Жоспар
Кіріспе 2
1-тарау. Нарық мәні, түрлері 4
1.1 Нарық түсінігі 4
1.2 Нарықтың түрлері 5
1.3 Нарықтың пайда болу шарттары 10
1.4 Нарықтың қызметтері 11
1.5 Нарық инфрақұрылымы 12
2-тарау. Қазақстан Республикасында нарыққа көшу жолындағы мәселелер 14
2.1 Қазақстан экономикасының ерекшеліктері 14
2.2 қазақстан экономикасының дағдарыс таңындағы жағдайы 17
2.3 Нарыққа өту 19
2.4 Мемлекетсіздендіру мен жекешелендіру 20
2.5 Жеке кәсіпкерлік 21
2.6 Экономикалық өсу 22
қорытынды 24
қолданылған әдебиет 26
Кіріспе
Нарық жүйесі жеке меншік, қоғамдық еңбек бөлінісі мен
Нарықтық экономика дегеніміз - өндірушілер мен тұтынушылардың нарық
Нарықты экономиканың басқа белгілі экономикалық жүйелерден айырықша белгілері
Жеке меншік. Бұл жерде мүліктік сипаттағы меншік құқығы
Жеке қызығушылық. өзінің “Халықтардың байлығы” атты еңбегінде, ұлы
Таңдау еркіндігі. Оның кепілі - жеке меншік.
Бәсеке.
Бағаның еркін құрылу жүйесі. Бағада жеке тұлға мен
Мемлекеттің шектеулігі араласуы.
Нарық шаруашылық субъектілері:
1. ұй шаруашылықтары – бұл бір немесе бірнеше
2. Фирма - дербес шешім қабылдайтын, кірісті мейлінше
Мемлекет – мемлекетті мекемелер.
Нарықтың экономикалық осы субъектілері әр кезде сатушы мен
Әр экономикалық жүйенің негізгі мақсаты әр мақсатқа арнап
Әйгілі Л.Эрхард былай деген: “Нарықты экономикадан жоспарлы экономикаға
Орындалған жұмыстың мақсаты - нарықтың не екенін, оның
1-тарау. Нарық мәні, түрлері
1.1 Нарық түсінігі
Нарық дегеніміз не? Бұл сауалға бірден жауап берудің
Нарық – бұл өндіріс факторларын немесе оның нәтижелері
Нарық – бұл сатушылар мен сатып алушылар арасындағы
Нарық – бұл сатушылар мен сатып алушылардың арасындағы
Нарық тауарларды сатып алу-сату мен байланысты орын алатын
Нарық - бұл тауарды өткізуге байланысты айырбас саласында
Нарық – бұл экономикалық проблемаларды тиімді шешуді қамтамасыз
Нарық – бұл нәтиже мен еңбек шығындары аралығындағы
1.2 Нарықтың түрлері
Қазіргі нарық құрылымы жағынан сан-алуан элементтерден тұрады. Оның
Территориялық белгілеріне қарай нарық мынадай түрлерге бөлінеді:
Дүниежүзілік нарық, сатушылар мен сатып алушылар арасындағы тауарлар
Еларалық бірлестіктер нарығы деп, экономикалық айырбастың ерекше формалары
Ұлттық нарық бір елдің мемлекеттік шекарасының аумағы мен
Аймақтық нарық – бұл бөлек территориялық бөлімше нарығы
Жергілікті оқшауланған нарық – кейбір елді пункттердің жиынтығы
Нарықтық қатынастардың жетілу шамасына қарай нарықты: дамыған
Олигополиялық нарық, баға белгілеу саясатына тым сезімтал және
Монополиялық бәсеке нарығы, сапасы, қасиеті, сыртқы безендірілуіне қарай
Қолданылып жүрген заңдылықтарға сәйкес нарықты көлеңкелі және ресми
Нарықтың дамуының сәйкестігіне байланысты теңдестірілген және теңдестірілмеген нарық
Нарықты көлемді тауар топтары (азық-түлік және өндіріс тауарлары),
Адамдардың әрекет ету ортасына және сатып алу-сату
1-сурет
1.3 Нарықтың пайда болу шарттары
Бірінші шарт – еңбек бөлінісі. Ол айырбас пен
Алғашында айырбас қарапайым түрде жүретін. Қазіргі Малайзия жерінде,
Бұл жерде біз бартердің алғаш формасын көре аламыз.
Айырбас дамуы ақшаның пайда болуына алып келеді. Ал
Екінші шарт – шаруашылықты жүргізетін субъектілердің бөлектенуі. Тауар
Нарықты шаруашылықтың тиімді жұмыс істеуі үшін үшінші шарт
1.4 Нарықтың қызметтері
Нарықтың маңызды атқаратын қызметтерінің бірі – оның ұдайы
Нарықтың басқа бір атқаратын қызметі – ақпараттық. Нарық
Сонымен бірге нарық механизмі мынандай қызметтер атқарады –
Осылармен қатар, маңыздылығы жағынан кем түспейтін нарықтың атқаратын
1.5 Нарық инфрақұрылымы
Нарықтық экономикаға қажетті элементтерiнiң бірі – оның инфрақұрылымы.
Нарықтың инфрақұрылымы
Аукциондар Консультациялық-делдалдық фирмалар
Биржалар және брокерлік кеңселер Бизнестің коммерциялық орталықтары
Банктер Салық және аудиторлық компаниялар
Коммерциялық орталықтар және компаниялар Жарнама-ақпараттық қызмет
Мемлекеттік резервті және сақтық қорлары Қойма, элеватор, тоңазытқыш,
Мемлекеттік салық инспекциясы Сауда үйлері
Бағалы қағаздарға бақылау жасайтын инспекция Маркетингтік зерттеу орталықтары
құқтық қорғау органдары Кадрларды даярлау орталықтары
Лизингілік компаниялар Жәрмеңкелер
Кедендік қызмет өндірушілердің әртүрлі бірлестіктері(ассоциациялар)
Бағалар мен стандарттарға бақылау жасайтын мемлекеттік инспекция Және
Тұтынушыларды қорғау қоғамдары
2-тарау. Қазақстан Республикасында нарыққа көшу жолындағы мәселелер
2.1 Қазақстан экономикасының ерекшеліктері
Қазақстанның халық шаруашылығының құрылымы мен дамуының аймақтық ерекшеліктері
Қазақстанның әр түрлі аудандары мен аймақтарындағы халық
Өндіріс. Солтүстік және Батыс Қазақстан өнеркәсіп пен ауылшаруашылық
Орталық Қазақстанда негізінен жоғары деңгейде көмір өнеркәсібі, түсті,
Шығыс аймақтары өздерінің табиғат – ауа райы ерекшеліктеріне
Оңтүстік аймақтарда республикада дағдарысқа дейін өндірілетін аяқ киімнің
Ауыл шаруашылығы. Қазақстанда егін және мал шаруашылығын дамыту
Республикамыз бидай өндіру мен оны сатуда бұрынғы КСРО-да
Қазақстан қой мен ешкінің саны бойынша бұрынғы одақтас
Қорыта айтқанда, Қазақстанның халық шаруашылығындағы қалыптасқан салалық құрылым
Оның үстіне, шикізат пен жартылай фабрикаттың құны әділетсіздікпен
Ол не үшін қажет? Бұрынғы Одақта орталықтандырылған одақтық
Осының салдарынан осы салалар өндірген өнімнің көп бөлігі
Бұдан шығатын қорытынды: Қазақстан өз экономикасының құрылымын өзі
2.2 қазақстан экономикасының дағдарыс таңындағы жағдайы
1992 ж. Қазақстан экономикасы үшін қоғамдық өндіріс деңгейінің
1993 жылы Қазақстан Республикасының экономикасына бірнеше фактор тікелей
Осы шараларға қарамастан, материалдық өндіріс салаларында өндіріс көлемінің
1993 жылы инфляцияның көрсеткіші – тұтыну бағасының индексі
1994 жылдың бірінші жартысы өндірістің төмендеуі, инфляцияның өрістеуі
Осылардың нәтижесінде жалпы ішкі өнім осы жылдың қаңтар-маусым
2.3 Нарыққа өту
Қазақстанның нарыққа өту бағдармасы 1990 жылы Жоғарғы Кеңеспен
Бірінші кезеңде, саяси және әлеуметтік-экономикалық жағдайды тұрақтандыру мен
Екінші кезеңде, нарық инфрақұрылымының активті құрылуы және
Үшінші кезеңде, әлеуметтік-экономикалық жағдайды тұрақтандыру, және біртіндеп мемлекеттің
Жалпы алғанда, 1991-1993 жылдарды нарықтық қатынастардың Қазақстанда алғаш
2.4 Мемлекетсіздендіру мен жекешелендіру
1991 жылдан бастап, Қазақстан Республикасының Конституциясы алғаш рет
“Мемлекетсіздендіру мен жекешелендіру туралы”
Мемлекеттік бағдарламалар:
1991ж., желтоқсан, 1991-1992жж.. Басты мақсаты:
Мемлекеттік меншікті меншіктің басқа формаларына ауыстыру;
Мемлекеттік кәсіпорындардың мүлкін азаматтардың сатып алуы;
1993ж., наурыз, 1993-1995жж. Кіші –орта және жеке жобалар
1996-1998жж. Жекешелендіру нәтижелерінен жеке сектордың жетіліп, тұрақтануы.
Қадамдары:
1-қадам. 1991-1992жж. Кіші және орта кәсіпорындардың сауда мен
2-қадам. 1993-1996жж. Орта және үлкен кәсіпорындар жекешелендірілді. Жеке
3-қадам. 1997-2000жж. Аяқталуы.
1997ж.- 6777 кәсіпорын жекешелендіріліп, 56,5 млрд.,
1998ж.-3073 кәсіпорын жекешелендіріліп, 67,1 млрд.,
1999ж.- 2318 кәсіпорын жекешелендіріліп, 36,6 млрд.,
2000ж.- 1724 кәсіпорын жекешелендіріліп, 22 млрд.,
2001ж.- 1050 кәсіпорын жекешелендіріліп, 1,1 млрд. пайда әкелді.12
2.5 Жеке кәсіпкерлік
Қазақстанда кіші кәсіпкерліктің тұрақтануы мен дамуының негізі 1992
1992 жылы шілдеде Қазақ ССР –нің қабылдаған “Жеке
2001 жылдың 1-маусымына қарай Қазақстанда 390 мың кіші
2.6 Экономикалық өсу
1991-2004 жылдар Қазақстан Республикасы үшін реформалар мен өзгерістер
Мұнай және басқа шикізат көздеріне бағаның өсуі 1999
Қазақстан-2030 бағдарламасының ұзақ мерзімді мақсаттарына “ашық экономикаға негізделген,
мемлекеттің белсенді ролінде оның экономикаға араласуын шектеу;
қатал фискалды және монетарлы шектеулерді жүзеге асыру;
шетелде қаржылай инвестициялар стратегиясын құру;
жеке меншікті тұрақтандыру мен қорғау;
әлеуметтік және аграрлы секторда жекешелендіруді аяқтау;
энергетикалық және т.б. ресурстарды өндіру;
либералды инвестициялық саясат құру;
еңбекті қажет ететін өндірістен қаржы, технология, ғылымды қажет
бәсекелеметін салалрды дамыту;
өндірісті диверсификациялау;15
қорытынды
Өтпелі экономикада тұрған елдер үшін, соның ішінде Қазақстан
Нарық дегеніміз – тауар-ақша айналысы қатынастарының жиынтығы. Саяси-экономикалық
Нарықтың атқаратын қызметтері:
ұдайы өндіріс процесінің үздіксіздігін және тиімділігін қамтамасыз етудегі
экономиканың жағдайы туралы объективті ақпараттың қайнар көзі;
бәсеке күресінің жәрдемімен қоғамдық өндірісті тиімсіз шаруашылық
экономикалық игіліктерді және қызметтерді, өндірушілер мен тұтынушыларды байланыстыратын
тауардың қоғамдық мағыналылығын мойындау;
өндірістік шығындарды азайтуды экономикалық ынталандыру;
еңбекке дөгек материалдық стимулдарды экономикалық жағынан қамтамасыз ету;
Нарықтық экономиканың дамуына оның қызметтерінің және құрылым бөліктерінің
Осы мәселелердің нормативті актілерде өңделу дәрежесі
Қазіргі кезде Қазақстандағы мәселелердің көп бөлігі нарықпен анықталады.
Осы таңда дүние жүзі елдерінде көбінесе аралас экономика
қолданылған әдебиет
Кулигин П. Соцалисттік экономикадағы нарық.-“Вопросы экономики”, 1990 ж.
Чалбаев К.К. Өндірісті интенсификациялау және нарықтық қатынастар. М.,
З. Журавлева Г. Социализмнің экономикалық жүйесіндегі нарық. –
Саяси экономия – Алматы, Ана Тілі, 1991 ж;
Нарықты экономика мен менеджменттің негізі.- Орынбор, 1992ж;
Б. Мәдешев Нарықтық экономика теориясына кіріспе. Алматы, “Экономика”,
Жүнісов Б.А., Мәмбетов ¦.Е., Байжомартов ¦.С. Нарықты экономиканың
А. С. Булатова -Экономика, Москва,2001ж;
Б. Мәдешев – Нарықтық экономика теориясына кіріспе, Алматы,
Крымова В. – Экономикалық теория, Алматы,2002;
Назарбаев - Қазақстан –2030, “Білім”,1998ж;
Современный Казахстан: цифры и факты. - Алматы
1 Кулигин П. Соцалисттік экономикадағы нарық.-“Вопросы экономики”, 1990
2 Чалбаев К.К. өндірісті интенсификациялау жєне нарықтық қатынастар.
3 З. Журавлева Г. Социализмнің экономикалық жүйесіндегі нарық.
4 Саяси экономия – Алматы, Ана Тілі, 1991
5 Нарықты экономика мен менеджменттің негізі.- Орынбор, 1992ж.,
6 Б. Мәдешев Нарықтық экономика теориясына кіріспе. Алматы,
7 Жүнісов Б.А., Мәмбетов Ұ.Е., Байжомартов Ұ.С. Нарықты
8 А. С. Булатова -Экономика, Москва, 2001ж,
9 Жүнісов Б.А., Мәмбетов Ұ.Е., Байжомартов Ұ.С. Нарықты
10 Б. Мәдешев – Нарықтық экономика теориясына кіріспе,
11 Крымова В. – Экономикалық теория, Алматы 2002,
12 Совремменный Казахстан: цифры и факты.-Алматы 1998г.,15-б.
13 Современный Казахстан: цифры и факты.-Алматы 1998г.,
14 Современный Казахстан: цифры и факты.-Алматы 1998г.,18-б.
15 Н. Назарбаев - Қазақстан –2030, “Білім”,1998ж, 50-б.
1
Бағалы қағаздар нарығы
Қарыз нарығы
Валюта нарығы
Капитал нарығы
Қаржы саласы
саласы
Ақпарат нарығы
Ғылыми-техникалық ой нарығы
Ғылыми-техникалық өнімдер, зерттемелер нарығы
Рухани ақыл-ой нарығы
Қаржы саласы
саласы
Нарық-ты қалып-
Тасты-
ратын адам-
дардың әрекет ету ортасы
Астыр-
тын эконо-
мика нарығы
Экономикалық игіліктерді және қызметтерді, өндірушілер мен тұтынушыларды байланыстыратын
ұдайы өндіріс процесінің үздіксіздігін және тиімділігін қамтамасыз етудегі
Экономиканың жағдайы туралы объективті ақпараттың қайнар көзiкөзі
і
бәсеке күресінің жәрдемімен қоғамдық өндірісті тиімсіз шаруашылық бірліктерінен
тауардың қоғамдық мағыналылығын мойындау
Өндірістік шығындарды азайтуды экономикалық ынталандыру
еңбекке деген материалдық стимулдарды экономикалық жағынан қамтамасыз ету
Нарықтың атқаратын Қызметтері