ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ҚОЗЫБАЕВ атындағы СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика факультеті
Басқару және бухгалтерлік есеп кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
тақырыбы: «БЮРОКРАТИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ»
050510 К.Б.ГМУ-6(к)
АВТОР
ЖЕТЕКШІ
Петропавл, 2009
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ............................................................................................................................3
БЮРОКРАТИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ..................................................................................................................5
1.1 Бюрократияның тарихи мен мәні............................................................................5
1.2 Бюрократияның негізгі белгілері мен атрибуттары................................................7
БЮРОКРАТИЯНЫ БАҒАЛАУДЫҢ ҚАЗІРГІ КӨЗҚАРАСТАРЫ.....................11
2.1 Жоғарғы шенеуніктердің саясилануы....................................................................11
2.2 Бюрократтық нарық тұжырымдамасы...................................................................13
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БЮРОКРАТИЯЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕР................................15
3.1 Мемлекеттік органдардағы бюрократия................................................................15
3.2 Бюрократияны жоюдың маңызды құралдары......................................................16
ҚОРЫТЫНДЫ...............................................................................................................21
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ....................................................................22
КІРІСПЕ
Мемлекеттік органдардың тиімді мағынада қызметі мен функцияларын атқаруға
Себебі, ол — мемлекеттік басқарудың ажырамас серігі. Бюрократияның
Зерттеудің мақсаты мемлекеттік басқаруда шенеуниктер үшін тиімді, ал
- Бюрократия теориясын ұғыну
- Бюрократияны бағалаудың қазіргі көзқарастарын қарастыру
- Қазақстандағы бюрократиялық элементтерді зерделеу
1. БЮРОКРАТИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бюрократияның тарихи мәні мен рөлі
«Бюрократия» термині француз тілінен шыққан, «кеңсе (мекеме) үстемдігі»
«Кеңсенің» билік етудегі құпиясын білу оңайға түспейтін нәрсе.
Бюрократиялы басқарушыларға тән әлеуметтік кесел деп қарастыруға болады.
Бюрократияның универсалды сипаттамасы оның бірнеше түрінің кездесетіндігін көрсетеді.
Саналы түрде іске асырылатын басқарусыз, ерекше субъективті күштер
Дүниежүзілік тарихтың бір жағынан объективті сипаттарымен, екінші жағынан
Пікірлердің бірі: бюрократия негізгі экономикалық және саяси-идеологиялық себептері
Социализм кезіндегі бюрократия табиғатына басқа көзқарас перпективті деп
Екі көзқарас айырмашылығының негізінде бірінші көзқараста бюрократияны тамырына
Берілген жағдайда бұрынғы Кеңес одағының елдеріне тиген, мемлекеттік
Жалпыхалықтық қызығушылыққа жауап топтық қызығушылығын іске асыру мүмкіндігі
Кәсіп ұлттандыруы жеке меншіктің мемлекет меншігінен маңызды болуына
Мемлекеттік меншігі формасының негізінде оның аппаратты формасында орталықшылық
Мемлекеттік социализміне сай ерекшеліктер – нарық пен ақшалы-тауар
Құқықтық мемлекеттің жоқтығы мемлекеттік социализм қоғамына Бюрократия процестері
Ақпарат өзінің жеке қызығушылығын қоғамдық мақсаттылықтық рангына жеткізді.
1.2 Бюрократияның негізгі белгілері мен атрибуттары
Бюрократия ұйымының негізгі белгілері – тұлғасыз рационалды процедура
Біздің аппаратымыздың соңғы факторлары формальді ұйымнан әлдеқайда маңыздырақ.
Парақорлық, қарсыласу, қазынашылық, – бюрократияның типтік көрінісі,
Ғасырлар бойы бюрократия өз формалары көріністерін шығарып отырды:
Әлеуметтік бюрократияның өзіндік элементтері:
Партапарат төбесі, елде активті түрде коммунистік құрылыс жүріп
Шаруашылық ведомстваларды басқару
Әскери-өндірістік комплекспен басқару.
1.1-кесте. Басқару аппаратының бюрократиялық себептері.
Себептер Себептерді нақтыландыру
Ұйымдастырушылық Шаруашылық органдарды ауыстыру, тым көп құжаттар арқылы
Әлеуметтік Аппарат жұмысында демократиялық формалар мен әдістердің жұмысшы
Құқықтық Шаруашылық органдармен оның басқарушыларының арасында қарым-қатынасын анықтайтын
Ақпараттық Қабылдау, өңдеу, сақтау, алмастыру, беру үшін ақпараттық
Бюрократия мүмкіндігі сыртқы (объективті), жеке (субъективті) факторлар ықпалынан
Ғылыми негізіндегі бюрократияға көзқарас – бұл чиновниктердің коллективті
Қоғамға негативті түрде әсер ететін бюрократия формасы біз
Бюрократияның технологиялық тамырлары процестің басқару технологиясынан тұрады. Оның
Біріншіден, бюрократия мүмкіндігін жоятын толық өзін-өзі басқару, технологиялық
Екіншіден, әр уақытта және әр жерде әмірші субектерінен
Үшіншіден, аппарат мүмкіндіктерімен оларды қанағаттандыру қоғамдық қажеттіліктердің мүмкіндіктері
Төртіншіден, өзін-өзі басқару формасы да бюрократияның пайда болу
Бюрократияның технологиялық тамырларымен күрес аппаратты ұйымдастыру, оның материалды
Технологиялық тамырлардың интернационалды сипаттамасы болады, ал оның тарихи
Қоғамның әлеуметтік жүйесінің әлеуметтік жүйесінің әлеуметтік-экономикалық және саяси
Бюрократия процесі толық органдармен басқару позицияларын құруда жоғары
Үш біртұтас түсінікте, теориялық және практикалық мағынаны ашу
Бірінші мағынасы қағаз жинау, жүгіріс, көптеген келісімдер, комиссиялар,
Екінші мағынасы – бюрократиялық басқару функциясын атқарудағы аппарат
Үшінші мағынасы – бюрократиялық басқару аппарат қызметшілерінің профессионалды
Бюрократия себептері:
Келісімдердің көптеген сандарға бөлінуі.
Оларға жетістікті талап ететін ресурстар мен мақсаттар арасындағы
Басқару технология мен техникадағы артта қалушылық жоғарыда аталған
Бюрократия – жұмысшы компетенциясына негізделген, мамандықтарға байланысты жұмыс
Барлық негативті құбылыстарды алғы себептері – бюрократия емес,
1900 жылы неміс әлеуметтанушы М.Вебер алғашқы рет пішінделген
Рационалды бюрократияның сипаттамасы:
Жоғарғы білікті мамандардың әр қызметке әкеліп соғатын нақтылы
Төменгі деңгей жоғарғы деңгейді бақылап, оған бағынатын, ирархиялық
Қызметкерлердің өз міндеттерін орындау бірқалыптылығын қамтамасыз ететін
Ресми тұлғалар міндеттерін орындайтын формальды тұлғасыз рух.
Жоғары білікті техникалық қатал талаптарға сай жұмысқа босатулардан
Осылайша ұйымдастырушы бюрократиялық жүйе жоғары деңгейдегі еңбек бөлінісімен,
Бюрократиялық жүйеде бар әлеуметтік теңсіздік концепциясы демократиялық елдердің
Басқару теориясының маманы Д.Чаялд атап кеткендей: М.Вебер өткізген
Бюрократия ұйымның қалыптасуындағы қатал түрде тараған моделі болса
Ең маңызды сынды айтқан әлеуметтанушы Р.Мертоном болды. Оның
Егер бюрократия ұйым қызметкерлері өздерінің адекватсыз әрекетін көрсетсе,
Катца мен Кан ойынша «бюрократиялық жүйенің тағы бір
Өз қызметінің процесіне жаңа элементтерді кіргізу мен ұйымның
2. БЮРОКРАТИЯНЫ БАҒАЛАУДЫҢ ҚАЗІРГІ КӨЗҚАРАСТАРЫ
2.1 Жоғарғы шенеуніктердің саясилануы
Билік саяси және мемлекеттік болып екіге бөлінеді. Бұл
Саяси билік таптық, топтық жеке адамның саясатта тұжырымдалған
Мемлекеттік биліктің заңдылығы оның легитимділігінен білінеді. Легитимдік (латын
Демократиялық жағдайда мемлекеттік билік легитимді болуы үшін мынадай
Немістің көрнекті ғалымы Макс Вебер билік басына келудегі
Екінші түріне харизматикалық легитимдік жатады. Мұнда өзінің ерекше
Үшінші түрі Вебер ақыл - парасаттың құқықтың легиминдігін
Легитимдіктің алдыңғы екі түрі құлдық және феодалдық қоғамдаға
Мемлекеттік құқықтық тәтіпті легитимділігің ең биік дәрежесіне конституция
Саяси билік мәселесін сөз еткенде оның принциптеріне тоқталмауға
Қолдағы билікті атқара білу керек. Бұл оңай шаруа
Қоғамдық өмірді билік арқылы реттеп, жөнге келтірудің бірнеше
2.2 Бюрократтық нарық тұжырымдамасы
Сталиндік кезеңнен кейін бюрократиялық немесе әкімшілік нарық құрылды,
Өнеркәсіптер жоғарыдан берілген міндеттерге сондай пассивті болған жоқ,
Бюрократия нарығында жай нарық қатынасына қарағанда, нақты ақпаратты
Өнеркәсіп жоғары тұрған органдарға ақпаратты білу, жоспарды орындамау
Ресурстарды бөлу кезінде бар өнеркәсіп мол немесе жеткіліксіз
Тікелей және көлденең саудалар саты жүйесінде серіктестіктердің
Енді бюрократияның салдарына коммерциялық емес, ұйымдарды айқындау сұрағына
Қазіргі кезде діни ұйымдар да әр түрлі елдерде
Рура бюрократия және экономикалық рационализацияның әр түрлі елдерде
Католиктік балалар кеңселері – соңғы жүз жыл ішінде
Сонымен қатар бұл ой әйелдер ана болу үшін
3. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БЮРОКРАТИЯЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕР
3.1 Мемлекеттік органдардағы бюрократия
Мемлекеттік органдардың тиімді мағынада қызметі мен функцияларын атқаруға
Себебі, ол — мемлекеттік басқарудың ажырамас серігі. Бюрократияның
Бюрократия дегеніміз мемлекетте билік, басқару жүргізу барысында қызмет
Бюрократиямен күресу мемлекеттік іс және асқан қайсар, жігерлікті
Біріншіден, бюрократияға қарсы тұрудың жолы мемлекеттік қызметкерлердің үстінен
Екіншіден, лауазымды тұлғалар өздерін қол астында істейтін қызметкерлерді
Үшіншіден, мемлекеттік басқару саласындағы чиновниктер санының өсуіне тосқауылдар
Төртіншіден, атқарушы органдардың өкілетті органдар алдындағы жауапкершіліктерін күшейту
Бесіншіден, чиновниктердің мемлекет тарапынан жасайтын жеңілдіктерді пайдалану құқықтарын
Алтыншыдан, білімділік пен мәдениеттілік — бюрократияға соққы беретін
Бюрократияның әсіресе сот, прокуратура, ішкі істер органдарында кең
3.2 Бюрократияны жоюдың маңызды құралдары
Мемлекеттік мекемелер (парламент, комиссия заңдылығы, комитеттер және т.б.)
Елдегі кейбір өзгерістерге орай демократия емес, бірақ саяси
Ескі демократия өзінің тиімсіздігін адамның бастамасын басып, және
Демократияның негізгі қағидалары:
Халық әмір көзі мен иелері екінін мойындау;
Барлығының сот және халық алдында теңдігі;
Азаматтардың кең құқылығы мен бостандығының заңда бекітілуі және
Шешімдерді сайлау арқылы қабылдау азшылықтың оппозицияға құқылығы;
Барлық азаматтарға бірдей саяси өмірге қатынасу мүмкіндігі;
Әмірліктің заң шығарушы, соттаушы және атқарушы деп бөлінуі;
Сайлаулылығы, ауыспалылығы (мемлекеттің басқару органдардың), жергілікті басқару;
Тура демократия формасы арқылы халық жағынан мемлекет органдардың
Саяси плюрализм және пікірлер түрлілігі.
Өзіндік қатынас пен еңбек бөлінісі – мемлекеттік формализмнің
Өркениетті демократиялық мемлекеттердегі бюрократия – құқықтық мемлекет көзі
Бағынушылар жеке үкімен құқық нормаларына бағынады, өйткені мемлекетті
Қоғам қаржысын пайдалану және кеңселердің мемлекеттік көмегіне сенуі
Американдық басшылар бұрын қарсы өз кеңселерін экономикалық мүддемен
Бұл кеңселер мемлекеттің тығыз қатынаста болуына бойланысты бюрократиялық
Авторитаризм бюрократияны әлеуметтік топ ретінде трансформалайды. Жоғары білікті
Бюрократияны тегіс алып тастау мүмкін емес. Оның алдын
Бюрократияны алдын алудың қағидалары құралын алсақ, ол нақтырақ:
Централизация мен дицентрализация арасындағы қатынасты өзгерту;
Жаңа технологияға көшу мен басқарудың жаңа техникалық құралдарын
Басқару жүйелерін рационалдану;
Басқару кадрларының профессионалды дайындық деңгейін жоғарлату;
Шаруашылық және қоғамдық орта, форма, стиль мен жұмыс
Басқару функциясын атқарудағы аппарат меншігі ретінде бюрократия экономикадағы
Түрлі сфералар мен түрлі басқару деңгейлеріндегі бюрократияның алдын
Антибюрократиялық насихаттаушылар өзіне үш негізгі бағытты ұстану қажет.
Бюрократиямен күресу тәжірибесі іскерлік стиль түрлі басқару органдардың
Елеңсіз, «жабынушы» бюрократияға деген қатынас («қазіргі кездегі бюрократия»
Шетелдік бюрократияны алдын алу тәжірибесі, басқару аппаратының
Бүгінгі Қазақстан жағдайына сипаттама беру үшін және бюрократия
Оның ойынша бюрократия басқарудың негізгі қасиеттері:
Жоғары орташылдық
Функционерлердің қызметке орналасу ананимдігі
Әр түрлі кей жағдайда жеке мекемелердегі саясатының қарама-
Ақыл-ойға сыйлайтын қатал ережелерді қолдану
Бюрократиялық әдістер мен ережелердің үнемі қиындатуы
Басқару процестері темпінің баяулығы
Нарықтық қатынасқа көшу уақытында Бюрократия жүйе жойылған жоқ
Бюрократияның негізгі әлеуметтік-экономикалық қызығушылықтарын жеке алып көрсетуге болады:
Бұл қызығушылықтар мемлекеттік аппаратта, салалық және территориялық басқарудағы,
Бюрократиялық жүйеде пайда болған жағдайдан шығу проблемасы болады,
мемлекеттік қызмет жүйелеріне тұрақтылық беру, мемлекеттік қызметтердің статустық
баға беру принципін қамтамасыз ету мен қызметкерлердің марапат
қызметкердің маман ретінде өсу үшін стимулдарды құрастыру.
Тәуелсіз Қазақстанның тарихында алғашқы рет Президент қабылдаған заң
Бірақ берілген бұйрық іске асырылмаса, мемлекеттік қызметтің функциясы
Берілген заң жаңа кіріспелігімен сипатталады. Оның ішінде Қазақстандағы
Қытай тәжірибесі көрсеткіш бойынша ұзақ өтпелі кезінде, жеке
Маңыздысы – дәстүрлі қытай мемлекетінің барлық функцияларын сақтау
Қызметкерлер рөлі ақырына дейін біздің еліміздің жоғары жетекшілігін
Қоғам табиғаты мен оның өзгеру механизмін түсінгісі келмеген
Уақыт өзгерісімен, ұзақ жылдар бойы республикамыздағы қалыптасқан бюрократия
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде бюрократия дегеніміз мемлекетте билік, басқару жүргізу
Бюрократиямен күресу мемлекеттік іс және асқан қайсар, жігерлікті
Біріншіден, бюрократияға қарсы тұрудың жолы мемлекеттік қызметкерлердің үстінен
Екіншіден, лауазымды тұлғалар өздерін қол астында істейтін қызметкерлерді
Үшіншіден, мемлекеттік басқару саласындағы чиновниктер санының өсуіне тосқауылдар
Төртіншіден, атқарушы органдардың өкілетті органдар алдындағы жауапкершіліктерін күшейту
Бесіншіден, чиновниктердің мемлекет тарапынан жасайтын жеңілдіктерді пайдалану құқықтарын
Алтыншыдан, білімділік пен мәдениеттілік — бюрократияға соққы беретін
Сонымен Бюрократиялық басқаруда тимді жұмыс атқару қынға түседі,
Шынында да, барлық әлеуметтік және экономикалық мәселелері бюрократияға
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ
Мамыров Н.К., Саханова А.Н., Ахметова Ш.С., Брузати Л.
Балғымбаев А.С. Саясаттану – Политология. Оқу құралы. I
Рахметов Н,М., Болатова А.Н., Исмағамбетова Р.Г. Саясаттану. Оқу
Жамбылов Д. Саясаттану: Оқулық.- Алматы: Жеті жарғы, 2003.-288б.
Өзбекұлы С., Қопабаев Ө. Мемлекет және құқық теориясы:
Тоқаев Қ. Беласу. Дипломатиялық очерктер.-Алматы: «Дәуір», 2003. 656
Никколо Макиавели Билеуші.-Алматы: «Көшпенділер» баспасы 2002.-128 б.
Ахметов К.Ғ., Байжомартов Ү.С.,Сағындықов Е.Н., Жұмаев Ж.Ж.,
Қашықов Ш.Қ., Қажымұрат К., Ахметов Д,К., Арын Е.М.
Танкиева А.Қ. Жергілікті басқару және оның өзекті мәселелері: