Ақшаның дамуы және нарықтағы маңыздылығы
Жоспар
Кiрiспе.................................................................................................................3
Аќшаныњ даму эволюциясы, ќызметi, нарыќтаѓы рµлi…………….6
Аќшаныњ даму кезењдерi, ќызметтерi жєне экономикалыќ маѓынасы........................................................................................6
Аќша -µтiмдi актив ретiнде жєне оныњ нарыќтыѓ экономикадаѓы
Ақша - тауардың жалпы
Аќша нарыѓындаѓы ±сыныс жєне с±раныс........................................16
Аќшаѓа с±раныс жєне оныњ негiзгi мотивтерi.........................16
Ақша қаржы жаңалығы...............................................................22
¤тiмдiлiктi тањдау теориясы жєне аќша нарыѓындаѓы тепе-тењдiк............................................................................................24
Ќорытынды........................................................................................................27 Пайдаланѓан єдебиеттер тiзiмi........................................................................30
Кiрiспе
Аќша – б±л тарихи даму ‰рдiсi барысында ќалыптасќан
Аќша тауардан дами отырып тауар болып ќала бердi,
Ақша - ол ерекше тауар, қоғамдағы эквивалент қызметiн
…бiр кәсiпкер өзiнiң жұмысында үнемi ақша бiрлiгiмен
Аќшаныњ ќажеттiлiгi туралы єр уаќытта єр т‰рлi
Ал, XVI ѓасырдыњ бас кезiнде (1516 ж.(
Сондай-аќ, XIX ѓасырда утопист-социалистер Прудон, Оуэн, Грейт жєне
Сµйтiп, рационалистiк концепцияны жаќтаушылар тобы – аќша адамдар
Ал, эволюциялыќ концепцияны (µрiстеу, бiрте-бiрте даму кµзќарасын( жаќтаушылар
Алѓашќы болып аќшаныњ тауарлы жаратылысын дєлелдеп, аќша теориясыныњ
Аќша айналыс ќ±ралы ќызметiн атќаратын болѓандыќтан, айналыс ќажеттiлiгi
Ал, ќазiргi кездегi нарыќтыќ экономикада аќшаныњ мањызы µте
АЌШАНЫЊ ДАМУ ЭВОЛЮЦИЯСЫ, ЌЫЗМЕТТЕРI
Аќшаныњ даму кезењдерi, ќызметтерi жєне экономикалыќ маѓынасы
Аќша – ежелгi заманнан пайда болѓан ерекше тауар
Єрбiр ерекше тауар мiндеттi т‰рде т±тыну ќ±ны ретiнде
Тауар µндiрiсiнiњ µсуiне байланысты неѓ±рлым жиi айырбасталатын тауар
Кейiн келе, жалпы эквивалент ретiнде – металл аќшалар
Кейiннен металдардыњ арасында басты рµл алтын мен к‰мiске
Сµйтiп, монеталардыњ пайда болуы – аќшаныњ ќ±рылуындаѓы соњѓы
Аќшаныњ т‰пкiлiктi маѓынасын ±ѓыну ‰шiн, алдымен оныњ атќаратын
Аќша – ќ±н µлшемi ретiнде. Ќ±нды µлшеу
Аќша – ќ±н µлшемi ќызметiн идеалды, оймен
Сонымен, ќ±н µлшеу ќызметi – жалпы эквивалент ретiндегi
Айналыс ќ±ралы. Б±л тауар айналысындаѓы аќшаныњ атќаратын екiншi
Бiрiншiден, Т-А – процесi µнiм µндiрушiнiњ µнiмдi µндiруге
Екiншiден, бiр нарыќта тауарды сатып алып, басќа бiр
‡шiншiден, тауарды аќшаѓа айналдырып (Т-А(, ќажет тауарды сатып
Аќша айналыс ќ±ралы ќызметiн атќаратын болѓандыќтан, айналыс ќажеттiлiгi
Тµлем ќ±ралы. Тауар айналысы дамыѓан сайын тауарды
Аќшаныњ тµлем ќ±ралы ќызметi тек тауар айналысын
Дамыѓан нарыќ жаѓдайында iрi сауда келiсiмдерiнде аќша кµбiне
Сµйтiп, аќшаныњ тµлем ќ±ралы ќызметi несие ќатынастары мен
Ќорлану жєне ќазына жинау ќ±ралы. Аќшаныњ айналыс жєне
Тауар айналымыныњ ‰зiлiссiз бiрќалыпта ж‰руi ‰шiн ќажеттi
Ќазiргi жаѓдайда, ќазына жинау ќызметi айналыстаѓы аќша массасын
Ќорыта айтќанда, аќшаныњ ќор жинау жєне байлыќ ќ±ру
Д‰ниеж‰зiлiк аќша. Халыќаралыќ ењбек бµлiнiсiнiњ дамуы, шаруашылыќ байланыстардыњ
Кейбiр елдердiњ ±лттыќ аќша белгiлерiнiiњ д‰ниеж‰зiлiк аќша ретiнде
Бiрiншiден, б±л елдердiњ д‰ниеж‰зiлiк сауда мен несие ќатынастарында
Екiншiден, б±л елдердiњ басќа елдерге айтарлыќтай несие беруге
Бiр сµзбен айтќанда, экономикасы дамыѓан жєне єлемдiк нарыќтаѓы
Жоѓарыда айтып µткендей, аќша – б±л тарихи дамыѓан
Ал, ќазiргi жаѓдайдаѓы нарыќтыќ экономикада аќшаныњ мањызы зор.
Сондыќтан да, аќша – нарыќтыќ экономикада аќша-несиелiк реттеуде
Аќша - µтiмдi актив ретiнде жєне оныњ нарыќтыќ
экономикадаѓы рµлi
Аќша – б±л тµлем ќ±ралын атќаратын активтер болып
¤тiмдi т‰сiнiгi – аќша категориясын аныќтау ‰шiн мањызды.
Фирмалар, ‰й шаруашылыѓы немесе мемлекет иелiгiндегi кез-келген м‰лiктi
Бiрiншiсi, аќша – жаратылысынан айналыс ќ±ралы болып табылатындыќтан,
Екiншiсi, актив ретiндегi ајшаныњ б±л ерекшелiгi –
Актив µтiмдiлiк ќасиетiне ие болады, егер ол тµлем
¤неркісiбi µркендеген мемлекеттерде аќша жиыны ќ±рамын аныќтау ‰шiн
М1 – айналыстаѓы ќолма-ќол аќша (банкноталар, тиындар, ал
М2 – М1 + мерзiмдi 4 жылѓа дейiнгi
М3 - М2 + арнаулы несие мекемелерiндегi
L – М3 + iрi коммерциялыќ банктердiњ депозиттiк
Ќорыта айтќанда, єрбiр аќша агрегаты µзiнен алдыњѓылардыњ барлыќ
Аќшаѓа нарыќтыќ экономикада µте мањызды ‰лесi тиедi. Оныњ
Бiрiншiден, аќша – экономикалыќ ж‰йеде тауар
Екiншiден, ол сапалы болып келетiн жања рµлге
Егер де кєсiпорын µнiмi наќты аќшаларѓа сатылып жєне
‡шiншiден, аќшаныњ кµмегiмен ±лттыќ табысты мемлекеттiк бюджет,
Тµртiншiден, аќша – интернационалдау жаѓдайындаѓы шаруашылыќ байланыстардыњ ж±мыс
80-жылдарда єлемнiњ басты елдерi монетарлыќ концепция кµзќарасында т±рѓан
1.3 Ақша - тауардың жалпы эквиваленті
Ақша кез келген тауар құнын бiлдiретiн ерекше тауар
Бiрiншiден, тек ақшаға айырбастау арқылы ғана тауарлар коғамдық
Екiншiден, әр адамның еңбектегi, яғни қоғамдық өнiмдегi үлесiн
Үшiншiден, айырбас процесiнде ақшаның делдалдық етуiмен тауардың iшкi
Тауарлар дүниесiнiң тауар және ақша болып екiге бөлiнуi
Сатылған құн ендi ақша түрiнде тауар өндiрушiнiң қолына
Қорыта айтқанда, құнның ақшалай формасының пайда болуы, яғни
Тауар өндiрiсiнiң тарихи даму барысында ақшаның ролiн
ролiн жылкы, өгiз
Қазiргi кезде көп қолданылып жүрген "капитал" деген сөздiң
Кейiнiрек қолөнер кәсiбi дами бастаған кезде әр түрлi
халықтардың айырбасқа қолданған алғашқы тауары сирек кездесетiн аңдардың
Солтүстiк Америкада жүрген. Сондай-ақ терi ақшаларын
Моңғолияда және Тибет пен Памир тауларының етегiн мекендеген
Ал теңiздердiң жылы жағалауын мекендеген тайпалар айырбас құралы
каури деп аталатыны. Әшекей ретiнде жiпке тiзғен каури
аңдар мен құстардың бейнесiн салып қолданған.
Қабыршақ ақша материалының ең бiр орнықты формасы болып
Юлий Цезарь патшалығының тұсында ақша ретiнде кұлдарды пайдаланған.
Қолөнер кәсiбiнiң жетiлуi ақша эквивалентiн де жетiлдiрдi. Оңай
Сөйтiп, рубльдiң жаңа
АЌША НАРЫЃЫНДАЃЫ ¦СЫНЫС ЖЄНЕ С¦РАНЫС
Аќшаѓа с±раныс жєне негiзгi мотивтерi
Макроэкономикалыќ тепе-тењдiк аќша нарыѓындаѓы белгiлi-бiр пропорциялардыњ болуын ќалайды.
Аќша нарыѓы – ќаржы нарыѓыныњ µте мањызды ќ±рамды
Аќша массасы ќолма-ќол жєне ќолма-ќолсыз формадаѓы барлыќ аќша
Аќшаѓа с±раныс – шаруашылы агенттерiнiњ саќтап ж‰рген аќша
Аќшаѓа деген с±раныстыњ монетарлыќ теориясы – неоклассикалыќ дєст‰рлерге
Кейбiр адамдар ойлайды, егер оларда аќша болса, онда
Аќшаѓа с±раныстыњ астарында экономикалыќ субъектiлердiњ белгiлi
Б±л с±раќтарѓа У. Баумол мен Дж. Тобюиніњ iсiн
1) келiсiмдер мотивi;
2) саќтыќ аргументi;
жалдаптыќ дєлел;
Келiсiмдер ‰шiн аќшаѓа с±раныс. Келiсiмдер ‰шiн
Келiсiмдер жµнiнде кµптеген варианттар бар жєне олардыњ єрќайсысыныњ
а) Айталыќ, жеке т±лѓа айдыњ басында У
У
У/2
0
Сурет 1- Жеке адамныњ банктен бiр рет барып
Б±л вариантта, жеке адам банкке бiр айда екi
У
У/2
У/4
1/2
Сурет 2-Жеке адамныњ банктен екi рет барып алѓандаѓы
б) Жєне ‰шiншi жаѓдай, жеке адам банкке
У
У/N
1/N
Сурет 3- Жеке адамныњ банктен N
Б±дан байќап отырѓанымыздай, жеке адам неѓ±рлым табысын кµп
Саќтыќ аргументi. Жеке адамда аќшасы неѓ±рлым кµп
Кµп аќша ±стаѓанымен, керек кезде адам аќша таба
Жоѓарыда айтып µткендей, керек кезде адамда аќша болмай
Lпр ( ( У, i (
+ -
Аќшаѓа с±раныстыњ алып-сатарлыќ мотивi. Ќазiргi
Аќшаѓа с±раныстыњ спекулятивтік мотиві – тµлем ќ±ралы ќызметімен
2.2 Ақша қаржы жаңалығы
Ақша ұсынысы анықтамасындағы өзгерiстердiң себебiн қысқаша түсiндiруге болады.
Ақша жүйесiндегi жаңалық жалпы банктегi активтердiң табиғатын өзгерттi.
Ақша - кең қодданылатын төлем құралы. Қазiргi экономиканы
Ақша айырбас құралы бола тұра, айырбастағы қажеттiлiктiң екi
Әдетте ақшаның төрт түрлi қызметi бар. Халықаралық есеп
Баға қоры дегенiмiз - уақыттан тыс бағадан құралған
Ақшаның есеп бiрлiгiнде баға тағайындалып, есеп кiтапшасына жазылады.
Қоғамдық енбек бөлiнiсiнiң одан әрi дамуы адамдардың қолөнер
2.3 ¤тімділікті талдау теориясы жєне аќша нарыѓындаѓы
¤тімділікті талдау теориясы – б±л пайыз ќойылымыныњ кейнсиандыќ
Наќты аќша ќорларыныњ ±сынысын бастайыќ. Егер M –
(2)
Яѓни, наќты аќша ±сынысы пайыз ќойылымѓа тєуелсіз болѓандыќтан
r S
Сурет 4- Наќты маѓынадаѓы аќша ќорларыныњ ±сыныс ќисыѓы
Енді наќты маѓынадаѓы аќша ќорларына деген с±ранысќа тоќталайыќ.
Б±л дегеніміз, егер сіз наќты аќшаларды ќолда ±стасањыз,
Наќты аќша ќорына деген с±ранысты мынадай т‰рде жазайыќ:
(3)
L(r) – функциясы – µтімді актив, яѓни аќшаѓа
r
L(r)
M/P
Сурет 5- Наќты аќша ќорларына с±раныс ќисыѓы
Б±л сызыќ – кері кµлбеулікке ие, себебі пайыз
r MS
r0
L(r)
M/P
Сурет 6- Аќша нарыѓындаѓы тепе-тењдік жаѓдай
¤тімділікті тањдау теориясына сєйкес пайыз ќойылымныњ µзгерісі –
Сонымен, µтімділікті тањдау теориясы – аќша ±сынысы тµмендегенде
Ќорытынды
Сонымен, ќорыта келгенде, аќша дегенiмiз – тауардыњ жалпы
Аќша - µндiру мен бµлу ‰рдiстерiндегi адамдар
Экономикалыќ категория ретiнде аќшаныњ мєнi, оныњ 3
1. жалпыѓа тiкелей айырбасталу;
2. айырбас ќ±ныныњ дербес формасы;
3. ењбектiњ сыртќы заттыќ µлшемi;
Аќшаныњ экономикадаѓы атќаратын рµлiн, оныњ негiзгi ќызметтерi арќылы
Ќазiргi жаѓдайдаѓы нарыќтыќ экономикада аќшаныњ мањызы зор. Себебi
Ақша адамдарға ежелден таныс.
Ақша адам өмiрiнде белгiлi бiр орын алып келедi
Ақша функциясы үзiлiссiз өндiрiс процессiн, бөлу, айырбастау және
Ақша ауылшаруашылың өндiрiсiнде, кәсiпорында, мемлекеттiк орган функцяисында, адамдардың
Сонымен ќатар ќазiргi кезде кєсiпорындарды жекешелендiру де,
Аќша нарыќтыќ экономикада аќша-несиелiк реттеуде айналыстаѓы аќша массасыныњ
Сонымен, сµзiмнiњ соњында аќшаныњ ќоѓамдаѓы орнын,
Пайдаланѓан єдебиеттер тiзiмi
Сейiтќасымов ¤.С. Аќша, несие, банктер.– А., Экономика, 2001.–
Кµшенова Б.А. Аќша, несие, банктер, валюта ќатынастары.– А.,
Линвид Т.Г. Макроэкономическая теория и переходная экономика.–
Экономикалыќ теория негiздерi Оқулық.– А., Санат, 1998.–455 бет.
Гальперин В.М. Макроэкономика.– С.-Пб., Экономика и финансы,
Жуков Е.Ф. Общая теория денег и
Мэнкью Н.Г. Макроэкономика.– М., МГУ, 1994.–С736
Агапов Т.А., Серегина С.Ф. Макроэкономика.– М., Дело и
30