикалық нәтижесі, млн. долл.
Мұнай газы (шикі) 2940 250,0 2940 250,0
Мұнай газын өңдеу өнімдері:
1) этан 478 52,6 - -
2) пропан 226 69,0 - -
3) ШФЛУ 404 60,6 - -
4)түйіршіктелген күкірт 816 81,6 1076 107,6
5) құрғақ газ 1194 100,4 214 18,4
6) полиэтилен:
1-нұсқа - - 840 840,0
2-нұсқа - - 760 760,0
3-нұсқа - - 1250 1250,0
7)полипропилен:
1-нұсқа - - 740 888,0
2-нұсқа - - 840 1008,0
3-нұсқа - - 1250 1500,0
Өңдеудің жиынтығы
362,2
1-нұсқа - -
1854,0
2-нұсқа - -
1894,0
3-нұсқа - -
2876,0
Өкінішке қарай, егемен Қазақстанның экономикалық даму стратегиясында
Өңдеу өндірістерінің тарамданған жүйесін қалыптастыру ( жанар-жағар
Тек бір ғана объектінің құрылысы үшін қажетті соншалықты ірі
Сөйтіп, Қазақстандағы « мұнайдың орасан зор қорлары
3 ЭКОЛОГИЯ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАСҚАРУДЫ ЖАҚСАРТУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Табиғатты қорғау шараларын мемлекет тарапынан басқару
Қоршаған табиғи ортаны қорғауды мемлекеттік басқару – қоғамды әлеуметтік
мемлекеттік экология саясатының негізі бағыттарын, оны жүзеге асыру жөніндегі
табиғатты пайдаланудың әртүрлі бағыттары бойынша ұлттық (мемлекеттік) экологиялық бағдарламалар
қоршаған ортаның сапасының нормативтері мен шаруашылық және өзге де
міндетті экологиялық сақтандыру жургізу тәртібі мен ережесін белгілейді;
табиғатты пайдаланушыларға рұқсат алу қажет болатын табиғатты пайдалану түрлерінің
қоршаған ортаны қорғау, табиғат пайдалануды басқару және бұл салада
халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады және т.б.
Қазақстан Республикасы табиғи ресурстарды пайдалану және оны қорғау министрлігінің,
қоршаған табиғи ортаны қорғау мен табиғатты пайдалануды басқарудың экономикалық
қоршаған табиғи ортаны қорғау саласында біртұтас мемлекеттік ғылыми-техникалық саясат
мемлекеттік экологиялық сараптаманы ұйымдастыру және жүргізу;
қоршаған табиғи ортаны пайдалану мен қорғауға және табиғи ресурстар
табиғатты қорғау қызметін белгілейтін ережелерді, нормативтерді, стандарттарды әзірлеу және
табиғат қорғау заңдарының сақталуын қамтамасыз ету, олардың бұзылғаны үшін
халық арасында экологиялық білімді насихаттау ісін ұйымдастыру және оған
қоршаған табиғи ортаны қорғау мен табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану
Қоршаған табиғи ортаны қорғауды басқарудың мақсаты мен әдістері осы
Бүгінде экологиялық қауіпсіздікке және оны тұрақты дамытуға өту Қазақстанның
2030 жылға дейін қоршаған ортаны жақсарту жөнінде төрт басымдық
1. Қоршаған ортаның экологиялық қауіпсіздігін жасау.
2. Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануды іске асыру.
3. Түрлі жануарлар мен өсімдіктер әлемін сақтап қалу.
4. Экологиялық білім беру.
Ұзақ мерзімді стратегия төрт кезеңге бөлінген:
бірінші кезең – 1998-2000 жылдар аралығы;
екінші кезең – 2001-2010 жылдар аралығы;
үшінші кезең – 2011-2020 жылдар аралығы;
төртінші кезең – 2021-2030 жылдар аралығы.
Әр кезеңдердің өз мақсаттары және оларды іс жүзіне асыру
Сонымен қатар шикізатты алу дәрежесінде жаңа технологиялармен қуат көзімен
Мемлекет алдында қоршаған ортаның жағдайын жақсартудағы мониторинг қызметінің өсуін
Жаңа экология-экономикалық жобалар әр түрлі сферада қолданылатын программалар жасау
Зерттеулер нәтижесі бойынша Қазақстан экономикасында табиғи қорларды пайдалану мен
Қорлардың саны шектеулі, сол үшін қоғамның жақсы дамуын қамтамасыз
Шикізат ресурстарын рационалды қолданудағы (ШРРҚ) жалпы өткізу стратегиясының басты
Біздің мемлекетіміздегі нарықтың механизмінің қызмет етуі, барлық тәртіптерді толығымен
ШРРҚ басқармасы келесі тапсырмаларды орындау үшін басқару жүйесінің құрылымдық
ғылыми-зерттеу жұмыстарының интенсивті дамуы;
өндіріс орталықтарында технологиялық тиімді және жаңа жабдықтарды қолдану;
аз және қалдықсыз технологиялармен өндірісті жаңарту;
экономикалық құрылымын өзгерту;
өндіріс процестерінде шикізаттар мен құралдарды жан-жақты және кешенді мақсаттарда
Мұнай өндіретін өнеркәсіптерінде бұл тапсырмаларды әлеуметтік, экологиялық, ұйымшылдық, өндірістік-техникалық
ШРРҚ жүйесіне әсер ететін, ішкі факторларға жататындар:
табиғи-климаттық;
экологиялық;
геосаяси;
әлеуметтік;
ғылыми-техникалық прогресс;
инфрақұрылымның жағдайы;
бәсекелестіктің дамуы және т.б.
Әсер ету әдістерін мынадай түрлерге бөлуге болады:
әлеуметтік-психологиялық;
техника-технологиялық;
экономикалық;
әкімшілік-құқылық;
ұйымшылдық.
Қазақстан реформасын басқаратын жүргізіліп келе жатқан реформа дәл осы
Экологиялық қауіпсіз және берік дамуға өту қазіргі кезде Қазақстанның
Соңғы жылдары Қазақстанда республикалық және жергілікті бюджеттер табиғатты қорғау
Қорлардың дербес болмауы едәуір қаржылардың бір бөлігін мақсатсыз пайдалануға
Осыған орай, «Қазақстан Республикасында қоршаған ортаны қорғау» туралы Заңына
Табиғи ортаны қорғау қорларының қаржылары басқа қаржылардың көздерін есепке
- қоршаған ортаның сапасын жақсартуға және халықтың
- ғылыми-техникалық зерттеулерге, ресурстарды сақтау және экологиялық таза технологияны
- қоршаған ортаның сапасын жақсартуға бағытталған нормативтік-әдістемелік құжаттарды
- заңды тұлғалардың – табиғатты пайдаланушылардың іске асыруымен
- мемлекеттік экологиялық сараптаманы қаржыландыруға;
- ластанудың адам денсаулығына және қоршаған ортаға басқа
- қоршаған ортаны қорғау жөніндегі атқарушы органдардың материалдық-техникалық жабдықтарын
- экологиялық тәрбие және осы
- қорлардың басқару аппараттарын ұстау және олардың
- ауыртпашылық апатының салдарын жою және алдын ала
Қоршаған ортаны қорғаудың Республикалық қоры жергілікті қорлардың аударған ақша
Кесте 10 – қоршаған ортаны қорғауға жұмсалған шығындар
Шығындар Сомасы, $ Пайыз, %
Жер ресурстары 381900 15
Радиоэкологиялық жағдай 25460 1
Су ресурстары 789260 31
Қауіпті жағдайлардың алдын алу 432820 17
Қалдықтарды кәдеге асыру 76380 3
Пайдалы қазбалардың кенорны 25460 1
Сақтандыру 254600 10
Атмосфералық ауа 560120 22
Мемлекеттің қазіргі шаруашылық өмірінде қорларды рационалды қолдану үшін кешенді
Қазақстанның мұнай және газ кен орындарын игеруде әр бір
Мұнайды өндіру мен өңдеу барысындағы табиғатты қорғауға бағытталған таза
Мұнай-газ кешендерінің экономика-экологиялық және технологиялық талаптарына сай келесідей қосымша
Қазіргі кезде табиғи қорлар үшін төленетін төлем ақылар Қазақстан
Белгілі аймақтағы кәсіпорынның зиянды заттарды шығаруына байланысты белгілі уақытта
т
P=∑Зt/∑МПt (8)
Мұндағы Зt – жоспардың айналымына Т дейінгі t –
J – кәсіпорынмен t жылында келтірілген жылдық ластаушы заттардың
x
МПjt=∑KimПijt
t=1
Мұндағы Кi – келтіру коэфициенті, i-ші ластаушы затына қаупті
Ki=ПОКj
Мұнда mПijt – i-ші ластаушы заттың шығару лимиті t-жылындағы
t-жылындағы j-ші кәсіпорынның ластаушы заттарды шығаруын көбейткені үшін көрсетілген
Пji=P*MПjt
t-жылындағы j-ші кәсіпорынның ластаушы заттарды шығаруын көбейткені үшін көрсетілген
Пjt=P*Kp*∆m
мұндағы Kp – төлемдерді қысқа мерзімде алу, мұнда тазартуға
Мұндағы П – коэфициент болып табылады, және де ол
П=Mфjt/MПjt
Шығару көлемінің ұлғаюына байланысты лимитті мына формула бойынша есептейміз:
∆m=Mфij-MПij
Ластаушы заттарды шығаруына байланысты кәсіпорынның жалпы сомасы нормативтік және
Демек, экономикалық-мекемелік басқару әдісін есепке алсақ және экология cферасын
Табиғатты қорғау мақсатында шығындарды үнемдеу, қоршаған ортаның бұзылуына әкеп
3.2 Қазақстанда мұнай-газ саласының табиғатты қорғау қызметінің экономикалық механизмі
Табиғатты қорғау жүйесін тиімді жүргізу экономикалық механизмге тікелей байланысты.
салық саясаты;
демеуқаржы және жеңілдік несиені;
табиғатты қорғау міндетіндегі тездетілген амортизациялық қорларды;
ластаушы құқықты сату;
айыптарды;
ластау және қалдықтарды орналастыру үшін төлемдерді.
Табиғатты қорғау қызметіндегі экономикалық ынталандырудың маңызы – табиғатты қорғауды
еңбекақы;
сыйлықтар;
материалдық жауапкершілік шаралары;
кәсіпорындар не салалар деңгейінде – баға, табыс, материалдық ынталандыру
Қоршаған ортаны қорғаудағы ынталандырудың жүйесінде баға құрылымы айрықша орын
Қоршаған ортаның ластануынан келіп түсетін экономикалық зиян кешенді көлем
У=У1+У2+У3+У4
Мұндағы У – МНП объектісінен бас тартқандағы халық шаруашылығының
Барлық сәйкес келетін зиянды заттарды анықтау мұнайды бөлу және
Ұсынылып отырған әдістеменің көрсеткіштері бойынша бұл әдістеме мұнай құбыры
Берілген әдістемені практикада мұнай компанияларының табиғатты қорғау іс-шараларын жүргізу
Тәуелсіздік алғаннан кейін және Қазақстан Республикасының нарық жағдайына көшкендігінен
Экология-экономикалық механизм мұнай-газ саласындағы келесі негізгі, басты элементтерден тұратынын
мұнай және мұнай өнімдерінің нарықтық бағасының жүйесі;
мұнай-газ қорлары мен одан өзге заттардың әлеуметтік-экология-экономикалық бағасы;
мұнай-газ қорларын рационалды қолдану іс-шараларын қаржыландыру;
мұнай-газ қорларын игеру кезіндегі экологиялық жағдай мен қоршаған ортаны
арнайы табиғатты қорғау мақсатында қорлар құру;
ішкі мұнайға және алғашқы өңделген өніміне салық салу;
минералды шикізат қорларын арнайы экономикалық жағынан тиімді қолдану шаралары.
Барлық аталған іс-шаралар аймақтық, республикалық басқару органдарының ат салысуымен
Мұнай-газ ресурстарының экология-экономикалық басқару механизмінің артықшылығы болып, рационалды жағдай
Индустриялық-иновациялық саясатты жүзеге асыру жағдайларында
Дамыған елдердің экологиялық стратегиясы БҰҰ-ның «Шекарадан тыс компаниялар қызметінің
Шекарадан тыс компаниялардың ашық айтылған мейлінше агрессиялық
Қазақстан Республикасындағы қоршаған ортаның жай-күйі қанағаттанғысыз болып қалып
Елде ескірген технологиясы бар өндірістің болуы былай
Экономика мен экологияның өзара мүдделерін барынша жақындату үшін:
Жобаның қаншалықты техникалық (отандың және шетелдік жобаларға
Барлық экономикалық шығындарды ескере отырып мемлекет пен инвестор
Осы инвестициялық жобаны жүзеге асырудан экологиялық зардаптарды
Экономикалық проблемаларды шешуді барынша есепке алатын жоба
Сурет 2 – 1995-2004 жылдары ҚР шет елдердің тікелей
инвестицияларының сала бойынша келіп түсуі
Еліміздің инвестициялық саясаты ірі салымдарды қаржыландыру үшін жағдайлар жасауға,
Қазақстан тәуелсіздікке қол жеткізген күннен бастап экономикалық жағдайды тұрақтандыру,
Еліміздің инвестициялық саясаты ірі салымдарын қаржыландыру үшін жағдайлар жасауға
Жеке инвесторлар мемлекеттік инвесторларға қарағанда коммерциялық табысты көбейтуге өте
Қазақстан үкіметі 1998 жылы 2004-2006 жылдарға арналған мемлекеттік инвестициялық
Соңғы жылдары мемлекетте шетел инвестицияларымен (қаржыларымен) жұмыс істейтін кәсіпорындар
Қоршаған ортаны қорғау әр саланың маңызды міндеттерінің бірінен саналады.
Табиғатты қорғау – бұл табиғаттың өзіндік жағдайын сақтау немесе
Табиғатты қорғауға байланысты қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың, ережелердің
ТШО-ның қршаған ортаға әсер ету дәрежесі
Табиғи ресурстарды пайдалану кезінде қоршаған ортаны қорғауды ұмытпау керек.
Сурет 3 – ТШО-ның мұнай өндіру көлемінің өсімі (млн.тонна)
Қазақстан экономикасындағы маңызы бойынша ТШО стратегиялық кәсіпорындардың бірі болып
Мемлекет бюджетіне ТШО-дан түсетін кіріс барлық кірістердің елеулі бөлігін
Қазақстан Республикасының нормативтік құжаттары бойынша белгілі- бір
Мониторинг үшін оның бағдарламасы жасалды, ол
Теңіздегі өндірістік қызметтің, сондай-ақ дүние жүзіндегі мұнай
ТШО-ның Бас директоры Том Уинтертонның көрсетуі бойынша 2000
Ластағыш заттардың (күкіртсутегін, меркаптанды, күкірт диоксидтерін қоса алғанда)
ТШО өнімдерінің негізгі түрі – тұрақтандырылған мұнай. Көмірсутек шикізатының
2000 жылға дейін (тиісті жаңа нысандар іске қосылғанша) ТШО
Шикі мұнайды күкіртсутектен тазарту барысында ТШО ілеспе өнім –
Арнайы қаптармен қапталған қабыршақ күкірт тұтынуға жетізу үшін арнайы
2004 жылы қараша айында қазақстандық-канадалық бірлескен жоба – тәулігіне
Ал ТШО-ның жаңа жобалары мен технологияларына келетін болсақ, кәсіпорын
Газ айдау жобасы (ГАЖ). ТШО қазіргі уақытта бастапқы өндіріс
Өндірісті жетілдіруге жұмсалған ірі қаражат және жаңа нысандар мен
Сонымен қатар бұл кәсіпорын жыл сайын тікелей немесе жанама
2000 жылы ТШО осы мақсатқа $234 миллион қаржы жұмсады.
Экологиялық жобаларға бөлінетін осындай инвестициялар 2007 жылдың бюджетіне
ҚОРЫТЫНДЫ
Астанада 9 ақпаннан 12 ақпанға дейін 2006 жылы
Қазіргі кезде Қазақстан Каспий шельфінде операцияларын жүргізуді кеңейтуде. Осыған
Семинар барысында барлау, қазу және өндіру кезінде қоршаған ортаның
Осындай семинарлардың өтуі қазақстандық мамандарға халықаралық тәжірибемен танысып қана
Каспий аймағының отын-энергетиканы игеру дәрежесі біріншіден шикізат қорларын шаруашылықтарға
Каспий аймағындағы мемлекеттердің бірігіп қатынас жасауының дамуы сол аймақтың
Аймақтық мәселелердің маңыздылығынан келіп шығып, тек қана Қазақстан үшін
Соған байланысты шешілетін мәселер өте көп: пайдалы қазба байлықтарды
«Экология» деген ұғымның мән-мағынасы өте зор. Ол құбылыстың табиғи
Қысқасы, Қазақстан жерінің кең байтақ даласын, табиғатын аялау, күту,
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
«Научно-техническое развитие нефтегазового комплекса» Т.П. Сериков, С.М. Ахметова –
«Нефть и газ» №4. Казахстанкий институт нефти и газа
Закон «Об охране атмосферного воздуха», проект закона, июль 2001
Практические методы защиты окружающей среды при разработке нефтяных и
Эколого-экономическое управление охраной окружающей среды, Москва Недра 2003 г.
«Нефтегазовый комплекс Казахстана: проблемы развития и эффективного функционирования» О.И.
«Научно-техническое развитие нефтегазового комплекса» К.А. Бисенова, Г.Б. Боканова –
«Тенгиз – море нефти, море проблем» Н.К. Надиров –
Нефтяное законодательство РК К.С. Мауленов – Алматы 2002 г.
Единые правила охраны недр при разработке твердых полезных ископаемых,
«Высоковязкие нефти и природыне битумы» Н.К. Надиров – Алматы
5