Мазмұны
Кіріспе ......................................................................................................................3
1 Инвестициялар ұғымы және олардың жіктелуі............................................... 5
1. 1 Инвестициялық қызметті басқару.................................................................. 8
1.2 Кәсіпорынның инвестициялық саясаты........................................................ 11
2 Бірлесіп бақыланатын шаруашылық серіктестіктердің, еншілестердің және тәуелді
2.1 Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар.................................................... 16
2.2 Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар...................................................... 17
3 Кәсіпорындардың инвестициялық қызметінің негізгі мәселелері ................ 18
3.1 Қазақстандық кәсіпорындардың инвестициялық саясатын жетілдіру жолдары ..................................................................................................................
Қорытынды.............................................................................................................. 26
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Кәсіпорындардың экономикалық және қаржылық тұрақтылығын және әрі қарай
Нарықтық қатынастардың дамуымен қатар барлық ұйымдық-құқықтық кәсіпорындардың қаржылық-шаруалылық
Осы айтылғандар кәсіпорындар тарапынан қазіргі заман талаптарына, нарықтық
1 Инвестициялар ұғымы және олардың жіктелуі
Кез-келген кәсіпорынның қаржыны басқару жүйесіндегі маңызды салалардың бірі
Инвестициялар кәсіпорындардың тұрақты дамуын қамтамасыз етеді және келесідей
қаржылық және материалдық ресурстарды жинақтау арқылы өздерінің кәсіпкерлік
жаңа кәсіпорындарды сатып алу;
бизнестің жаңа түрлерін меңгеру нәтижесінде өз қызметін әртараптандыру.
Кәсіпорындар инвестициялық салымдарды әр түрлі нысандарда жүзеге асыра
Инвестицияларды әр түрлі белгілері бойынша жіктеуге болады.
Негізгі жіктеу белгісі ретінде инвестициялау объектілері қарастырылады. Бұл
Нақты (тікелей) инвестициялар дегеніміз – бұл табыс алу
Қаржылық (қоржындық) инвестициялар – бұл табыс алу мақсатында
Инвестицияларды жіктеудің келесі белгісі – инвестициялау мерзімі. Аталған
Қысқа мерзімді инвестициялар – бұл бір жылға дейінгі
Ұзақ мерзімді инвестицилар деп кәсіпорынға бір жылдан артық
Кәсіпорынның инвестиция барысына қатысу сипатына қарай тікелей және
Инвестицияланатын қаражаттардың меншік белгісіне қарай жеке және мемлекеттік
1. 1 Инвестициялық қызметті басқару
Инвестицияларды дұрыс басқара білу кәсіпорынның экономикалық тиімділігіне, қаржылық
Инвестицияларды басқарудың құрамына келесілер кіреді:
инвестицияларды мемлекеттік деңгейде басқару – бұл инвестициялық қызметті
жеке инвестициялық жобаларды басқару – бұл қазіргі заман
жеке кәсіпорынның инвестициялық қызметін басқару – бұл кәсіпорын
Кәсіпорын деңгейінде инвестицияларды басқару капитал салымдарының ең тиімді
Кәсіпорын деңгейінде инвестицияларды басқарудың бірінші кезеңі – бұл
жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ), ұлттық табыстың және өнеркәсіптік
ұлттық табысты бөлудің динамикасы;
мемлекеттің инвестициялық қызметті заңды түрде реттеуі, бақылауы және
инвестициялық нарықтардың, бірінші кезекте несие нарығы мен құнды
Келесі кезең – кәсіпорынның экономикалық даму стратегиясын ескере
Экономика салаларының инвестициялық тартымдылығын зерттеу барысында жүргізілген талдау
осы саланың елдегі және әлемдегі дамуының тарихи негіздері;
бәсекелестік шарттары – салаға кіру кезіндегі бөгеттердің болуы,
өндірушілердің өндірістік қабілеті мен сатып алушылардың төлем қабілеттілігі;
осы салаға байланысты қолданыстағы заңнаманың негіздері.
Аталған мәліметтер бойынша осы саладағы кәсіпорындарға инвестициялар салудың
Келесі кезең, яғни инвестициялар салудың нақты объектілерін таңдау,
Инвестицияларды басқарудың келесі кезеңі – инвестициялардың өтімділігін анықтау.
Инвестицияларды басқарудың тағы да бір өте маңызды кезеңі
Жоғарыда аталған шаралардың барлығын жүзеге асырған соң кәсіпорынның
Инвестицияларды басқарудың қорытынды кезеңі – инвестициялық тәуекелдерді басқару
1.2 Кәсіпорынның инвестициялық саясаты
Бүкіл инвестициялық қызметті басқару жүйесі кәсіпорынның инвестициялық саясатымен
Кәсіпорындар өзінің инвестициялық қызметі барысында белгілі бір инвестициялық
Кәсіпорынның инвестициялық саясаты капитал салымдарының тиімді объектілерге салынуын,
Нарықтық қатынастардың дамуы және сонымен байланысты макроэкономикалық саясаттағы
кәсіпорынның даму стратегиясын анықтау;
өзінің инвестициялық бағдарламасын жасақтау және өзекті инвестициялық жобаларды
инвестициялық ресурстардың оңтайлы орналастырылуын қамтамасыз ету;
кәсіпорын экономикасына капитал ағындарын және олардың қажетті объектілерге
Кәсіпорындар аталған міндеттерін жүзеге асыру үшін өзінің инвестициялық
капитал салымдарын қаржыландыру көздернінің алуан түрлі болуы;
іріктеушілік және ұқыптылық – инвестициялық жобаларды жан-жақты талдау
мақсаттылық – инвестициялық бағдарламаның түпкі қажетті нәтижелерді қамтамасыз
жүйелілік – инвестициялық бағдарламаны жүзеге асыруға қажетті шаралардың
қамтамасыз етушілік – кез-келген инвестициялық жоба қажетті ресурстардың
өтелімділік – салынған қаржы-қаражаттардың барынша үлкен өсіммен қайтарылуы;
инвестициялық белсенділікке ықпал ету мақсатында экономикалық және ұйымдастырушылық
Инвестициялық саясаттың ріктеушілік және ұқыптылық принциптерін жүзеге асыру
өзге кәсіпорындарға немесе жаңа өнімдерге қаражаттар салу мақсатында
инвестициялық бағдарламалардың өміршеңдігін қамтамасыз ету мақсатында мемлекет тарапынан
бәсекелестік қабілеті жоғары, ішкі және сыртқы нарықтарда үлкен
Қаражаттарды қолайлы экономикалық және техникалық жағдайлар жасай алатын
Түптеп келгенде, кәсіпорындардың инвестициялық саясаты мыналарды қамтамасыз етуі
нақты және қарыз капитал тарту үшін, инвестициялық белсенділікті
инвестициялық қызметтің тиімділігін қамтамасыз ететін инвестициялық ресурстарды орналастырудың
қарыз капитал тартудың оңтайлы стратегиясын қалыптастыру;
отандық және әлемдік құнды қағаздар, несие, ақша нарықтарына
барлық инвестициялық жобаларды міндетті түрде тәуелсіз сарапшылар бағалауынан
меншік нысанына қарамастан (мейлі коммерциялық нысандағы объектілерге, мейлі
елдегі инвестициялық жағдайдың шарттары мен ондағы өзгерістерді үнемі
2 Бірлесіп бақыланатын шаруашылық серіктестіктердің, еншілестердің және тәуелді
Заңды тұлға кәсіпорындарының пакет акциясын, қатысу үлесін алу
Егер де инвестор қатысу үлесі 50 % және
Егер де инвестордың қатысу үлесі 20 % тен
Тәуелді шаруашылық серіктестіктердің инвестициялық есебі. Тәуелді серіктестік инвесторлардың
Үлестік қатысу әдісі;
Құндық әдіс (немесе құн әдісі);
Үлестік қатысу әдісі инвестициялардың иелеген мезетте сатып алу
Тәуелді шаруашылық серіктестігің жинақталған таза табысының жалпы сомасынан
Тәуелді шаруашылық серіктестігінің активтерінің қайта бағалануына байланысты инвестордың
Инвестор өзінің тәуелді шаруашылық серіктестігінің таза табысында үлестік
Егер де тәуелді серіктестіктің активтері қайта бағаласа, онда
2.1 Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар
1100 «Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар», 1110 «Берілген
Бұл бөлімнің шоттары еншілес, тәуелді серіктестіктер мен бірлесіп
Егер де қысқа мерзімді қаржылық инвестиция ағымдағы (нарықтық)
Егер де қысқа мерзімді қаржылық инвестиция ағымдағы немесе
Жалпы қоржындық (портфельдік) жиынтығымен;
Инвестицияның түрі бойынша қоржындық жиынтығымен;
Жеке инвестициялары (әрбір инвестициясы) бойынша.
Бұл кезде сатып алынған бағасы ағымдағы (нарықтық) бағадан
2.2 Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар 2000, 2010
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестиция бухгалтерлік баланста төмендегідей жолмен
Сатып алу құнымен;
Қайта бағалау құны ескерілген құнмен;
Сатып алынған құнымен және ағымдағы құнның ең кіші
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияларды қайта бағалау үшін: қайта
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияның қайта бағаланған сомасы меншік
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар құны төмендеген жағдайда сөзсіз
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестиция қысқа мерзімді инвестициясына өтетін
Егер инвестиция бұрынырақта қайта бағаланған болса, онда қайта
Егер де қысқа мерзімді қаржылық инвестиция ағымдағы құнмен
Бұл арада бұрындары жүргізілген қайта бағалау сомасы инвестицияның
Қысқа мерзімді инвестицияларды ұзақ мерзімді инвестицияға аударсақ, онда:
3 Кәсіпорындардың инвестициялық қызметінің негізгі мәселелері
Қазақстанда өзіндік өндірісті дамыту экономикамыздың шикізат секторынан тәуелділік
Кәсіпорындар үшін инвестициялық жобаларды қандай қаражат көздері арқылы
Егер Қазақстандағы кәсіпорындардың өздерінінің өндірістік деңгейін дамыту мақсатында
3.1 кесте - Инвестициялық жобаларды қаржыландыру көздері млн.
Көрсеткіштер 2000-жыл 2001-жыл 2002-жыл 2003-жыл 2004-жыл
Меншікті қаражаттар 492 683,0 751 801,0 792
үлесі, % 64,3 62,5 58,6 59,5 61,0
Тартылған қаражаттар: 273 182,7 451 503,3 559 202,4
Банктік несиелер 39 683,0 115 889,0 103
үлесі, % 14,5 25,7 18,6 20,7 20,1
Шет елдік инвестициялар 169 594,0 197
үлесі, % 62,1 43,8 50,4 38,3 35,7
Бюджеттік қаражаттар 45 517,0 76 267,0 104
үлесі, % 16,7 16,9 18,7 26,4 26,8
Өзге инвестиция көздері 18 388,8 61 388,3
үлесі, % 6,7 13,6 12,4 14,6 17,3
Жалпы инвестициялар 765 867,0 1 203 304
3.1-кестеден байқайтынымыз, өндірісті инвестициялауға салынған меншікті қаражаттардың үлесі
Кәсіпорындардың инвестициялық қаражаттар тарту құрылымы да көңіл аудартады.
Тартылған қаражаттардың құрылымында банктік несиелердің үлесі артып келеді.
Өзге инвестиция көздерінің құрылымында лизингтік несиелердің ерекше орын
Бүкіләлемдік банктің мәліметтері бойынша, кәсіпорындарға шағын несиелер берумен
Қазақстан экономикасының негізі болып саналатын шағын бизнес субъектілеріне
3.2-кестенің мәліметтеріне сүйенсек, банктік мекемелердің шағын бизнес субъектілерін
3.2 кесте - Банктердің шағын бизнес субъектілеріне несиелік
млрд. теңге
Несиелік салымдар 1999-жыл 2000-жыл 2001-жыл 2002-жыл 2003-жыл
Жалпы банктік несиелер 148,8 276,2 489,8 672,5 978,1
Шағын бизнеске несиелер 39,9 74,2 122,0 146,5 196,2
- ұлттық валютада 22,3 40,7 46,7 55,5 104,4
қысқа мерзімді 12,5 23,2 24,1 30,7 48,3
ұзақ мерзімді 9,9 17,6 22,6 24,8 56,2
- шет ел валютасында 17,5 33,5 75,3 91,1
қысқа мерзімді 8,0 17,0 36,1 32,4 32,4
ұзақ мерзімді 9,5 16,5 39,2 58,7 59,4
Жыл бойындағы өсім, % 64,0 85,1 64,4 20,0
Шағын бизнеске берілген несиелердің үлесі, % 26,8 26,9
Алайда, осы несиелерді жалпы несиелер құрылымындағы үлесі тұрғысынан
Еліміздегі кәсіпорындық сектордың дамуын және отандық бәскелестік қабілеті
3.1 Қазақстандық кәсіпорындардың инвестициялық саясатын жетілдіру жолдары
Стратегиялық тұрғыдан инвестициялар кәсіпорындардың дамуын, техникалық жарақтануын және
ұлттық экономиканың шикізат көздеріне бағытталғандығы;
өңдеуші өнеркәсіптің өнімділік деңгейінің төмендігі;
ішкі нарықтағы тауарларға деген тұтынушылық сұраныстың төмендігі;
өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымның жете дамымағандығы;
кәсіпорындардың жалпы техникалық және технологиялық жағынан артта қалғандығы;
ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға жұмсалатын инвестициялық шығындардың төмен
Өкінішке орай, жалпы ішкі өнімде (ЖІӨ) инвестициялардың деңгейі
Қазақстандық кәсіпорындардың халықаралық деңгейде бәсекелестік қабілетін арттыратын маңызды
Сонымен қатар, қазіргі таңда Қазақстанда инновациялық қызметтің қажетті
Жоғарыда айтылған мәселерді шешумен қатар, инвестициялар туралы заңнаманы
заңнамалық актілердің жетілмегендігі, шет елдік және отандық инвесторлар
инвестициялық жобаларды талдау және бағалау мамандарының төмен біліктілігі
инвестициялық жобалаудың әдістемелік негіздерінің жоқтығы; бұл өз кезегінде
Қазіргі таңда кәсіорындардың тиімді инвестициялық саясат жүргізуі үшін
салықтық жеңілдіктер мен инвестициялық преференцияларды тек жаңа кәсіпорындарға
Қазақстан Республикасының «Тікелей инвестицияларды қолдау туралы» Заңын инвестициялық
отандық және шетелдік инвесторлардың құқықтарын теңдестіру мақсатында жаңа
«Құнды қағаздар нарығындағы инвесторлардың құқықтары мен мүдделерін қорғау
инвестициялық жобалардың қаржылық тиімділігін бағалау бойынша әдістемелік нұсқаулар
инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау үшін экономикалық көрсеткіштер жүйесін
инвестициялық жобаларды бағалау бойынша әдістемелік нұсқауларда тәуекелділік факторларының
инвестициялық жобалардың тиімділігін анықтаудың уақытша әдісін әзірлеу.
Аталған шаралардан басқа инвестициялар және инвестициялық жобалау туралы
Қорытынды
Кез-келген кәсіпорынның қаржыны басқару жүйесіндегі маңызды салалардың бірі
қаржылық және материалдық ресурстарды жинақтау арқылы өздерінің кәсіпкерлік
жаңа кәсіпорындарды сатып алу;
бизнестің жаңа түрлерін меңгеру нәтижесінде өз қызметін әртараптандыру.
Инвестицияларды дұрыс басқара білу кәсіпорынның экономикалық тиімділігіне, қаржылық
Бүкіл инвестициялық қызметті басқару жүйесі кәсіпорынның инвестициялық саясатымен
Кәсіпорындар аталған міндеттерін жүзеге асыру үшін өзінің инвестициялық
капитал салымдарын қаржыландыру көздернінің алуан түрлі болуы;
іріктеушілік және ұқыптылық – инвестициялық жобаларды жан-жақты талдау
мақсаттылық – инвестициялық бағдарламаның түпкі қажетті нәтижелерді қамтамасыз
жүйелілік – инвестициялық бағдарламаны жүзеге асыруға қажетті шаралардың
қамтамасыз етушілік – кез-келген инвестициялық жоба қажетті ресурстардың
өтелімділік – салынған қаржы-қаражаттардың барынша үлкен өсіммен қайтарылуы;
инвестициялық белсенділікке ықпал ету мақсатында экономикалық және ұйымдастырушылық
Қорыта айтқанда, инвестициялар дер өнекәсіптің құрылыстың, ауыл шаруашылықтың
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының 2003-жылдың 8-қаңтарындағы «Инвестициялар туралы» Заңы.
Балабанов И.Т., «Основы финансового менеджмента», Москва – 1998.
Игликов Е., «Инвестиционный потенциал финансовых институтов Республики Казахстан:
Ковалев В.В., «Финансовый анализ», Москва – 1998.
Ковалева А.М., «Финансы фирмы», Москва – 2002.
Кучукова Н., «Стимулирование инвестиций и повышение конкурентоспособности казахстанской
Попов В. М., «Бизнес-план инвестиционного проекта», Москва –
Романовский М.В., Сабанти Б.М., «Финансы», Москва – 2002
Сейтказиева А. М., «Инвестиционная деятельность предприятия»,
Сембеков Е., «Об отдельных вопросах совершенствования инвестиционного проектирования
Тургулова А.К., «Проблемы и пепспективы обеспечения финансовыми ресурсами
Шим Джей. К, «Финансовый менеджмент», Москва – 1997.
13. В.К.Радостовец, Т.Ғ.Ғабдуллин, В.В.Радостовец, О.И.Шмидт «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп»,
14. Қ.К.Кеулімжаев, З.Н.Әжібаева, Н.А.Құдайбергенов «Бухгалтерлік есеп принциптері», Алматы
2
Мақсатты ақша салымдары
Инвестициялық қызметтің объектілері
Ғылыми-техникалық өнімдер
Құнды қағаздар
Мүліктік құқықтар
Басқа да меншік объектілері
Интеллектуалдық (ғылыми) меншік құқықтары
Жаңадан жасалатын негізгі құралдар
1.1сурет - Инвестициялау объектілері
Инвестициялық қызметтің объектілері
Инвестициялау объектілері бойынша
Нақты (тікелей)
Кәсіпорынның инвестиция барысына қатысу сипатына қарай
Инвестициялау мерзіміне қарай
Инвестиция түрлері
Инвестицияланатын капиталдың меншік нысанына қарай
Ұзақ мерзімді
Тікелей
Тікелей емес (жанама)
Жеке
Мемлекеттік
Қаржылық (қоржындық)
Қысқа мерзімді
Аралас
1.2 сурет - Инвестициялардың жіктелу белгілері
Инвестициялардың негізгі белгілері бойынша жіктелуі
Инвестициялық қызметтің нақты бағыттарын таңдау
Елдегі инвестициялық жағдайды талдау
Инвестициялаудың нақты объектілерін таңдау
Инвестициялардың өтімділігін бағалау
Инвестициялық ресурстардың қажетті көлемін анықтау
Инвестициялық тәуекелдерді басқару
Инвестицияның басқару кезеңдері
1.3-сурет Инвестицияларды басқару барысы