ЖОСПАР
КІРІСПЕ 3
1. НЕСИЕ ЖҮЙЕСІНІҢ МӘНІ МЕН ҚЫЗМЕТТЕРІ ЖӘНЕ
1.1 Несиенің мәні және оның құрылымдары мен
1.2. Несиенің функциялары және оның түрлері мен формалары.
1.3. Несиенің қызметтері және қарыз процентінің түсінігі 18
2 ҚАЗАҚСТАН БАНКТЕРІНІҢ НЕСИЕ БЕРУ МЕРЗIМДЕРI 20
2.1 Қазақстан банктерінің несие беру қабілеттіліктері 20
2.2 Коммерциялық Банктiң несие қатынастары 22
2.3 Қысқа мерзiмдi несиенiң берiлуi 29
ҚОРЫТЫНДЫ 33
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 34
КІРІСПЕ
Несие нарығы қаржы нарығының ең тез дамитын бөлігінің
Банктердің қаржылық жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз ету жалпы экономика
Сонымен қатар несиелік тәуекелділікті реттеудегі мемлекеттің де рөлі
Жалпы Қазақстан Ұлттық Банкінің мемлекеттік ақша-несие саясатын анықтайтын
Қазақстан Ұлттық Банкі өзі жүргізетін операцяиялар бойынша ресми
Қазақстан Ұлттық Банкінің пайыз саясатының басты мақсаты —
Ұлттық Банк мүдделендіру мөлшерін реттеу арқылы Республикамыздағы ақша
Орталық Банктің пайыз мөлшерлемесін өзөгертуі экономикаға әр уақытта
Қазақстанда ақша-несие саясатының қазіргі деңгейдегі тиімділігі Орталық Банктің
Ұлттық Банк заң актілері Қазақстан Республикасы Президентінің
Ақша-енсие саясаты қаржы нарығының тұрақтылығын сақтауға, сақтандыру нарығының,
Жалпы еліміздегі несие нарығының жағдайына тоқтала кететін болсақ:
Несиелер нарығында валютаның түрлері бойынша да, мерзімдері бойынша
Несиелер бойынша қойылымдардың динамикасы әртүрлі бағыттағы сипаттқа ие
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің басқарушылығымен Қазақстан Республикасының Ұлттық
1. НЕСИЕ ЖҮЙЕСІНІҢ МӘНІ МЕН ҚЫЗМЕТТЕРІ ЖӘНЕ
1.1 Несиенің мәні және оның құрылымдары мен
Несие – нарықтық экеономиканың тірегі ретінде экономикалық дамудың
Несиенің пайда болуын өнімдерді өндіру сферасынан емес, олардың
Құн қозғалысы – бұл несиенің қозғалысының негізін білдіреді.
Несие айырбас сатысында пайда бола отырып, қарыз мәмлесінің
Несиелік қатынастардың пайда болатын экономикалық негізіне капитал айналымын
Көбіне несиені ақша ретінде түсінеді. Бір жағынан қарағанда,
Несие – бұл пайыз төлеп қайтару шартында уақытша
Несие ақшалай капиталдың ссудалық капиталға өтуін қамтамыз ете
Несие – бұл банктің қаражат көзі ретінде
Экономикалық категория ретінде, несие – бұл кәсіпорындар, ұйымдар
Зерттеу заты сияқты, несие құрылымы бір – бірімен
Қарыз беруші – қарызды беретін несиелік қатынастың бір
Қарыз беруші – бұл уақытша пайдалануға қарыз беруші
Қарыз алушы – бұл несиені алушы және оны
Қарыз беруші және қарыз алушымен несиенің құрылымының элементіне
Несиенің берілу процесі – бұл қоғамдағы экономикалық өзара
Несиенің мақсаттылығы;
Несиенің мерзімділігі немесе қайтарылымдығы;
Несиенің ақылылығы;
Несиенің қамтамасыз етілуі;
Несиенің сый ақылылығы;
Несиенің соңғы қағидасы, шетелдік банктік тәжірибеде бірінші классты
Несиенің мақсаты несиелеудің басты қағидасы ретінде,
Несиенің мерзімділігі – бұл белгіліэкономикалық категория ретіндегі мәніне
Несиенің қайтарымдылығы – бұны экономикалық категория ретінде, басқа
Несиенің мерзімділігі – несиенің тек қана қайтарылып қоймай,
Несиенің мерзімділігі ссуданың берілу жағдайын сипаттайтын басты көрсеткіш.
Несиенің ақылылығы – бұл қарыз берушінің қарыз алушыға
Несиені экономикалық категория ретінде қарыз мәмлесі негізінде
Қарыз мәмлесі несиені экономикалық категория ретінде өз бетінше
Әртүрлі шаруашылық жүйесінде кездесетін мәмле типтерің формальды (типтерінің)
Несие шаруашылық жүйелерінің ауысуына жағдай жасай отырып, өзі
Несие түсінігі келесі түрде белгіленеді: Бақыланылатын халық шаруашылығы
Жалпы несиенің мәнін ашу – бұл несиенің
Несиенің құрылымы белгілі бір мәнге айналған және несиелік
Кредитор – несиелік мәмленің қарызды ұсынушы жағы.
Қарыз беру үшін кредитордың қарамағында белгілі бір қаражаттар
Кредитор ретінде басқа шаруашылық иесіне белгілі бір
Қарыз алушы – несиелік қатынастың, несиені алушы және
Қазіргі уақытта банктерден басқа шаруашылық ұйымдары және мемлекеттің
Кредитор және қарыз алушы несиелік қатынас жасай отырып,
Кредитор анағұрлым жоғары қарыз пайызына мүдделі болса, қарыз
Сондай-ақ, несиелік қатынастар құрылымының элемнеті, яғни кредитордан қарыз
Қарызға берілген құнның өте маңызды жағы, оның авансылау
1.2. Несиенің функциялары және оның түрлері мен формалары.
Жалпы «функция» сөзі латынша «functio» «атқару», «жүзеге асыру»
Экономикалық теорияда функция деп құндық категориялары мәнінің көрінісі
Несиенің функцияларын қарастыру үшін келесідей ғылыми амалдарды қарастырамыз.
Бұл функцияның жеке категорияға немесе қарыз алушыға емес,
Мұнан басқа, функция несиенің барлық формаларымен түрлерінің ерекше
Несинің категориясында оның келесі функциялары бөлініп шығарылады: қайта
Кредитор мен қарыз алушы арасында несиелік қатынас айырбас
Қайта бөлу функциясы қандай белгілер бойынша жүретініне байланысты
Егер кредитор бір шаруашылық субтектісінің уақытша бос ақшалай
Несиенің қайта бөлу функциясының төменде берілгендей ерекшеліктері бар:
Біріншіден, несиенің көмегімен тек материалдық игіліктердің, өндіріс құрал
Екіншіден, несиенің қайта бөлу функциясы құнның жалпы
Үшіншіден, қайта бөлу функциясының мәнділігі уақытша босаған құнды
Төртіншіден, несиенің көмегімен уақытша босаған құнның берілуі нарықтық
Несиенің тағы бір функциясы ретінде нақты ақшалардың орнын
Несие экономиаклық категория ретінде формаларға ие. Форма әр
Экономикалық әдебиеттерде, әдетте, несиенің екі формасы қарастырады: коммерциялық
Коммерциялық несие – бұл жеткізушінің сатып алушығаұсынған тауары
Әртүрлі тауарларды өндіру және өткізу бірдей емес, уақыт
Біріншіден, ол жұмыс істеп тұрған капиталистердіңрезервтік капталдарының мөлшерімен
Монополияға дейінгі капитализм кезеңінде коммерциялық несие өндіріс пайызының
Қазіргі уақытта фирмалар өз өнімдерін өткізудің бұл формасын
Коммерциялық несие Жапония және Францияда кең таралған түрі
Коммерциялық несиенің сақталуының негізгі себептерінің бірі – тауарлардың
Коммерциялық несиенің ерекшелігі мынада: қарыз келісім – аясы
Несиенің бұл формасын таңдаудың басқа факторы бәсекелестік кезінде
Соңғы он жылда несиенің екі формасының арасындағы өзара
Коммерциялық несиенің артықшылықтарымен қатар кемшіліктері де бар. Уақыт
Банктік несие – бұл банктердің арнайы несие –
Банктік несие сферасы коммерциялық несие сферасына қарағанда несиені
Банктік және коммерциялық несиенің динамикасы әртүрлі. Коммерциялық несиенің
Банктік несие әмбебап болып келеді, өйткені банк арқылы
Банктік несие өзінің маңызды ерекшеліктері сақтай отырып, едәуір
Несиелік мүмкіндіктер ғана емес, сонымен қатар берілген қарыздардың
Банктің белгілі бір шекте капитал шығару және оны
Тұтыну несиесі – бұл тұрғындарға тұтыну тауарларын сатыпалу
Тұтыну несиесінің мақсаты – клиенттерді жоғалтпай сақтап қалу
Дербес несиелер – бұл жеке тұлғаларға ақшалай формада
Дербес несиелер тұтыну тауарларын сатып алу мен белгілі
Дамыған елдерде тұтыну несиесінің маңызы өте жоғары. Ол
Ипотекалық несие – жылжымайтын мүліктерді: жерді, тұрғын үй
Мемлекеттік несие – азаматтарға және заңды тұлғаларға қатысты
Халықаралық несие – валюталық жеке тауарлық ресурстарды қайтарымдылық
Несиенің түрлері – бұл белгілі бір түрдегі экономикалық
Түрдің формадан айырмашылығы – диалектикасы категориясы болып табылмайды,
Осыған байланысты несие түрлері төмендегідей жіктеледі:
1) мерзімдері бойынша
а) қысқа мерзімді ( 1 жылға дейін);
ә) орта мерзімді (1 жылдан 3-5 жылға дейін);
б) ұзақ мерзімді (3-5 жылдан жоғары) ;
2) несиелеу обьектілері бойынша: а) негізгі қорларға
ә) айналым қорларына берілетін несие;
3) несиелеу әдістері бойынша: а) қалдық бойынша несиелеу;
ә) айналым бойынша несиелеу;
б) айналым бойынша сауда және жабдықтаушы - өткізуші
1) несиелеу обьектісі бойынша тауарлы және қаржылық несиелер;
2) экономикалық мазмұны бойынша: сыртқы сауда операцияларымен байланысты
3) несие субьектілері бойынша: жеке, үкіметтік және халықаралық
4) мерзімдері бойынша: қысқа мерзімді, орта мерзімді,
Шетелдік әдебиетте несиенің категориялары бойынша келесі жіктеулері кездеседі:
а) қарыз алушының типі бойынша:
1) тұтыну;
2) бөлшек / көтерме;
3) ауылшарушылығы;
4) коммерциялық / өнеркәсіптік
5) қозғалмайтын мүлік;
6) энергия;
7) үкімет – ( жергілікті үкімет, штаттар, ұлттық)
ә) мақсаты бойынша:
1) тұтыну;
2) айналым капиталы,
3) құрылғылар;
4) ғимараттар;
5) жобалар;
6) лизингтік қаржыландыру;
б) өтелу кестесі бойынша:
1) бірдей төлемдермен (мысалы – тұтыну несиесі үшін
2) кезеңдік төлемдермен ( тоқсан сайын, жарты жыл
3) бір рет төлемді ( қысқа, ұзақ және
г) қамтамасыз етілуі бойынша:
1) кепілмен қамтамасыз етілген;
2) қамтамасыз етілмеген;
3) кепілдендірілген;
4) басқа да қамтамасыз етулер;
Несиенің келесі бір формасы – лизинг болып табылады.
Лизинг – бұл несиенің ақшалай емес формасы. Бұнда
Факторинг – бөтеннің қарызын сатып алу немесе сенімхат
Фарфейтинг – қарызды банкке сатумен байланысты ұзақ мерзімді
1.3. Несиенің қызметтері және қарыз процентінің түсінігі
Несиенің экономикадағы орны мен ролі, оның атқаратын қызметтерімен
Қайта бөлу;
Айналыс шығындарын үнемдеу;
Айналыстағы нақты ақшалардың орнын алмастыру;
Капиталдың шоғырлануын жеделдету.
Ғылыми – техникалық прогрессті жеделдету.
Несиенің қайта бөлу қызметі, кез келген елдің ұлттық
Несиенің айналыс шығымдарын үнемдеу қызметінің іс жүзінде асуы
Несиенің айналыстағы нақты ақшалардың орнын уақытша алмастыру. Қазіргі
Капиталдың шоғырлану процесіндегі қызметі экономиканың тұрақты дамуына жағдай
Несиенің ғылыми техникалық прогрессті жеделдету қызметі ғылыми –
Қарыз проценті.
Несие мәмлесінің маңызды элементіне ссуда проценті жатады.
Процент, несие тәрізді, белгілі бір жағдайда пайда болған.
Сонымен бірге, процент несиенің міндетті атрибуты деуге болмайды.
Процент мөлшерлемесінің жүйесінің барлығына орталық банктің есептік мөлшерлемесі,
Нарықтық экономиканың өтпелі кезеңінде ссуда кезеңі елеулі жоғары
Қарыз процентінің дәрежесі несиелік келісімдердің аса маңызды элементін
Банк проценті коммерциялық әрекетті ынталандыру үшін қолданылатын несиенің
2 ҚАЗАҚСТАН БАНКТЕРІНІҢ НЕСИЕ БЕРУ МЕРЗIМДЕРI
2.1 Қазақстан банктерінің несие беру қабілеттіліктері
Қажет болған жағдайда Қазақстандық банктердің бәрі кредит береді.
«Тұран Әлем Банкі» - несие саласы 75 мың
Кредит уақыты тенгемен берілген несие 3 айдан 36
Пайыздық ставкасы тенгемен берілген несиеге 20 процент,
«Халық банкі» - кредит саласы қарыз алушының өтей
«АТФ Банкі» - несие берудің ең көп мөлшері
«Альянс Банкі»- несеиег беретін ең кіші соммасы 70
«Темір Банкі»- несие саласы несие алушының төлей алатын
«Техака Банкі» - қарыз беретін сомасы 30 –дан
«Нұр Банкі» - 3000 мың АҚш долларына дейін
Сонымен қорытындылай келсек, несиелік саясат банктің несиелік жұмысын
Кең мағынасында несиелік саясатты несие беруші банкпен қарыз
Тар мағынасында несиелік саясат – бұл несиелік
Банк несиесі – құқық нормасына қаржылық қатынастар., жеке
2-сызба Банк несиелерінің типтік классификациясы
.
Экономикамыздағы банктердің несиелендіру шараларының ең көбі сауда -
2.2 Коммерциялық Банктiң несие қатынастары
Несиенің еліміздегі тарап келе жатқан түрі –
- несие берудiң басқаға қарағанда, қаупi төмен, өйткенi
- бұл несиелер ұзақ мерзімге берілетін
- ипотекалық несиелендіру банкті үздіксіз клиентурамен
Сонымен қатар ипотекалық несиелендірудің бірқатар кемшіліктері де бар:
- ипотекалық несие берудің үзақ мерзімдік сипаты банк
Жеке адамдарға көбінесе түтынушылық және дербес түрде несие
Мысалы, көлік алуға, сол көлікпен қамтамасыз етіліп несие
Дербес несиелер қайталанатын жаңартпалы несие түрінде, не болмаса
Ауыл шаруашылық несиелеріне қажеттілік науқандық сипатқа ие, өйткені
Бағалы қағаздар алуға арналған несиелер де беріледі. Мұндай
Коммерциялық банктердің несиелері банк мекемелерінің арасындағы несие ресурстарының
Банкаралық несиелер рыногы банктердің қажеттілігіне қарай қызмет етеді,
Банктік емес қаржы мекемелеріне берілетін несиелер. Банктік емес
Үкімет органдарына берілетін несиелер олардың уақытша қажеттілігіне арналып
Шетелдік үкімет органдарын несиелендірудің көбі дамыған мемлекеттерде өткізіледі.
Жоғарыда айтылған банк несиелерінің он түрінен біздің республикамызда
Бағалы қағаздарға арналған несилендіру бағалы қағаздардың қайталам рыногында
Мемлекетіміздегі әр түрлі несиелердің даму қарқынын қарастыру барысында
Бүгінгі тәжірибеде «ТұранӘлем» банкі көлік алуға несиелер ұсынады,
«ЦентрКредит» банкінде "несие алуға құқығы бар депозит" қызмет
Индустриясы дамыған батыс мемлекеттерінде клиенттерді несиелендірудің ең маңызды
Банк ғылыми негізделген жаңа формалар мен несиелеу әдістерін
Маркетинг жаңа клиенттерді тартуға ықпал ететін шарттарды қамтамасыз
Осы бағытта банктің ұйымдастыру құрылымын қайта құру және
Қазіргі банктер өзінің несиелік стратегиясын қазіргі және
Банктің несие стратегиясы банк қызметтеріне деген нарық сұранысын
Банк нарық сыйымдылығын анықтай отырып, банк қызметтерімен толық
Банк тактикасы банк қызметтеріндегі күнделікті қолданылатын тәсіл мен
Несие саясаты несие қызметінің негізгі бағытын анықтайды. Оларды
- несие қызметін үйымдастыру;
- несие қоржынын басқару; несиелендіруді
- құзырлы өкілеттіліктерді бөлу принциптері;
- несиелерді таңдаудың жалпы критерийлері;
- жеке бағытта несиелеу бойынша
- несиелер мен ағымдағы жұмыс жүргізу принциптері
- несие бойынша шығындардан қорғану
Осылайша, қабылданған шешімдердің іске асу нәтижесі болып барлық
Банктің ұйымдастыру құрылымы келесі түрде қалыптасуы мүмкін:
- банктің пирамидалық құрылымы;
- банктің географиялық құрылымы;
- банктің қызмет ету құрылымы;
- профит-орталық жүйесі;
- банк холдингі.
Банкті ұйымдастырудың пирамидалық құрылымы несие қызметінің іс-әрекетін координациялау
Банктің географиялық құрылымы банктің ұйымдастырылуына тән, мұнда вице-президенттің
Банктің қызмет ету құрылымы жүзеге асырылатын операциялар түрлері
Профит-орталықтар жүйесі қызметі бір қала көлемінен тыс іс-әрекет
Банк холдингі өнеркәсіптік және банк капиталының бірігуі негізінде
Банк құрылымдарын балама ұйымдастырудың негізінде стратегия мен қаржы
Банктің несиелендіру саясаты несиелендіру механизмінен көрінеді, бұл процесс
2.3 Қысқа мерзiмдi несиенiң берiлуi
3-сызба
Несие алуға арыз, техника-экономикалық негізделуі (бизнес-жоспар)
Төлем қабілеттілігін талдау
Несие беру комитетінің жобаны қарастыруы
Несие беру туралы шешімнің қабылдануы
Несие келісім-шартын жасау
Несие беру
Несие бойынша қызмет көрсету
Қарыз бен пайыздардың уақтылы төленуі
Берешек төлеудің жаңа реті
Әр банк өзінің несие беру саясатын әр түрлі
Несие беру процесіндегі ең алғашқы қадам қарыз алушының
Несие беру процесінің екінші қадамы бизнес-жобаның мүқият сарапталуы
1996-2000 жылдардың қаңтар айында тұрақты өсіп, 2001 жылдың
96 96 97
1 қысқа мерзімді
4 - сурет . Қысқа және орта, ұзақ
Экономикаға берілген қысқа және орта, үзақ мерзімді несиелерді
Млн. теңге
96 96
1 Заңды тұлғалар
5- сурет . Заңды және жеке тұлғаларға берілген
*4-кесте негізінде әзірлеңді.
Банктік емес
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстан несиелік жүйесін құру үш кезеңнен өтті, бүгінгі
Несие ресурстарын пайдалану мен бақылау механизмінің дұрыс жұмыс
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Сейтқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер. -Алматы: Экономика, 2001.-466
Әкімбеков С.Ә., Баймұхаметова А.С., Жанайдаров У.А. Экономикалық теория.
Әубәкіров Я., Нәрібаев К., Есқалиев М., Жатқанбаев Е.,
Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие. –Алматы: ИздатМаркет,
Әубәкіров Я.Ә., Байжұмаев Б.Б., Жақыпова Ф.Н., Тәбеев Т.П.
Мақыш С.Б. Банк ісі. –Алматы: Қазақ Университеті, 2004.-241
Көшенова Б.А. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары. –Алматы:
Мамыров Н.Қ., Тілеужанова М.Ә. Макроэкономика. –Алматы: Экономика, 2003.-432
Нұрсейтова Р. Перспективы развития страхования экспортных кредитов и
Мақыш С.Б. Жобалық несиелеудің ерекшеліктері. Вестник КазНУ.-2004. №6.
Нурсейт Н. Расширение банковского кредитования. Аль-Пари-2002. №6. 60-65
Нурсейт Н. Кредитование малого и среднего предпринимательства. РЦБК.-2005.
Нурсейт Н. Об одобрении годового отчета Национального банка
Бекмұхаметова А.Б. Денежно кредитное и валютное регулирование экономики
Сейтбеков А. Виды и типы кредитов в банковском
Бохаев Д.Т. Коммерциялық банктердің несие ресурстарын құрудағы депозиттер.
Журнал. Экономическое образование.-НБК. №2. 2002, -50 бет.
Годовой отчет НБРК за 2001г.
Рамазанов Н. Кредитные риски //Деловая неделя// от 22.03.02г.-12-13
Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Учебник.-Алматы: экономика, 2001.
Основных направлениях денежно-кредитной политики на 2005-2007 годы и
Национальный банк Республики Казахстана Пресс-Релиз №007 от 2
Қазахстанда ипотекалық кредиттеу жүйесін ендіру бағдарламасы және оны
Серикбаев Ж.Д. Совершенствовение механизма денежно-кредитного регулирования экономики Казахстана.
Қазақстанның нарықтық экономикалық қаржы-несиелік проблемалары. –Алматы: ҚазҰУ 2002ж.
2
Керi қайтару
Резервтi құрастыру
Қарыз бен пайыздардың уақытылы төленуiне кедергi жасайтыескерiлмеген жағдайлар
Қосымша келiсiм – шарт
Қарыз алушының банкрот болуы
Банк шығынын өтеуi
Коммерциялық банктерге берілетін ссудалар
Сауда өндіріс мекемелеріне берілетін ссуда
Үкімет органдарына берілетін ссуда
Жеке адамдарға берілетін ссуда
Жылжымайтын мүлікпен кепілденген ссудалар
Ауыл шаруашылығына берілетін ссудалар
Шетел үкіметітірінің органдарына берілетін ссудалар
Банктердің беретін ссудаларының типтері
Шетел банктеріне берілетін ссудалар
Бағалы қағаздарға берілетін ссуда
Банктік емес қаржылық мекемелерге берілетін ссудалар