Қаржы саясаты

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.......................................................................................................................4
1 ШАРУАШЫЛЫҚ ЖҮРГІЗУШІ СУБЪЕКТІЛЕРДІҢ ҚАРЖЫ САЯСАТЫНЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ
1.1 Қаржы саясатының түсінігі, мәні мен мазмұны...................................................7
1.2 Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы саясатының сыныптамасы..17
1.3 Шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясатының қалыптасу кезең
2. «МЕРЕЙ» ШАРУА ҚОЖАЛЫҒЫНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ САЯСАТЫН ТАЛДАУ
2.1Шаруа қожалығының шаруашылық-экономикалық жағдайы.........................35
2.2Шаруа қожалығының еңбек ресурстарын пайдалануды талдау......................49
2.3Шаруа қожалығының өтімділігімен төлем қабілеттілігі..................................60
3. ШАРУАШЫЛЫҚ СУБЪЕКТІ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУШЫ РЕТІНДЕГІ КӘСІПОРЫН
3.1Шаруашылықтың қаржы саясаты- шаруашылық қызметі тиімділігін жоғар-латудың негізі ......................................................................................................64
3.2Шаруашылықтың қызметі тиімділігін басқару мен жоспарлау, жетілдіру жолдары.................................................................................................................66
ҚОРЫТЫНДЫ........................................................................................................74
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР........................................................................77
ҚОСЫМША.............................................................................................................80
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда Қазақстандағы кәсіпкерлік отандық экономиканы дамытудағы маңызды құрал
Диплом жұмыстың жалпы тақырыбы «Шаруашылық жүргізуші субъек-тілердің қаржылық саясаты»
Қаржы саясаты - бұл қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуы жөніндегі міндеттерді
Қаржы саясаты қаржы ресурстарын іздестіру, шоғырландыру және жинақтау және
Қаржы саясаты өзіне бюджет, салық, ақша, кредит, баға
Қаржыны басқарудың бүкіл жүйесі шаруашылықтың қаржы саясатына негізделеді.
Шаруашылық жүргізуші субъект түсінігі –барлық ұйымды-құқықтық меншікті сандарына және
Шаруашылық субъектілер қаржысының өзіне тән мазмұны мен сыртқы көрініс
бөлу;
бақылау.
Шаруашылық субъектілер қаржысы мен жалпы мемлекеттік қаржылардың бар болуы
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржылық саясатын жасауда қаржыға қатысты алуан-түрлі
мемлекетпен
несие жүйесімен
жоғары ұйымдармен
басқа шаруашылық субъектілермен
сақтандыру ұйымдарымен
жұмысшылармен
кәсіптік иелерімен.
Шаруашылық субъектілер қаржысының негізгі белгілері:
көп қырлы қаржы қатынастардың болуы;
міндетті түрде өндірістік қордың бар болуы;
жоғары белсенділік;
олар барлық қаржы жүйесінің негізі болып табылады.
Сонымен, шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы - өнімдерді, жұмыстарды және
Сонымен шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясаты деп-ұйымдар шаруашылық қызметі
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясатының мақсаты: бухгалтерлік есеп операцияларын
Дипломдық жұмыстың мақсаты – «Мерей» шаруа қожалығының негізінде шаруашылық
Дипломдық жұмыстың аталған мақсаттарына сәйкес келесі міндеттер қойылған:
шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы саясатына талдау мен жоспарлаудың маңызы
шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы саясатын талдаудың әдістерін анықтау;
«Мерей» шаруа қожалығының негізінде кәсіпорынның қаржы саясатына талдау мен
шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы саясатының тиімділігін арттыру жолдарын талдау.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік және тәжірибелік негізі ретінде Қазақстан Республикасының
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік обьектісі ретінде «Мерей» шаруа қожалығының қаржылық
Зерттеу барысында «Мерей» шаруа қожалығының қаржылық қызметінің нәтижелері, жылдық
Дипломдық жұмыстың теориялық бөлімінде қаржы саясатының түсінігі, мәні мен
Екінші, сараптамалық бөлімде «Мерей» шаруа қожалығының жылдық есептері мен
Үшінші бөлімде шаруашылықтың қаржы саясаты- шаруашылық қызметі тиімділігін жоғарлатудың
Дипломдық жұмыстың теориялық негізінде отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми
1 ШАРУАШЫЛЫҚ ЖҮРГІЗУШІ СУБЪЕКТІЛЕРДІҢ ҚАРЖЫ САЯСАТЫНЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ
1.1 Қаржы саясатының түсінігі, мәні мен мақсаты
Кәсіпорынның қаржы саясатын арнайы оқулықтарда түрліше түсіндіріледі. Әбдіғали Әбдіманапов
Бұл ұғымды В.К.Радостовец өте ықшам түрде анықтайды. Оның ойынша
Қаржы саясатының мазмұны ұйымдардың шаруашылық жүргізу қызметі талабы мен
Нарықтық қатынастар жағдайында көптеген құрылымдағы ұйымдар, құқылы тұлғалар, өзара
Кәсіпорынның стратегиялық және тактикалық мақсатына қарай жасалған қаржы саясаты
Тәуелсіз жолдармен таңдалып алынған есеп ережелерін әрбір ұйымдар қаржы
Кәсіпорындар өрісінде қалыптасқан қаржы саясаты осы кәсіпорын қызметінің ары
Кәсіпорындарда жасалынатын қаржы саясаты басқару жүйесінің ерекше-ліктері мен құқықтық
Тәуелсіз жолдармен таңдалып алынған есеп ережелерін әрбір кәсіпорын қаржы
Кәсіпорындар өрісінде қалыптасқан қаржы саясаты осы кәсіпорын қызметінің ары
Қаржы саясатының тиімді бағытын қалыптастыру үшін қаржылық есеп принциптері
Сонымен, қаржы саясаты деп қаржылық есеп жүргізудегі әдістер мен
Қаржы саясатын негіздеу және таңдау кезінде барынша жалпы танылған
Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық саясатын құрудың маңызы өте
Қаржы саясатын мінездеме бере отырып, сол сияқты қаржылық басқару
Қайта өңдеудің қаржылық саясатының негізгі бағытына жататындар:
-экономикалық анализдің қызмет жағдайы;
-есептілік, кредиттілік, девиденттік, амортизациялық және басқа саясатты таңдауға негізделген;
-айналым заттарын, ұстанымдарды, кредиттік және дебиттік қарыздарды дұрыс басқару;
-басқалары.
Сыртқы факторлардың әсер етуіне ерекше ерекше көңіл бөлу қажет
Қаржылық жоспарлау кіріс пен шығыстың болжамымен жүргізілуі тиіс, олар
Қаржылық саясат мынадай негізгі циклдарды енгізетін жоспарлауды анықтайды:
-Кәсіпорынның жоғарғы басшылары қатысатын құқықтық жоспарлау циклі;
-Операциялық цикл аумағында, басқарушылардың нақты жоспарларға сапалы стратегиялық мақсат
- Операциялық жоспарларға әсерін тигізетін бюджеттеу циклі.
Өз кезегінде бюджетті құру сырғымалы салымның иерархиялық сақталуымен, статьялық
Бюджеттеу процесі, көздеген мақсатқа жету үшін жоспарлы күштерді біріктіруге
Қаржылық басқару практикасы бюджеттің келесі формаларын бөліп көрсетеді:
- икемді бюджеттерді, дәлелдік және бюджеттік операциялар өнімнің тапсырылған
- капитал бюджетті с.с. ұзақ мерзімді бюджет, ұзақ мерзімді
- мастер-бюджет, өз кезегінді, екі өзіндік бюджетке бөлінеді: операциялық
Операцияда бюджетте жоспарланған болашақ шығындар шағылысады, көбінесе кәсіпорынның өндіру
- сату бюджеті;
- өндіру бюджеті;
- Шығын және пайда бюджеті;
- еңбек шығыны бюджеті, материалдық ресурстар, қойылатын шығындар және
Профессор Н.А.Русак бұл ұғымды былайша анықтайды: «Кәсіпорынның қаржылық саясаты
Жоғарыда берілген анықтамалар қарастырылып отырған ұғым мәнін жеткілікті дәрежеде
Берілген түсініктерге сүйене отырып, бұл ұғымды былай анықтауға болады.
Ал кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы нені білдіреді? Бұл сұраққа ғалымдар
Енді біреулер «өз қаражаттары есебінен активтерге (негізгі қорлар, материалдық
Бұл ұғымды А.Д.Шермет пен Р.С.Сайфулин өте ықшам түрде анықтайды.
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді, оларды
- пайда болу орнына байланысты - ішкі және сыртқы;
- нәтиженің маңыздылығына байланысты - негізгі және негізгі емес;
- құрылысы бойынша - қарапайым және күрделі;
- әрекет ету уақыты бойынша - тұрақты және уақытша.
Ішкі факторлар кәсіпорынның өзіндік жұмысын ұйымдастыруына байла-нысты болады, ал
Негізгі ішкі факторларды қарастырсақ, кәсіпорынның тұрақтылығы ең бірінші өндіріс
Қаржы тұрақтылығының ішкі, маңызды факторларының бірі - бұл қаржы
Сонымен бірге тек таза табыстың көлемі ғана емес, сонымен
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, кәсіпорынның қаржылык тұрақтылығына әсер ететін
- кәсіпорынның салалық топқа жатуы;
- шығарылатын өнімнің (жұмыс, қызмет) құрылымы және оның жалпы
- төленген жарғылық капиталдың мөлшері;
-шығындардың көлемі, олардың ақшалай табыспен салыстырғандағы динамикасы;
-қорлар мен резервтерді, олардың құрамы мен құрылымын қоса
алғандағы мүлік пен қаржы ресурстарының жағдайы;
- кәсіпорындарды басқару тиімділігі.
Сыртқы факторларға шаруашылық жүргізудің экономикалық жағдайының әсері, қоғамда үстемдік
Кәсіпорынның тұрақты қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз контрагенттерімен (салық
Сондай-ақ, бұл жыл сайын өз облигациясы бойынша белгілі бір
Жабдықтаушылар мен тұтынушылар сенімді және төлем қабілеттілігі жоғары кәсіпорындармен
Осылайша, қаржылық саясат кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін және оның іскерлік
Кәсіпорын осы мерзімге дейінгі уақытта қаржы ресурстарын қаншалықты дұрыс
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші кәсіпорындардың қаржылық саясатын талдаудың
-қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру мерзіміндегі
-активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті, оларды
-айналым капиталыньң көлемін,
-қаржы-есептік және несие ережесін сақтау;
-кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
-ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның ішінде дебиторлық борыш және
-баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының және төлеу қабілеттілігінің
-кәсіпорын табыстылығын бағалау;
-кәсіпорын табысының салыстырмалы көрсеткіштерін, сондай-ақ олардың
- кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
- кәсіпорынның қаржылық саясатының тұрақтылығын ұзақ және қысқа мерзімді
Қаржылық саясатты талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың қорытындылаушы кезеңі
Жоғары сапалы өнімді үздіксіз өндіру және өткізу кәсіпорынның қаржылық
Шығындар көлемі өндіріс процесінің тиімділік деңгейімен анықталады. Олардың тиімділігі
Еңбек және материалдық ресурстар шығыны ең алдымен өнімнің өзіндік
Кәсіпорынның қаржылық қызметінің қалыпты болуы әсіресе өз кезеңіндегі қойылған
Зерттеушілердің көбінің пікірінше, қаржылық жағдайды талдауды қаржылық тұрақтылықтан бастаған
-кәсіпорын активтерінің құрылымдық және құрамдық динамикасын талдау;
-кәсіпорын активтерінің қалыптасу көздерінің құрамдық және құрылымдық динамикасын талдау;
-кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерін талдау;
-баланс өтімділігін талдау;
-кәсіпорынның төлем қабілеттілігін және несие қабілеттілігін талдау.
Кәсіпорынның бірден-бір басты міндеті – оның қаржы жағдайының бағалылығы
Негізгі қаржылық коэффициенттерді төменгі үш санатқа топтастыруға болады:
-өтімділік (төлем қабілеттілігі);
-пайдалылық (табыстылық);
-активтерді басқару тиімділігі.
Қаржы ресурстарының құралуы түрлі көздер бойынша жүзеге асырылады. Олар
Кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемесін төлеуге қабілеттілігін өтімділік немесе
1 Тез өтімділік коэффициенті – қысқа мерзімді несие қарыздарының
2 Дебиторлық қарыздардың айналым коэффициенті – егер дебиторлық қарыздарды
1 сурет - Қаржы ресурстарының құрамы
Қаржылық талдау қаржылық менеджмент және аудиттің элементтерінің бірі болып
Кредиторлар мен инвесторлар қаржылық есептің салымдар мен борыштар бойынша
Қаржы сясатының мақсаты – қоғам дамуының аса маңызды қажеттіліктерін
Таяудағы мақсат ретінде – мемлекеттік бюджет теңгерімділігіне жету және
Қаржы саясатын жүзеге асырудың негізіне жалпы және жеке өзгеше
Қаржы саяатын жүргізгенде оның мына қағидаттарын жүзеге асырудың зор
қолда бар нақты қаржы ресурстарын негіздей отырып, бюджеттерді жасау,
қаржы қатынастарының жоспарлы ұйымдастырылуын қамтамасыз ету;
қаржы жүйесінің барлық сфералары мен буындарында кірістер мен шығыстардың
қаржы резервтерін жасау бюджет жүйесінде кірістердің шығыстардан және алалық
мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субъектілердің арасында қаржы ресурстарын оңтайлы
Қаржы саясатының тиімділігін қамтамасыз ететін жалпы қағидаттарға мыналар жатады:
объективті әкономикалық заңдардың іс-әрекетін есепке алу;
нақты тарихи жағдайларды есепке алу;
өткен жалдардың өзіндік тәжірибесін және дүниежүзілік тәжірибені есепке алу.
Жеке өзгеше қағидаттарға мыналарды жатқызуға болады:
-қоғамда қаржы жүйесінің ұтымды құрлымын, қаржы қатынастарын жоспарлы ұйымдастыруды
-қаржы жүйесінің барлық салалары мен буындарындағы кірістер мен шығыстардың
-бюджеттегі кірістердің шығыстардан асып үсетін қаржы резервтерін жасау;
-салық жүйесін ұтымды құру арқылы экономикалық және әлеуметтік дамудың
-негізгі қаржы ресурстарын мемлекет қарамағына жұмылдыру, оларды мемлекет пен
-қаржы және кредит-ақша саясатының тепе-теңдігі[8.].
Қаржы теориясында Кейнстің қағидалары үлкен рөл атқарады. Оның қаржы
Реттеу – мемлекет экономиканы бар күшімен реттеу керек. Негізгі
Ұдайы - өндіріс ресурстарының ұсыныс тарапынан емес, сұраныс жағынан
Қаржы саясатын экономикалық саясаттың ажырамас бөлігі ретінде қарастыру керек
Мемлекеттік шығындардың өсуі жұмыссыздықтың жоюлуына әкеледі. Соның нәтижесінде мемлекеттік
1.2 Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы саясатының сыныптамасы
Сот алдында жауап беретін және сотқа шағымдана алатын,өз алдынан
Филиалдар бұл заңды тұлғалардың тұрған жерінен тыс жерде
Филиал да, өкілдікте заңды тұлға боп табылмайды. Заңды тұлға
Коммерциялық ұйымдар тек келесідей нысанда құрылуы мүмкін:
-шаруашылық серіктестіктер;
-акционерлік қоғамдар;
-өндірістік кооперативтер;
-мемлекеттік кәсіпорындар.
Коммерциялық емес ұйымдар заң актілерімен қаралған діни бірлестіктерден, қоғамдық
1.Шаруашылық серіктестіктер. Құрылтайшылардың қосқан үлесі бөліп көрсетілген жарлық капиталы
2.Қазіргі кезде шаруашылық серіктестіктер толық және коммандиттік серіктестіктер болып
Толық серіктестік - серіктестіктің қатысушылары толық серіктестіктің мүлкі
Коммандиттік серіктестік – серіктестік міндеттемелері бойынша өзінің барлық мүлкімен
2.Қосымша және жауапкершілігі шектеулі серіктестік.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік (ЖШС ).ЖШС жарлық капиталы бір немесе
Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік. Мұндай серіктестіктің қатысушылары оның
3.Акционерлік қоғам - өз қызметін жүзеге асыру үшін
Ашық акционерлік қоғам- өздерінің шығарған акциясын ашық,жеке,жабық түрде орналастыруына
Жабық акционерлік қоғам. Мұндай қоғамның акциялары тек қана өз
Ашық қоғамның акциялары,бағалы қағаздардың нарығына қарап бағаланады және ондағы
4.Өндірістік кооператив-бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелік негізінде,олар өзінің еңбек
5.Мемлекеттік кәсіпорын.Мемлекеттік кәсіпорынға жататындар:
-шаруашылықты жүргізу құқығына негізделген мемлекеттік кәсіпорын. Ол өз міндеттемелері
-ағымдағы басқару құқығына негізделген мемлекеттік кәсіпорын,Қазақстан Республикасы үкіметінің немесе
6.Комерциялық емес ұйымдар.
Оларға: мекемелер, қоғамдық бірлестіктер, қоғамдық қорлар,тұтыну кооперативтері, діни бірлестіктер,
Шаруашылық жүргізуші субъект қызметінің мақсаттарын оның меншік иесі белгілейді.
Мемлекеттік мүлікті басқаруға уәкілетті органдар, басқа заңды және жеке
Субъектінің құрылтайшылары бекіткен жарғы негізінде қызмет етеді. Жарғының мазмұны
Негізгі қорлар мен айналым қаражаттары, сондай-ақ субъектінің дербес балансында
Субъектінің мүлкін қалыптастырушы көзі болып мыналар саналады: құрылтайшылардың ақшалай,
Шаруашылық субъектілердің қаржылары бірегей қаржы жүйесінің құрамды бөлімі. Шаруашылық
Шаруашылық субъектілер қаржысы ақшалай түрде көрсетілген өндіріс процесінің негізгі
Шаруашылық субъектілер қаржысы өзіне кәсіпорын, фирма, қоғам, ассоциация, салалық
Жекеменшіктің дамуы кәсіпорынның жаңа түрлерінің пайда болуына әкеледі: жеке,
Ұлттық шаруашылықтағы әр салаларының қаржылары өзіндік ерекшеліктерге ие болады.
Шаруашылық субъектілер қаржысы саласындағы көп жақты қатынастар іріленген топтарға
-мемлекеттік бюджет есебінен қаржыландыру кезінде кеңейтілген өндіріс пен мемлекеттік
-ұсынылған ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді несиелерді төлеу бойынша
-қорларды, табысты қайта бөлу кезінде шаруашылық субъектілер мен жоғарғы
-персоналды, мүлікті сақтандыру бойынша шаруашылық субъектілер мен сақтандыру ұйымдары;
-шаруашылық субъектілердің негізгі қызметімен қаржылық ресурстарды қамтамасыз ету процесіндегі
Шаруашылықтардың есеп саясаты
-есеп саясатының мақсаты мен мәнін,мазмұнын ашу;
-қаржылық қорытынды есепті пайдаланылушыларға ұйымдардың есеп саясатын қосымша түсіндірілетін
-бухгалтерлік есеп тәжірибесінде қолданылатын және ұйымдардың есеп жүргізу ерекшіліктерін
-есеп саясатының қандай мақсаттарға және не үшін қалыптасатындығын түсіндіру;
-есеп саясатын қалыптастырудың тәжірибедегі құрылымы мен қолдану бағытын және
Есеп саясатының мәні мен мақсаты
Қазақстандық бухалтерлік есеп тәжірибесіне «есеп саясаты» термині кезіндегі Қазақстан
Кейіннен Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 17 қаңтар 2003 жылғы
Есеп саясаты ұғымы екі жағдайда; бірінші- мемелекттік және қоғамдық
Есеп саясаты деп қандай мазмұнды түсінеміз?
Халықаралық қаржылық есеп стандартында (ХҚЕС) есеп саясаты; «Қаржылық қорытынды
Қазақстандық 30 «Қаржылық қорытынды есеп тапсыру» жөніндегі стандарттың 2-ші
Ары қарай осы стандарттың 19-шы бабында: «Ұйымдарда бухгалтерлік есеп
Осы заманғы нарықтық экономика жағдайында шаруашылық операцияларының түрлері әр
Елімізде көптеген типтегі ұйымдардың әр қайсысы әр түрлі экономикалық
Ұйымдар өздерінің есеп саясатын қалыптастыру барысында тәжірибиедегі есеп әдістері
Сонымен есеп саясаты деп-ұйымдар шаруашылық қызметі өрісінің іс-тәжәрибесінде қолданылатын,таңдалып
Сондықтан әрбір ұйымда бухгалтерлік есеп пен қорытынды есеп жүйесінің
Жоғарыда қойылған талаптарға сай есеп саясатының мазмұны мен мақсатын,мұндағы
Есеп саясатының мазмұны белгіленген жағдайда ұйым әкімшілігінің басқару процесін
Есеп саясатын жасау мен қалыптастыру барысында есеп әдісіндегі кездесетін
Мүліктік жекелеу;
Үздіксіздік;
Сенімділік;
Шындық;
Бейтараптық;
Байқаушылық;
Шаруашылық фактілерінің толықтылық принцптері жатады.
Есеп саясатының мазмұнды сапалық дәрежесі қаржылық қорытынды есеп
Есеп саясатының өзгеріске түсу жағдайлары
Есеп саясатының мазмұны мына төмендегі жағдайларда:
ұйымның стратегиялық бағыты;
мұның қайта құрылуы;
қызмет бағытының өзгеріске түсуіне байланысты қайта қаралуы мүмкін.
Сонымен қатар қаржы салымшы инвесторлардың тұжырымды талабына
сәйкес есеп саясаты жүйесіне қосымшалар мен
Ресми түрде ұйымдардың есеп саясаты мына
өзгертіледі.
- Қазақстан Республикасы заң актілерінің
нормативтік актілердің, әдістемелік нұсқау –ережелердің өзгеріске
-Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп жүйесіндегі нормативтік
-заңды тұлғалардың қайта құралуына ;
-меншік иесі мен жаңа бағыт ұсынған
-активтер, меншікті капитал, міндеттемелер, шаруашылық факторларының өзгеруі
Сонымен қатар ұйымдар қызметіне жаңа техналогиялар
Есеп саясатын өзгерту процесі жөніндегі шешім есепті жыл ішінде
Есеп саясаты ұзақ мерзімге арналып жасалынуы
1.3 Шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясатының қалыптасу кезеңдері
Қаржы саясаты – бұл қоғамның элеуметтік-экономикалық дамуы жөніндегі міндеттерді
Материалистік диалектика жүйесінде түрлі басқа саясат сияқты қаржы саясаты
Демек, қаржы саясаты қаржы ресурстарын іздестіру, шоғырландыру және жинақтау
Қаржы саясаты өзіне бюджет, салық, ақша, кредит, баға және
Жоғарыдағы бес бағыттың жиынтығы шаруашылық жүргізуші субъектілердің саясатты жүргізудің
Қаржыны басқарудың бүкіл жүйесі шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы саясатына
Мезгілінің ұзақтылығына және шешілетін мәселелердің сипатына қарай қаржы саясаты
Қаржы стратегиясы экономикалық және әлеуметтік
Қаржы стратегиясын шаруашылық жүргізуші субъектілердің дамуының ірі тарихи кезеңдеріне
Ұзақ мерзімді мақсаттарды таңдап алу және қаржы саясатында мақсатты
Қаржы тактикасы қаржы байланыстарын ұйымдастыруды дер кезінде өзгертіп отыру,
Қаржы саясатының стратегиясы мен тактикасы өзара байланысты. Стратегия тактикалық
Қаржы саясатын экономикалық қатынастар тудырады, өйткені қоғам қаржы саясатын
Қаржы саясаты қаржы ресурстарын шоғырландыруға және зәру міндеттерді шешуге
Қаржы саясаты ғылыми зерттемелерге негізделсе және ғылыми тәсілдеме қаржы
Қаржы саясаты қазіргі кезеңде қарама-қайшылықты міндеттерді шешеді, демек қаржы
Қазіргі жағдайда қаржы саясатының негізгі бағыттары мыналар болып табылады:
1. шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының сферасында нарықтық қатынастарды нығайту
2. дағдарысты жай-күйді жою және қаржы жүйесін сауықтандыру;
Нарықтық экономика жағдайында ұзақ мерзімді ғылыми қаржы болжамдарына негізделген
Қаржы саясатын шаруашылықтың нақты тарихи жағдайларға байланыстыра отырып жасау
Кезең ерекшелігін есепке алу оның алдыңғы шаруашылық және қаржы
Қаржы саясатын жасаған кезде оның бірнеше нұсқалары дайындалады. Олардың
Қаржы саясатына қойылатын маңызда талап қаржы саясатын жүргізгенде, яғни
Қаржы саясатының бағыттары фискалдық және экономикалық саясат болып табылады.
Фискалдық саясат дискредициялық саясат ретінде, яғни ұлттық өндірістің нақты
Қазіргі таңда шаруашылық жүргізуші субъектілерінің есеп саясатының тиімді бағытын
Есеп саясаты бухгалтерлік есеп жүйесіне тән қойылған талаптар мен
Осы кезеңдегі нарықтық қатынастар, меншіктік экономика және кәсіпкерлік процестің
Бухгалтерлік есептің ең негізгі функциясы сенімді жасалған қорытынды есеп
-мазмұны мен мәніне қарай есеп саясаты тәжірибеде қандай дәрежеде
-есеп саясатын қалыптастыруда әр түрлі варианттардың іске асырылуын және
Есеп саясатының сапалы және оңтайлы әдістерін таңдап алып,тәжірибеде ұтымды
Кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорнда қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің
Кәсіпорынның есеп саясаты осы ұйымның құрылған уақытында дайындалады. Оны
-Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп қаржылық есеп беру туралы заңының
-бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілердің өзгеруі салдары;
-жаңа бухгалтерлік есеп стандартына көшуге байланысты және т.б.
Мұндай шаралар іске асырылған жағдайда ұйымдар қызметінің нәтижесін,бұлардың қаржылық
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясатының қалыптасу кезеңдері.
Есеп саясатының әдістемелік бөлігі нақты шаруашылық ахуалынан, олардың қолдану
Кәсіп бухгалтерлік есептің келесідей ережелерін өз бетінше шешуіне болады:
-келіп түскен негізгі құралдар объектісін бағалау-бухгалтерлік есептің №6-шы «Негізгі
-негізгі құралдың амортизатциясы - бухгалтерлік есептің №6-шы «Негізгі құралдардың
-негізгі құралдарды жөндеу-жөндеу жұмысын жүргізудің кезеңдегі мен жөндеу жұмысының
-материалдық емес активтердің амортизациясы-әрбір материалдық емес активтердің әрбір түрінің
-болашақ кезеңнің шығыстары-кезеңдері нақты анықталмаған жағдайда, кезең барысында ол
-алдағы шығыстар мен төлем резервтері-кәсіпорын қандай резервтерді және қандай
-күмәнді қарыздар бойынша резервтері- кәсінорын түгендеу мәліметтерінің негізінде дебиторлық
-қаржылық инвестиция-кәсіпорын ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияны есепке алудың жолдарын
Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын шаруашылық серіктестіктердің инвестициясын есептеудің
-табысты тану-№5 «Табыс» деп аталатын бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес
-тауарды сату бойынша-субъектінің сатып алушыға меншік құқығын беру;мәміле бойынша
-көрсетілген қызметі бойынша-есептік күнге жасалған мәміленің біту сатысын барынша
-дивиденттер, пайыздар түріндегі табыстар - пайыздар активтерден алынатын нақты
-негізгі құралдарды жөндеу есебі. Негізгі құралды жөндеу бухгалтерлік есепте,оның
-материалдардың есебі. Өндіріске жатқызылатын материалдық ресурста-рының нақты өзіндік құнын
-басқарушы есеп. Есептің бұл түрі сыртқы пайдаланушылардың кең түрде
-өндіріске кеткен шығындар мен өнімнің өзіндік құны калькуляциялау есебінің
Таңдап алынған әдістердің жинақ есебі шалафабрикаттық немесе шалафабрикатсыз нұсқамасымен
-үстеме шығыстарын есептеу және тарату. Кәсіпорын №7 «Тауарлы материалдық-материалдық
-мүліктер мен міндеттемелерді түгендеу. Міндетті түгендеумен қоса, құндылықтардың нақты
-бухгалтерлік есеп нысаны. Кәсіпорын бухгалтерлік есеп нысанын өзі таңдай
-нақты пайдаланылатын шоттар жоспары.Кәсіпорын шоттардың Бас жоспарын басшылыққа ала
-өндіріс ішіндегі есеп беру. Ішкі есеп беруді жүргізудің барлық
-бухгалтерлік қызметтің құрылымы мен ұйымдастырушылық нысаны. Кәсіпорын құрылымдық бөлімше
-есепті орталықтандыру деңгейі. Кәсіпорынның нақты қызметінің жағдайына байланысты есеп
-ішкі өндірістік бақылау. Кәсіпорын ішкі өндірістік бақылау жүйесінің қандай
Есеп саясатын негіздеу және талдау кезінде барынша жалпы танылған
Есеп саясатын құрудың негізгі қағидалары мен талаптары №1
Атап айтқанда, есеп саясатын әзірлеген кезде кәсіпорын өз мүліктері
-шаруашлық қызметінің барлық фактілерін бухгалтерлік есепте толығымен көрсету;
-сақтық жағдайын ұстау керек,яғни бухгалтерлік есепте жоғалту мен пассивтерді
-шаруашылық нысанының басымдылық мазұнын,яғни шаруашылық қызметінің барлық фактілерін есепте
-қайшылықсыз деп әрқилы есеп түрлерінен қалыптасқан мәліметтердің сәйкестігін,бухгалтерлік есеп
-ұйымдылық кәсіпорынның көлемімен,оның қызмет масштабына лайықты келетін есепті жүргізудің
Аталған қағидалар мен талаптар кез келген кәсіпорынның есептік саясатын
Әрбір кәсіпорын, өз шаруашылық мінез-құлқын өзгеріп тұратын нарықтық коньюктура
Жоғарында айтылғандар кәсіпорынның қаржылық-экономикалық жағдайын талдауды жүргізу ерекшелігін анықтайды,
Кәсіпорынның қаржылық-экономикалық жағдайын талдаудың мәнін қайта бағалау қиын, себебі
Кәсіпорынның қаржылық саясатының стратегиялық міндеттерін келесілер:
-кәсіпорын пайдасын жоғарлату;
-капитал құрылымын оңтайландыру және оның қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету;
-кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын қамтамасыз ету;
-меншік иелері үшін кәсіпорынның қаржылық-экономикалық жағдайының мөлдірлігіне қол жеткізу;
-кәсіпорынды басқару тиімді тетігін құру;
-қаржы қаражаттарды тартудың нарықтық тетігін кәсіпорынның пайдалануы.
Талдаудың алынған нәтижелері негізінде қаржылық саясаттың бағытын таңдау жүзеге
Кәсіпорын үшін инвестициялық, жабдықтау-өткізілімдік, баға аймақта-рындағы басқарушылық шешімдерді талдау
Даму стратегиясының басты мақсаты – барлық ресурстарды тиімді бөлу
2 «МЕРЕЙ» ШАРУА ҚОЖАЛЫҒЫНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ САЯСАТЫН ТАЛДАУ
2.1 «Мерей» шаруа қожалығының шаруашылық-экономикалық жағдайы
«Мерей» шаруа қожалығы 1999 жылдың сәуірінде Астаналық «Сүт»
«Мерей» шаруа қожалығының қызметі ҚР-ның әрекет ететін заң шығарушы
«Мерей» шаруа қожалығының қызмет түрлері:
-ауылшарушылық және мал шаруашылық өнімдерін дайындау, өңдеу,
өндіру және өткізу;
-нан, тоқаш өнімдерін өндіру;
-коммерциялық, саудалы - делдалдық, саудалы - сатыпалушылық, сыртқы- экономикалық
-фирмалық дүкендер ашу;
-тамақтану өнімдерін, халықтық тұтыну тауарларын өндіру және өткізу;
-жиынтық қызмет көрсету;
-көтерме және бөлшек сауда бағасы.
Қаржылық және өндірістік есептеу, салықты есептеуді және ішкі бақылау
Тозу құны бірқалыпты (бірсызықты) құнды есептен шығару әдісі арқылы
«Мерей» шаруа қожалығының мақсаты мен міндеті:
- қазіргі уақытта кәсіпорынның негізгі мақсаты;
- сүт өнімдерін өндіру және қайта өңдеу сферасында нарықтық
- жаңа түрдегі жабдықтар;
- төмендетілген баға;
- өнімнің жоғары сапасы.
Жұмыс істейтін барлық адамдар саны -49 Негізгі жұмысшылар саны
Өткізуде құрылған нарықтар: Көкшетау, Қарағанды, Астана, Алматы, Жезқазған қалаларында.
Құрылымдық бөліктері:
Өндіріс құрылымына 4 негізгі цех кіреді:
қабылдау – аппараттар цехы – сүт қабылдау, сепаратормен тарту,
тазартумен айналысады;
қаймақ – балмұздақ цехы – қаймақ, балмұздақ, сары май
қоюлатылған сүт және козеина өңдейтін цех;
нан өндіретін цех.
Негізгі цехтармен қатар қосымша цехтарда бар:
лаборатория;
күзет;
көмекші өндіріс;
электроцех.
«Мерей» шаруа қожалығының шығаратын өнім ассортименттері:
-сүт;
-айран;
-нан;
-балмұздақ;
-майсыздалынған сыр;
-йогурт;
-«Сулугуни» сыры;
-тығыздалған сыр «Имиленский»;
-шұжықты сыр, сүрленген;
-ерітілген сыр.
«Мерей» шаруа қожалығының шаруашылық көлемінің сипатын 1кестесінен көруге болады.
1 кесте
«Мерей» шаруа қожалығының шаруашылық көлемінің сипаты(мың теңге)
Көрсеткіштер 2008 2009 2010 Орташа
1.Жалпы өнім
құны (тенге) 82620,774 121727,270 122671 109006,3
2. Тауар өнімінің құны (тенге) 79875,500 117642,210 122671 65839236,7
3. Негізгі өндірістік қорлар құны (тенге) 7821000 20125000 22153000
4. Айналым құралдарының құны (тенге) 5094 11718 33914 16908,7
5. Жұмысшылар саны (адам) 58 48 49 51,7
Ақпарат көзі: «Мерей» шаруа қожалығы жылдық есептерінің негізінде есептелді.
«Мерей» шаруа қожалығы көлемі жоғарлады, яғни жалпы өнім құнының
Негізгі қорлар құны жаңа құралдар, машина сатып алу нәтижесінде
Динамикада айналым құралдары да жоғары өнім сату көлеміне байланысты
Адам саны да кәсіпорынның көлеміне әсер етеді, бірақ кәсіпорын
Біз қарастырып отырған «Мерей» шаруа қожалығы өнімнің келесі түрлерін
Натуралды көріністе неғұрлым салмақты үлесте сүт өнімдері болып табылады,
Ақшалай көріністе неғұрлым салмақты үлесті сары майдың сатылуының
Айта кететін жағдай «Мерей» шаруа қожалығы 2010ж. балмұздақ түрлерін
Бұл кестеден үш жыл динамикасында барлық тауарлы өнімдер
«Мерей» шаруа қожалығы жабдықтаушыларының үлес салмағы 2 кестесінен көруге
2 кесте
«Мерей» шаруа қожалығы шикізатты жеткізетін негізгі жабдықтаушылар
Атауы 2008ж. 2009ж. 2010ж. Орташа
Тонна % Тонна % Тонна % Тонна %
«Новосветловский» АҚ 33,7 1,5 130 2,9 136,5 2,9 100,06
«Целина»АҚ 227,6 10,0 270 5,9 250 5.3 249,2 6,5
«Шалкарское» АҚ 12,3 0,5 110 2,4 73,7 1,6 65,3
«Новоникольское»
АҚ 188,2 8,3 130 2,8 - - 106,06 2,8
«Гусаковский» АҚ 200 8,8 460 10,2 380,5 8,1 346,8
«Горького» ӨК 149,1 6,5 160 3,5 100 2,1 136,4
«Ленин» ӨК - - 390 8,6 150,9 3,4 180,3
«Степное» ӨК 76,4 3,4 100 2,2 110 2,3 95,5
«Тахтаброд» ЖШС - - 217 4,8 200,3 4,3 139,1
«Южное» ЖШС 110,5 5,0 600 13,3 560 11,9 423,5
«Викторовское»
ЖШС 349,5 13,5 - - 110,2 2,4 153,2 4,0
Алыс-беріс шикізат 203,1 9,0 200 4,4 130,5 2,7 177,9
Тұрғындардан сатып алу 713,4 31,5 1500 33,2 2356,8 50,1
Барлығы 2263,93 100 4517 100 4700 100 3826,92 100
Ақпарат көзі: «Мерей» шаруа қожалығы жылдық есептерінің негізінде есептелді.
2 кестенің берілгендері бойынша шикізат жеткізу 2008 жылмен салыстырғанда
Тұрғындардан сатып алынған шикізат көлік шығындарынан байланысты болды.
«Мерей» шаруа қожалығы жабдықтаушыларының ұсынатын шикізатының сапасына көп көңіл
Кәсіпорындар үлесінде неғұрлым салмақты үлесті ЖШС «Южное» алады, пайыздық
Сонымен қатар, келесі кезектегі «Целина» АҚ үлесіне назар аударуға
«Мерей» шаруа қожалығы өнімдері жергілікті нарықта ғана емес, сонымен
Жергілікті нарықта негізгі тұтынушылары болып табылатындар:
«Азық-түлік» ЖШС-гі, «Жұлдыз» ЖШС-гі, «Завод оптовой химии» ЖШС-гі, «Милосердие»
«АиД» ЖШС-гі, «Авер» компаниясы, «Дархан» фирмасын, Қаз.муз.лицей, КГЭС, Васильковский
«Мини-маркет - Жанель», «Чайка», «Ассо», «Ай ви» дүкендері, және
2009ж. «Мерей» шаруа қожалығы барлық ауруханаларға, бала-бақшаларға, қалалық мектептерге,
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау зор роль
Қаржылық жағдай белгілі кезеңдегі кәсіпорынның қаржылық тұрақты-лығын бейнелейді және
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы мынадай коэффиценттермен бағаланады:
Тәуелсіздік коэффиценті-меншік капиталдын барлық балансталған қатынасын анықтайды.
1)
Мұнда,
Кн- тәуелсіздік коэффиценті.
Ск- меншікті капитал
Ак- авансталған капитал.
Оның өсуі кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігінің жоғарлауы туралы, келешектегі кезеңдерде
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын келесі көрсеткіш қаржыландыру коэффицентті болып
Кф = Ск : Пк ;
Мұнда,
Кф - қаржыландыру коэффиценті
Ск - меншікті капитал
Пк - тартылған капитал.
Бұл коэффиценттердің деңгейі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым банктер мен
Кз/с - Пк : Ск ;
Мұнда,
Кз/с - қарызды және меншікті құралдар арақатынас коэффиценті
Пк - қарызды құралдар (тартылған капитал)
Ск - меншікті құралдар (меншікті капитал).
Бұл коэффицент - меншік құралдар активінде бір теңгеге салынған
Ск+До
4)
к
Мұнда,
Кфу - қаржылық тұрақтылық коэффиценті
До - ұзақмерзімді міндеттемелер
Ак - авансталған капитал
Коэффиценттің қалыпты мағынасы 0,5 тең ал оның 0,75 дейін
Кәсіпорынның капитал құрлымын сипаттайтын жеке көрсеткіштерді де пайдалану қажет,
Көрсеткіштің есептеу формуласы:
До
5)
Ск+До
Мұнда,
Кд/о - ұзақ мерзімді қарыздарды құралдарды тарту коэффиценті
Ск - меншікті капитал
До - ұзақ мерзімді міндеттемелер
Коэффицент меншік құралдарымен қатар қаржылық есептердіің активтерін қаржыландыру үшін
3 кесте
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын бағалау (мың теңге)
Көрсеткіштер 2008 ж.
үлесі 2009 ж.
үлесі 2010 ж.
үлесі ауытқу
2008 2009
Меншік капиталы 2674 3283 4097 636 814
Ұзақ мерзімді міндеттемелер 19552 41079 62198 21527 21119
Қысқа мерзімді міндеттемелер 1494 3371 1960 1877 -1411
Жиынтық капитал 19693 47733 68255 28040 20522
Қаржыландыру коэффиценті 0,17 0,07 0,066 -0,1 -0,004
Қаржылық тұрақтылықты өтеу коэффиценті 1 0,9 0,9 0,1 -
Қарызды және меншікті
құралдардың ара қатынас коэффиценті
5,9
12,9
15,18
6,6
2,68
Ұзақ мерзімді қарызды құралдарды тарту коэффиценті
0,86
0,9
0,9
0,04
-
Тәуелсіздік коэффиценті 0,03 0,068 0,060 -0,062 -0,008
Ақпарат көзі: «Мерей» шаруа қожалығы жылдық есептерінің негізінде есептелді.
«Мерей» шаруа қожалығы көрсеткіштердің жылдық динамикасын талдай отырып, жалпы
Меншікті капитал – 2008 жылғы үлесі 2674 болса, 2009
Ұзақ мерзімді міндеттемелер үлесі 2008 жылы 19552 болса, 2009
Қысқа мерзімді міндеттемелер- 2008 жылы 1494 –тен, 2009 жылы
Жиынтық капитал үлесі – 2008 жылы 19693 –дан, 2009
Қаржыландыру коэффиценті - қарыз қаражаты бөлігі жыл сайын жоғарлайды,
Қаржылық тұрақтылықты өтеу коэффиценті 2008-2010 жылдары бір қалыпты мәнге
Қаржылық тұрақтылықты өтеу коэффиценті 0,7 ден кем болуы керек,
Қарызды және меншікті қорлардың ара қатынас коэффиценті, кәсіпорынның қарыз
Өткізілген өнімнің (жұмыстың қызмет көрсетудің) өзіндік құнының, өткізілген өнім
82085
Үөз.құн =
92916
өткіз. өнімнің өзіндік құны
Үөз.құ. =
өткіз. өнімнен табыс
89667
Үөз.құ. =
108537
Жоғарыдағы есептеулерге жүгінсек өткізілген өнімнің (жұмыстың қызметтің) өзіндік құны
Тарату бойынша шығындардың жалпы өскенің байқауға болады. 2008 жылы
Пайыздар бойынша шығындар да жыл сайын өсу үстінде 2009
«Мерей» шаруа қожалығы кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметінің көрсеткіштерін 4 -кестеден
4 кесте
«Мерей» шаруа қожалығының қаржылық-шаруашылық қызмет (мың тг).
Көрсеткіштер 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл
кіріс шығыс кіріс шығыс кіріс шығыс
Өткізілген өнімнен (жұмыс, қызмет көрсетулерден) табыс
92916
122432
106537
Өткізілген өнімнің (жұмыстың қызметтің) өзіндік құны
82085
105854
89667
Жалпы табыс 10831
16578
16870
Кезеңнің шығындары, барлығы
9649
15941
15435
Соның ішінде жалпы және әкімшілік шығындар
9197
14534
13103
Тарату бойынша шығындар
5236
6539
6435
Пайыздар бойынша шығындар
452
1379
2331
Салық салуға дейінгі кәдімгі қызметтен табыс (шығыс)
1222
1222
1222
Табыс салығы бойынша шығындар 367
191
430
Салықтан кейінгі кәдімгі қызметтен табыс (шығыс)
950
986
1005
Төтенше жағдайлардын табыс (шығыс)
11
10
10
Таза табыс (шығыс) 85
446
1005
Ақпарат көзі: «Мерей» шаруа қожалығы жылдық есептерінің негізінде есептелді.
Табыс салығы бойынша шығындар 2009ж 2008 жылмен салыстырғанда 176-ға
Таза табыс жыл сайын өсу үстінде 2008ж 85-ті құраса,
Баланс өтімділігін талдау мәселесін қарастырар алдында жалпы активтердің, баланстың
Өтімділіктің екі тұжырымдамасы белгілі. Бірінші тұжырымдама бойынша өтімділік: кәсіпорынның
Баланс өтімділігін талдаудың мәні - активтегі өтімділік дәрежесі бойынша
Өтімділік дәрежесіне,
А1.Ең өтімді активтер. Әлемдік тәжірибеде бұларға кәсіорынның ақша қаражатының
А2.Тез өткізілетін активтер. Бұларға қысқа мерзімді дебиторлық борыш басқа
АЗ.Баяу өткізілетін активтер. Баланс активінің 3 бөлімінің «Тауарлы-материалдық қорлар»
Сондықтан немістер өтімді активтерді есепке алғанда аяқталмаған өндірістің
А1. Қиын өткізілетін активтер - баланс
Баланс пассивтері оларды
1.Анағұрлым тезірек төленуге тиісті міндеттемелер - бұларға уакытында төленбеген
2.Қысқа мерзімді міндеттемелер - қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар
З.Ұзақ мерзімді міндеттемелер - ұзақ мерзімді несиелер мен заемдар.
4.Тұрақты міндеттемелер - пассивтің 1 бөлімінің «Меншікті капитал» баптары.
Өтімділік кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімдік міндеттемелерін төлеу қабілеттілігі деп
Кәсіпорын өтімділігі былай есептеледі: еге ағымды активтерін өткізе отырып,
Өзінділік кәспорынның төлем қабілеттілігін көрсетеді және жалпы соммасы мен
Баланстың өтімділігін талдау- активтер бойынша құралдардың және пассивтер бойынша
Өтімділіктің дәрежесіне байланысты, яғни ақшалай құралдарға айналдыру жылдамдығы бойынша
А1.Неғұрлым өтімді активтер. Әлемдік тәжрибеде кәсіпорынның барлық ақша құралдарының
А2.Тез өткізілетін активтер. Қысқа мерзімдік дебиторлық берешектер және басқа
А3.Баяу өткізілетін активтер. Оларға жататындар: баланс активндегі 2 бөлім
А4.Қиын өткізілетін активтер-баланс активтерінің 1 бөлім статьялары.
Баланстың пассивтері оларды төлеу мерзімі болып топталады:
П1. Неғұрлым мерзімді міндеттемелер - кредиторлық берешектер жатады.
П2. Қысқа мерзімді міндеттемелер - қысқа мерзімді несиелер мен
П3. Ұзақ мерзімді міндеттемелер - ұзақ мерзімді несиелер мен
П4.Тұрақты міндеттемелер - пассивтің бірінші бөлім статьялары «меншікті капитал».
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі-өзінің барлық міндеттемелері бойынша төлемдерді уақытында жүзеге
5 кесте
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі мен активтерінің өтімділігін бағалау
Көрсеткіштер
2008
2009
2010 Ауытқу
2008 ж.дан 2009 ж.дан
1. Ағымдағы активтер 12232 28632 48331 16400 19699
1.1 Ақша құралдары 918 921 1385 356 464
1.2 Дебиторлық қарыздар және басқа да активтер 7138 16914
1.3 Келер кезең
шығындарын есептемегендегі тауарлы -материалдық қорлар(плюс)
4176
10797
32529
6621
21732
2. Қысқа мерзімді міндеттемелер, м.тг. 1494 3371 1960 1877
2.1 Кредиторлық қарыздар 637 2944 927 2307 -2017
2.2 Басқа да ағымдағы міндеттемелер 897 427 1033 -430
3. Абсолютты өтімділік коэффиценті 0,61 0,27 0,71 -0,34 0,44
4. Уақыт аралық өтімділік коэффицентіт 5,4 5,3 8,1 -0,1
5. Жалпы (ағымдық) өтімділік коэффиценті 8,2 8,5 24,6 0,3
Ақпарат көзі: «Мерей» шаруа қожалығы жылдық есептерінің негізінде есептелді
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі мен активтерінің өтімділігін бағалауға келетін болсақ.
Ақша құралдары 2008 жылы 918 болса, 2009 жылы 921,
Яғни бұл кәсіпорын тиімділігінің жақсаруына байланысты. Уақыт аралық өтімділік
Айналым қаражатының жылдамдығы кәсіпорынның төлем қабілетіне тікелей әсер етеді.Іскерлік
1.Көрсеткіштердің жалпы айналымдылық коэффиценті Ол бір жыл ішінде өндірістің
Дг
6)
Ак
Мұндағы,
Ка - көрсеткіштердің жалпы айналымдылық коэффиценті
Дг - өнімге айналдырылған ақша бірлігі (қызмет, жұмыс)
Ак - авансталған көрсеткіштер (орташа кезең үшін валюта балансы).
2.Ағымдағы активтердің айналымдылық коэффиценті, ол өнімге айналды-рылатын ақша бірлігінің
Дг
Кт.а = ——
Тс
Мұндағы, Тс - ағымдағы активтердің орташа мөлшері.
Ағымдағы активтердің айналымының жалғасуын қарастыратын болсақ, көрсеткіштердің жалпы айналымдылық
6 кесте
Ағымдағы активтердің бір айналымының жалғасуы (мың теңге)
Көрсеткіштер 2008 2009 2010 Ауыткулар
2008 2009
Көрсткіштердің жалпы айналымдылық коэфф.і өнімге айналдырылған ақша бірлігі
92916
122432
106537
29516
-15995
Ағымдағы активтердің кезеңдегі орташа мөлшері.тг. 10194,5 20432 38631,5 10237,5
Ағымдағы активтердің
айналымдылық коэффиценті 1/2)
9,1
6,1
2,7
-3
-3,4
Күндер бойынша ағымдағы активтердің бір айналымының жалғасуы
39,6
59
133,3
19,4
74,3
Айналым қаражаттарын бекіту коэффиценті. 0,11 0,17 0,36 0,06 0,3
Ақпарат көзі: «Мерей» шаруа қожалығы жылдық есептерінің негізінде есептелді.
Ағымдағы активтердің кезеңдегі орташа мөлшері 2008 жылмен салыстырғанда 10237,5
Кәсіпорыннын төлем қабілеттілігін талдау. Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі оның қаржылық
Қарызды өтеу үшін кұралдардың айналымы кезінде ақша айналуы керек
Басқаша айтқанда, теориялық түрде қарыздарды өтеу кәсіпорынның барлық ағымдағы
Сондықтан төлем қабілеттілігі бар деп, ағымдағы активтің сомасы ағымдағы
Ағымдағы төлем қабілеттілігі баланс жасау мерзімімен анықталады. Кәсіпорын жабдықтаушыларына,
Келешекке арналған төлем қабілеттілігі нақты бір мерзімдегі оның төлем
Төлем қабілеттілігі белгілі бір мерзімде қолдағы ақша сомасының жедел
Төлем қаражатының сомасын анықтау мәселелесі бойынша әр түрлі көзқарастар
2.2«Мерей» шаруа қожалығының еңбек ресурстарын пайдалануды талдау
Еңбек қорлары қоғамның ең маңызы өндірістік күші болып табылады.
Еңбек ресурстарын пайдалануды талдаудың басты міндеттері:
-кәсіпорын мен оның құрлымдық бөлімдерінің жалпы алғандағы еңбек қорларымен,
- мамандардың ағымының көрсеткіштерін зерттеу және талдау;
-еңбек көрсеткіштерінің өзгеруіне
- еңбек қорларын толық және тиімдірек пайдаланудың қорларын табу.
Еңбек ресурстар құрылымында ең үлкен үлесті жұмысшылар алады, олар
Жұмысшылардың сандық құрамы 1 жұмысшыға көбейді. Зауытта еңбекті ұйымдастыруда
7 кесте
Еңбек ресурстарының құрылымы
Категориялар 2008ж. 2009ж. 2010ж. Орташа
Адам % Адам % Адам % Адам %
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Ұйым бойынша барлығы 49 100 48 100 49 100
Соның ішінде:
жұмысшылар
31
84,5
33
68,8
34
69,4
38,7
74,8
Оның ішінде:
қызметкерлер
басшылар
мамандар
басқа мамандар
9
6
2
1
15,5
10,3
3,4
1,7
15
6
8
1
31,7
12,5
16,7
2,0
15
6
8
1
30,6
12,2
16,3
2,1
13
6
6
1
25,1
11,6
11,6
1,9
Ақпарат көзі: «Мерей» шаруа қожалығы жылдық есептерінің негізінде есептелді.
2010 жылмен 2008 жылды салыстырғанда мамандар санының өскенің байқауға
Сонымен еңбекті талдаудың мақсаты қорларды табу және оларды іске
Талдау жасау барысындағы басты ақпарат көздері: еңбек бойынша есеп
Ал еңбек ресурстарын пайдалануды талдауда, бірінші еңбек ресурстарының құрылымын
Өнімнің максимум өндірісін қамтамасыз ететін, олардың еңбегі неғұрлым тиімді
Жұмысшылардың еңбек үлесінің жоғарлауы, өндірістің жалпы нәтиже-лерін жақсартады, еңбек
Ұдайы өндірістік және мамандандырылған және рационалды пайдалану-дың басты шартының
«Мерей» шаруа қожалығында барлық жағдайлар құрылған:
-арзан азық-түлік, меншіктегі асханасы;
-өнімді жеңілдіктермен өткізетін дүкендер;
-тегін дәрігерлік қарау;
-жеткізу үшін автобустар.
Еңбек ресурстарын пайдаланудың денгейі келесі көрсеткіштермен сипатталады:
Қоғамдық өндіріске еңбек ресурстарын енгізу дәрежесі:
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі мен активтерінің өтімділігін бағалау
ЕРф
8)
ЕРб
Мұнда,
Кк - өндірістегі еңбек ресурстарының қатысу коэффициенті.
ЕРф - өндіріске қатысатын еңбекке жарамдылар;
ЕРб - өсер еңбек ресурстар.
49
9)
58
33
Кк= — =0,68 -2009ж.
48
34
Кк= — =0,69-2010ж.
49
2) Жыл ішінде еңбек ресурстарын пайдаланудың коэффициенті:
Рф
10)
Рб
Мұнда,
Кп - жыл ішінде еңбек ресурстарын пайдаланудың коэффициенті.
Рф - жыл ішінде істелген жұмыс,
Рб - жұмыс уақытының мүмкін болатын коры.
7941
11)
1728
10814
12)
12874
10493
13)
12477
Ал еңбек қорларын пайдалануды талдау үшін келесі кестедегі берілгендер
8 кесте
Еңбек ресурстарын тиімді пайдалануды бағалау
Көрсеткіштер 2008 2009 2010 өзгеріс
2008 дан 2009ден
1. Жалпы өнім 92916 122432 106537 29516 -15895
2. Жұмысшылардың саны 58 48 49 2 -
3. Бір жұмысшының еңбек өнімділігі 1602 2550,67 2174,22 948,67
4. Бір жұмысшының жалақысы 53,020689 97,804166 101,09183 44,783477 3,2876
5. Жалақықоры 3075,2 4694,6 4953,9 1619,4 258,9
Ақпарат көзі: «Мерей» шаруа қожалығының жылдық есептерінің негізінде есептелді.
2010 жылы еңбек өнімділігі төмендеген, 2008 жылы 29516–ден
Жұмысшылардың саны 2008 жылы 58 адам болса, 2009 жылы
Өзгерісіне назар аударсақ 2008 жылы 948,67 болса, 2009 жылы
Жылдардағы өзгерісі 2008 жылы 44,783477 болған, 2009 жылы 3,2876
Еңбек өнімділігі мен оның төлемінің өсуі қарқынының сәйкестігінің өзгерісінен
Іжк Іес
14)
Іжк
Ал еңбек өнімділігінің деңгейін бағалау үшін ортақтастырылған жеке және
Ортақтастырылатын көрсеткіштер - бір жұмысшының орташа жылдыңк, орташа күн,
Жеке көрсеткіштер дегеніміз - бір адам күні, немесе
«Мерей» ЖШС-нің еңбек өнімділігі келесі 9 кестесінен көруге болады.
9 кесте
Еңбек өнімділігі
1 жұмысшыға өндірілген (т.г.) 2008 2009 2010
1 2 3 4
сүт 5,08 13,63 16,45
қаймақ 0,74 1,77 1,86
қышқыл сүт өнімдері 2,54 4,77 5,61
май 1,01 1,95 2,24
балмұздақ 0,17 0,65 1,28
сыр «сулугуни» 0,05 0,11 0,18
ірімшік 0,10 0,60 0,54
нан 0,13 0,31 0,04
Ақпарат көзі: «Мерей» шаруа қожалығының жылдық есептерінің негізінде есептелді.
Динамикада еңбек өнімділігі жоғарлады: сүт, қаймақ, май, қышқыл сүтті
Еңбек өнімділігіне келетін болсақ сүт 2008 жылы 5,08 ден,
Нан өндірісі төмендеді, оның себебі персоналдар санының азаюына байланысты
Кәсіпорындағы еңбек қорларын пайдалануды еңбек өнімділігінің деңгейін талдауды еңбекақысын
10 кесте
2008-2010 жылдарғы жалақы құрылымын талдау
Көрсеткіштері 2008 2009 2010 Орташа
Жұмыс күшінің еңбек ақысының шығындарының жалпы соммасы - барлығы
Жалақы қоры 3075,2 4694,6 4953,5 4241,1
Соның ішінде ақшалай нысандағы жалақы 3075,2 4694,6 4953,5 4241,1
Оның ішінде ұйымда қабылданған еңбек төлеу жүйесі және формасынан
2326,4
3392,6
3649,8
3122,9
Ынталандыратын сипаттағы төлемдер (сый ақылар) 420,3 454,7 470,5 448,5
Еңбек шартымен және тәртібі
мен байланысты өтемақылы сипаттағы төлемдер
278,6
473,6
497,6
416,6
Жұмыс істелмеген уақыттағы төлем - 27,1 - 9,03
Жалақы қатыспайтын төлемдер
мен шығындар барлығы 926,3 995,5 1013,7 978,5
Еңбек төлеміне салық салынатын еңбек төлеу қорына аударулар 921,8
Ұйымдардағы құралдар есебінен ақшалай жәрдемақылар 4,5 - - 1,5
Ақпарат көзі: «Мерей» шаруа қожалығының жылдық есептерінің негізінде есептелді
Жұмыс күшінің еңбек ақысының шығындарының құны көп жоғарлаған жоқ,
2009ж. өтемақы сипаттағы (сый ақылар) көлемі өсті, ол 470,5
Кәсіпорын қызметінің қаржылық нәтижелері алынған табыс сомасымен және тиімділік
Өнімді сатқаннан кейін ғана таза кіріс табыс түріне айналады.
10 кесте
Табыстың құрамы мен диалектикасын талдау
№ Көрсеткіштер
2008ж. 2009ж. 2010ж. Ауытқу
2008ж-дан 2009ж-дан
А.Абсолютті көрсет-р
1 Өнімді (жұмысты, қызмет көрсетулерден) сатудан кейінгі түскен табыс
2 Жалпы табыс 10831 16578 16870 5747 292
3 Негізгі қызметтен түскен табыс 1182 637 1435 -545
4 Негізгі емес қызметтен түскен табыс 40 = =
5 Салық салынғанға дейінгі табыс 1222 = = =
6 Табыс салық сомасы 367 191 430 - 176
7 Таза табыс 855 446 1005 -409 559
Б. Қатысты көрсеткіштер
1 Кәсіпорынның активтердің табыстылығы 0,04 0,009 0,01 -0,031 0,001
2 Ағымдары активтердің табыстылығы 0,06 0,01 0,02 -0,05 0,01
3 Ұзақ мерзімді активтердің табыстылығы 0,11 0,02 0,05 -0,09
4 Негізгі өндірістік қорлардың табыстылығы 0,15 0,01 0,04 -0,14
Қорытынды 0,36 0,049 0,12 -0,59 0,071
Ақпарат көзі: «Мерей» шаруа қожалығының жылдық есептерінің негізінде есептелді
Өнімді (жұмысты, қызмет көрсетулерді) сатудан кейінгі табыс 2004 жылға
Кәсіпорынның активтердің табыстылығы 2008 жылы -0,031-ке азайса, 2009 жылы
Ал негізгі қызметтен түскен табыс 2008 жылы 545 –ке
Табыс шамасы мен тиімділік деңгейі шаруашылықтың барлық жақтарын көрсетеді.
- өнімді сату мен табыс алу жоспарларын орындауды жүйелі
-қаржылық нәтижеге объективті және сонымен қатар субъективті себептердің әсерін
- табыс сомасын арттыру қорларын анықтау;
- табыс пен тиімділікті
- табылған қорларды пайдалану бойынша шаралар жасау, ақпараттың
Талдауда табыстың келесі көрсеткіштері қолданылады: балансты табыс, өнімді сатқаннан,
Тиімділік көрсеткіштері жалпы алғандағы кәсіпорын жұмысының тиімділігін, қызметтің әр
Тиімділік көрсеткіштерін бірнеше топқа біріктіруге болады:
-өндіріс шығындары мен инвестициялық жобалардың тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштер (ақталымдылық).
-сатушылардың тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштер;
Тиімділік көрсеткіштерін есептеудің екі жолы белгілі: шығындық пен қорлық
Тиімділік құрамы мен динамикасын талдауда үш базалық жылда
«Мерей» шаруа қожалығының осы шығыннан таза табысы 2008 жылы
11 кесте
Тиімділіктің құрамын және динамикасын талдау
№ Көрсеткіштер 2008 ж. 2009 ж. 2010 ж ауытқу
2008 ж-дан 2009ж-дан
1 Өнімнің өзіндік құны 12085 122432 89667 40347 -
2 Таза табыс 855 446 1005 -409 559
3 Өндіріс өнімділігі 0,01 0,004 0,01 - 0,006 0,006
Ақпарат көзі: «Мерей» шаруа қожалығының жылдық есептерінің негізінде есептелді
Тиімділіктерді кәсіпорынның өткізу тиімділігі, активтер тиімділігі, таза активтер тиімділігі,
12 кесте
Кәсіпорынның өтімділігін талдау
№ Көрсеткіштер 2008 ж. 2009 ж. 2010 ж. ауытқу
2008-дан 2010-ден
1 Өткізу тиімділігі 0,9 0,4 0,9 -0,5 0,5
2 Активтер тиімділігі 4,23 1,04 1,5 -3,19 0,46
2.1 Ағымдағы активтер тиімділігі 7,1 1,5 2,1 -5,6 0,6
2.2 Таза активтер тиімділігі 8,7 19,5 3,1 10,8 -
3 Меншікті капитал тиімділігі 32,3 13,6 24,5 - 18,7
Ақпарат көзі: «Мерей» шаруа қожалығының жылдық есептерінің негізінде есептелді
Өткізу тиімділігі 2009 жылы - 2008 жыл мен
Активтер тиімділігі 2009 жылы 2008 жылға қарағанда - 3,19-ға
Таза активтер тиімділігі 2009 жылы 2008 жылға қарағанда
Меншікті капитал тиімділігі - 2009 жылы 2008 жылға қарағанда
Негізгі қорларда неғұрлым жоғары салмақты үлесті тауарлы-материалдық қорлар алады,
13 кесте
Айналым қорлардың құрамы және құрылымы
Аталуы
2008жыл 2009жыл 2010 жыл Орташа
тг % тг % тг % тг %
1. ТМҚ 4176 100 10797 100 32529 100
олардың ішінде:
-материалдар
3752
89,9
5030
46,6
82866
25,5
2764927,3
25,5
-дайын өнім 280 67 5556 51,4 22865 70,3 7623612
-тауарлар 144 3,4 211 1,9 1378 4,2 577,6 4,2
2. Ақшалай құралдар 918 100 921 100 1385
-кассадағы ақша 367 40 458 49,7 692 50 505,6
-есептесу шотындағы ақша 547 59,6 460 50 688 49,7
-валюталық шоттағы ақшалар 4 0,4 3 0,3 4 6,3
Барлығы: 5094
11718
33914
1095537
Ақпарат көзі: «Мерей» шаруа қожалығының жылдық есептерінің негізінде есептелді
Материалдар 2008 жылы 89,9% болса, 2009 жылы 46,6%-ға азайып,
14 кесте
Кадрларды тиімді пайдалану
Көрсеткіштер 2008 2009 2010 Орташа
1 Қор қайтарымы 11,9 8,8 5,04 10,18
2 Қор сыйымдылығы 0,06 0,11 0,21 0,12
3 Қормен жарақтандыру 162937,5 419270,83 461520,83 347909,7
4 Материал қайтарымы 12,6 10,7 12,8 12,03
5 Материал сыйымдылығы 0,06 0,09 0,08 0,08
6 Материалмен жарақтандыру 106041,7 230877,5 584724,13 306981,11
Ақпарат көзі: «Мерей» шаруа қожалығының жылдық есептерінің негізінде есептелді
Негізгі өндірістік қорларды пайдаланудың экономикалық тиімділігі келесі көрсеткіштерімен сипатталады:
Динамикада қор қайтымдылығы өсіп, орташа 10,18 тг құрайды. Яғни,
Бұндай жағдай айналым қорларында да байқалады. Материал қайтарымы орташа
Өнімнің өзіндік құнын, пайданы және өндірістің тиімділігін талдау.
1 тн. сары май өндірісіне неғұрлым көп шығындардың соммасы
Вафельді стакандардың 1 тн. өзіндік құны 20326-38 тг. шығындалады,
Табысты қалыптасыратын негізгі себептердің бірі - сатылған өнімнің өзіндік
Өнімді өндіру мен сатуға байланысты барлық шығындар өзіндік құнда
Оның көрсеткіштері материалдық еңбек және қаражат қорларын пайдалану дәрежесін
Өнімнің өзіндік құнын талдауда басты міндеттері:
1.Өнімді өндіру мен сатуға кеткен шығындарды азайту қорларын анықтау.
2.Өткен кезеңдермен салыстырғандағы өзіндік құнмен оның өзгеруі бойынша жоспарды
3.Шығындардың, жеке бұйымдар
Осы міндеттердің барлығы кәсіпорьнның шаруашылық қызметіндегі өнімнің
Ақпараттың негізгі көздері: есеп беру берілгендері, материалдық, еңбек және
Табыс пен өнімнің өзіндік құнының тікелей байланысын кеңірек айқындайтын
2.3 «Мерей» шаруа қожалығының өтімділігімен төлем қабілеттілігі
Кәсіпорыннның төлем қабілеттілігі оның қаржылық тұрақтылығының маңызды белгілерінің бірі
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі деп, оның дер кезінде өзінің барлық
Қарыздарды өтеу үшін құралдардың айналымы кезінде ақшаға айналуы керек
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігін сипаттайтын маңызды көрсеткіштерінің бірі - несие
Банктер несиелеу процесінде, нарық қатынастарының қалыптасуына, қоғамдық өндірістің тиімділігін
Банк несиелерді қайтарымдылық, жеделдік, тиімділік принциптерін катаң сақтау, несиелерді
Несиелер берілетін мерзіміне қарай қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
Қысқа мерзімді несие кәсіпорынның айналым қаражаттарын қалыптастыру көзінің бірі
Несие алу үшін қарыз алушы банкке несиенің мақсаты ,
Несие алу үшін қарыз алушы, оны пайдалану мерзіміне тәуелсіз,
-несиеленетін шаралардың жоспарланған шығындары, несие өтелетін айналым
-қарыз алушының қаржылық
-банк тәжірибесінде қабылданған нысандар бойынша несиені өз уақытында қайтаруды
Банк кәсіпорынға несиені беру туралы мәселелені шеше отырып, ол
Төлем қабілеттілігі белгілі бір мерзімде қолдағы ақша сомасының жедел
Кәсіпорында аралық өтімділік коэффициентінің төмен және жалпы өтеу коэффициентінің
15 кесте
«Мерей» шаруа қожалығының ағымдағы активтернің өтімділік көрсеткіштері (мың теңге)
№
Көрсеткіштер
Жыл
басында
2010 Жыл соңында
2010 Ауытқу
(+; - )
1. Ағымдағы активтер мың теңге, оның ішінде: 13781 21956
1.1. Ақша қаражаттары және қысқа мерзімді қаржылық салымдар 1463
1.2. Дебиторлық борыш және басқа да активтер 1165 2914
2.
Қысқа мерзімді міндеттемелер
мың теңге, оның ішінде:
4643
9681
5038
2.1. Кредиторлық борыш 4294 8081 3787
2.2. Басқа да ағымдағы міндеттемелер 349 1600 1251
3. Өтімділік көрсеткіштері - - -
3.1. Абсолютті өтімділік коэффициенті 0,315 0,147 -0,168
3.2. Аралық өтімділік коэффициенті 0,566 0,448 -0,118
3.3. Жалпы (ағымдағы) өтімділік коэфф. 2,968 2,268 -0,700
Ақпарат көзі: «Мерей» шаруа қожалығының жылдық есептерінің негізінде есептелді
Ақша қаражаттары және қысқа мерзімді салымдар бір жылда 38-ге
15 кестенің мәліметтері жыл аяғындағы өтімділік жыл басына қарағанда
Жалпы өтеу, яғни ағымдағы өтімділік коэффициенті жыл басында да,
«Мерей» шаруа қожалығының жалпы өтімділіктің коэффициенті деңгейінің өзгеруіне қорытылған
16 кесте
Жалпы өтімділіктің (ағымдағы) коэффициенті деңгейінің өзгеруіне қорытылған факторлардың әсерінің
№
Көрсеткіштер
Жыл
басы
Ағымдағы акивтер-мен жыл басында және қысқа мерзімді міндеттемелер мен
Ауыт-қулар
Соның ішінде өзгеру есебінен
Ағым
актив Қысқа мерз. міндеттемелер
1.
Ағымдағы активтер 13871
13781 21956 0,8 8175 -90
2.
Ағымдағы міндеттемелер 4643 9681 9681 0,5 - 0,5
3. Өтілімділіктің жалпы (ағымдағы) коэффициенті 2,968 1,424
2,268 -0,7
0,844
1,544
Ақпарат көзі: «Мерей» шаруа қожалығының жылдық есептерінің негізінде есептелді
Кесте 16 мәліметтері өтімділіктің жалпы коэффициентінің өсуіне ағымдағы активтердің
Осылайша кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын маңызды көрсеткіш-терінің бірі-төлем қабілеттілігі. Ол
3 ШАРУАШЫЛЫҚ СУБЪЕКТІ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУШЫ РЕТІНДЕГІ КӘСІПОРЫН ҚАРЖЫСЫН
3.1Шаруашылықтың қаржы саясаты-шаруашылық қызметі тиімді-лігін жоғарлатудың негізі
Кәсіпорындардың қызмет түрлері мен ауқымдары, ұйымдық – құқұқтық нысандары,
Кәсіпорынның қаржы саясатын жасақтаудың мақсаты кәсіпорын қызметінің стратегиялық
Көрсетілгген мақсаттар әрбір шаруашылық субъекті үшін жекше. Кәсіпорын жоғары
Бірақта кәсіпорын қызметін есепке алудың қаржылық, салықтық және басқарушылық
Қазіргі жағдайларда көптеген кәсіпорындар үшін қаржыны басқарудың реактивтік нысаны
Кәсіпорынды реформалау міндеттерінің бірі нарықтық жағдайларға барабар кәсіпорын қызметінің
Кәсіпорынды реформалауды жүргізуде кәсіпорынның қаржы саясатын жасақтаудың стратегиялық міндеттері
-пайданы ең жоғары жеткізу;
-кәсіпорын капиталы құрылымын оңтайландыру және оның қаржылық орнықтылығын қамтамасыз
-меншік иелері инвесторлар, кредиторлар үшін кәсіпорынның қаржылық экономикалық жағдаиына
-кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын қамтамасыз ету;
-қаржы қаражаттарды тарту үшін нарықтық тетіктерді кәсіпорынның пайдалануы;
-кәсіпорынды басқаруды тиімді тетігін құру.
Бұл міндеттер шегінде қаржыны басқару төңірегінде бір қатар бағыттар
-Активтерді нарықтық бағалауды жүргізу;
-Бюджетке төлемдер бойынша бере жақды қайта құрылымдауды жұргізу;
-Жалақыны төлеу бойынша бережақтарды жоюдағы шаралар бағдарла-масын жасақтау;
-Нарықтағы кәсіпорын жағдайын талдауды жургізу стратегиясын дайындау;
-Мүліктелді түгендеуді жүргізу және кәсіпорынның мүлік кешенін қайта құрылымдауды
Қаржыны басқарудың тиімді жүйесін құруда кәсіпорынның даму мүдделерін, көрсетілген
Қаржы саясатын жасақтаудың негізгі бағыттарына жататындар:
-кәсіпорынның қаржылық-экономикалық жағдаиын талдау;
-есеп және салық саясатын жасақтау;
-кәсіпорынның қаржы саясатын даиындау;
-айналым қаражаттарымен, кредиторлық және дебитолық бережақтарды басқару;
-аммортизациялық саясатты таңдауды кірістіретін шығындарды басқару.
Кәсіпорынның қаржылық-экономикалық жағдаиын талдаудың мәнін қайта бағалау қйын, себебі
Бухгалтерлік есептеме берілгендерін дәлдігін растау үшін маманданды-рылған ұйыммен аудиторлық
Аудиторлық тексерулер натижелердің кәсіпорынның қаржылық-экономи-калық жағдаиын талдауды жүргізуду ескерген
Талдауды жүргізуде қолданылатын жоспарлау әдістерінің тиімділігі, бухгалтерлік есптемеге әртүрлі
Кәсіпорынның қаржылық-экономикалық жағдаиын бағалау үшін көрсеткіштерді өз араларында сапалық
Бірінші сыныпқа нормативтік мәндері анықталған көрсеткіштер кіреді. Олардың қатарына
3.2 Шаруашылықтың қызметі тиімділігін басқару мен жоспарлау, жетілдіру жолдары
Шаруашылықтың қаржы саясаты – бұл кәсіпорынды ақшалай қаражаттармен қамтамасыз
Шаруашылықтың қаржы саясаты кәсіпорынның қызметінің барлық жақтарын қамти
Кәсіпорынның қаржылық мүмкіндіктерін жан-жақты есепке ала отырып, сыртқы және
Кәсіпорындар басты шаруашылықтың қаржы саясаты, оперативті қаржылық стратегия және
Басты қаржылық саясат кәсіпорын қызметін ұзақ мерзімде, бірақ болжамданатын
Оперативті қаржылық саясат бір тоқсан немесе айға жасақталады және
Шаруашылықтың қаржы саясатының маңызды бөлігі ішкі нормативтерді жасау болып
Шаруашылықтың қаржы саясатың сәттілігі қаржылық саясаттың теориясы мен тәжірибесінің
Кәсіпорынның қаржылық саясатын қалыптастыруға байланысты ұсыныстар кәсіпорынды қаржылық талдау
Басты қаржылық саясаттың нұсқауының сыртқы жағадайларына байланысты әр тоқсан
Қаржылық саясатта кәсіпорынның қаржылық жағадайының негізгі сипаттамаларын жоспарлау жүргізіледі,
Кәсіпорында қалыптасқан қаржылық жағдайды, сыртқы қаржылы-экономикалық ортанының күтілетін өзгерістерін,
Шаруашылықтың қаржы саясаты жасаудың дайындау кезеңінің басты кездерінің бірі
Графикалық, кестелік және коэффициенттік әдістермен қаржылық талдау нәтижелері бойынша
Сыртқы экономикалық ортаны болжамдау – қаржылық саясат жасаудың маңызды
Кәсіпорында қаржылық қаражаттардың күтілетін түсімдер мен шығындары қарапайым, инвестициялық
Шаруашылықтың қаржы саясатын жоспарлау мақсаттарын анықтау мен құрастыру. Қаржылық
Жоспарланатын кезеңде қаржылық жағдайды жетілдірудің негізгі критериін таңдау кәсіпорынның
Қаржылық стратегияны қалыптастыруға байланысты ұсыныстарды сапалы және сандық бағалау,
Реформалар жағдайында кәсіпорынға ұзақ мерзімді стратегия – бизнес жоспарды
Бизнес-жоспарда кәсіпорын жуық және ұзақ мерзімді келешекке айналысуды жоспарлайтын
Бұдан басқа, бизнес жоспар кәсіпорынның қаржылық-экономикалық жағдайдың негізгі көрсеткіштерінің
Бизнес – жоспардың маңызды бөлімі кәсіпорын өнімнің өткізілім нарығын
Кәсіпорынның өндірістік-технологиалық және инновациялық саясатын сипаттайтын және келесі ақпараттардан
-кәсіпорынның орналасқан жері туралы;
-өндіріс қуаттылығы туралы;
-ұзақ мерзімді активтер туралы;
-өндірістің технологиялық денгейі, оның қазіргі заман талаптарына сәйкес келуі;
-өндірістік процесті бақылау туралы, өнім сапасына кепілдік себептерді талдау;
-өндірістік кооперациялау және өндірісті материалдық қамтамасыз ету туралы;
-қоршаған ортаны қорғау туралы;
-өндіріс өрісінде мемлекеттік және құқұқтық реттеу туралы.
Бизнес жоспардың құрамды бөлімі кадрлық саясатқа және қызметкерлерді басқаруға
Кәсіпорын бизнес жоспарды жасақтауда тәуекелмен сақтандыру ескерілуі тиіс.Кәсіпорынның нарықтық
Тәукелдерді сақтандырудың қазіргі бар жұмысы сақтандыру, мүлікті сақтандыру, көлік
Кәсіпорынның қаржылық-экономикалық жағдаиын талдауды ескеру мен қабылданған бизнес жоспар
Қаржылық жоспарлауды жасақтауды пайда немесе зиян шегуді болжамдап бастаған
Кәсіпорынның төлемқабілетті жағдайын қамтамасыз ету мақсатында оның қаржылық
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігін сапалық және сандық критериилердің жүйесі ретінде
Сапалық критериилер – бұл өтім нарығының кеңдігі, кәсіпорынның жақсы
Іскерлік белсенділіктің сандық критериилері абсолютті және салыстырмалы көрсеткіштермен анықталады.
Осы көрсеткіштердің салыстырмалы динамикасын мақсатқа сай есептеу керек. Тиімді
ТП>ТВ>ТАК>100%
Мұнда,
ТП – пайданың өзгеру қарқыны;
ТВ - өнімді өткізуден түскен түсімнің өзгеру қарқыны;
ТАК – кәсіпорынның активтерінің өзгеру қарқыны.
Келтірілген ара қатынас «Кәсіпорын экономикасының алтын ережесі» атағын алды:
Себептері де әр түрлі болуы мүмкін: ірі инвестициялар, жаңа
Бұл шаралар көбі несе сыртқы ортаның ықпалымен келтірілген және
Іскерлік белсенділіктің салыстырмалы көрсеткіштері ресурстарды қолдану тиімділігінің деңгеиін сипаттайды.
Бұл жағдай көрсеткіштер есебінің берілгендері бойынша кәсіпорынның қаржылық жағдайындағы
Есеп беру үшін есепті кезеңдегі түсім пайда бойынша абсолютты
Рентабелділік - өндіріс процесіндегі қаражаттардың қолдануы дәрежесін және шығындарды
Кәсіпорынның қаржы экономикалық жағдаиын талдауда келесі рентабелділік көрсеткіштерінің ерекшеліктері
Тарихи аспект.рентабельділік көрсеткіштері кәсіпорынның жұмысының нәтижелігін есепті кезеңге көрсетеді.
Ол қозғалмалы, онда өтіп кеткен кезеңдегі қызмет нәтижелері, өндірілген
Кәсіпорынның қызмет өрісі. Негізгі критерии – бизнестегі тәуекелділік. өндіріс
Өнімнің табыстылығымен көрсеткіштері. Өнімді өткізуден түскен түсім негізінде және
Кәсіпорын мүлігінің табыстылығының көрсеткіштері. Мүлік шамасының өзгерісіне тәуелді рентабельділік
Қолданылалатын капитал табыстылығының көрсеткіштері. Инвестицияла-натын капитал негізінде есептеледі [27].
Кәсіпорынның рентабельділігін сипаттайтын көрсеткіш есебі орта жылдық шамаларды анықтауға
Өнімнің рентабелділігінің көрсеткіші өзіне келесі көрсеткіштерді кірістіреді:
Өнімді өткізуден пайданың өнімді өткізуден түскен түсімге (ҚҚС-сыз) қатынасын
Баланстық пайданың өнімді өткізуден түскен түсімге (ҚҚС-сыз) қатынасына тең
Таза пайданың өткізуден түсетін түсімге (ҚҚС-сыз) ретінде анықталатын таза
ҚОРЫТЫНДЫ
Еліміз тәуелсіздікке қол жеткізіп, экономикамыздың гүлденуіне байланысты көптеген жетістіктерге,
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2007 жылғы «Жаңа әлемдегі
«Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық саясаты» тақырыбына жазылған диплом жұмысымды
Мемлекеттік реттеумен толықтырылатын, әлеуметтік бағдарланған шаруашылықты білдіретін нарықтық экономикаға
Кәсіпорынның қаржы саясаты қаржы жүйесінің бастапқы негізі болып табылады
Кәсіпорынның қаржы саясатын дұрыс ұйымдастыру - еңбек, материалдық және
Қазақстан Республикасының аймағында әрекет етіп тұрған барлық субъектілерге қаржылық
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша жасалған әдістемелік
Кәсіпорынның бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған тәсілдер
Қорыта келгенде қазіргі таңда шаруашылық жүргізуші субъектілерінің есеп саясатының
Есеп саясаты бухгалтерлік есеп жүйесіне тән қойылған талаптар мен
Осы кезеңдегі нарықтық қатынастар,меншіктік экономика және кәсіпкерлік процестің дамуына
Бухгалтерлік есептің ең негізгі функциясы сенімді жасалған қорытынды есеп
-мазмұны мен мәніне қарай есеп саясаты тәжірибеде қандай дәрежеде
-есеп саясатын қалыптастыруда әр түрлі варианттардың іске асырылуын және
Есеп саясатының сапалы және оңтайлы әдістерін таңдап алып, тәжірибеде
Кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің
Кәсіпорнның есеп саясаты осы ұйымның құрылған уақытында дайындалады.Оны дайындаумен
-Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп қаржылық есеп беру туралы заңының
-бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілердің өзгеруі салдары;
-жаңа бухгалтерлік есеп стандартына көшуге байланысты және т.б.
Мұндай шаралар іске асырылған жағдайда ұйымдар қызметінің нәтижесін,бұлардың қаржылық
Диплом жұмыстың зерттеу объектісі- «Мерей» шаруа қожалығы. «Мерей» шаруа
Шаруашылықтың қаржы саясатын оңтайлы құрылымын құрмай жоғарыдағы шараларды жүзеге
Жоғарыдағы жазылғандарды қорыта келіп осы дипломдық жұмысымды орындау барысында
Диплом жұмысын жазудың әдістемелік негізіне заңнамалық актілер, отандық автор
Біз өте күрделі тақырыпқа біршама бойлап ендік деп ойлаймын.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Артеменко В.Г., Беллиндер Н.В. Финансовый анализ: Учебное пособие.-Издательство «
Андреев В.А. Практический аудит. /Справочное пособие/.- М.: Экономика, 1994.298с.
Анализ хозяйственной деятельности в промышленности: Учебник Ш.А. Богдановская, Г.Г.
Анализ платежеспособности предприятий и организаций. Практическое руководство для государственных,
Әлжанова Н.Ш. инвестициялық жобалау: Оқу құралы.-Алматы: Заң әдебиеті, 2007.-160б.
Баймұратов, Ораз. Қазақстан қаржы нарыєы: оқу құралы : 7
Балабанов П.Т. Анализ и планирование финансов хозяйствующего субъекта: Учебн.
Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория анализа хозяйственной деятельности. -
Блинов А., Расторгуева И. Малый бизнес силен своей инфраструктурой
Бердалиев К.Б. Қазақстан экономикасын басқару негіздері: оқу құралы /ҚР
Бөкенов.А.Ж, Ақанаева.Т.А. Корпоративтік қаржы. – Қарағанды: Изд.ҚРУ, 2005,189-191бет.
Дүйсенбаев, К.Ш. ж.б. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау: оқу құралы
Искаков, Ұзан Молдашұлы ж.б. Қаржы нарығы және делдалдары: оқулық
Ковалев А.И., Привалов В.П. Анализ финансового состояния предприятия.- Москва.:
Крейнина М.Н. Анализ финансового состояния и инвестицион-ной привлекательности акционерных
Ержанов М.С., Ержанова С.М. Учетная политика на казахстан-ском предприятии
Ефимова О.В. Как анализировать финансовое положение пред-приятия (практическое
Қазақстан Республикасының «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы» Заңы. Алматы:
Қазақстан Республикасының «Жеке кәсіпкерлік туралы» Заңы. Алматы: Жеті жарғы,
Қазақстан Республикасының «Акционерлік қоғамдар туралы» Заңы // Қазақстан Республикасы
Қазақстан бизнес-кітабы. Қаржы = Бизнес-книга Казахстана. Финансы: [анықтамалық]/шығ. А.
Қаржы, ақша айналысы және несие: оқу құралы / Р.
Қаржылық есеп: оқу құралы / Қ.К. Кеулімжаев, З.Н.Әжібаева, Н.
Құпыбаев, С. Қаржы жоғары оқу орындарына арналған оқулық.-
Қаржылық есеп: оқу құралы/ Қ.К.Кеулімжаев, Н.А.Құдайбергенов, З.Н.Әжібаева, А.Ә.Жантаева-Алматы: Экономика,
Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік және қаржылық есеп принциптері Алматы 2006
О бухгалтерском учете. Указ ГІрезидента Республики Казахстан, имеющий силу
Дробозина Ю.Л. Финансы. Учебник для ВУЗов. Москва.: Финансы и
Жуйриков К.К: Финансы предприятий в условиях рынка.─ Алматы, 2005,
Жуйриков К.К., «Роль и значение финансового капитала в рыночной
Елшібекова, С. Қор мен салымшы мүдделес// Егемен Қазақстан.- 2005.-
Ефимова О.В. Как анализировать финансовое положение предприятия. (Практическое пособие.-
Ілиясов, Қ.Қ., Құлпыбаев,С. Қаржы: жоғары оқу орындарына арналған оқулық.-Алматы:
Ілиясов, Қ. Қ., Құлпыбаев, С. Қаржы: оқулық. -
Кадерова, Наталья Николаевна. Корпоративтік қаржы: [оқу құралы].- Алматы: Экономика,
Лоханина И.М., Золкина З.К. Основы анализа финансового состояния предприятия.
Мұқанова Г. Экономика-демократия-тәртіп // Түркістан.─ 2006ж. 2 наурыз.─ №9.─
Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы. – Алматы «Экономика»
Методические рекомендации по углубленному анализу финансового состояния неплатежеспособного предприятия.
«Мангуст НК» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің Жарғысы.
«Мангуст НК» ЖШС-нің 2010 жылы бекітілген Есеп саясаты.
«Мангуст НК» ЖШС-нің 2008 жылдың қаржылық есептілігі.
«Мангуст НК» ЖШС-нің 2009 жылдың қаржылық есептілігі.
«Мангуст НК» ЖШС-нің 2010 жылдың қаржылық есептілігі.
Мәдіханова, Ә.Қ.Тұсаева,Ж.Ш.Сатыбалдиева.-Алматы: Экономика, 2008.- 462б.
Мейірбеков А.Қ., «Кәсіпорын экономикасы», Алматы – 2007
Масалимова, С.Ж., Зиядин,С.Т. Қаржылық менеджмент: оқу құралы.- Семей: PRINTMASTER,
Назарбаев Н.Ә. Қазақстан халқына Жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан».
Назарбаев Н.Ә. Жолдауы «Қазақстан экономикасының, әлеуметтік және саяси жедел
Назарбаев Н.А. Казахстан-2030. Лроцветание, безопастность и улучшение благосостояния всех
Нәдіров, М.Н., Қалыбекова, Д.Б. Шет мемлекеттер қаржылары: оқу құралы.-
Николаева С.А. Особенности учета затрат в условиях рынка: система
Волгин Н.А. Доходы работника и результативность предприятия. Новосибирск. 1996
Үмбетәлиев А., «Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік», Алматы – 2004.
Родостовец В.К. Финансовый и управленческий учет на предприятии. Алматы:
Сатубалдин С.С. Учет затрат на производство. М.: Финансы.1980 год.
Стоянов Е.А., Стоянова Е.С. Экспертная диагностика и аудит финансово-хозяйственной
Төлешова, Гүлнәр Қуанышқызы. Дамыған қаржылық есеп: оқулық / ҚР
Финансовый анализ деятельности фирмы.-М.:Ист-сервис, 1994 год.405с
Шеремет А.Д., «Теория экономического анализа», Москва – 2005.-317с.
ҚОСЫМША А
«Мерей» шаруа қожалығының 2008-2010жж. балансы
№ Атауы 2008ж. 2009 ж. 2010 ж.
1 2 3 4
1 ...Актив
2 1.ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР
3 Ақша қаражаттары және оларға теңестірілгендер 1 589 449
4 Қысқа мерзімді дебиторлық берешек 380 118 517 764
5 Запастар 701 767 907 136 1 131 738
6 Басқа да қысқа мерзімді активтер 2 563 774
7 Қысқа мерзімді активтер барлығы 5 235 108
8 2. ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР
9 Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар 510 982 879 048
10 Негізгі құралдар 3 491 050 5 936 091
11 Материалдық емес актитер 139 229 221 188 316
12 Басқа да ұзақ мерзімді активтер 1 876 338
13 Ұзақ мерзімді активтер барлығы 6 017 599
14 Баланс 11 252 707 17 858 457 22
15 Меншікті капитал және міндеттемелер
16 3. ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТЕМЕЛЕР
17 Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер 1 855 488 1
18 Салықтар бойынша міндеттемелер 0 9 596 0
19 Басқа да міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер
20 Қысқа мерзімді кредиторлық қарыз 2 431 566 4
21
Басқа да қысқа мерзімді міндеттемелер
601 675
776 223 878554
22 Қысқа мерзімді міндеттемелер барлығы 4 888 729 7
23 4. ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР 0 1485444 1532547
24 5. КАПИТАЛ
25 Шығарылған капитал 5 457 821 8 623 135
26 Өзіндік үлесті сатып алу 0 0 0
27 Резервтер 0 0 0
28 Бөлінбеген табыс 906 157 1 397 850 1
29 Капитал барлығы 6 363 978 9 320 985
30 Баланс 11 252 707 17 858 457 22
ҚОСЫМША Б
Қоғамдық-экономикалық фармацияның базистік
және қондырмалық жүйесіндегі қаржы
ҚОНДЫРМА
Қаржы бөлімі
Қаржы саясаты
Қаржы механизмі
ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫ
ҰДАЙЫ ӨНДІРІС
Экономикалық категориялар
Экономикалық заңдар
Өндірістік Өндіргіш
қатынастар
БАЗИС
81
• амортизациялық аударым;
• істен шыққан мүлікті өткізуден түскен ақша;
• орнықты пасивтер;
• қайта бөлінген пайданың қорлануы
• мақсатты түсу;
• сақтық қор;
• еңбек ұжымы мүшелерінің үлестік және басқа да жарналары
• меншікті бағалы қағаздарды (акциялар, облигациялар,т.б.) сатудан түскен қаражаттар;
• несиелік инвестициялар
• негізгі қызметтен түсетін пайда;
• ғылыми-зерттеу жұмыстарын орындағаннан түсетін пайда және басқадай мақсатты
• тәуекелдік бойынша сақтандыру өтемі
сақтандыру полисін және кепілдік куәлігін өткізу;
• үлестік жарна негізінде қалыптасатын қаржы ресурстары (ағымдағы және
• дивиденттер, басқа да ақша шығарушылардың бағалы қағаздары бойынша
• одақтардан, қауымдастықтардан түсетін қаржылық ресурстар;
субвенциялар
оларға теңестірілген қаржылардың есебінен құрылатын
Сыртқы көздер
Ішкі көздер
Кәсіпорынның қаржы ресурстары
меншікті қаржылар есебінен құрылатын
қаржы нарығында жұмылдырылады
қайта бөлудегі түсетін
ҚОҒАМДЫҚ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФОРМАЦИЯ