Кіріспе.................................................................................................... 3
1. Тарау. Салықтық құқық бұзушылықтың экономикалық негіздері мен ерекшеліктері...............................................................................
6
1.1. Салық құқығының мәні мен мазмұны, принциптері........................ 6
1.2. Салықтық құқық бұзушылық: түрлері, себептері және салдарлары............................................................................................
13
1.3. Салықтық құқық бұзушылық және оның қылмыстық сипаты....................................................................................................
18
2. Тарау. Қазақстан Республикасындағы салықтық құқық бұзушылық үшін қылмыстық
23
2.1. Қылмыстық жауапкершіліктің қолданылу ерекшеліктері............... 23
2.2. Салықтық құқық бұзушылық бойынша қылмыстық жауапкершілікке тартуға
30
3. Тарау.
Салықтық құқық бұзушылықпен күрес: шетелдік тәжірибелерді пайдалана отырып, оларды
41
3.1. Салықтық құқық бұзушылықпен күресудің шет елдік
41
3.2. Салықтық қылмыс пен экономиканың заңсыз жақтарының даму тенденциялары
46
Қорытынды .......................................................................................
66
Пайдаланылған әдебиеттер..............................................................
69
Кіріспе
Нарықтық экономика жағдайында салықтар мемлекеттің жүзеге асыратын түрлі қызметтері
Қазақстан Республикасы өз егемендігін алғалы бері өз алдына көптеген
Қазіргі таңда Қазақстанда нарықтық экономика аясында көрініс тауып жатқан
Мемлекеттің салықтық қызметі әрқашанда құқықтық нысанда жүзеге асырылғандықтан, салықтық
Әрине осының бәрін ескере отырып мемлекет адамдардың еркін кәсіпкерлігін
Міне он екі жыл өтіп, біз өз болашағымызға сеніммен
Сонда да меншік формасын ауыстыру факторы салықтың объективті қасиеті
Мемлекеттің салық арқылы ақша табуы мемлекеттің өзіндік ақша
«Салықтық құқық бұзушылық үшін қылмыстық жауапкершілік» тақырыбындағы дипломдық жұмыстың
Осы мақсатта төмендегі сұрақтарды қарастыруды жөн көрдік:
Жалпы салықтық құқық бұзушылықтың экономикалық негіздері;
Салықтық құқық бұзушылықтың түрлері, пайда болу себептері және онымен
Қазіргі кездегі республикада белең алып отырған салықтық құқық бұзушылықтың
Салықтық құқық бұзушылық бойынша жауапқа тарту шараларын жүзеге асыру
Салықтық қылмыс, құқықбұзушылықпен күресудің шет елдік тәжірибесі және оны
Қазіргі кездегі салықтық құқық бұзушылықтардың алдын алу бойынша тұжырымдар
Аталған сұрақтарды жан – жақты ашып, шешімін табуда ҚР
1.Тарау. Салықтық қылмыстың экономикалық негіздері мен ерекшеліктері
1.1. Салық құқығының мәні мен мазмұны, принциптері
Кез келген мемлекетті салық сферасындағы құқықтық білімнің маңызы зор
Ресей зерттеушісі И.В. Бернардың пікірінше “салық саясаты – бұл
Жалпы қабылданған теориялық тұжырымдарға сәйкес
Сонымен қатар, салықты белгілеу мемлекеттің қаржылық
Салық құқығы конституциялық, әкімшілік және
Құқықтың барлық салаларын қамтитын нормалардың
Осымен, салық құқығы – қаржы құқығының
Бұл қаржы құқығын жеке бөлімшелерге
Қаржы құқығы шеңберінен тыс салық
Институттардан ірі құқықтық нормалардың топтары
Соңында, құқық саласының ішкі құрылысын
Мысалға, бюджеттік құқық ақша қаражаттарының
Салық құқығын « мемлекеттік кірісті
Қаржы құқығы - адамдардың еркінен
Салық қатынастары қандай да ақша
« Мемлекеттік салық қызметі », « мемлекеттің
«салық» құқығы түсініктерін салыстыруға келмейтіндігі
Салықтық құқық бұзушылық: түрлері,
себептері және салдарлары
Салықтық құқық бұзушылық -салық төлеушілердің мақсатты немесе кейбір объективті
салық төлеушілердің белсенді әрекетімен;
салықтық аударым көлемін азайтуға тырысушылық.
Осыған орай, кейде болатын ойланбай істеген әрекеттер (есептен кеткен
Салықтық құқық бұзушылық формаларына келетін болсақ, олар:
Салықтарды айналып өту -салықтық міндеттерді азайтудың бір түрі, мұнда
Заң аясындағы әрекеттерге мыналар жатады:
нәтижесіне салық салынатын әрекеттердерді жүзеге асырудан шектелу. Дегенмен, ол
Заңды тұлғаның қызметін ұйымдастыру арқылы салық төлеуден алып қалу
Заң бойынша нәтижесі салық төлеуге жатпайтындай етіп, заңды тұлғаның
Заңды немесе жеке тұлғаның табысы салық төлеуге жатпайтын қызмет
(заңсыз әрекет) кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік тіркеусіз жүзеге асару Салықтық
Саяси себептері - мемлекет салықты тек шығынды өтеу үшін
Экономикалық себептері салық төлеушіні салық төлеуден жалтаруға жиі мәжбүрлейді.
салықтөлеушінің қаржылық жағдайына тәуелді себеп;
экономикалық конънктурадан туындаған сеептер.
Қаржылық жағдай кейде шешуші фактор болады. Егер кәсіпкердің қаржылық
Құқықтық себептері салықтық жүйенің күрделілігімен байланысты, ол салықтық бақылаудың
Салықтық құқық бұзушылықтың экономика үшін де және жалпы
Мемлекеттің бүгінгі күні, салықтық құқық бұзушылықпен және салық
келісім шарттың заңдық салдарлары нысаны жағынан емес, мәні жағынан
“іскерлік мақсат” яғни егер салықтық артықшылығы бар келісім-шарт іскерлік
салықтық органдар арқылы келісімге шағымдану хұқы, бұл салықтан жалтарумен
Заңда тура көрсетілген нысандардан өзгелердің барлығынан салық алынуы тиіс.
Заң шығарушылар салық заңына салық төлеуден жалтаруға жол беретін
Салық төлеушілердің салықтық міндеттеменi орындамауы – салық заңын бұзуы
«Салықтық құқық бұзушылық» - бұл мемлекетпен бекітілген салықтар, алымдар
«Салық төлеуден жалтару» - мемлекеттің кірісіне ақшалай қаражаттарды төлеу
Американ экономисі А.Лаффер бұл жайында былай деген: « Салық
Салықтан жалтару түсінігі – салық төлеуге байланысты салық төлеушінің
Салықтарды төлеуден жалтарудың макроэкономикалық зардаптары мемлекетке едәуір зиян келтіреді.
Салықтық құқық бұзушылық кез-келген қоғамға едәуір қауіп төндіретіні туралы
егер мемлекетке тиісті бюджеттік қаражаттар түспесе, онда мемлекеттік бағдарламаларды
салықтарды төлемеушілер заңды орындайтын, тәртіпті төлеушілерге қарағанда ұтымды жағдайда
салық қылмыстарының көбеюі, таралуы бюджеттің кіріс жағының тапшылығына әкеледі,
Сондықтан да, үкімет пен сәйкесінше министрліктер салықтардың толығыменен және
1.3. Салықтық құқық бұзушылық және оның
қылмыстық сипаты
Криминологиялық (қылмыстық) зерттеуде қолданылатын криминологиялық сипаттама дегеніміз белгілі бір
Криминологиялық сипаттаманың маңызды жақтарының бірі – қылмастық сияқты әлеуметтік
Бұл мәселе бойынша көптеген пікірлер мен көзқарастар бар. Мысалы,
В.Эминов криминологиялық сипаттаманың құрылымында белгілердін үш тобын бөліп көрсетеді
Қылмыстың криминологиялық маңыздылғы;
Криминологиялық жағдайларды ашатын мәліметтер;
Қылмыстын алдын алудын ерекшеліктерін анықтайтын белгілер.
Бірінші белгілер жиынтығының компоненттері болып оның пікірінше келесілер болып
Қылмыстың себептері, объектілері және механизмі;
Қылмыскер, себеп және мақсат;
Виктимогенді факторлар (жәбірленуші), қылмыс салдары.
Екінші топты қылмыс жасаудын криминалогиялық жағдайын сипаттайтын қылмыстын жүзеге
Үшінші топқа:
Қылмыстын алдын алу субъектілері мен объектілерін таңдау, алдын алу
Қылмыстық криминологиялық сипаттамасының белгілері (элементері) туралы мәліметтердін көздері.
Көріну сипаты және болмысы бойынша криминологиялық сипаттаманың элементтері үш
Бірінші топқа: қылмыскердің жеке қасиеттері; қылмыс мотиві мен мақсаты;
Криминологиялық сипаттаманың бұл құрылымы тәжірибеде қолданыла алмайды, себебі кримнинологиялық
Табыстарды салық салудан жасыру – капитал жинаудың құқыққа қайшы
Барлық жағдайларда салық салу объектісі болып бірдей құрамдас бөліктер
Үнемі салық құқық бұзушылықтарын жіберетін азамат, кәсіпкер немесе
01.01.1998 жылға дейінгі өз күшінде болған Қазақ ССР-інің ҚК-де
Осылайша салықтық құқық бұзушылықтың қылмысқа айналуы механизмінде мінез-құлық
Салық және қаржылық полиция органдары салықтық заңнама шеңберіндегі құқық
Жүргізілген зерттеулер белсенді жұмысты көрсету үшін негізсіз және уақытынан
2. Тарау. Қазақстан Республикасындағы салықтық құқық бұзушылық үшін қылмыстық
2.1. Қылмыстық жауапкершіліктің қолданылу ерекшеліктері
Салық заңын бұзу әртүрлі құқықтық нормаларды және дұрыс аударумен
салық төлеушілердің салықты аударуда және төлеудегі тәртіпті бұзу жауакершілігі;
жеке тұлғалардың бюджетке төлейтін жеке табыс салығын ұстап қалу
банктердің және басқа несие ұйымдарының салық төлеушілердің төлемдік өкімдерін
Қазіргі уақытта салық төлеушілердің және тұлғалардың салықтық жауапкершілігі олармен
Салық салу объектісін кеміту:
Табысты қысқарту;
Табысты (пайданы) төмендету;
Басқа салық салу объектісі қысқарту;
Салық салу объектісін есепке алу туралы бекітілген тәртіпті бұзуы:
Салық салудың басқа объектілерін есепке алмау;
Салық салу объектісін есепке алудың жоқтығы;
Бекітілген тәртіпті бұзу арқылы салық салу объектісін есепке алуды
Салық органына құжатты тапсыру тәртібін бұзу.
Салық төлеу және аудару үшін қажетті құжатарды салық органдарына
Құжаттарды салық органына өз уақытында тапсырмау;
Салық төлеу тәртібін бұзу:
Салықты төлеуді кешіктіру; соның ішінде салық төлеушілердің төлемдік өкімдерін
Өз уақытында емес ұстап отыру.
Ескертеміз, салық заңымен қандайда бір құқық бұзушылық құрамы бекітілмесе,
1. Салықтық құқық бұзушылықтың субъектілері болып салық төлеушілер болып
Салық заңында салық жауапкершілігінің субъектілері ретінде келесілер табылады:
а) салық төлеушілер (заңды және жеке тұлғалар);
ә) салық жинаушылар (заңды тұлғалар және азамат-кәсіпкерлер);
б) бюджетке немесе бюджеттен тыс қорларға салықты аударуға жауапты
Салықтық құқық бұзушылықтың негізгі түрлері, сонымен қатар салық төлеушілерге
Салық төлеуші сөзінің мағынасы салық салу объектісін иемденуші тұлға.
Салық жауапкершілігі меншік формасына, ұйымдық-құқықтық формасына, ведомоствалыққа жатуына байланыссыз
Салық заңын бұзудағы қаржылық жауапкершлік шараларының қаталдығы компания үшін
Көбінесе, Салық заңнамасында осы күнге дейін салық төлеушіні жауапкершілікпен
Заңдағы 13-баптың 1 б. «а» және «б» бөлімінде қарастырылған
Бірақ, бюджетке салық төлеу уақытын өткізіп алуына байланысты салық
ҚР президентінің «Салық реформаларының негізгі бағыттары және салық тәртібін
Біріншіден, өсімнің рөлі компенсациялау. Осы негізде, өсім жауапкершілік шарасы
Жауапкершіліктен босатудың жағдайларының бірі ретінде салықтық кешірімді атауға болады.
Республика Президентінің қаулысымен кәсіпорындар, мекемелер және ұйымдар, сонымен қатар
Әрекет ететін салық заңнамасы басқа салалардың заңнамаларында дәстүрлі түрде
Салықтық құқық бұзушылық процедуралары уақытын бұзғандар жауапкершіліктен босатылмайды.
Қазіргі уақытта жалпы салық жүйесін қалыптастыра отырып, жалпыға ортақ
Салық қызметі органдарының мынадай құқықтары бар:
Салық заңнамасы талаптарын сақтау міндеттері бар субъектілерге тексеру жүргізу;
Тексеріліп отыратын салық төлеушілердің басқа заңды тұлғалардан банк операцияларының
Салық қызметі органдары есебінен еңбекақы төлеу арқылы ұйымның білікті
Салық қатынастарының ұйымдастырылған түрі болып жалпы мемлекет және салық
Салық кодексінің 17-бабына сәйкес салық қызметі органдары міндетті :
1) салық төлеушінің құқығын және мемлекеттің мүддесін сақтауға және
2) иесіз мүлік және тәркіленген мүліктерді бағалау және бөлу,
3) ҚР-ның салық заңын бұзғандығы туралы өтініштерге, хабарландыруға және
4) салық заңын бұзу фактілеріне жинау, талдау және бағалау
5) мемлекеттік пакет акцияларымен акционерлік қоғамдарға дивидендтерді аударудың дұрыстығын
Көрсетілген міндеттер салық қызметі органдарының бәрін, яғни Салық комитеті
Қаржы министрлігінің салық комитеті мен ҚР- ның Қаржы
Сызба 1. Салық жауапкершілігінің түрлері
Бұл тәртіптің қылмыстық белгілерге ұқсайтын салықтық тексеріс
Бұл бап қоғамдық қауіп, құқыққа қайшылық, кінәлілік және
Өз кезегінде Қылмыстық кодекстің 221- және 222-баптарында қарастырылған
Қоғамдық қауіп тудырады:
- жеке тұлға үшін-табыс туралы декларацияны табыстамау және
декларацияға немесе бухгалтерлік құжаттарға қасақана табыстар мен шығындар туралы
егер бұл әрекеттің немесе әрекетсіздіктің нәтижесінде үлкен мөлшерде салықтық
Мысалы, салық төлеуші есептік мерзімде алынған табыстарын жасыру мақсатында
Бұл жерде мысалда көрсетілген әрекеттер қылмыстық деп тек ҚК-тің
ҚК-тің түсіндірілетін баптарының нұсқауларына сәйкес ірі мөлшердегі салықтар міндетті
құқыққа қайшылық – қылмыстық заңмен әрекетке тыйым салу белгісі,
кінәлілік – салық төлеушінің өзінің құқыққа қайшы іс-әрекетіне
ҚК- тің 19-бабына сәйкес, тұлға қылмыстық жауапкершілікке тек
Қылмысқа кінәлі болып іс-әрекетті қасақана немесе байқаусыздықта жасаған тұлға
Бұдан ҚК-тің 221- және 222-баптарының субъективті жақтары тек кінәнің
Кінәні анықтаудың міндетті шарты- кінәні білуі, яғни салық төлеушінің
Әрекет немесе әрекетсіздік (декларацияны табыстаму және бухгалтерлік құжаттарға
Демек, салық төлеуші өзінің іс-әрекетінің барлық жауапкершілігін сезіне отырып,
Жазаланушулық – қылмыстық заңда ҚР қылмыстық кодексте белгіленген әрекеттерді
Осылайша, тек барлық жоғарда көрсетілген белгілердін жиынтықта болған жағдайында
Сурет 2. Салықтық бұзушылықтарға қылмыстық жауапкершілік
Жоғарыда айтылғандардын негізінде іс - әрекетте көрсетілген белгілердін біреуінің
2.2. Салықтық құқық бұзушылық бойынша қылмыстық жауапкершілікке тартуға практикалық
Көптеген экономистер салық әкімшілігін салық салуды басқарудың белгілі бір
Жалпы жағдайда салықтық басқарудың міндеті экономиканың өзгермелі түрде
Осы орайда, Қаржы полициясы органының (қазір департамент) негізгі
Қаржы полициясы органы салық төлеу қарыздары туралы мәлімет
Қазақстанның ең ірі қаласы болып табылатын және экономикасы мен
Кестеден өткен жылғы тіркелген салықтық құқық бұзушылықтың сан жағынан
Кесте 1
ҚР Алматы қаласы бойынша ҚПД 2005 жылдағы салықтық құқықбұзушылықтарды
(мың тг.)
№
Атауы Бір айда жыл басынан бері өткен жылдың осы
1 2 3
1. Барлық тіркел. Салықтық қылмыстар, сон ішін (1.1-1.2)
7
59
33
1.1 ҚР ҚК 221 бабы бойынша 6 34
1.2 ҚР ҚК 222 бабы бойынша 1 25 26
1.3 Анықталған залал сомасы 740606,0 1762356,2 674479,3
1.4 Қайтарылған залал сомасы 0 4493,3 49166,11
1.5 Қылмыстық іс өндірісімен тоқтатылғандар саны
1
28
25
1.6 Қылмыстық іс өндірісмен аяқталған келтірген шығынның сомасы
1667,7
366021,7
52278,31
1.7 Қылмыстық іс өндірісмен аяқталғаннан кейінгі қайтарылған шығын сомасы
0
53000,0
49166,11
1.8 Сотқа жіберілген қылмыс іс 1 9 13
1.9 Негізсіз деп табылып, тоқтатылған қылмыстық іс
17
16
2 Салық органдары жіберген материалдардың саны
20
205
160
Алматы қаласы ҚП Депортаментінің сандық мәліметтерінен. 2005ж.
Кестеден байқап отырғанымыздай, жыл басынан бері тіркелген салықтық қылмыстардың
Кесте 2.
Салық органдарының тексеруі нәтижесінде ашылған салықтық құқықбұзушылықтарды ашу
№
Атауы
Бір айда жыл басынан бері өткен жылдың осы мерзімі
1 2 3
3 Салық органдары тексеру материалдары бойынша жіберген тіркелген қылмыстар,
6
49
17
3.1 ҚР ҚК 221 бабы бойынша 6 31 1
3.2 ҚР ҚК 222 бабы бойынша 0 12 11
3.3 ҚР ҚК өзге баптары бойынша 0 6 7
3.4 Анықталған залал сомасы 38304,8 731868,3 220633,9
3.5 Қайтарылған залал сомасы 0 0 9272,4
3.6 Қылмыстық іс өндірісімен аяқталғандар саны 1 4 17
3.7 Қылмыстық іс өндірісімен аяқталғандар келтірген шығынның сомасы
1667,7
57844
49166,11
3.8 Қылмыстық өндірісімен аяқталғандардан қайтарылған шығын сомасы
0
4493,3
49166,11
3.9 Сотқа жіберілген қылмыстық істер 1 2 2
3.10 Негізсіз деп табылып, тоқтатылған қылмыстық іс
0
3
2
4 әкімшілік жауапқа тартылған тұлғалар 3 66 48
4.1 әкімшілік айыппұл салынғандар 42,9 3712,0 2859,7
4.2 әкімшілік айыппұл өндіріп алынғандар 166,4 2912,1 2782,2
*Алматы қаласы ҚП Депортаментінің сандық мәліметтерінен. 2005ж.
Ал, салық органдарынан келіп түскен қылмыстық істің жалпы саны
Сурет 1. Алматы қаласы бойынша ҚП тіркелген салықтық
қылмыстар саны*
* Алматы қаласы ҚП Депортаментінің сандық мәліметтерінен. 2005ж
Тіркелген салықтық қылмыстар бойынша келтірілген залал сомасы 1762356,2
Сурет 2. Алматы қаласы бойынша ҚП тіркелген салықтық қылмыстар
* Алматы қаласы ҚП Депортаментінің сандық мәліметтерінен. 2005ж
2005 жылғы қайтарылған залал сомасы, салыстырмалы түрде өте аз
Кесте 3
2004-2005 жж наурыз айына дейінгі салықтық құқық бұзушылықтарды ашу
(мың тг.)
№
Атауы
Бір айда
жыл басынан бері өткен жылдың осы мерзімі
1 2 3
2004 2005 2004 2005 2004 2005
1. Барлық тіркел. Салықтық қылмыстар, соның ішінде
(1.1-1.2)
3
13
7
28
13
7
1.1 ҚР ҚК 221 бабы бойыша 1 4 2
2
1.2 ҚР ҚК 222 бабы бойынша 2 9 5
1.3 Анықталған залал сомасы 24349,9
50162,6 1377000
50162,6
1.4 Қайтарылған залал сомасы
8867,8
8867,8
1.5 Қылмыстық іс өндірісімен тоқтатылғандар саны
5
6
10
7
6
1,6 Қылмыстық іс өндірісмен аяқталғандардан келтірген шығынның сомасы
17816,8
152862,8
26713,4
338175,2
26713,4
1.7 Қылмыстық іс өндірісмен аяқталғандардан қайтарылған шығын сомасы
44103,4
8867,8
53000
8867,8
53000
1.8 Сотқа жіберілген қылмыс іс
1 2 1 4 2
1.9 Негізсіз деп табылып, тоқтатылған қылмыстық іс
4
4
9
3
4
* Алматы қаласы ҚП Депортаментінің сандық мәліметтерінен. 2005ж
Кестеден келтірілген мәліметтерден байқайтынымыз, қылмыстық іс қозғалып, оларды өндіріп
Кесте 4
2004-2005 жж. наурыз айына дейінгі салық комитеті анықтаған салықтық
(мың тг.)
№
Атауы
Бір айда
жыл басынан бері өткен жылдың осы мерзімі
1 2 3
2004 2005 2004 2005 2004 2005
1. Салық органдары жіберген материалдардың саны
27
18
27
46
27
27
2. Салық органдары тексеру материалдары бойынша тіркелген қылмыстар,
3
7
3
15
6
3
2.1. ҚР ҚК 221 бабы бойынша 1 3 1
1
2.2. ҚР ҚК 222 бабы бойынша 2 4 2
2.3. ҚР ҚК өзге баптары бойынша
0
1
2.4. Анықталған залал сомасы
166074,2
543064,7
2.5. Қайтарылған залал сомасы
3779,6
3779,6
2.6. Қылмыстық іс өндірісімен аяқталғандар саны 1
1
1
2.7. Қылмыстық іс өндірісімен аяқталғандар келтірген шығынның сомасы
85067
85067
2.8. Қылмыстық өндірісімен аяқталғандардан қайтарылған шығын сомасы
5495,3
5495,3
2.9. Сотқа жіберілген қылмыстық істер 1 0 1 0
1
2.10. Негізсіз деп табылып, тоқтатылған қылмыстық іс
1
1
* Алматы қаласы ҚП Депортаментінің сандық мәліметтерінен. 2005ж
Кесте 5
2004-2005 жж наурыз айына дейінгі әкімшілік құқық бұзушылықтарды ашу
(мың тг.)
№
Атауы
Бір айда
жыл басынан бері
өткен жылдың осы мерзімі
1 2 3
2004 2005 2004 2005 2004 2005
4 әкімшілік жауапқа тартылған тұлғалар
11
4
23
28
25
23
4.1 әкімшілік айыппұл салынғандар 833,8 4 1088,0 826,0 1067,5
4.2 әкімшілік айыппұл өндіріп алынғандар
690,8
4
945,0
749,0
1036,9
945,0
*Алматы қаласы ҚП Депортаментінің сандық мәліметтерінен. 2005ж.
Енді, былтырғы жылмен салыстырғанда қлмыстық салықтық құқық бұзушылықтар санына
Сурет 3. 01.04. 2004-2005жж. Салықты қылмыстық бұзушылықтар санының өсу
Алматы қаласы ҚП Депортаментінің сандық мәліметтерінен. 2005ж.
Бұл, бір шетінен Қаржы Полициясының жұмысының жақсарғанынын көрсететін болса,
ҚХР азаматшасы, 1960 жылы туылған Гуо Жин Ченге қатысты
Жергілікті салық органдарында тіркелместен, «Болашақ» базарында қытайлық өнімдерді сатумен
1982 жылы туылған жеке кәсіпкер Д.Б. Цойға қатысты қылмыстық
ҚХР азаматы Жианг Бо, жергілікті салық органдарында тіркелместен, «Болашақ»
2001-2005 жылдар аралығында базарда кәсіпкерлік қызметпен айналысқан 1967 жылы
Жергілікті салық органдарында жеке кәсіпкер ретінде тіркелмеген 1977 жылы
Бюджетке төленетін салықтан жалтару фактісі бойынша тағы бір қылмыстық
60 600 АҚШ доллары сомасында қаржы аударылған. Аталған сомадан
Сонымен қатар, табыстарды жасыру және салықтан жалтару мақсатында декларацияға
«Казпищепром» ЖШС кәсіпорынның бухгалтерлік есебіндегі мәліметтерді өзгертіп, 10 260
Шет елдік тұлғалардың елімізге пайда табу үшін жағына келіп,
3.Тарау. Салықтық құқық бұзушылықпен күрес: шетелдік тәжірибелерді пайдалана отырып,
3.1. Салықтық құқық бұзушылықпен күресудің шет елдік тәжірибесі
1940 жылы американдық криминолог Эдвин Сатерленд “ақ жағалы
Кейбір бағалаулар бойынша, ақжағалылардың қылмысынан әр жыл сайын келтірілген
Салық заңнамасын бұзу сферасында ірі ұлтаралық корпорациялар ерекше
М.Клайндер мен Р.Квинни бойынша “Ақжағалы қылмыскерлік” екі
“өз” корпорацияларына қарсы әрекеттер;
сол корпорациялардың өздерінің мүдделері үшін жасаған әрекеттер;
Салықтық қылмыстар үшін қылмыстық жауапкершілік АҚШ-тың Федералды заңында Қылмыстық
Салық төлеуден жалтарылумен байланысты қылмыстар құрамы үшін сәйкес нормалар
ІМТМ-нің арнайы агенттері салық заңнамасын бұзғанын дәлелдейтін сәйкес ақпарат
ІМТМ агенті салық төлеушінің үйіне немесе жұмыс орнына келіп,
Көбінесе, салықтық алаяқтық істері бойынша қудалау жаза тағуға үлкен
Сонымен қатар, американдық профессор О.Биквей, салықтық құқық бұзушылық бойынша
АҚШ-қа заңсыз түрде көшіп келген 22 жасарлық шетелдік
25 жасар банкті тонауға қатысқан адам – 10 жыл;
ақжағалы қылмыскерлердің 300 ісін қарастырғанда орташа есеппен 22 млн.
Салық қылмыстарының алдын алу шараларының бірі болып салық заңнамасын
Жалпы Америка халқының қаржылық жағдайын бақылау 7 жастан бастап
Американдық криминологтар ақжағалылық қылмысты дәстүрлі ұйымдасқан және саяси
Салықтық қылмыстармен түйіндес қылмыстарды зерттеу туралы ресейлік әдебиеттерді
экономикалық;
құқықтық;
адамгершілік-психологиялық.
Экономикалық себептер меншіктің жекеменшік формасына негізделген кәсіпорындардаң өсуіне байланысты
Салықтық қылмыстар санының өсіп кетуіне себеп болатын құқықтық фактор
Сонымен қатар, салықтық қылмыстың басты себебі салық төлеушінің
Салықтық қылмыстардың жалпы құрылымын былайша көрсетуге болады:
салықтық қылмыстардың 80% жеке меншік кәсіпорындарда болады;
салықтық қылмыстардың 40% – сауда сферасында ( оның ішінде
Салықтық қылмыскердің криминологиялық портреті:
74% – ерлер, орташа жасы 38/ жас;
58% – жоғары білімі барлар;
22% - орташа кәсіби білімі барлар;
7% – бұрын сотталғандар.
82% жағдайда басшылардың ынтасымен болды .
Қылмыс жасау кезінде кәсіпорын басшылары көп жағдайда бухгалтерлерге жасалған
Салықтық қылмыстардың мақсаты мыналар болып табылады:
төлеуге тиісті салық көлемін төмендету;
Салық төлеу бойынша міндеттемелерді орындаудан бас тартып, жасырып қалған
Салықтық қылмыскерлердің мотивтері – пайдақорлық, алайда карьеристік мақсат болуы,
Салықтық қылмыстардың қатардағы объектісі болып экономикалық қызмет процесінде қалыптасатын
Салықтық қылмыстардың шамасыз (непосредственный) объектісі болып салықты және басқа
Салықтық қылмыстардың қоғамдық қаупі қоғамның шаруашылық қызметіндегі салықтың жоғары
Салықтық қылмыстарды жасау тәсілдері мыналар:
Бухгалтерлік есеп құжаттарында кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелерін толық немесе
Негізделмеген шығындар мен кемітілген бағаларды қолдану;
Салық салу базасының көлемін түсіретін экономикалық көрсеткіштерді бұрмалап
Салық салу объектісін бұрмалап көрсету;
Салық салу объектісін жасыру (маскировка).
Экономикалық көрсеткіштерді есептеу ретін бұзу болып табылады.
Салықтық қылмыс пен экономиканың заңсыз жақтарының даму тенденциялары және
Салықтық құқық бұзушылық үшін жауапкершілікке тарту мәселелерінің өзектілігі ойға
Салықтық құқық бұзушылық – ҚР-ның Конституциясында көзделіп, заңды белгіленген
Экономиканы реформалау мен шаруашылық жүргізудің шарттарының өзгеруі кезеңінде
Ал қоғамдық өндірістің дамуында салықтық жүйенің және оның қызмет
Салықтық қылмыс пен экономиканың заңсыз (“көлеңкелі”) секторының жағдайы мен
Заңды және заңсыз (көлеңкелі) айналымдар субъектілік құрамы мен
Заңды айналым шегінде жұмыс істеу ұйымға нарықтағы бет –
Мемлекет күрделі экономикалық өзгерістерді енгізуде инвестициялық ресурс аламыз деп
Кейбір шетел инвесторлары мен оларды қызықтыратын қазақстандық шаруашылық жүргізуші
Нақты секторда болған өзгерістер салық салуға да маңызды
Көрсетілген тенденциялар ұғымдық аппаратты: “салықтық қылмыс”, “ұйымдасқан қылмыс”,
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің құқық бұзушылық әрекеттері бюджетке түсімнің толығымен
Алайда, құқық бұзушылық әрекеттерге жол беретін басты себебі болып
Сонымен қатар “салықтық жүйенің ” дәстүрлі түсінігі толық емес
Экономикалық процестерге неғұрлым нақты және тез әсер етуге тек
Салықтық қылмыстар мен құқық бұзушылықтардың экономикалық пайдалылығы оны жүзеге
Осы негізде ұйымның пайдасы мен шығынының көлемін ескеретін
Мемлекет, өз алдына құқықтық шеңберден тыс жұмыстармен байланысты негативті
Бизнестің заңсыз экономика секторына кету деңгейі жүргізіліп жатқан салық
Заңсыз айналымның, қылмыстықтың құрылымы мен масштабына ең көп, әрине,
Заңды экономикадан қаржы қаражаттарын алып кету ерекшеліктеріне байланыссыз “көлеңкеге”
Айтылғаннан бұл процесте құқық қорғау органдарының әрекеттерінің ерекше экономикалық
Салықтан жалтиару фактілерінен басқа оны жүзеге асыру мүмкіндіктерін де
Өндірістің технологиялық ерекшеліктерінен басқа салықтық қылмыстардың (өмірлік циклын” да
Мемлекеттік органдардың жұмысы жоғарыда сипатталған салықтық қылмыстардың даму циклымен
Қаржы полициясы мен салық органдарының (ынталандыратын және мәжбүрлі әсер
Құқық бұзушылықтарды ашып қою тәуекелінің көлемі сонмен бірге бұл
Макроэкономика деңгейінде салық салу сферасына мемлекеттік органдардың жұмысының әсер
Ставканы азайтқанда салық ауырпалығы анағұрлым тең бөлінеді, бірақ ол
Осылайша, егер мемлекеттік органдар экономиканың заңды секторына жасырын қалған
Жалпы, салық жүйесінің трансформацмясы езінде құқық қорғау және бақылау
Салық жүйесінің осы екі жағының сәйкестендіру қажеттілігін “қымбат” және
Осы тенденцияларға сәйкес, құқыққорғау және бақылау органдарының жұмыстарының бағыттары
Әсер етудің басым әдісін таңдаған кезде (ынталандырушы немесе
Мысалы, арнайы салық режимімен істейтін кәсіпорынның тіркелуі бір айда
Салық төлеуден жалтарудың ірі схемаары бойынша жұмыс істеуде, бұл
Жалпы, қаржы полициясы органдарының ерекше орнын айта кету керек:
Қаржы полициясы органдарының қызметінің нәтижелілігін жоғарылатуды екі бағыт бойынша
Бірінші бағыттың жағымды жағы болып салықытық қылмыс жағдайын есептеу,
Бұл екі бағыттың тоғысқан жерінде жұмыс істеу салықтық қылмыстың
Қаржы полициясы органдарының қызметінің нәтижелілігін жоғарылату алынған нәтижелер мен
Қаржы полициясы органдарының құқық қорғау, күштік және экономикалық-реттеуші қызметінің
Қаржы полициясы органдарының қызметінің міндеттері формальді бағалық көрсеткіштер түрінде
Бұл жүйе шегінде белгілі бір көрсеткіштердің коэффиценттерініңң өлшемін өзгерте
Сатылап алынатын негізгі нәтижелерді экономика секторларының көзқарасында, құқық бұзудың
Жұмыстың, осындай талдау жасауда ерекшеленген, белгілі бір бағытына күштер
Басқарушылық шешімдердің кейбіреуін олардың осындай түрі бойынша талдау нәтижелері
Бұл амалдың пайдалану кезінде жұмысы салықтық қылмыстардың “өмірлік циклымен”
Бұл айтылған әдіс бір жағынан, формальды әдістермен салық полициясының
Қарастырылған әдіс салық полициясы органының антикризистік басқару құралы ретінде
Берілген әдіс-тәсілдің негізінде салықтық қылмыстың жағдайын да, салықтық құқық
Қазақстан экономикасының қайта құрылуы кезіндегі қоғамның дамуы күн тәртібіне
ҚОРЫТЫНДЫ
Салық тек мемлекетке ғана емес, заңды және жеке тұлғалардан
“Қазақстан-2030: Қазақстандықтардың өркендеуі, қауіпсіздігі және тұрмысының жақсаруы” жолдауында ҚР
Жалпы жағдайда салықтық басқарудың міндеті экономиканың өзгермелі түрде
Осыған орай, салықтық жүйені меңгеруге көптеген адамдар мүдделі.
Экономикалық –құқықтық жағынан тиімділікке қол жеткізу мемлекет жүргізіп отырған
Салық төлеуден шеттеу салыќқ заңдарының жетілмеген жағдайында болуы мүмкін.
Салықтан шеттеген мұндай жадайларда тәртіпті қылмыстық заңдар құралдарын қолдана
Осыған байланысты, дипломдық жұмыста салықтық қылмысқа қарсы күресті қолданудың
Енді, салықттық құқық бұзушылықты болдырмауға оң әсерін тигізетін салық
Мемлекеттік салық қызметінің жариялылық, біртұтастық және тәуелсіздік принциптері тек
Салық қызметі органдары мен қаржы полициясы жұмысындағы кемшіліктерді жою:
Салық ауыртапылығын жеңілдете отырып, соған сәйкес салық әкімшілігінің жұмыс
Салық және кеден органдарында қызмет етудің автоматтандырылған және телекоммуникациялық
Бюджетке ірі көлемде түсім беретін корпорациялық табыс салығы мен
Қосылған құнға салнатын салық бойынша қарсы тексеру механизмін одан
Салық төлеушілердің салықтық мәдениетін жетілдіруге күш салу керек;
Салық қызметкерлері арасында лауазымдық қылмыстарын және жемқорлыққа барған топтарды
Мәжбүрлеп өндіріп алу шараларын жедел жүзеге асыру барысында, жетілген
Пайдаланылған әдебиеттер
Тихомиров Ю. Публичное право.М. 1995. 335 бет.
Юткина Т.Ф. Налоги и налогообложение. 114 бет.
Макаров Ю. Квалификация налоговых и связанных с ними преступлениями
Г. Пепеляев. Понятие и общие характеристики налоговых правоотношений.// Налоговый
Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы- оқу құралы. Алматы.
Худяков А.И.- Налоговое право Республики Казахстан. Алматы –2003г.
Криминология: оқулық. / Кузнецов Н.Ф. ред. –М. 1998.177 бет.
Тихомиров Ю. Публичное право.М. 1995 . С 335.
«Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы»
З.С.Булутай. Понятие налоговых правоотношений и их классификация.// Налоговый эксперт.
ҚР Қылмыстық Кодексі. Атамұра баспасы. 2003ж. 221-222 баптар
Е.В.Порохов. Теория налоговых объязателств.-Алматы. «Жеті жарғы», 2001г.
Алматы қаласы ҚП Депортаментінің сандық мәліметтерінен. 2005ж.
А.Досболов. Особенности борьбы с налоговыми правонарушениями в развитых странах.//
Козырин А. Налоговое право зарубежных стран: вопросы теории и
Худяков А.И., Бродский Г.М. Теория налогооблажения: учебное пособие. –
Бейсенбаев Б. Криминологические характеристика уклонения от уплаты налогов организаций.
А.А.Сурашов. Налоговые проблемы.// Қаржы – қаражат. №5.
Середа. И. Ответственность за налоговые преступления // Законность.2003ж.№5.
«Қазақстан-2030» Қазақстан Республикасының ұзақ мерзімді стратегиясы.
Тихомиров Ю. Публичное право.М. 1995 . 335 бет.
Юткина Т.Ф. Налоги и налогообложение. 114 бет.
Макаров Ю. Квалификация налоговых и связанных с ними преступлениями
Г. Пепеляев. Понятие и общие характеристики налоговых правоотношений.// Налоговый
Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы- оқу құралы. Алматы.
Худяков А.И.- Налоговое право Республики Казахстан. Алматы –2003г.
Криминология: оқулық. / Кузнецов Н.Ф. ред. –М. 1998.177 бет.
Тихомиров Ю. Публичное право.М. 1995 . С 335.
«Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы»
З.С.Булутай. Понятие налоговых правоотношений и их классификация.// Налоговый эксперт.
ҚР-ның Қылмыстық кодексі. 1 бөлім, 9-бап.
Е.В.Порохов. Теория налоговых объязателств.-Алматы. «Жеті жарғы», 2001г.
А.Досболов. Особенности борьбы с налоговыми правонарушениями в развитых странах.//
Козырин А. Налоговое право зарубежных стран: вопросы теории и
Худяков А.И., Бродский Г.М. Теория налогооблажения: учебное пособие. –
Бейсенбаев Б. Криминологические характеристика уклонения от уплаты налогов организаций.
А.А.Сурашов. Налоговые проблемы.// Қаржы – қаражат. №5.
Середа. И. Ответственность за налоговые преступления // Законность.2003ж.№5.
«Қазақстан-2030» Қазақстан Республикасының ұзақ мерзімді стратегиясы.
3
Салықтық жауапкершіліктің түрлері
Субъектілермен байланысты
Объектілермен байланысты
салық төлеушінің жауапкершілігі
салық агентінің жауапкершілігі
банк операцияларының жеке түрлерін жүзеге асырушы банктер және т.б.
салық салу объектілерін азайтып көрсету
табысты есептеу бекітілген тәртібін бұзу
салық органына құжат тапсыру тәртібін бұзу
салықты төлеу тәртібін бұзу
салықтық бұзушылықтарғА қылмыстық жауапкершілік
214- бап. Кедендік төлемдер мен алымдарды төлеуден жалтару
221- бап. Азаматтың салық төлеуден жалтаруы
222- бап. ұйымдардың салық төлеуден жалтаруы