МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ...............................................................................................................3-4
1. ЖАНАМА САЛЫҚТАР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК......................5-10
1.1. Жанама салықтардың мәні және Қазақстан экономикасында алатын
1.2. Қосылған құн салығының салық салудағы шетел тәжірибесі..................7-8
1.3. Акциздік салық салудың шетелдік тәжерибесі........................................8-10
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЖАНАМА САЛЫҚТАР................................................................................11-22
2.1. Қосылған құн салығын есептеу және төлеу тәртібі..............................
2.2. Акциздердің салық салу объетілері, ставкалары, төлеушілері.............15-17
2.3. Акциздің төлеу мен есептеу тәртібі........................................................17-22
3. Жанама салықтардың даму перспективалары...................................21-23
3.1. Жанама салықтардың бюджет кірістеріндегі рөлін талдау..................23-24
3.2. Жанама салық салуды жетілдіру.............................................................24-25
ҚОРЫТЫНДЫ...............................................................................................26-27
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...............................................28
КІРІСПЕ
Өзіме берілген жанама салықтар тақырыбы негізінде толықтыратын болсам,
Жанама салықтар – бұл баға немесе тарифке үстеме
Акциздер дегеніміз – бұл тауардың бағасына қосылатын және
Акциздер латын тілінен аударғанда «accidere» кесу деген сөзінен
Жанама салықтар - баға немесе тарифке үстеме түрінде
Жанама салықтар мемлекеттің фискалдық мүдделерін білдіреді. Оларды саналы
Жанама салықтар салудың мәні салықтың тауар бағасына (немесе
Жанама салықтар – жоғарыда атап өткендей, баға немесе
Алайда тұтынуға салынатын салық өсуінің кемшіліктері де бар,
1. ЖАНАМА САЛЫҚТАР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
1.1. Жанама салықтардың мәні және Қазақстан экономикасында алатын
Жанама салықтардың ішіндегі ең маңыздысы 1992 жылы еңгізілген
Демек, бұл салықтың ерекшелігі – оның салық салынатын
Мемлекеттердің қосылған құн салығына көшу макроэкономикалық тұрғыдағы ортақ
Салық жүйесінің есебінің тиімділігі;
Жанама салық жүйесінің түбегейлі талдауы;
Шетел мемлекеттерінде жұмыс істеу стажы бар кәсіби мамандарды
Жаңа жүйеге көшу мерзімін анықтау;
Әр сату операцияларына счет-фактура толтыру міндеттілігі;
Ақпараттар мен құжаттарды өңдеуді автоматтандыру;
Қосылған құн салығын есептеуді банк функциясына тіркеу;
Кеден есебін компьютеризациялау;
Қосылған құн салығының рөлі мен орны бірқалыпты емес:
жүйесінің құрама элементі болып табылады.
Қазақстан Республикасында қосылған құн салығы 1992 жылы қаңтарында
Қазақстанда қосылған құн салығын енгізу ұсынымының қысқаруына әкеп
1.2. Қосылған құн салығының салық салудағы шетел тәжірибесі
Дамыған шетедік тәжірибеде көрсеткендей жанама салықтар бірыңғайлыққа ұмтылған,
Салық базасын кеңейту мен өз бюджеттерін толтыру мақсатында
Қосымша құн салық салу – жанама салықтың маңызды
Еуропалық Одақ мемлекеттерінің салық жүйесін өзгертудің негізгі
қосылған құн салығы жаңа техника арқылы салық операцияларын
ортақ нарыққа мемлекеттердің кіруіне қосылған құн салығын енгізу
тауарлар мен қызметтердің бір түріне салықтардың жеңілдік жағдайын
қосылған құн салығы бюджеттік түсімдерді әлдеқайда көтереді;
сонымен қатар, осы факторлардың ішінде саяси аргументтер болып
Қосылған құн салығын талдау еуропалық мемлекеттердің және басқа
1.3. Акциздік салық салудың шетелдік тәжерибесі
Дамыған елдерде акциз салығын жетілдіру арнайы объективті факторлардың
Батыс экономистерінің ойы бойынша, барлық нарықтық экономика елдеріне
Салық жүйесі салық төлеушілердің түсінуіне және салық органдарының
Жеке табысқа салық салу салықтың ауыртпашылықты әділетсіз бөлуді
Салықтың жоғарғы ставкалары экономикалық шешімдер қабылдауға кері әсер
Салық салу кәсіпорындардағы қаражаттарды инвестициялауға және балансты экономикалық
Аталып өткен мәселелердің барлығында салық жүйесінің жетілмеуі орын
Қазақстан әлі толығымен нарықтық экономикасы дамымаған, бұның бір
Қаржы нарығында әлі де мемлекет пен оның ресурстары
Түрлі экономикалық жағдайларда және әртүрлі субъектілер үшін, салықтардың
Қазақстанда табыстардың едәуір бөлігі қылмыстық немесе жартылай заңды
Сонымен акциздер жүйесін жетілдіру үшін мына бағыттарды ұсынамыз:
акциз салығының ставкаларына үнемі
енгізіліп, салық төлеушілердің назарлығын тудырады. Сондықтан да салық
Бензин мен дизель отынына салынатын акциздерді бақылау үшін
Қазақстан Республикасы мен АҚШ-тың акциз салықтарының қамтылу аймақтары
Акциз салығы ешкімді де зорлап, мәжбүрлеп төлетуді талап
Қазіргі жағдайда қызмет етуші акциз салығының жүйесін түбегейлі
Бүгінгі күнде салық ауыртпаларын біршама күшейту немесе бәсеңдету
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЖАНАМА САЛЫҚТАР
2.1. Қосылған құн салығын төлеушілер және салық салу
Салық салу объектiлерi мыналар:
1) салық салынатын айналым;
2) салық салынатын импорт қосылған құн салығын салу
Төлеушiлер мыналар:
1) Қазақстан Республикасында қосылған құн салығы бойынша есепке
жеке кәсiпкерлер;
мемлекеттiк мекемелердi қоспағанда, заңды тұлғалар;
қызметiн Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын
2) заңды тұлғаның қосылған құн салығын дербес төлеушiлер
Тауарлар импорты кезiнде қосылған құн салығын төлеушiлер Қазақстан
Тауарға қатысты өткiзу бойынша айналым:
1) тауарға меншiк құқығын берудi, оның iшiнде:
тауарды сатуды;
тауарды тиеп жөнелтудi, оның iшiнде басқа тауарларға (жұмыстарға,
тауар экспортын;
2) тауарды төлем мерзiмiн ұзарту шартымен тиеп жөнелтудi
3) комиссия шарттары бойынша тауарды тиеп жөнелтудi;
4) қарызды төлемеген жағдайда кепiл берушiнiң кепiлге қойылған
5) кәсіпкерлік қызмет үшін сатып алынған тауарды қосылған
6) бiр заңды тұлғаның қосылған құн салығын дербес
7) бұрын экспорт режимiнде
режимiнде қайтаруды бiлдiредi.
2008 жылғы Жалпы қосылған құн салығының құрылымында мемлекеттік
2008 жылғы меншік түрлері және экономикалық қызмет түрлері
Жалпы қосылған құн
млн. теңге
барлығы меншік түрлері бойынша
мемлекеттік жеке басқа мемлекеттер
меншігі
Ауыл шаруашылығы, аңшылық және орман өсіру, балық өсіру
Өнеркәсіп 5 162 639,0 28 008,4 3 974
Құрылыс 1 298 700,4 12 866,3 1 083
Сауда; автомобильдерді, тұрмыстық бұйымдар мен жеке
Қонақ үйлер және мейрамханалар 132 041,2 2 184,7
Көлік пен байланыс 1 769 082,1 59 691,3
Қаржы қызметі 848 500,4 50 910,0 755 165,4
Жылжымайтын мүлікпен операциялар, жалға беру және тұтынушыларға қызмет
Мемлекеттік басқару 272 332,2 272 332,2
Білім беру 452 237,8 368 217,7 83 121,2
Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызмет көрсету 237
Коммуналдық, әлеуметтік және дербес қызмет көрсету 268
Үй қызметшілерін жалдайтын және өз тұтыну үшін тауарлар
13 330,9
Салалар бойынша барлығы 15 679 033,4 1 185
2007- 2008 жылдардағы меншік түрлері бойынша
Жалпы қосылған құнның құрылымы
пайызбен
2007 жылғы меншік түрлері бойынша
Жалпы қосылған құн салығының құрылымы
пайызбен
Экономикалық қызмет түрлері бойынша меншік түрлерінің үлесі
2007 мемлекеттік жеке басқа мемлекеттер меншігі 2008 мемлекеттік
Жалпы қосылған құн 100,0 8,4 80,0 11,6 100,0
Ауыл шаруашылығы, орман және балық шаруашылықтары 100,0 7,1
Өнеркәсіп 100,0 0,7 78,2 21,1 100,0 0,5 77,0
Құрылыс 100,0 0,8 79,4 19,8 100,0 1,0 83,4
Сауда; автомобильдерді, тұрмыстық бұйымдар мен жеке
Қонақ үйлер және мейрамханалар 100,0 1,8 81,2 17,0
Көлік пен байланыс 100,0 3,9 88,2 7,9 100,0
Қаржы қызметі 100,0 6,1 88,2 5,7 100,0 6,0
Жылжымайтын мүлікпен операциялар, жалға беру және тұтынушыларға қызмет
Мемлекеттік басқару 100,0 100,0
100,0 100,0
Білім беру 100,0 78,0 21,8 0,2 100,0 81,4
Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызмет көрсету 100,0 66,1
Коммуналдық, әлеуметтік және дербес қызмет көрсету 100,0 26,9
Үй қызметшілерін жалдайтын және өз тұтыну үшін тауарлар
100,0
100,0
100,0
Жұмыстарды, қызмет көрсетулерді өткізу бойынша айналым кез келген
1) мүлiктi уақытша иелiкке берудi және мүлiктi жалдау
2) санаткерлiк меншiк объектiлерiне, соның iшiнде жарғылық капиталға
3) жұмыс берушiнiң жалдамалы қызметкерге жалақы есебiнен жұмыстар
4) қосылған құн салығын дербес төлеушiлер болып табылатын
Мыналар:
1) бiрлiгiнiң құны екi айлық
жарнамалық мақсатта беру не сыйлау;
2) тапсырысшының мердігерге дайын өнімді мердігердің дайындауы, ұқсатуы,
3) қайтарылатын ыдысты тиеп жөнелту құны онымен жiберiлетiн
4) бұрын экспорт режимiнде шығарылған тауарды керi импорт
5) шартта белгiленген талаптар мен мерзiмдерде қайта әкелуге
6) жер қойнауын пайдаланушы жаңадан құрған және сатып
7) банк берген
алғанда, қарыздар бойынша
бойынша айналым болып табылмайды.
Қосылған құн салығын төлеушiнiң тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулердi)
1) қосылған құн салығынан босатылған;
2) өткiзу орны Қазақстан Республикасы болып табылмайтын айналым
Тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулердi) өткiзу орны осы Қазақстан
Қазақстан Республикасында қосылған құн салығын төлеушi болып табылмайтын
Қазақстан Республикасының кеден заңдарына сәйкес декларациялануға тиiстi,
2.2. Акциздердің салық салу объетілері, ставкалары, төлеушілері
Қазақстан Республикасының аумағында өндiрiлген және Қазақстан Республикасының аумағына
Мыналар:
1) Қазақстан Республикасының аумағында акцизделетiн тауарлар шығаратын;
2) акцизделген тауарларды Қазақстан Республикасының кедендiк аумағына импорттайтын;
3) Қазақстан Республикасының аумағында бензиндi (авиациялық бензиндi қоспағанда)
4) егер Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес бұрын Қазақстан
5) Қазақстан Республикасының аумағында қызметтiң акцизделетiн түрлерiн жүзеге
Резидент емес заңды тұлғалар және олардың құрылымдық бөлiмшелерi
Мыналар:
1) спирттің барлық түрлерi;
2) алкоголь өнiмi;
3) темекi бұйымдары;
4) бензин (авиациялық бензиндi қоспағанда), дизель отыны;
5) жеңiл автомобильдер (арнайы мүгедектерге арналған, қолмен басқарылатын
6) шикi мұнай, газ конденсаты акцизделетiн тауарлар болып
Қызметтің акцизделетiн түрлерi мыналар болып табылады:
1) ойын бизнесi;
2) лотореяны ұйымдастыру мен өткiзу.
Акциз ставкаларын Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiтедi және тауар
Алкоголь өнiмiне акциздер ставкасы онда су араластырылмаған (жүз
Спирттiң барлық түрлерiне
пайдаланылу мақсаттарына қарай сараланады. Алкоголь өнiмдерiн
Ойын бизнесi объектілерiне акциздiң базалық ставкасының ең жоғары
Жергiлiктi өкiлдi органдар ойын бизнесi объектiлерiне белгiленген базалық
Қазақстан Республикасының кеден заңдарына сәйкес жеке тұлғалар оңайлатылған
6) Қазақстан Республикасының кеден заңнамасына сәйкес Қазақстан Республикасының
Мыналар:
1) акциз төлеушiнiң өзi жасап шығарған және өндiрген
акцизделетiн тауарларды өткiзуi;
акцизделетiн тауарларды алыс-берiс негiзiнде ұқсатуға беруi;
алыс-берiс, оның iшiнде акцизделетiн шикiзат пен материалдарды ұқсату
жарғылық капиталға жарнасы;
заттай ақы төлеген кезде акцизделетiн тауарларды пайдалануы;
тауар өндiрушiнiң акцизделетiн тауарларды өзiнiң құрылымдық бөлiмшелерiне тиеп
тауар өндiрушiлердің жасап шығарған және өндiрген ыдысқа құйылған
2) бензиндi (авиациялық бензиндi қоспағанда) және дизель отынын
3) бензиндi (авиациялық бензиндi қоспағанда) және дизель отынын
4) тәркiленген және иесi жоқ, мұрагерлiк құқығы бойынша
5) ойын бизнесi саласындағы қызметтi жүзеге асыруы;
6) лотереяларды ұйымдастыруы және өткiзуi;
7) акцизделетiн тауарлардың, акциз маркаларының, есепке алу-бақылау
маркаларының бүлiнуi, жоғалуы акциз алынатын объект болып табылады.
Мыналарға:
1) егер Қазақстан Республикасының салық кодексіне сай белгіленген
2) этил спиртiн өндiрудi және оның айналымын бақылау
тауар өндiрушiде аталған өнiмдi өндiру құқығына Қазақстан Республикасының
мемлекеттiк медицина мекемелерiне босатылса;
2.3. Акциздің төлеу мен есептеу тәртібі
Акциз сомасын есептеу белгіленген акциз ставкасын салық базасына
Ойын бизнесі бойынша акциз сомасын есептеу салық кезеңіне
Алкоголь өнімін өндірушілер базалық ставкадан төмен акцизбен сатып
Емдік және фармацевтік дәрі-дәрмек өндіру және медециналық қызмет
Төтенше оқиғалар салдарынан
өндірілген акцизделетін тауарлар бүлінген, жоғалған кезде акциз толық
Акциз алымы маркалары жоғалған, бүлінген кезде акциз мәлімделген
Алкоголь өнімін таңбалауға арналған акциз алымының бүлінген немесе
Маркада сауыттың (ыдыстың) көлемі белгіленбеген жағдайда акциз алымының
Акциз алымы маркалары жоғалған, бүлінген кезде мынадай жағдайларда
акциз алымы маркалары төтенше жағдайлар салдарынан бүлінсе, жоғалса;
акциз алымының бүлінген маркалары салық органдары жоюға жасалған
Қазақстан Республикасының аумағында
Егер сатып алу-сату шарты бойынша сатып алушы аталған
бензин (авиациалық бензинді қоспағанда) мен дизель отынын өндіруші
бензин (авиациалық бензинді қоспағанда) мен дизель отынын одан
Бензин (авиациалық бензиңді қоспағанда) мен дизель отынын бөлшек
бензин (авиациалық бензинді қоспағанда) мен дизель отынын заңды
бензин (авиациалық бензинді коспағанда) мен дизель отынын жеке
өндірілген немесе одан әрі өткізу үшін сатып алынған
Ойын бизнесі саласындағы
өзіндік ерекшеліктері бар. Ойын бизнесі (лотореяларды қоспағанда) саласындағы
ойын столы;
ақшалай ұтысы бар ойын автоматы;
тотализатор кассасы;
букмекер кеңселерінің кассасы.
Лоторея ұйымдастырушысының лотерея билеттерін сатуға шығаруы лотерея бойынша
Айта кететін бір жай, лоторея ұйымдастырушысы өткізуге әзірленген
Акцизделетін тауарларды экспортқа өткізу кезінде салық салудан босатудың
экспортталатын акцизделетін тауарларды беруге шартты (келісім шартты);
акцизделетін тауарларды экспорт режимінде шығаруды жүзеге асырған кеден
Қазақстан Республикасының кеден шекарасындағы өткізу пунктінде орналасқан кеден
Салық төлеушінің Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес Қазақстан Республикасында
Қазақстан Республикасы акцизделетін тауарлар экспортын акцизден босатуды көздейтін
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына қатысушы мемлекеттерге акцизделетін тауарлар экспортталған
Акцизделетін тауарларды экспортқа өткізу расталмаған жағдайда, мұндай өткізуге
Акцизделетін тауарларды (спирттің барлық түрін және газ конденсаты
Салық кезеңінде акцизделетін тауарлар дайындауға нақты пайдаланылған акцизделетін
Акцизделетін алыс-беріс шикізаты мен материалдарынан дайындалған акцизделетін тауарларды
Акциздер бойынша бюджетпен есеп айырысу кезінде күнтізбелік ай
Акцизделетін ішімдік тауарлары бойынша акциздер тауар өткізілген күннен
Өзгедей акцизделетін тауарлар бойынша акциздер:
салық кезеңінің алғашқы он күнінде жасалған операциялар бойынша
салық кезеңінің екінші он күшінде жасалған операциялар бойынша
салық кезеңінің қалған күндерінде жасалған операциялар бойынша айдың
Алыс-беріс шикізаты мен материалдарынан өндірілген акцизделетін тауарлар бойынша
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген газ конденсатын қоса алғанда
Ойын бизнесінен алынған түсім бойынша есептелген акциз жоғарыда
Ағымдағы төлемдер бойынша акциздің төленген сомасы төлеуші есепті
Төлеуші салық қызметі органдарында акциздер бойынша есепке тұруға
Салық төлеуші акциз салынатын айналымға байланысты қызмет тоқтатылған
Жеке түлғалардың Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен нормалар бойынша
бекіре мен қызыл балық, бекіре мен қызыл балық
сыра -- 5 литр;
спирттің барлық түрлері, арақ, шарап өнімдері, ликер арақ
темекі өнімдері, құрамында темекі бар басқа да өнімдер
бензин ( авиациалық бензиннен басқа ) - 100
дизель отыны-150 литр;
Төмендегі тізіп көрсетілген импортталатын тауарлар акцизден босатылады.
жол бойы бағытында және аралық аялдама пунктерінде халықаралық
Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы өткізгенге дейін бүліну
шетелдік дипломатиялық және оларға теңестірілген өкілдіктердің ресми пайдадануы
Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы өткізілетін, еркін айналыс
сыйымдылығы 0,1 литрден аспайтын тұтынушы ыдысына құйылған және
Бюджетке аударылуға тиіс акциздердің сомасы банк және банк
Уақтылы төленбеген салық сомасы, соның ішінде ағымдық төлемдер,
есептеліп өндіріп алынады.
Белгіленген мерзімде жеткілікті
жеке тұлғаға декларация ұсынылмаған әр ай үшін төленуге
Декларацияда көрсетілген салық мөлшерін оның толық төленбеуіне әкеліп
Бір айдағы ағымдық төлемдер сомасының мөлшері кемітілген үшін
Есепте көрсетілген тауарларды (атқарылған жұмысты, көрсетілген қызметті) сату
Салық төлеуші салық салынатын кезең біткеннен кейін оны
3. ЖАНАМА САЛЫҚТАРДЫҢ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
3.1. Жанама салықтардың бюджет кірістеріндегі рөлін талдау
ҚҚС дүние жүзінің 40-тан астам елдерінде, соның ішінде
2008 жылы ақпаратқа сүйенсек қосылған құн салығы бойынша
- ішкі өндіріс тауарларына салынатын қосылған құн салығы
- импортталатын тауарларға салынатын қосылған құн салығы бойынша
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында қосылған құн салығы
Есеп комитеті тіпті 2005 жылы үкіметке қосылған құн
3.2. Жанама салық салуды жетілдіру
Қосылған құн салығы арқылы өкімет кейбір салалардың дамуына
Қосылған құн салығын енгізу заң базасын елеулі түрде
Қосылған құн салығы оқшау алмай күллі салық жүйесі
Қосылған құн салығы салық жүйесіне енгізілуін әр түрлі
Кеңес одағы ыдырап, бұрынғы одақтас республикалар арасында экономикалық
ҚОРЫТЫНДЫ
Жанама салықтар – жоғарыда атап өткендей, баға немесе
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
Жанама салықтар – бағаға не тарифке үстеме түрінде
Жанама салықтар мемлекеттің фискалдық мүдделерін білдіреді. Бұл салықтардың
Жанама салық салудың мәні салықтың тауар бағасына (қызмет
Жеке жанама салықтар – қатаң түрде белгіленген бір
Әмбебап жанама салықтар – негізінен барлық тауарлар мен
Фискалды-монополиялық жанама салықтар – мемлекеттік құрылымдарда сатылатын өндірістің
Кедендік баж – экспортты-импортты операциялар жасау кезінде тауарлар
Салықты алатын және оған билік жасайтын органға қарай
Жалпымемлекеттік салықтар – барлық элементтері мемлекеттің заңдарымен анықталатын
Жергілікті салықтар – мемлекеттің заңдарына сәйкес жергілікті өкімет
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және арнаулы
пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қ.Қ. Ілиясов, С. Құлпыбаев «Қаржы оқулық» - Алматы,
Толық-экономикалық орысша-қазақша сөздік – Алматы, 1999 ж.
Құлпыбаев С. «Қаржы теориясы» - Алматы, 2001 ж.
Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке төленетін басқа да
Үмбеталиев А.Д., Керімбек Ғ.Е. «Салық және салық салу»
В.Г Князева Д. Г.Черника «Налоговая системы зарубежных стран»
Карагусова Г.Д. «Налоги : сущность и пракика использования»
www.google.kz
www.gov.kz
www.newstar.kz
www.salyk.kz
www.minfin.kz
3