МАЗМҰНЫ
Кіріспе......................................................................................................................5
І Ақша нарығы және валюталық биржалар
Ақша пайда болуы....................................................................................8
Ақшаның нарығының пайда болуы...................................................11
ІІ Ақша нарығының және валюталық
2.1. Ақша нарығының принциптері...........................................................15
Ақша нарығының қызметтері.............................................................19
ІІІ Қ.Р. Ақша нарығы және
Қорытынды.........................................................................................................29
Пайдаланылған әдебиеттер............................................................................31
Кіріспе
Ақша дегеніміз — тауардың жалпы эквивалентінің тиянақталған түрі,
Біріншіден, тек ақшаға айырбастау арқылы ғана тауарлар қоғамдық
Екіншіден, әр адамның еңбектегі, яғни қоғамдық өндірістегі үлесін
Үшіншіден, айырбас үрдісінде ақшаның делдалдық етуімен тауардың ішкі
Тауарлар дүниесінің тауар және ақша болып екіге бөлінуі
1998 жылдан бастап Ұлттық Банк бюджет тапшылығын тікелей
Соңғы 5 жылдың (1996-2000 жж.) қорытындысы бойынша девальвация
Бай табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану теңге бағамын нығайтуға
Қазақстанда екі деңгейлі банк жүйесі тұрақты қалыптасты, ол
Банктік сектордың тұрақтылығы, жеке тұлғалардың депозиттерін міндетті ұжымдық
Қазіргі кезде таза халықаралық резервтер ақша базасынан 2,3
I. Ақша нарығы және валюталық биржалар
1.1. Ақшаның пайда болуы
Ежелгі Русьта да ақша металл ақшаларға ауысқаннан кейін
"Капитал" сөзінің шығуы да малменен байланысты, өйткені ескі
Солтүстік халықтары ең бірінші тауар ретінде айырбас үшін
Жылы теңіздердің жағасын мекендеген тайпалар айналыс құралы ретінде
Бақалшақ ақшалар тауар ақшалардың ең бір тұрақты формасы
Әлемде әр түрлі "экзотикалық" ақшалар болған. Каролин аралдары
Юлий Цезарь патшалығының тұсында ақша ретінде құлдарды пайдаланды.
Өнер мен жер игерушілердің бөлінуімен эквиваленттің жетілуі жалғасты.
Жалпы эквивалент ретінде металдар да пайдалана бастады. Ежелгі
Металл ақшаларының артықшылығы, олар -біркелкі, төзімді, ұсақталынады, және
Бірақ б.э. дейін XIII ғасырда салмағы көрсетілген құймалар
Ақшаның өмір сүруіндегі объективті қажеттілік ол тауар өндірісі
Бірақ XVI ғасырдың басында (1516 ж.) утопиялық социализмнің
Ол аздай Т. Моор тағы былай деді: "Қай
XIX ғ. Социал утопистері - Прудон, Оуэн, Грей
Мұндай ойлар Ресейде де айтылды. Қазан революциясынан (1917)
Осыған байланысты К. Маркс былай дейді: ақшаларды жоя
1.2. Ақша нарығының пайда болуы
Ақша нарығының пайда
Ақша өзінің дамуы барысында екі түрге бөлінеді: толык
Толық құнды ақшалар — номиналдық құны оны дайындауга
Мұндай ақшаларға металл ақшалар, соның ішінде: мыстан, күмістен
«Монета» сөзінің шығуын римдіктердің жүрегі саналатын шіркеу құдайы
Алғашқы монеталар VII ғ. б.э.б Ертедегі Қытайда және
Алтын айналысына бірқатар елдер де XIX ғ. екінші
алтын өндірісі тауар өндірісінің артынан ілесе алмай,нәтижесінде айналыстағы
жоғары қүнды алтын ақшалар ұсаң құнды айналымға қызмет
алтын стандарты, жалпы алғанда өндірісті және тауарайналымын ынталандырмады.
Алтын айналысы не бары бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін
Толық құнсыз ақшалар (құннын белгілері) — номиналдық құны
құнның металдық белгілері — арзан бағалы металдардан жасалған
құнның қағаздан жасалган белгілері.
Құнның қағаздай белгілері екіге бөлінді: қағаз ақшалар және
Қағаз ақшалар — бұл нағыз ақшалардын өкілдері.Қағаз ақшалар
Несиелік ақшалар — тауар өндірісінін дамуын яғни тауарларды
Вексель — белгілі бір соманы алдын ала келісілген
Қазакстанда жоғарыда аталған заң ңабылданға дейін және онан
Банкнота (ағыл. сөзінде «Ваnk-nоtе» аударғанда «банк билеті») —
Чек — ағымдағы шот иесінің чекті ұстаушыға белгілі
Электрондық ақшалар — компыотер торабының ақпараттарды автоматты түрде
Дебеттік (төлем) карточка — банкте арнайы карточкалық қаражаты
Кредиттік карточка — онын эмитенті мен карточка иесі
ІІ. Ақша нарығының және валюталық
2.1. Ақша нарығының принциптері
Нарықтың қатысушы барлық мүшелерін екі негізгі топқа бөлуге
Дүниежүзінің тек өте ірі банктерінде валюталық департаменттер және
Банктердің басқа да топтары ірі, бірақ азырақ диверсификацияланған
Брокерлік фирмалар 30%-ға жуық валюталық операцияларға қызмет етеді
Ақша-несие саясатының бұл құралы 1993 жылы 1
Әлемдік тәжірибеде міндетті резервтердің өте жоғары деңгейде болуы,
АҚШ пен Германияда міндетті резервтік нормалар біршама жоғары
Федералды резервтік жүйе экономикалық құлдырау кезеңінде міндетті резервтердің
міндетті резервтер;
резервтеудің баламалы тәртібі.
Орталық банк неғұрлым міндетті резервтердің нормасын жоғары тағайындаған
Практикада міндетті резервтер нормасы қайта қарастыруға сирек түседі,
Ақша-несие саясаты арқылы реттеудің бірі есеп мөлшерлемесін өзгерту.
Несиенің азаюы және ақшаның қымбаттауы барлық жүйеге таралады.
Есеп мөлшерлемесінің кемуі керісінше әсер етеді.
Әдетте тіркелген мөлшерлеме нарықтағы банкаралық мөлшерлемеден төмен болады,
Қысқа мерзімдік несие коммерциялық банктердің резервін толтыру үшін
Ақша нарығындағы операциялар. Ақша нарығындағы операциялар - Ұлттық
Бұл біршама ақша жиынын, коммерциялық банктердің өтімділігі және
Ұлттық банк нарықта бағалы қағаздарды сату арқылы оны
Осы айтылғанның барлығын Орталық банк коммерциялық банктердің несиелік
Орталық банк ақша нарығы операцияларын мұқтаждық пайда болуына
. Ақша нарығының қызметтері
Ақшаның әрбір қызметі ақшаның тауар айырбастау процесінен туындайтын,
Ақша құн өлшемі ретінде. Құнның өлшем қызметі тауар
Ақша құн өлшемі қызметін идеалды, оймен ойлау арқылы
Тауар бағасын өлшеу үшін қолма-қол ақшаның болуы қажет
Ақша түрінде көрінетін тауардың құны, оның бағасы болып
Құн өлшеу қызметі жалпы эквивалент ретіндегі ақшаның тауарға
Құн өлшемі және баға масштабы ретіндегі ақша қызметтерінің
Алғашында баға масштабы АҚШ қазынашылығымен алтынның тройск унциясына
Арнайы баға масштабы алтын құны мен оның мемлекеттік
Ямайка валюта реформасының (1976-1978 жж.) нәтижесінде арнайы алтын
Қазіргі уақытта алтын тауарға тікелей айырбасталмайды және бағалар
Ақша айналыс құралы. Ақша айналыс құралы қызметінде тауарларды
Тауарлар бір қолдан екінші қолға ауыса отырып, өзінің
Тауар айналысы кезінде, ақша делдал ролін атқарады, ал
Өзінің құнын өткізгеннен кейін, айналыстан кететін тауарларға қарағанда,
Біздерге ақша айналыс құралы қызметін негізінен мемлекеттік, оперативтік,
Айналыс құралы ретінде ақша қызметтерінің ерекшеліктері мыналар:
тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы;
оны идеалды ақшалар
ақшаның бұл қызметінде тауарларды айырбастау өте тез орындалатын
Бірақ бұл, несие және қағаз ақшалар ақшалы тауармен
Акша айналыс құралы қызметін атқаратын болғандықтан, айналыс қажеттілігі
Егер ақшаның айналыстағы массасы тауар массасынан көп болса,
Ақша төлем құралы. Тауар айналысы ақша қозғалысымен байланысты.
Егер тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы болмаса, яғни
Ақшалар төлем құралы ретінде тек қана тауар айналысына
тауарларды және қызметтерді төлеуге байланысты мін-
деттемелер;
еңбек ақы төлеуге байланысты міндеттемелер;
мемлекетке қатысты қаржылық міндеттемелер;
банктік қарыз, мемлекеттік және тұтыну несиесі бойын-
ша борыштық міндеттеме;
сақтандыру міндеттемелері;
әкімшілік-сот сипатындағы міндеттемелер және басқа-
лары.
Ақша төлем құралы ретінде айналыс құралынан өзара айырмашылықтары
Төлем құралы қызметін толық бағалы емес нақты ақшалар
Төлем құралы ретіндегі ақшаның қызметі оның бұдан бұрын
Ақшаның төлем құралы қызметін атқаруына байланысты ақша айналысы
Нарық жағдайында банк жүйесі екі деңгейде болады: Орталық
Орталық банк ұлттық валютаны айналымға шығарады, мемлекеттің алтын
сонымен қатар қазыналық, валюталық, сыртқы сауда, құрылымдық және
Аралық мақсаттар нарықтық жағдайда тікелей орталық банктің жанама
Бұл мақсаттарға жетуде Ұлттық банк ақша-несие саясатын жүргізуде.
қайта қаржыландыру мөлшерлемесі: ресми мүдделендіру мөлшерлемесі деңгейін белгілеу;
ҚҰБ-те (Қазақстан Ұлттық банкі) жинақталатын ең төменгі міндетті
мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу жәнесату бойынша ақша
банктерге және үкіметке несие беру;
валюталық нарықтағы басқыншылық;
кейбір жағдайларда несиелік операциялардың жекелеген түрлерінің деңгейі
ресми есепке алу (дисконттық) мөлшерлемесі.
Ақша төлем құралы ретінде айналыс құралынан өзара айырмашылықтары
ІІІ. Қ.Р. Ақша нарығы және
Қазақстан Ұлттың банкі мемлекеттік ақша-несие саясатын анықтайтын және
ҚҰБ ақша-несие саясатының басты мақсаты: ұлттық валютаның тұрақтылығын,
Ақша-несие саясаты — бұл айналыстагы ақша массасын, несие
Ақша-несие саясатының макроэкономикалық деңгейдегі субъектісі Ұлттың банк болып
Шаруашылың конъюктурасының жағдайына байланысты ақша-несие саясатының екі типі
Рестрикциялық ақша~несие саясаты;
Экспанцондық ақша~несие саясаты.
Рестрикциялық ақша-несие саясаты — екінші денгейлі банктердің несиелік
Экспанициондық ақша-несие саясаты — несие беру көлемін кеңейтумен,
Соңғы жылдардағы ақша-несие саясатының басты көздеген бағыты: инфляцияны
• Сыйақы мөлшерлемелерін белгілеу;
• Ен төменгі міндетті резервтер нормасын белгілеу;
Мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу және сатуы бойынша
Банктерге және үкіметке несиелер беру;
Валюталық нарықта интервенциялау;
• Кейбір жағдайларда, несиелік операциялардың жекелегең түрлерінің деңгейі
Қазіргі уақытта жоғарыда аталған құралдардың ішінде іс жүзінде
Ұлттың банк өзінің жүргізетін операциялары бойынша мынадай ресми
ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесі;
ресми есептік (дисконттық) мөлшерлемесі;
РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемесі;
«овернайт» займдары бойынша сыйақы мелшерлемесі;
— күндізгі займдар бойынша сыйақы мөлшерлемесі.
Ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесі — ақша нарығының жалпы
Ресми есептік (дисконттық) мөлшерлемесі — ақша нарығының жалпы
РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемелері
«Овернайт» заемдары бойынша сыйақы мөлшерлемесі —Ұлттық банктің екінші
Күндізгі заемдар бойынша сыйақы мөлшерлемелері — Ұлттық банктің
Ұлттың банктің ресми сыйақы мөлшерлемелерін төмендегідей 1-кестемен беруге
Қорытынды.
Валюталық жүйенің басты элементі - валюталық бағам.
Валюталық нарықтарды валюталық операцияларды жүргізудің
алу-сату операциялары жүргізілетін ресми орталықты білдіреді. Валюталық операцяилардың
Валюталық нарықтардың қатысушыларын екі басты топқа бөледі: пассивті,
Шетел валютасы халықаралық төлем айналымында ең бастысы банктік
оъективті құндық қатынастарына негізделеді.
Валюталық бағам - басқа елдің ақша бірлігіне қатысты
Валюталардың баға белгіленімі айырбас үшін ұсынылған екі ақша
Сауда-өнеркәсіптік клиенттер үшін валюталар баға белгілеу кросс-бағам негізінде
Қазақстанның валюталық саясаты мемлекеттің және тұтастай алғанда экономиканың
Осыған байланысты мемлекеттің валюталық реттеу саласындағы негізгі басымдығы
Шикізатқа әлемдік бағаның көтерілуі және 1999 жылы сәуірде
Пайданылған әдебиеттер тізімі
1.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының №
2.Валюталарды айырбастаудың нарықтық бағамын анықтау тәртібін белгілеу-Актілер жинағы,2003
3."Ұлттық банктің статистикалық бюллетені"-1999-2004жж-Ақиқат,1999,N5.
4.Коммерциялық банк құрылымы.- "АльПари" 2002ж, 6.
5."Коммерциялық банктер операциялары", Мақыш С.Б., Алматы-2004ж.
6.Валюта түсінігі.-"Банки Казахстана", 2005-ж., N6.
7.Банковское дело / Под ред. Лаврушина О.И. —
8.«ҚР ұлттық банкі туралы» ҚР заңы.-Егемен Қазақстан, 1995,5шілде.
9."Ұлттық банктің статистикалық бюллетені"-1999-2004жж-Ақиқат,1999,N5.
10.Коммерциялық банк құрылымы.- "АльПари" 2002ж, 6.
5