Жоспар:
Кіріспе........................................................................................................................3
І. Еңбекті қорғаудың негіздері
Еңбек құқығы мен еңбектік тұлғааралық қатынастар түсінігі.......................5
Қазақстан Республикасының еңбек қорғау туралы заңңамасы.......................7
Еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғауды ұйымдастыру................................13
ІІ. Қызметкерлердің жекелеген түрлерінің еңбегінің қорғалуы
Әйелдер еңбегін қоргау.................................................................................16
Жасы кәмелетке толмағандардың еңбегін қорғау.......................................19
Қабілеттілігі шектеулі адамдардың еңбегінің қорғалуы..........................21
ІІІ. Қазақстан Республикасындағы еңбек қорғау шараларының
Қазақстан Республикасындағы еңбекті қорғаудың қазіргі кездегі
көрінісі...................................................................................................................23
Еңбекті қорғаудың шетелдік тәжірибесі.......................................................27
Қорытынды..............................................................................................................29
Пайдаланылған әдебиеттер...................................................................................31
Кіріспе
Еңбек құқығы құқықтың жетекші
Еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету проблемалары - Қазақстанда да
Жұмыс орындарындағы жазатайым оқиғалардың өсуіне жұмыстардың қауіпсіз жүргізілуіне
Жаңа технологиялар мен өндіріс жүйелерінің
Жасалған жұмыстың негізі мақсаты -
еңбекті қорғауға түсінік беру;
еңбекті қорғау жөніндегі мәселелерді реттейтін нормалардың
еңбекті қорғауға қатысты еңбек құқығы субъектілерінің
еңбек құқығының заңнамасы мен
қызметкерлердің жекелеген түрлерінің еңбегінің қорғалуын бақылау (әйелдер,
1. Еңбекті қорғаудың негіздері
. Еңбек құқығы мен еңбектік тұлғааралық қатынастар
Еңбек - адам мен қоғамның өмiрiне және қажеттiлiктерiн
Қазақстан Республикасының еңбек құқығы - жұмысшылар
ҚР еңбек кодексіне сәйкес, еңбек
1) адам мен азаматтың еңбек саласындағы құқықтарының шектелуiне
2) еңбек бостандығы;
3) кемсiтушiлiкке, мәжбүрлi еңбекке және балалар еңбегiнiң
4) қауiпсiздiк және гигиена талаптарына сай келетiн
5) өндiрiстiк қызмет нәтижелерiне қатысты алғанда қызметкердiң
6) еңбегi үшiн жалақының ең төменгi мөлшерiнен
7) тынығу құқығын қамтамасыз ету;
8) қызметкерлердiң құқықтары мен мүмкiндiктерiнiң теңдiгi;
9) қызметкерлер мен жұмыс берушiлердiң өздерiнiң құқықтары
10) әлеуметтiк әрiптестiк;
11) еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау мәселелерiн мемлекеттiк
12) қызметкерлер өкiлдерiнiң Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының сақталуына
Еңбек қатынастары - Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында, еңбек
Еңбек қатынастарына тiкелей байланысты қатынастар - еңбектi ұйымдастыру
Еңбек шарты бойынша қызметкер сыйақы үшiн тиiстi бiлiктiлiгi
Еңбек шартын:
1) медициналық қорытынды негiзiнде адамның денсаулық жағдайы бойын-ша
2) ауыр жұмыстарға, еңбек жағдайлары зиянды және
Қазақстан Республикасының еңбек қорғау туралы заңңамасы
Еңбектi қорғау - құқықтық, әлеуметтiк-экономикалық, ұйымдастыру-техникалық, санитарлық-эпидемиологиялық, емдеу-профилактика,
Қазақстан Республикасының еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғауы
Заңңамалар ережелері Қазақстан Республикасының азаматтарына, еңбек қызметін Қазақстан
Еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік басқару. Еңбек қауiпсіздігі және
Еңбекті қорғаудағы мемлекет қолданатын саясаттың мәні келесіде:
саласындағы мемлекеттік, салалық (секторлық) және аймақтық бағдарламаларды әзірлейді;
Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы негізгі принциптер
1) өндірістік қызмет нәтижелеріне қатысты алғанда қызметкердің өмірі
2) қызметкердің өмірі мен денсаулығына өндірістік факторлардың зиянды
3) қызметкерлердің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау талаптарына
4) нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу және қабылдау арқылы
5) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелерін мемлекеттік
6) уәкілетті орган, оның аумақтық бөлімшелері және жұмыс
7) еңбек қауіпсiздiгiнің және еңбекті қорғаудың жай-күйi туралы
8) мемлекеттiк бағдарламаларды қаржыландыруға, нормативтiк құқықтық актiлерді әзiрлеуге,
9) қызметкерлер өкiлдерiнiң еңбек қауiпсiздігі және еңбектi қорғау
Еңбек қауiпсiздiгі және еңбектi қорғау жөнiндегi iс-шараларды қаржыландыру
Еңбекті қорғауда маңызды орынды қызметкердің
Қызметкер - жұмыс берушiмен еңбек қатынастарында тұратын және
оның өкiлдерi - кәсiптiк одақтардың, олардың бiрлестiктерiнiң органдары
Қызметкердің құқықтары:
еңбек қауiпсiздiгiне және еңбекті қорғауға;
жұмыс берушіден ұйымның жұмыс орны мен аумағының сипаттамасы,
өндiрiстік жарақаттануға, кәсiби ауруға немесе жұмыс қабiлетiн төмендетуге
жеке және ұжымдық қорғану құралдарымен, арнаулы киіммен қамтамасыз
өзінің жұмыс орнындағы еңбек жағдайына, қауіпсiздігіне және еңбектi
еңбек жағдайларын, қауіпсiздiгін және еңбектi қорғауды жақсартуға байланысты
өзiнiң денсаулығына немесе өмiрiне қатер төндіретін жағдай туындаған
еңбек мiндеттерiн қауіпсіз атқару үшiн қажетті білім алуға
шарттық міндеттемелерді, еңбек (қызмет) мiндеттерiн атқару кезiнде өмiрi
ұйымның жұмысы еңбек қауіпсіздігi және еңбектi қорғау жөнiндегi
жұмыс берушінің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы
Осындай құқықтарды иелене отырып, қызметкер заң бойынша
- еңбек қауiпсiздігi және еңбектi қорғау жөнiндегi
- арнаулы киімді, жеке және ұжымдық қорғану
- өндірісте болған әрбір
- мерзімдік медициналық тексеруден және ауысым алдындағы
Жұмыс берушi - қызметкер еңбек қатынастарында болатын жеке
Жұмыс берушінің құқықтары:
- өз өкілеттігі шегінде еңбек қауіпсіздігі және
- қызметкерлерден қауіпсіздік нормаларын, еңбек қауіпсіздігі және
- жұмыс орындарында қолайлы еңбек жағдайларын жасауға
- еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі
Сонымен бірге жұмыс беруші келесідей міндеттерді атқарады:
қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз етеді;
еңбек қауіпсіздігінің және еңбекті қорғаудың жай-күйін бақылауды жүзеге
қызметкерлерді ұйымның аумағында және жұмыс орындарында болуы мүмкін
өндірістік жабдықтар мен технологиялық процестерге профилактика жүргізу, оларды
соның ішінде жаңа жабдықтар мен жаңа технологиялық процестерді
еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі іс-шараларды әзірлеуге
өз қаражаты есебінен қызметкерді арнайы киіммен, арнаулы аяқ
өндірістік процестер мен жұмыстарды қауіпсіз жүргізу бойынша нұсқамалық
еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелері бойынша білімдерін
қызметкерлердi мiндеттi түрде алдын ала, мерзiмдiк (еңбек қызметi
өз қаражаты есебiнен қызметкерлерге қажеттi санитарлық-гигиеналық жағдайлар жасауға,
уәкiлеттi органның және оның аумақтық бөлімшелерінің лауазымды адамдарын,
уәкiлеттi орган бекiткен ережелерге сәйкес қызметкерлер өкiлдерiнiң қатысуымен,
қызметкердiң өмiрi мен денсаулығына келтiрiлген зиянды Қазақстан Республикасының
қызметкер еңбек міндеттерін атқару кезінде оның өмiрi мен
1.3. Еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғауды ұйымдастыру
Қызметкерлер саны елу адамнан асатын өндiрiстiк ұйымдарда еңбек
Еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау қызметi ұйымның қызметi
Еңбек қауіпсiздігі және еңбектi қорғау саласындағы нормативтер ұйымдық
Өндiрiстiк объектiлер мен өндiріс құралдарын жобалау, салу және
Еңбекті қауіпсіздігі және еңбекті қорғауды ұйымдастыруда -
санитарлық-эпидемиологиялық ережелер мен гигиеналық нормативтерге сәйкес келмейтiн тауарларды,
2. Қызметкерлердің жекелеген түрлерінің еңбегінің қорғалуы
2.1. Әйелдер еңбегін қоргау
Қазақстан Республикасының конституциясына сәйкес ер адам
Ауыр жұмыстарды орындауды шектеу, баланы тамақтандыру
Осыған байланысты барлық нормаларды екі топқа
барлық әйелдерді қамтитын;
тек жүкті және жасы кіші балалары
Бірінші топ құрамына әйел еңбегін ауыр және
Ережелерге сәйкес әйелдердің ауыр жүкті көтеру мен
Тракторист-әйелдер мен жүк автокөліктеріндегі әйелдер үшін
Түнгі уақытта әйелдер еңбегі шектелген. Қажеттілігі аса
Екінші нормалар тобына – келесідей жеңілдіктер мен кепілдіктер
еңбек шартын жасасқанда және бұзғанда;
жұмыс уақыты және демалыс уақыты кезінде (түнгі, мерзімнен
жүкті және асыраушы аналарға берілетін
еңбек режимін өзггерту мүмкіндігі, мысалы оңай жұмысқа көшу;
сонымен бірге әлеуметтік сақтандыру саласындағы.
Жүктi әйелдерге, баланы туған әйелдерге, жаңа туған баланы
1) жүктiлiкке және босануға байланысты ақылы демалыс;
2) жаңа туған баланы
3) бала үш жасқа толғанға дейiн
Баланы тууға, жаңа туған баланы асырап алуға байланысты
Әйелдердiң еңбегiн ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды
Тынығуға және тамақтануға арналған үзiлiстерден, ауысымiшiлiк және арнайы
1) бiр баласы бар болғанда - әрбiр үзiлiс
2) екi немесе одан да
Қызметкердiң өтiнiшi бойынша баланы тамақтандыруға арналған үзiлiстер тынығуға
Осы үзiлiстер жұмыс уақытына кiредi. Үзiлiстер уақытында әйелдердiң
Жұмыс берушi жүктi әйелдiң, үш жасқа толмаған баласы
Жұмыс берушi медициналық қорытынды негiзiнде жүктi әйелдi орташа
Әйелдер еңбегінің қорғалуының тағы да
2.2. Жасы кәмелетке толмағандардың еңбегін қорғау
Құқықтық қатынастарда 18 жасқа толмаған (кәмелетке
Сонымен бірге 18 жасқа толмаған азаматтар
Вахталық әдісімен жүргізілетін;
бірлесу бойынша;
алкогольді ішімдіктерді өндіру, сақтау, сатумен байланысты;
толық материалдық жауапкершілік туралы шарт
Кәмелет жасқа томаған азаматтар жұмысқа
Кәмелетке томағандардар үшін құқықтар мен жеңілдіктерді
жұмысқа орналасудың арнайы ережелері
жұмыстан шығарылғандағы қосымша кепілдіктер (кәмелетке толмағандар
демалыс уақыты мен жұмыс уақытында берілетін жеңілдіктер мен
демалыстардың берілуінің ерекше тәртібі
еңбек ақының төленуі.
Еңбек кодексі бойынша еңбек шартын жасасуға
Ата-анасының бiреуiнiң, қорғаншысының, қамқоршысының немесе асырап алушысының жазбаша
сабақтан бос уақытында, денсаулығына зиян келтiрмейтiн және оқу
кинематография ұйымдарында, театрларда, театр және концерт ұйымдарында, цирктерде
Еңбек шартына кәмелетке толмаған адаммен қатар оның ата-анасының
Он сегiз жасқа толмаған қызметкерлерге:
1) он төрт жастан он алты жасқа дейiнгi
2) он алты жастан он сегiз жасқа дейiнгi
3) бiлiм беру мекемелерiнде оқитын және оқу жылы
Он сегiз жасқа толмаған қызметкерлердiң еңбегiне ақы төлеу
Жалпы бiлiм беру ұйымдарын және бастауыш кәсiптiк
2. 3. Қабілеттілігі шектеулі адамдардың еңбегінің
Қазақстан Республикасының еңбек туралы кодексіне сәйкес
Қабілеттілігі шектеулі адамдар үшін кепілдіктер мен жеңілдіктерді
мүгедектер мен зейнеткерлер жұмыс орнына байланысты
Тек осы тұлғалардың еңбегіне арналған кәсіпорындар, цехтар, бөлімшелерде
Бірінші топтың жеңілдіктеріне:
Мүгедектердің жұмысқа орналасудың арнайы ережелері (сынақтан өтпейді, дереу
Жұмыс уақыты мен демалыс уақытындағы жеңілдіктер мен
еңбек штатын қысқартқан кезде жұмыста
Жеңілдіктердің екінші тобына:
әкімшілік пен кәсіптік комитет келісімі бойынша
зейнеткерлер мен І, ІІ топтың мүгедектеріне тілегіне
Мүгедектердің еңбегін кеңінен пайдаланылатын кәсіпорындарда еңбек
Мүгедектер әдеттегiдей еңбек жағдайлары бар не мүгедектер еңбегiн
Еңбектi нормалау, еңбекке ақы төлеу және еңбектi қорғау
Мүгедек қызметкерлердiң жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы:
1. Бiрiншi және екiншi топтағы мүгедек қызметкерлерге аптасына
2. Бiрiншi және екiншi топтағы мүгедек қызметкерлердiң күнделiктi
3. Қазақстан Республикасындағы еңбек қорғау шараларының
3.1.Қазақстан Республикасындағы еңбекті қорғаудың қазіргі кездегі көрінісі
Еліміздің кәсіпорындарында еңбекті қорғау жұмыстары заңдық және өзге
Бірақ, қолданылып жатқан шараларға қарамастан, өндірістік жарақаттардың саны
Талдау нәтижелеріне қарағанда, қазіргі уақытта еңбек қауіпсіздігі мен
Жұмыс орындарындағы жазатайым оқиғалардың өсуіне жұмыстардың қауіпсіз жүргізілуіне
Халықаралық еңбек қауіпсіздігі стандарттарын сақтау үшін Еңбек қауіпсіздігі
Еңбекті қорғаудың тиімді жүйесін құру жөніндегі аса перспективалы
Бұл тұрғыда еңбек жағдайлары бойынша өндірістік нысандарды аттестациялау
Бұл қызметкердің өмірі мен денсаулығына қатысты басымдықты, өндірістік
Еңбекті қорғаудың шетелдік тәжірибесі
Еңбек нарығы туралы түсінік
Жапон үлгісі. «Ғұмырлық жандану»
Швед үлгісі. Мемлекеттің еңбекпен қамту
АҚШ үлгісі. Бұл еңбек нарығына
Америка Құрама Штаттарында қазіргі еңбекті қорғаудың
АҚШ-та жазатайым оқиғалардан зардап шеккендер
Қытай үлгісі. Қытайдағы кісіпорындарың
Қорытынды
Нарықтық қатынастар қоғамында Қазақстан Республикасының еңбек
Еңбекті қорғау жүйесін
Қоғамдық өмірдің еңбек
Өндірістегі адамның мүгедектігіне немесе қазасына
Еңбек қорғау саласындағы жағдайды жақсартудың
Тұтынушыларды (жұмыс берушілерді, кәсіподақты, қызметкерлерді) еңбек қауіпсіздігі және
Заң жобасында осы күні қолданылып жүрген нормалардан басқа,
Қазіргі қоғамдағы еңбек
Кәсіпорындардағы жұмыс орындарының қауіпсіздік техника шарртарына
Еңбек қауіпсіздігіне байланысты әдебиеттермен
басшылар мен қызметкерлерді міндетті
ауыр, қауіпті жұмыстар үшін тиісті
Пайдалынған әдебиеттер:
ҚР Конституциясы, 2007 жыл
Қазақстан Республикасының Еңбек кодексi 2007 ж. 15 мамырдағы
Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау туралы ҚР 28.02.2004
ҚР Еңбек және халықты әлеуметтiк қорғау министрлiгінiң
Қызметкерлерді еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелері
ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрдің
ҚР Үкіметінің 2007 жылғы 21 тамыздағы
2007 жылғы 31 шілдедегі № 182-Ө бұйрығымен
Ашитов З.О, Ашитов Б.З «Мемлекет және құқық негіздері»,
Сапарғалиев Ғ. С. «Қазақстан мемлекеті және
«Мемлекет және құқық негіздері». Оқу құралы. Е.
Интернет желісі: www.enbek.kz, www.egemen.kz , www.e-gov.kz
3