ЖОСПАР
Кіріспе 2
1. Қазақ тілі мен жазба мәдениеті
2. Қазақтың ауыз әдебиеті, жыраулары, шешендік
3. Қазақ халқының ғылыми даналығы 13
4. Қазақ халқының материалдық мәдениеті 16
Қорытынды 19
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 20
Кіріспе
Еуразияның шетсіз де шексіз ұлы даласын
Қазақ хандығының шаңырағын көтерген Ақ орданың
Бұл тұста көп елдерде ішкі қажеттіктің
Бұл тұста хандықтың иелігі Әз Жәнібек
Қазақ халқының маңдайына біткен, көреген де
Қазақ хандығының орталығы Сырдария бойындағы Сығанақ
Ақназардан кейін екі жылдай хан болған
Ел билігі енді Тәуке ханға тиді.
1. Қазақ тілі мен жазба мәдениеті
Қалыптасқан бірыңғай ұлттық тілдің, жазба дәстүрдің
Касимовода 20 жыл патшалық құрып, қапыда
XVI ғасырдың 40-жылдарында жазылған «Тарихи-и-Рашиди» деп
Өтеміс қажы деген кісі жазып қазақ
Қазақ халқының рухани өмірінде айқын із
Қазақтың жазба мәдениеті туралы сөз еткенде
Сайып келгенде XV ғасырдың орта шенінде
2. Қазақтың ауыз әдебиеті, жыраулары, шешендік
Ауыз әдебиеті халқымыздың төлтума мәдениетінің маңызды
Қазақ сырлы сөздің, өлең, жырдың қадірін
Қазақтың ауыз әдебиеті белгілі бір кезеңнің
Мұқаң атап көрсеткендей батырлар жырындағы шепті
Атадан кесек туған аюмын
Кескілеспей басылман.
Кілегей қара бұлытпын
Кенет жаулап ашылман
Түтедей сүйегім қалғанша
Дұшпаным саған бас ұрман
Балуансултпан батырхан
Қыларың болса қылып қал
Күндердің күні болғанда
Бас кесермін жасырман.
Бұл сияқты өр мінез, бет-жүзіне қарамай
Қазақ ауыз әдебиетінің бай да құнарлы
Ертегілердің Аяз би, Жиренше, Алдар көсе
Әйелдердің ақылдылығын, тапқырлығын, еріне, жұбайына адалдығын
Ауыз әдебиетінің халық даналығы өмірге келтірген
Екінің бірі жомарт тасқан жерде
Күніңе ер жарайды сасқан жерде
Жаманға жазатайым күнің түссе,
Қабысып қалады екен аспан жерге
Ойласам өмір деген шолақ екен,
Адамдар бір біріне қонақ екен
Жайнаған қызғалдақтай қызық өмір
Қар жаумай, қазан ұрмай солады екен
Тұрмыс салт жырларының ертеден келе жатқаң
Халықтың ауыз әдебиетінің қойнауынан шыққан мәдениетке
Ауыз әдебиетінің абыройын тасытып атын аспанға
Доспамбет ноғайлы елінің батыс беттегі қонысы
Сақ етер тиді саныма,
Сақсырым толды қаныма
Жара бірқатты. Жан тәтті,
Жара аузына қан қатты.
Жарықшылар жоқ па екен
Жармап білте саларға?
Жағдайсыз жаман қалып барамын.
Жанымда бір туғанның жоғынан.
Бір әңгімеге қарағанда онын қазасы ұрыс
Доспамбет артында көп мұра қалдырмаған. Соның
Шалкиіз жырау (1465-1560) Тіленші ұлы Батыс
Алшын тайпасынан шыққан атақты жырау Бортағашұлы
«Ей Қатағанның қан Тұрсын.
Кім арамды ант ұрсын!
Жазықсыз елді еңіретіп,
Тәңірдейсің, жатырсың
Хан емессің қасқырсың,
Қара албасты басқырсың!
Алтын тақта жатсаң да
Ажалың жеткен пақырсың!»
Қазақ сөз қадірін білген халық. Шешендікті
«Сен темір де мен көмір, еріткелі
Екі еліктің баласын теліткелі келгенмін.
Егесетін ел шықса, иілткелі келгенмін.
Тұтқыр сары желіммен жабысқалы келгенмін.
Жаңа үйреткен жас тұлпар, шабысқалы келгенмін.
Танымайтын жаттарға, танысқалы келгенмін.
Қазақ-қалмақ баласы, табысқалы келгенмін.
Табысуға тұрмасақ, тұрысатын жеріңді айт,
Сен қабан да мен арыстан, алысқалы
Осындай өткір де төкпе сөздермен халқының
Қазақтың шешен, билері, «Тура биде туған
Қазақ сахарасының шешендері мен билерінің ақылды
3. Қазақ халқының ғылыми даналығы
ХV-ХVІІ ғасырлардағы қазақтардың қоршаған орта, төңіректегі
Қазақ қауымы аспан әлемін, оны жайлаған
Қазақтар «Құс жолы», «Құйрықты жұлдыз» сияқты
Қазақтарда күнтізбе немесе күнпарақ деп аталатын
Қазақта уақыт есебі мүшелмен алынған. Адамға
Сәрсенбінің сәтімен сәрсенбі, жұма күнгі сапардың,
Аспан әлемінің ғажайып сырларын меңгерген Қазақтардың
Қазақтардың медицина, яғни денсаулық сақтау саласындағы
Сау жүрудің бірінші шарты тазалық екеніне
Қазақтың ғасырлар бойы қалыптасқан емшілік тәрбиесі
Көк көгіне жайлауға шығып, шөп сарғая
Қазір астрономия, геология, медицина, ветеринария деген
4. Қазақ халқының материалдық мәдениеті
ХV-ХVІІ ғасырларда қазақ халқының өсіп, өркендеп,
Көшпелі қазақтардың киім-кешектері қала тұрғындарына қарағанда
Әйелдердің әртүрлі матадан, жібектен, мақпалдан тігілген
Қазақтың ер адамдары мен әйелдерінің киім-кешегі
Қазақтардың қайталанбайтын ұлттық тағамдары ет, сүт,
Бұл айтып отырғанымыздың бөрі ХV-ХVІІ ғасырларда
Қорытынды
Ерте заманнан XVII ғасырға дейінгі түрік
Бұл кезеңде адамзатқа өркениеттің көптеген жаңалықтарын
Бұл тоқыраудан шығудың жолын анықтап, елдегі
Әлемде болып жатқан бұл өзгерістер Шығыстың
Сөйтіп, XVII ғасыр әлем дамуында гана
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
ҚазССР тарихы /көне заманнан бүгiнге дейiн/.
Кенжалиев З.Ж. Көшпелi қазақ қоғамындағы дәстүрлi
Өсерұлы Н. Шариат. Алматы,
Бес ғасыр жырлайды. II томдық, //
Нысанбек Төреқұл. Билердiң сөзi-ақылдың көзi. Алматы,
Уалиханов Ш. Таңдамалы. Екінші басылым, Алматы,
Н.Ә.Назарбаев Бiрлiк-бiздiң қасиеттi туымыз. //
С.Өзбекұлы Көшпелі қазақ өркениетіндегі құқық.
1