МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
І ТАРАУ.
ХҮІІІ ҒАСЫРДЫҢ ОРТАСЫ - ХІХ ҒАСЫРДЫҢ БІРІНШІ ШИРЕГІНДЕГІ
Абылай ханның ішкі және сыртқы саясаты
ХҮІІІ ғасырдың 80-жылдары –1821 жылдардағы Орта Жүздегі саяси
І І ТАРАУ.
ОРТА ЖҮЗДЕГІ ХАН БИЛІГІН ЖОЮ
1822 жылғы “Сібір қырғыздары туралы жарғы”
Орта Жүздегі патша реформаларына наразылық
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
XVIII-ХІХ ғасырлардағы Қазақстан тарихы алуан тағдырлы сипаттағы оқиғаларға
Ресей өзінің жаңа аумақтармен бірге көшпелі және отырықшы
XVIII ғасырдың соңғы ширегінен бастап патша үкіметі Қазақстанда
Диплом жұмысы екі тараудан, әр тарау екі мәселені
Жұмыстың мазмұнындағы Орта жүздегі саяси жағдай тақырыптың
І ТАРАУ.
ХҮІІІ ҒАСЫРДЫҢ ОРТАСЫ - ХІХ ҒАСЫРДЫҢ БІРІНШІ ШИРЕГІНДЕГІ
Абылай ханның ішкі және сыртқы саясаты
XVI11 ғасырдың 70-жылдарының басында Қазақстанда жаңа жалпы казақ
XVIII ғасырдын 60-жылдарының аяғына қарай Қазақ мемлекеті Абылайдың
Сол кезде Абылай Қытай мен Ресейдің қолдауына қол
1771 жылы Абылайды жалпы қазақ ханы етіп сайлау
Абылай ханның ішкі саясаты. Бүкіл халықтық мойындауға және
Біріншіден, Абылай биліктің орталықтандырылуын нығайтуға ұмтылды. XVIII ғасырдын
Орталык билікті күшейту үшін Абылай қолданған шаралардың екінші
Абылай ханның сыртқы саясаты. Абылайдың сыртқы саясаты да
Ресейдің өкімет орындары Абылай ханды өзінің ықпал өрісінде
Абылайдын оңтүстіктегі көршілерімен қатынастары басқаша болды. Абылайдың күш
Абылайға дейін де, одан кейін де бірде-бір қазақ
ХҮІІІ ғасырдың 80-жылдары –1821 жылдардағы Орта Жүздегі
саяси жағдай
Абылай хан қайтыс болғаннан кейін Орта жүз бен
Бұл кезеңде Шаруалар соғысының сұмдықтарын бастан кешірген, Батыс
1781 жылы Абылай хан қайтыс болғаннан кейін күздігүні
1771 жылдың қарашасында хан жариялаудың ресми рәсіміне қазақ
Уәлидің бір мезгілде Ресейге де, Қытайға да ант
1783 жылы қазақтарда тағы бір хан болды, ол
Дегенмен Ханқожа 1799 жылы өзі қайтыс болғанға дейін
Дайыр хан 1786 жылы өлді, оның інісі Бөкей
Уәли ханның ішкі саясатын шекаралық шепке жақын жерде
Қазақтар мен қырғыздар арасындағы әсіресе Абылай хан қайтыс
Уәлидің Цин империясымен қатынастары неғүрлым тұрақты болды. Қытайлардың
Уәли хан мен оның бақталастары билік етуінің негізгі
Ресейдің Орта жүздегі XVIII ғасырдың аяғы — XIX
XVIII ғасырдың аяғы — XIX ғасырдың басында шекара
XIX ғасырдың басында шекаралық өкімет орындары әскери-барлау сипатында
Көріп отырғанымыздай, XIX ғасырдың басында Ресейдің Орта жүздегі
І І ТАРАУ.
ОРТА ЖҮЗДЕГІ ХАН БИЛІГІН ЖОЮ
1822 жылғы “Сібір қырғыздары туралы жарғы”
Россия империясы құрамына Қазақстанның қосылуы аяқталған жағдайда
Жоғарыда атап өтілген мән-жайлармен қоса, үкіметтің оңтүстік-шығыс Қазақстанныңсол
1781 жылы Абылайдың қайтыс болуы, оның толып жатқан
1810 жылғы 27 желтоқсанда Сібір әкімшілігі «бодандыққа ант
Петербург сарайы аңысын аңдап, қос билеуші Бөкей мен
Ресейдің әкімшілік-аумақтық басқару нысанына жақын басқару нысанының болмауы,
Ресей билігі таралған аудандар жоғарғы билеушісіз қалып, нақты
Жаңа реформаны әзірлеуді патша сол жылдардағы белгілі либералдық
Аз зерттелген аудандарды неғұрлым толық зерттеу және жинақтап
Бұл жазбаны жасауға болашақ декабрист Г. С. Батюшков
1822 жылғы 22 маусымда патша «Сібір губернияларына арналған
«Сібір... мекемелеріне» сәйкес, азиялык Ресей 2 генерал-губернаторлыққа: орталығы
Орта жүздегі дәстүрлі мемлекеттілікті таратып, хан атағын «мүлде
Өзгерістер қазақ руларының әкімшілік-аумақтық құрылымдарына қатысты болды: даладағы
Жарғыда округтерге тиесілі жер иеліктеріне меже енгізілді: оның
Жарғының 15-параграфында округтердің жекелеген бөлімшелерін басқарудың жаңа тәртібі
Аға сұлтандарға зор құқықтар берілді, онын, басшылығымен округтік
Үкіметтің сеніміне кірген ықпалды Шыңғыс ұрпақтары арасынан сайланған
Үіметтің жергілікті номадтар жөніндегі саясатында оларды егіншілікке ынталандыру,
Жарғымен міндеткерлік пен салықтардын жаңа санаттары енгізілді. Рас
Реформа Қазакстанда сауда-экономикалық үрдістің өсуі үшін оң алғы
Сонау XIX ғасырдың ең басында-ақ патшалық өкімет орындарының
ХІХ ғасырдың басында Бұқтырма, Өскемен бекіністерінің, Петропавлдың, Семейдің
Жарғының бірқатар параграфтарында 205-параграфка сәйкес үш санатқа: қылмыстық,
Реформа Орта жүз халқын ағартуға арналған жағдайды кеңейтті:
Сондай-ақ 291-параграфта облыстық бастықтарда бар қаражаттың жұмсалуына қарай
Округтік приказдармен әдейі бір мезгілде ұйымдастырылатын, әске-ри-полициялык міндеттер
329 параграфтан тұратын Жарғынын қазақ тіліне аударылған мәтіні
Алғашқы сыртқы округ — Қарқаралы округі 1824 жылғы
Полковник С. Б. Броневскийдің Батыс Сібір генерал-губернаторы П.
Ресей армиясының майоры шені бар жоғары лауазымды адамды
Бұдан кейін бірқатар сыртқы округтер: 1825 ж. —
Үкіметтің округтер құру жолымен «қазақтармен арадағы тыныштыққа және
Орта жүзде хан мемлекеттілігінің жойылуы, әкімшілік-аумақтық жаңалықтарды енгізудегі
Сонымен Орта жүзде хандық, феодалдық мемлекеттіліктің жойылуы, бір
1822 жылғы Сібір қазақтары туралы жарғы, алғашқы патшалық
Орта Жүздегі патша реформаларына наразылық
Кең-байтақ аумақта патша өкіметінің әскери-әкімшілік шараларының одан әрі
Отаршылдыққа қарсы күресу міндеті Абылайдың отыз ұлының ең
Округтік приказдардың кұрылуына қарсы алғашқы өз наразылығын Көкшетау
Қасым сұлтанның басқа бір хатының мерзімі 1826 жылғы
Бұрынғы хан билігі құрылымын, аумақтық бөлініс пен басқарудың
Қазақ ақсүйектерінің едәуір бөлігі, сондай-ақ ежелден орныққан рулық
Үкіметке карсы Абылай ұрпақтарының қолдауымен Ғұбайдолла сұлтан бастаған
Сонымен 1825 жылдың сәуірін 1822 жылғы Жарғының енгізілуіне
Сонымен Қасым төренің наразылық білдіруімен басталған патша реформасына
Оның қозғалысты ұйымдастырудағы тактикалык қателіктері, қоғамның қарама-қарсы екі
Ғүбайдолла сұлтанды алыстағы сібір қалашығына жер аудару бүкіл
1826 жылғы 31 каңтарда болған алғашқы ашық қақтығыс
Көтерілісшілердің шоғырлану аясының өзгертілуі айқын мақсатқа - патша
Жарғының VI тарауына сәйкес «қазақтардын тәртіпсіздіктері мен бетімен
Көкшетау округінде қозғалысты Сартай Шыңғысов басқарды, ол да
20-жылдардың екінші жартысында Орта жүзде уақытша тыныштық орнады:
Дегенмен Саржанның күресі жалғаса берді. Оған қоқанның құсбегісі
Саржан сұлтанның есімі, оның он жылдан астам уақытқа
Қасым сұлтан мен оның балаларының қаза табуы, бой
Кенесары Қасымов тарихи аренаға Қазақстанның 1822, 1824 жылдардағы
«Бүлікшіл сұлтан» күресінің негізі талаптары оның император 1
«Айлакер, ерекше сипатты саясатшы» ретінде Кенесары Қасымов сұлтан
Ақылды саясатшы Кенесары сұлтан Ресейге қарсы ұзаққа созылып,
Орынбор генерал-губернаторы В. А. Перовскийдің атына жазған алғашқы
Кенесары үш жүздің дәстүрлі топтарын, рулық бөлімшелерін біріктіруге
Старшындардың, билердің, сұлтандардың бір бөлігі, соның ішінде Орта
Қазақтар көтерілісі әуел бастан-ақ бұқаралықсипат алды. Тегінде XVIII
Көтерілістің қозғаушы күші қазақ шаруалары болды. Мемлекеттілікті қалпына
Топ жетекшілерінің арасында атақты халық батырлары: Ағыбай, Иман
Қатысушылар құрамы түрлі ұлт өкілдерінен: қазақтар, орыстар, өзбектер,
Кенесарының соғыс қимылдары 1838 жылдың көктемінде Ақмола приказын
1841 жылдың қыркүйегінде қазақтың үш жүзінің ықпалды билері,
Империяның отаршылдық билігі едәуір берік орныққан Ертіс, Есіл,
Салық жинау: малшылардан зекет, диқандардан ұшыр жинау тәртіпке
Бұрынғы мемлекеттік құрылыс едәуір қайта ұйымдастырылды. Жоғары кеңесші
Хан кеңесі шешімдерінің, үндеулерінін ауылдарда таралуын, түсіндірілуін және
Хан Ресейдің, Орта Азияның лауазымды адамдарына үнемі хат
Кенесары жекелеген жасақтарына әскери кеңестің мүшелері, атақты батырлар
Кенесарының жүздіктерге және мыңдыктарға бөлінген әскері ұзаққа созылатын
Кенесары өзіне қажетті мәліметтер жеткізіп отырған жансыздарының қызметін
Кенесары жеке басының ерлігімен, өр мінезімен ерекше көзге
Хандық басына келген соң Кенесары қазақ жерлерін азат
I Николай 1843 жылғы 27 маусымда Кенесарыға қарсы
Көтерілісті басу үшін Орынбор жағынан полковник Дуниковскиидің отряды
Кенесары ханның Жетісуға келуі халық арасында терең жік
1846 жылдың жазында Кенесары Балқаш көлінің жағалауындағы Камал
Талантты қолбасшы ретінде Кенесары өз жасағына да, оның
Кенесары өз жағдайының қиын екенін, Абылай ұрпақтарының арасындағы
Бастапқы мақсатқа жету — Тянь-Шань қырғыздарын, ұлы жүздің
Сол екі арада Кенесарының жасақтары жат жерде ұсақ-түйек
Кенесары Қасымовтың көтерілісінін біршама қайшылықтары, анықталмаған мән-жайлары бар:
ҚОРЫТЫНДЫ
Тәуелсіз Қазақстанның тарихы ғылыми зерттеулердің дербес объектісіне айналған
Орта жүзде хан мемлекеттілігінің жойылуы, әкімшілік-аумақтық жаңалықтарды енгізудегі
Сонымен Орта жүзде хандық, феодалдық мемлекеттіліктің жойылуы, бір
1822 жылғы Сібір қазақтары туралы жарғы, алғашқы патшалық
ӘДЕБИЕТТЕР
Цинская империя и казахские ханства. Алматы, 1989. Ч.2,
Омари Ж. Бұқар жырау. Қарағанды, 1994 ж.
Левшин А.И. Описание киргиз-казачьих, или киргиз-кайсацских, орд и
Валиханов Ч.Ч. СС. Т.4, Алматы, 1985 ж.
Бекмаханова Н.Е. Легенда о Невидимке. Алматы, 1968 ж.
Аполлова Н.Г. Экономические и политические связи Казахстана с
Касымбаев Ж.К. Казахстан-Китай: Караванная торговля в ХІХ -начале
Ремнев А.В. Самодержавие и Сибирь. Омск,1995.
Материалы по истории политического строя Казахстана. Т.1. Алматы,
Қасымбаев Ж.Қ. старший султан Кунанбай Оскенбаев и его
Янушкевич А. Дневники и письма из путешествия по
Бекмаханов Е. Казахстан в 20-40 годы ХІХ века.
Козыбаев И.М. Историография Казахстана: уроки истории. Алматы,
Құдайбердіұлы Ш. Түрік, қыырғыз-қайсақ ћәм хандар шежіресі.
Моисеевв В.А. Джунгарское ханства и казахи. ХҮІІ-ХҮІІІ вв.
Қасымбаев Ж.Қ. Под надежную защиту. Алматы, 1989.
Қазақ ССР тарихы. 5 томдық. Алматы, 1984-88 ж.
Артықбаев Ж.О. История Казахстана в ХІХ веке. Караганда,
Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін (очерк). А.,
Кузембайулы А., Абилев Е. История Казахстана (с древнейших
Мәшімбаев С. Патшалық Ресейдің отарлық саясаты. А., 1994.
Қазақстан тарихы. 3 том. Алматы, 2002.
Зиманов С.З. Политический строй Казахстана конца ХҮІІІ и
Абдрахманова Б. История Казахстана: власть, система управления, территориальное
Кенесарин А. Кенесары и Садык / Хан Кенесары.
Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, заң факультетінің
Пікір
Қазақ қоғамының ішіндегі дағдарысты құблыстардың тарихына жататын хан
ХҮІІІ-ХІХ ғасыр тарихын зерттеушілер еңбектері жұмысты жазу барысында
Батапқы тарауда Қазақстанды отарлау кезеңінде Орта Жүз ханы
Екінші тарау жұмыстың өзегі болып табылады, яғни Орта
1822 жылғы Сібір қазақтары туралы жарғы, алғашқы патшалық
Еңбек жоғарғы оқу орындары бітірушілерге қойылатын талапқа сәйкес
Абай атындағы Алматы мемлекеттік университетінің “Мемлекет және
………………………
Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогиккалық университеті, заң факультетінің
Рецензия
Патшалық Ресейдің әкімшілік-аумақтық басқару нысанына жақын басқару
1822 жылғы патша заңдары Орта жүздегі дәстүрлі мемлекеттілікті
ХІХ басындағы саяси-құқықтық өзгерістер зерттелуінде автор тың деректерді
Еңбекті үздік бағалауға болады деп ұсыныс жасаймын.
Рецензент:
“Мемлекет және құқық теориясы мен тарихы”
кафедрасының профессоры, з.ғ.к. ……………………
Цинская империя и казахские ханства. Алматы, 1989. Ч.2,
Омари Ж. Б±ќар жырау. Ќараѓанды, 1994, 272-б.
Левшин А.И. Описание киргиз-казачьих, или киргиз-кайсацских, орд и
Цинская империя и казахские ханства. Алматы, 1989. Ч.2,
Цинская империя и казахские ханства. Алматы, 1989. Ч.2,
Цинская империя и казахские ханства. Алматы, 1989. Ч.2,
Валиханов Ч.Ч. СС. Т.4, Алматы, 1985, 115-б.
Бекмаханова Н.Е. Легенда о Невидимке. Алматы, 1968, 170-171-б
Сулейсенов Б.С., Басин В.Я., Казахстан в составе России
Валиханов Ч.Ч. СС. Т.4, Алматы, 1985, 116-б.
Цинская империя и казахские ханства. Алматы, 1989. Ч.2,
Сулейменов Б.С., Басин В.Я. Казахстан в составе Российской
Цинская империя и казахские ханства. Алматы, 1989. Ч.2,
Цинская империя и казахские ханства. Алматы, 1989. Ч.2,
Аполлова Н.Г. Экономические и политические связи Казахстана с
Касымбаев Ж.К. Казахстан-Кмтай: Караванная торговляв ХІХ-начале ХХ вв.
Ремнев А.В. Самодержавие и Сибирь. Омск,1995. 79-б.
Ремнев А.В. Самодержавие и Сибирь. Омск,1995. 95-б.
Материалы по истории политического строя Казахстана. Т.1. Алматы,
Материалы по истории политического строя Казахстана. Т.1. Алматы,
Материалы по истории политического строя Казахстана. Т.1. Алматы,
Ќасымбаев Ж.Ќ. старший султан Кунанбай Оскенбаев и его
Материалы по истории политического строя Казахстана. Т.1. Алматы,
Материалы по истории политического строя Казахстана. Т.1. Алматы,
Сонда, 136-б.
Янушкевич А. Дневники и письма из путешествия по
Материалы по истории политического строя Казахстана. Т.1. Алматы,
Бекмаханов Е. Казахстан в 20-40 годы ХІХ века.
Ќасымбаев Ж.Ќ. Кенесары хан. Алматы, 1993. 12-25- б.
Ќасымбаев Ж.К, Старшии султан Кунанбай Оскенбаев и его
Кенесарин А. Кенесары и Садык / Хан Кенесары.