Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Т.Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті
«Экономика» факультеті
«Экономика» кафедрасы
Д И П Л О М Д Ы Қ
«Өндірістің табыстылығын арттыру жолдары»
тақырыбына жазылған
Күндізгі оқу бөлімінің 4 курс студенті
Мамандығы 070842 - «Экономика және
кәсіпорынды басқару»
«Экономика және АӨК кәсіпорынды басқару»
мамандандырылуы бойынша
Алтыбасарова Айжан
Ғылыми жетекші :
аға оқытушы Жүнісбекова Г.Е.
Рецензент
Жұмыс қорғауға жіберілді
«Экономика» кафедрасының
меңгерушісі, э.ғ.к., профессор
Сейдахметов А.С.
Алматы, 2006 ж.
Кіріспе
Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаевтың ұсынысымен оның жолдауы бойынша 2003-2005 жж.
1-ден, республиканың азық-түлік нарығын тұрақтандыру қажет;
2-ден, халықты отандық азық-түлікпен қамтамасыз ету деңгейін түсірмеу;
3-ден, аграрлық және өнеркәсіптік секторларын корреляция арқылы экономиканың тұрақты
4-ден, ауыл тұрғындарын оңтайландыру негізінде адамдардың тұрақты өмір сүруін
«2003-2015жж. ҚР индустриялық-инновациялық даму стратегиясының мақсаты – экономика саласын
Бұл барлық қаулылар ауылда шаруашылықты рентабельді жүргізу мен өндірістің
Өнім өндіру табыстылығын (рентабельділігін) арттырудың өзектілігімен ғылыми-тәжірибелік маңызы
Қабылданған аграрлық бағдарламада, ауылдың қалыпты өмір сүруін қамтамасыз ету,
Өндірістің табыстылық (рентабельділік) көрсеткіштері кәсіпорын жұмысының жалпы тиімділігін, әртүрлі
Дипломдық жұмыс мақсаты – өндірістің табыстылығын арттыру жолдарын қарастыру.
Дипломдық жұмыста шешілетін мәселелер:
Өндірісітің табыстылық категорияларының теориялық негіздерін, оны анықтау әдістемесін қарастыру.
Аграрлық сектордағы ауылшаруашылық кәсіпорындарының қызметінің табыстылығына талдау жасау.
«КВР» АҚ-ның қаржылық-шаруашылық қызметін бағалау
Акционерлік қоғамның табыстылығын талдау.
Ауылшаруашылық өндірісінің табыстылығын арттыру бағыттарын негіздеу.
Дипломдық жұмыс, кіріспеден, 3 бөлімнен және қорытындыдан тұрады.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде ауылшаруашылық кәсіпорындарының экономикалық тиімділік көрсеткіштері
Дипломдық жұмыстың екінші бөлімінде «КВР» АҚ-ның жалпы сипаттамасы келтірілген,
Дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде ауылшаруашылық өндірістерінің тиімділігін, табыстылығын арттыру
Дипломдық жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасының статистикалық жинақтарының мәліметтері,
АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ КӘСІПОРЫНДАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІК КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының экономикалық тиімділігінің негізгі көрсеткіштері
Қазіргі жағдайда ауыл шаруашылығын дамытуды, келешекте жеделдетудің маңызды
Өндіріс тиімділігі – экономикалық заңдылықтардың жүзеге асырылуы мен
Ауыл шаруашылық өндірісінің экономикалық тиімділігін сипатттау үшін натуралды және
1-сурет - Өндірістің экономикалық тиімділігінің көрсеткіштері
Жалпы өнім – белгілі кезеңдегі ақшалай мәндегі барлық
Жалпы табыс (ВД) – жалпы өнім (ВП) құнымен тұтынылған
ВД = ВП - Мз
Таза табыс (ЧД) жалпы өнім құнынан өндіріс шығындарын
ЧД = ВП – Сп
Таза табыс мөлшерін жалпы табыстан (ВД) еңбекақы төлемінің (От)
ЧД = ВД – От
Экономикалық әдебиеттерде құрылған табыс (Т) және өткізілген таза
П = Вр – Сп
Ауыл шаруашылық өндірісінің экономикалық тиімділігінің жалпылама нәтижесі болып
Рентабельділік деңгейі (Р) пайданың өнімнің толық өзіндік құнына
Ауыл шаруашылық өндірісінің экономикасының тиімділігінің мәні.
Шаруашылықтың кез-келген жүйесінде өндіріс тиімділігінің спецификалық мазмұны келесілермен
өндірістің қоғамдық нысанымен;
өндірістің мақсатты бағыттылығымен;
берілген жүйеге тән өндіріс факторы мен нәтижелерінің өзіндік сипатымен;
2-сурет – Ауылшаруашылық өндірісіндегі тиімділіктің негізгі түрлері
Әлеуметтік-экономикалық тиімділік – шығарылатын өнім есебінен халық мұқтаждықтарының
Соңғы нәтижені сипаттау кезінде эффект және экономикалық тиімділік түсініктерін
Эффект – бұл ауыл шаруашылығында жургізілген қандайда бір іс
Экономикалық тиімділік өндіріс нәтижелері материалды – ақшалай
Соңғы экономикалық эффект ауыл шаруашылығы бойынша жалпы
Ауыл шаруашылығының экономикалық тиімділігін бағалау үшін өндіріс
Экономикалық тиімділіктің аса маңызды көрсеткіші болып мыналар
1. Жалпы өнімнің (ВП) жанды және заттай еңбек
Эв =
мұндағы ВП – ауыл шаруашылығының жалпы өнім құны,
Пз - өндірістік шығындар, тг;
Фос – негізгі өндірістік қорлар, тг;
К - қорлардың тиімділік коэффициенті.
2. Жалпы табыстың жанды және заттай еңбек шығындарына
Эв =
Жалпы табыс (ЖТ) мөлшері өндірілген өнімді өткізуге, бағасына
материалды шығындардың шамасына байланысты. Жалпы табыс мөлшері
Эч =
Таза табыс қосылған өнім құнының ақшалай мәні
Табыстылық (рентабельділік) - барлық кәсіпорындарға тән маңызды
Рентабельділікте тек жанды еңбек емес, бұрыңғы еңбек
Рентабельділіктің екі түрі бар: халық шаруашылық және шаруашылық
Өзіндік қорларды пайдалануды сипаттау үшін таза табыс нормасы
Таза табыс нормасы - таза пайданың негізгі
1. 2 Аграрлық секторда өндірістің табыстылық деңгейін анықтау әдістемесі
Ауыл шаруашылығы өндірісінің рентабельділік категориясында өндірістің нәтижесіне
Ауыл шаруашылығы өндірісінің рентабельділік көрсеткіштеріне талдау және бағалау жасағанда
Ресурстық тұжырымдама ұдайы өндіріс үдерісінде қолданылатын өндірістік ресурстардың
Өндіріс ресурстары – қажетті тауарларды өндіру үдерісінде пайдалануға
Табиғи - өндірісте пайдалану үшін тарауы мүмкін табиғи күштер
Материалдық – Адам жасап шығарған барлық өндіріс құралдары.
Еңбек – еңбекке жарамды жастағы халық, ресурстық тұрғыдан оны
Қаражат – кәсіпорынның қызметін одан әрі жалғастыру және кеңейту
Ауыл шаруашылығы өндірісінің, салалардың, жеке кәсіпорындар мен өнім
экономикалық тиімділіктің негізгі өлшемдері мен көрсеткіштер жүйесін олардың өзара
бұл көрсеткіштерді анықтаудың әдістерін әзірлеу;
жеке кәсіпорындардың шаруашылық қызметін, аудан, облыс, республиканың ауыл шаруашлығының
Рентабельділік неміс сөзінен алынған, «тиімді табыс» деген ұғымды
Кәсіпорын
мүлкінің
рентабельділігі
Меншік құралдарының
рентабельділігі
Баланстық табыстың
мөлшері
Таза табыстың
мөлшері
Шетелдік тәжірибеде ең соңғы көрсеткіш табыс маржасы деп
Рентабельділіктің 2 түрін айырамыз: шаруашылық-есептік және халық шаруашылық.
Шаруашылық есеп рентабельділігі – бұл жеке ауыл шаруашылығы кәсіпорнының
Бөлшек сауда бағасымен және оны өңдеу, дайын ауылшаруашылық өнімін
Ауылшаруашылық өндірісінің рентабельділігін ең алдымен оның өлшемдері мен көрсеткіштері
Өлшем (критерий) – бұл терминнің ғылыми түсінігі бойынша анықтаушы
Өлшемдердің көрсеткіштерден айырмашылығы – ол ішкі, түпкілікті белгі, ол
Көрсеткіштердің рөлі өндіріс рентабельділігі мен экономикалық тиімділік өлшемінің мазмұнын
Біз республикада жалпы ауылшаруашылық бойынша жалпы өнім құнының анықтамасын
Халықаралық қаржылық есеп беру стандартында, пайда іс-әрекеттің тиімділігі ретінде
Бухгалтерлік және таза экономикалық пайда арасындағы қатынас келесідей түрде
Таза экономикалық пайда = Бухгалтерлік пайда – имплициттік шығын
Нақты шығындыр – аралық бұйым мен өндіріс факторларының жабдықтаушының
Имплициттік (айқын емес) шығындарға ресурстарды пайдаланудың альтернативті шығыны, фирманың
Таза табыстың (Р) мөлшері келесі формуласы бойынша анықталады:
немесе
мұндағы т – қосылған құн;
С+V – өндіріс шығыны
Таза табыс мөлшері өндірісітік рентабельділігнің табыстылығы мөлшерін көрсетеді.
Ауылшаруашылық өндірісінде пайды нақты-нақты суреттейтін, есеп жүргізуге өте ыңғайлы
;
мұндағы Ко – негізгі қордың орташа жылдық
Коб – айналым қордың орташа жылдық құны.
Бұл көрсеткіш өндіріс қорларының (негізгі және айналым) бірлігінен алынған
Ресустарды пайдалану тиімділігінің жеке көрсеткіштеріне: жер қайтарымы, қор сыйымдылығы
Қорытындылаушыға – ресурстар қайтарымы, өзіндік құн, материал сыйымдылығы, еңбек
Еңбек өнімділігі - азықтың шамасы ның жанды еңбек
Жалпы өнімнің нақты және ақшалай көріністегі көлемінің сипатталуы келесі
ЕӨ = ЖӨ / Т
Орташа жылдық 1 жұмысшыға есептелінген жалпы өнім көлемінің ақшалай
ЕӨ = ЖӨ / Р
Еңбек өнімділігінің негізгі көрсеткіштерін атап көрсетіп кетейік:
1) ауыл шаруашылығы еңбек өнімділігі – 1 адам/сағат есептегендегі
Өес = Т / ЖӨ
2) қор қайтарымы, қор сыйымдылығы;
3) материал қайтарылымы, материал сыйымдылығы.
Егерде біз ауыл шаруашылығы өндірісінің нәтижесінен есептеу кезінде жерді
Бұдан жерді пайдаланудың экономикалық тиімділігін есепке алудың қажеттігі туындайды.
Ең бастысы-жер қайтарымы (ЖҚ) :
ЖҚ = ЖӨ / Қж
мұндағы ЖӨ - ауыл шаруашылығндағы жалпы өнім;
Қж – жер ресурстарының құны.
Жер сыйымдылығы (Жс) – жер қайтарымына қатысты кері көрсеткіш:
Жс = Қж / ЖӨ
Сонымен қатар барлық нәтижелі, қорытындылаушы көрсеткіштерді жер көлемінің бірлігіне
Күріш өндірудің өзіндік құны - өндіріске жұмсалған шығындармен жалпы
Егер жалпы өнімнің белгілі бір көлеміне өндірістік шығындардың сомасы
Егер шығындардың белгілі бір көлеміне өндірілетін жалпы өнімнің массасы
Жалпы өнімді шығындардың көлемі шығындардың көлемінің өсуінен көбірек дәрежеде
Экономиканың нарыққа көшкен жағдайында баға белгілеу маңызды рөл атқарады,
Ауыл шаруашылығындағы бағаның деңгейі мен серпіні.
Ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізу бағасы 2002 ж. 2,3
2002 жылғы дәнді дақылдар бағасының 12,1%-ға төмендеуінен кейін 2003
Бидайдың әлемдік бағасының серпіні өткен жылы бірқалыпты болмады. 2004
2004 ж. дәнді дақылдардың басқа түрлері бағасының өсуі
Баға серпінінің баяу қозғалуы өндіруші кәсіпорындардың және
Кесте-1 - Ауыл шаруашылығы өнімдерінің орташа сату бағалары
(1 тоннасына тенгемен)
2000 ж 2001 ж 2002 ж 2003 ж 2004
Дәнді дақылдар, с.і.:
Бидай 9812 11322 9678 12068 14565 +48,4
Қара бидай 9147 9296 9416 8911 11280 +23,3
Тары 8222 8197 7826 8742 10522 +28,0
Қарақұмық 32233 32980 33929 26635 28873 -10,4
Жүгері 9235 10562 10852 10205 12387 +34,1
Күріш 28362 30089 31044 32902 32495 +14,6
Майлы дақылдар 16789 18933 25773 24060 25123 +49,6
Картоп 18419 16481 15712 20879 20985 +13,9
Ескертпе – Қазақстан ауыл, орман, балық шаруашылығы ҚР статистика
1.3 ҚР ауылшаруашылық кәсіпорындары қызметінің табыстылығына талдау
Ауыл шаруашылық кәсіпорындарының таза табысы мен табыстылық (зияндылық) деңгейіне
Кесте-2 - Ауылшаруашылық кәсіпорындарының табыстылық (зияндылық) деңгейі мен пайдасына
Көрсеткіштер 1995ж 2000ж 2001ж 2002ж 2003ж 2003ж. 2000 жылмен
1. Пайда (зиян), млн. тенге -21755 4833,9 3853,6 1277,1
2. Барлық өнімді өткізуден түскен табыстылық деңгейі,% -23,5 19,8
3.Пайдалы шаруашылықтардың саны, дана 535 1359 1832 1565
4.Пайда тапқан шаруашылықтардың жалпы санындағы үлес салмағы, дана 21,5
5.Зиянға шыққан (убыток) шаруашылықтардың саны, дана 1951 1735 1973
6.Зиянға шыққан шаруашылықтардың жалпы санындағы үлес салмағы, % 78,5
Ескертпе – Қазақстан ауыл, орман, балық шаруашылығы ҚР статистика
3-сурет - Ауыл шаруашылық кәсіпорындарының қызметтерінен түсетін пайда
4 - сурет - Ауылшаруашылық кәсіпорындарының барлық өнімдерін
Жалпы зиянға (шығынға) ұшыраған кәсіпорындардың жалпы саны
Кесте-3 - ҚР ауылшаруашылық кәсіпорындарының барлық қызметтерінен болатын
таза табыс +, зиян - , млн.тг
1995ж 2000ж 2001ж 2002ж 2003ж 2003ж. 2000 жылмен салыстыр-ғанда
Қазақстан Республикасы -21755 4833,9 3853,6 1277,1 13891,9 +905,8
Ақмола облысы -3156 2268 1854 -22,1 1678,6 -589,4
Ақтөбе облысы -781 58 163 139,6 515,6 +457,6
Алматы облысы -1661 -766 -432 191,3 100,0 +866
Атырау облысы -38 10 13 64,3 140,8 +130,8
Шығыс-Қазақстан о. -310 -31 33 -139,6 559,9 +528,9
Жамбыл облысы -692 -229 -60 -3,6 87,6 +316,6
Батыс Қазақстан о. -1136 -249 -92 -1,8 290,5 +539,5
Қарағанды облысы -882 165 551 173,7 1003,3 +838,3
Қостанай облысы -7787 2564 1988 179,3 8232,4 +5668,4
Қызылорда облысы -289 -440 -275 -78,3 -322,8 +117,2
Маңғыстау облысы -16 16 18 -36,0 34,0 +18
Павлодар облысы -576 45 273 687,0 -41,9 +3,1
Солт.-Қазақстан обл -3990 1319 -117 -2901,2 1553,3 +2343
О.Қазақстан облысы -441 78 -203 137,1 45,9 -32,1
Астана қ. - 15 194 -205,7 1,4 -13,5
Алматы қ. - 11 -57 538,9 14,2 +3,2
Ескертпе – Қазақстан ауыл, орман, балық шаруашылығы ҚР статистика
ҚР бойынша ауылшаруашылық кәсіпорындарының барлық қызметінен болатын таза нәтиже,
Төмендегі кестеден көргеніміздей, 2003 ж. 2000 жылмен салыстырғанда, табысты
5 - сурет - Табысты және зиянға шыққан
Кесте-4 - Табысты және зиянға шыққан ауылшаруашылық кәсіпорындарының
2000 ж 2001 ж 2002 ж 2003 ж 2003ж
Табысты
кәсіпор. Шығынды
кәсіпор. Табысты
кәсіпор. Шығынды
кәсіпор. Табысты
кәсіпор. Шығынды
кәсіпор. Табысты
кәсіпор. Шығынды
кәсіпор. Табыс-ты Шығынды
Қазақстан Ресспубликасы 1359 1735 1832 1973 1565 1499 2103
Ақмола обл. 201 119 228 171 213 185 80
Ақтөбе обл. 95 95 148 81 123 44 152
Алматы обл. 88 223 156 242 168 133 243
Атырау обл. 21 5 29 6 20 5 20
Шығыс-Қазақстан о. 36 55 80 73 53 47 101
Жамбыл обл. 47 142 64 116 117 86 121
Батыс Қазақстан о. 45 124 81 102 88 86
Қарағанды 59 57 73 60 54 65 108
Қостанай 236 173 233 111 152 223 307
Қызылорда 32 121 32 103 40 64 321
Маңғыстау 16 5 16 8 7 12 311
Павлодар 45 43 68 31 78 18 43
Солт.-Қазақстан 132 154 156 193 88 215 198
О.Қазақстан 297 397 420 531 360 321 530
Астана қ. 1 1 13 9 - 2 1
Алматы қ. 8 21 35 36 4 3 1
Ескертпе – Қазақстан ауыл, орман, балық шаруашылығы ҚР статистика
Бұл еліміздің көбінесе барлық обылстарында байқалады. 2003-2005 жж. Ауыл
Кесте-5-Ауыл шаруашылық кәсіпорындарының рентабельділік (зияндылық) деңгейіне талдау
таза табыстың өткізілген өнімнің өзіндік құнына қатынасы (%-бен)
1995ж 2000ж 2001ж 2002ж 2003ж 2003ж. 2000 ж-мен салыстыр-ғанда
Қазақстан Ресспубликасы -17,9 19,8 14,6 7,0 18,1 -1,7
Ақмола обл. -22,9 31,3 35,4 9,9 9,3 -22
Ақтөбе обл. -15,3 11,7 -13,1 6,3 24,1 +12,4
Алматы обл. -17,6 -3,1 -8,9 11,2 1,3 +4,4
Атырау обл. -3,8 19,7 4,0 11,4 41,4 +21,7
Шығыс-Қазақстан о. 1,7 13,0 24,1 8,8 14,2 +1,2
Жамбыл обл. -13,7 -4,4 -15,7 -0,3 5,6 +10
Батыс Қазақстан о. -16,3 -3,4 2,4 0,3 16,8 +20,2
Қарағанды -14,7 29,6 39,9 22,4 27,6 -2
Қостанай -29,1 32,9 18,0 11,8 50,5 +17,6
Қызылорда -11,1 -6,6 -16,0 -3,7 -11,2 -4,6
Маңғыстау -1,8 6,8 -17,2 -25,6 13,0 +6,2
Павлодар -7,1 13,2 19,0 28,2 -1,9 -15,1
Солт.-Қазақстан обл -18,0 19,1 9,2 -6,7 12,4 -6,7
О.Қазақстан -8,9 5,14 3,1 6,9 1,3 -4,1
Астана қ. - 59,5 -4,4 -4,0 1,4 -58,1
Алматы қ. - -1,3 -31,6 -10,5 11,5 12,8
5-кестеден көргеніміздей, 2003 ж. ҚР бойынша рентабельділік деңгейі-18,1 %,
Кесте -6 - Ауыл шаруашылық өнімдерінің жеке түрлерін өткізудің,
1995ж 2000ж 2001ж 2002ж 2003ж 2003ж. 2000 ж-мен салыстыр-ғанда
Қазақстан Республикасы -3,8 28,7 21,5 7,5 49,4 +20,7
Ақмола обл. -4,8 39,6 41,7 13,0 48,4 +8,8
Ақтөбе обл. -4,2 22,4 -7,9 9,1 55,9 +33,5
Алматы обл. 4,7 -1,4 1,2 10,3 17,4 +16
Атырау обл. 1,4 78,9 50,0 7,2 30,3 -48,6
Шығыс-Қазақстан о. 70,6 55,5 21,9 3,0 22,9 -32,6
Жамбыл обл. 26,5 -1,8 -20,7 -1,2 21,5 +19,7
Батыс Қазақстан о. -24,5 1,4 5,0 -0,1 28,6 +27,2
Қарағанды -5,2 56,5 53,7 23,8 58,2 +1,7
Қостанай -18,8 37,2 22,5 13,3 80,5 +43,3
Қызылорда 9,4 -5,4 -14,7 -3,1 -8,3 -2,9
Павлодар 25,3 16,6 32,8 39,1 65,4 +48,8
Солт.-Қазақстан обл 0,4 22,8 11,7 -6,3 38,7 +15,9
О.Қазақстан 8,6 1,5 4,0 -1,9 -2,3 -3,8
Астана қ. - 68,2 -57,5 -9,4 - -
Алматы қ. - - -32,2 - - -
Ескертпе – Қазақстан ауыл, орман, балық шаруашылығы ҚР статистика
6-кестеге байланысты, Республика бойынша 2000 ж рентабельділік деңгейі 28,7
2. «KazBestProduct» АҚ-ның табыстылық деңгейіне талдау
2.1 «KazBestProduct» АҚ-ның қаржылық-экономикалық
жағдайына талдау жасау
Серіктестіктің тұрған орны және мекен-жайы: Қазақстан Республикасы, Алматы қаласы,
Серіктестіктің фирмалық атауы: мемлекеттік тілде «О.З.М.» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі.
Серіктестік құрылтайшысы Қазақстан Республикасының азаматы Икишев Жанат Ризаевич, паспорт
Серіктестіктің жарғылық капиталы 100 000 теңгені құрайды.
Оны Алматы қаласының Әділет басқармасында мемлекеттік тіркеген сәттен бастап
Серіктестіктің жұмыс мерзімі шектелмеген.
Серіктестіктің қызметінің мақсаттары және мәні
Серіктестіктің қызметінің негізгі мақсаты Серіктестіктің өндіретін мақсаты Серіктестіктің өндіретін
Көзделген мақсатқа жету үшін серіктестік келесі көрсетілген қызмет түрлерін
- астықты өңдеу;
- астықты алып-сату;
- коммерциялық қызмет;
- ғылыми-зерттеу ашуларын өңдеу және енгізу;
- жарнама-ақпараттық қызметі;
- сауда-делдалдық қызмет;
- сыртқы экономикалық қызмет;
- экспорттық-импорттық операцияларын жүзеге асыру.
Серіктестік, тізбесі заң актілерінде белгіленетін жекелеген қызмет түрлерімен ҚР
Мүліктердің құралу тәртібі.
Серіктестіктің мүлкінің құралы көздері болып табылатындар:
-жарғылық капиталға қатысушылардың салымдары;
-серіктестіктің алған табыстары;
- заңдармен тыйым салынбаған басқа көздер.
Серіктестіктің мүлкі оның балансында есептеледі.
«KazBestProduct» АҚ-ның қызметін басқару
Қатысушылардың жалғыз құрылтайшы-серіктестіктің жоғары басқару органы болып табылады.
Серіктестікте қатысушылардың жалғыс құрылтайшы ерекше құзыреті:
А) серіктестіктің жарғылық капиталы мөлшерін, орналасқан жері мен фирмалық
Б) серіктестіктің атқарушы органын құру және оның өкілеттікутерін мерзщімінен
В) серіктестіктің жалдық қаржылық есебін бекіту және таза пайда
Г) серіктестіктің бақылаушы кеңесінің және тексеру комиссиясын сайлау
Д) серіктестіктің ішкі қызметін реттейтін ішкі ережелерді, оларды қабылдау
Е) серіктестіктің өзге шаруашылық серіктестіктерге, сондай-ақ коммерциялық емес ұйымдарға
Ж) серіктестікті қайта ұйымдастыру немесе тарату баланстарын бекіту;
З) қолданылатын заңдарына сәйкес серіктестік мүлкіне қосымша жарналарын енгізу
Серіктестіктің атқарушы органы директор болып табылады, ол қатысушылардың жалғыс
Жалғыс құрылтайшы ерекше құзыретіне жататын мәселелерден басқа
Күнделіктегі және перспективалық программалардың орындалуын қамтамасыз етеді;
Қатысушылар шешімдерін дайындайды және олардың орындалуын ұйымдастырады, және орындалуы
Серіктестіктің мүлігіне, соның ішінде ақшасына, шектеусіз билік етеді;
Банктерде есеп және басқа шоттарды ашады;
Серіктестіктің еңбек коллективімен орындалуға міндетті бұйрықтар мен нұсқаулар шығарады;
Серіктестің қызметкерлерін жұмысқа қабылдайды және жұмыстан босатады;
Серіктестіктің өкілі болуға сенімхаттар береді;
Кәсіпорынның қаржы директоры келесі қызметтерді атқаруға міндетті:
- бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және бақылау;
- дебиторлық қарыздың есебі, жүргізілуі;
- еңбекақы бойынша есепті жүргізуге бақылау.
Қапшағай қ. кәсіпорынның бухгалтерінің негізгі функционалдық қызметтері:
- алғашқы құжаттарды толтыру;
- дайын өнімді есепке алу;
- материалдық есептерді жүргізу.
Алматы қ. «KazBestProduct» АҚ-ның филиалы «О.З.М.» ЖШС бухгалтерінің
- есеп беруші тұлғалармен есеп жүргізу;
- бухгалтерлік, салықтық, қаржылық және есеп берулерді толтыру.
«KazBestProduct» АҚ-ның қаржылық-экономикалық қызметін талдау
«KazBestProduct» АҚ-ның 2004-2005 ж.бухгалтерлік балансын, қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы
Кәсіпорынның қаржы жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі қаржылық
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау - кәсіпорынның
6-сурет - Кәсіпорынның басқару құрылымы
Кесте-6 - Өнімді сату бойынша есеп беру
1-ші квартал 2006 жыл
Аталуы Саны Өзіндік құны Салықтарды қоспағандағы сома Салықты қосқандағы
Негізгі қойма 3688000,000 6 767 352,13 7 090 200,80
Бидай қалдығы 30% 38560,000 67 060,87 70 413,91 80
Жарма 2950800,000 5 131 826,04 5 388 418,22 6
Бидай қалдығы 50% 691910,000 1 504 152,17 1 564
Күріш қалдығы 3980,000 6 921,74 7 267,83 8 358,00
1-ші сортты ұн 2750,000 57 391,31 59 782,61 68
Барлығы 3688000,000 6 767 352,13 7 090 200,80 8
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді талдау барысында,
Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін болғандықтан, ол
Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың тоқтатылуына
Кесте-7 - 2004-2005 жж. «KazBestProduct» АҚ баланс
№
Көрсеткіштер
2004 ж.
2005 ж.
Жыл бойындағы өзгеріс (+;-) Құрылымы
ның өзге-руі
мың.тг Үлес сал-
мағы,% мың.тг Үлес сал-
мағы,% мың тг. (3б/
1б х
100) (4б-2б)
А Б 1 2 3 4 5 6 7
1 Активтер құны, барлығы соның ішінде
41046293 100 47063118 100 +6016825 14,7 х
1.1. Ұзақ мерзімді активтер: 30993900 75,5 46106773 97,9 +15112873
а) негізгі құралдар 30993900 75,5 46106773 97,9 +15112873 48,8
ә) қаржылық салымдар -
-
- -
1.2. Ағымдағы активтер: 10052393 24,5 956345 2,1 -9096048 -0,90
Кесте -7 – нің жалғасы
а)Тауарлы-материалдық қорлар 13852 - - - -13852 - -
ә)тауарлар 701176 - 581391 - -119785 -17,1 -
2 Кәсіпорынның өндірістік потенциалының құны 210925,3 64,17 216178,4 50,13
7-кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс валютасының есепті
«KazBestProduct» АҚ-да өндірістік потенциал құны жыл басында 210925 мың
Кәсіпорын активтерін таратудың тиімділігін сипаттайтын келесі көрсеткіш – мобильді
Бұл қатынастың қолайлы және қауіпті көлемі кәсіпорынның салалық ерекшеліктеріне
Негізгі құралдардың техникалық жағдайын сипаттайтын маңызды көрсеткіш -
жыл басында – 0,38 = (116774,9 :304770,3);
жыл соңында – 0,39 = (123248,8:314010,2) құрайды, яғни 0,01
Кейбір қолма-қол ақшалардың кемуі едәуір дебиторлық борыштың салдары болып
Кәсіпорынның дебиторлық борышы қалыпты және өтелмеген болып екіге бөлінеді.
Дебиторлық борыштың өтімділік және сапалық көрсеткіштерін зерттеу маңызды болып
Сапа дегеніміз - бұл осы қарызды толығымен қайтарып алу
Баланс активінің құрастырылу көздерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау.
Меншікті капиталдың көлемін ғана анықтап қоймай, сонымен бірге капиталдың
Ктс = Мк:Ак
мұндағы Ктс - тәуелсіздік коэффициенті;
Мк- меншікті капитал;
Ак - авансталған капитал (баланс валютасы жиыны, яғни қаржыландырудың
Қаржылық есеп берудің активтерінің қалыптасу көздерінің құрылымын зерттеуді келесідей
Төменде келтірілген -кестеден кәсіпорынның есеп беру жылындағы активтерінің қалыптасу
Кесте-8 - «KazBestProduct» АҚ 2004 –
№ Көрсеткіштер 2004 ж. 2005 ж. Жыл бойындағы өзгеріс
(4б-2б)
мың.
тг Үлес сал-
мағы,% мың.
тг Үлес сал-
мағы,% мың тг.
(3б-1б) %
(5б/1б
х100)
А Б. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
1 Авансталған капитал, соның ішінде 41046293 100 47063118 100
1.1.Меншіктік капитал 196741 0,5 -422777 -0,89 -619518 -2,14 1,39
1.2.Қарыздық капитал, соның ішінде
40849552 99,5 47485895 100,8 6636343 16,2 1,3
2 Тәуелсіздік коэффициенті (1.1. жол :1 жол)
х 0,48 х -0,89 х х -1,37
3 Қаржыланды
ру коэффициенті (1 :1.2.жол)
х 0,99 х 1,008 х х 0,018
4 Қатыстырыл.
капиталдың меншіктік капиталға қа
тынас коэф-і
х 207,65 х -112,3 х х -319,9
Ескертпе – «KazBestProduct» АҚ-ның мәліметтері негізінде талданған.
Бұны тәуелсіздік коэффициентіне кері көрсеткіш болып табылатын қатыстырылған капиталдың
Кт = Қк : Ак
мұндағы Кт - тәуелділік коэффициенті;
Қк - қатыстырылған капитал;
Ак - авансталған капитал (баланс валютасы, жиыны);
Бұл коэффициент авансталған капиталдың жалпы сомасындағы қарыздың үлесін сипаттайды.
Бұл көрсеткіш біршама өскенімен, талданып отырған кезде кәсіпорын өзінің
Келесі, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын меншікті капиталдың қатыстырылғанкапиталға қатынасын
Кк = Мк : Қк
мұндағы Кк - қаржыландыру коэффициенті;
Мк - меншікті капитал;
Қк - қатыстырылған капитал.
Бұл коэффициент жоғары болған сайын, соғұрлым банктер мен инвесторлар
Бұл есеп беру кезеңінің басында активтерге салынған меншікті қаражаттардың
Кәсіпорынның тәуелсіздік (дербестік) дәрежесін сипатайтынең маңызды көрсеткіштерінің бірі қаржылық
Кқ.т. =
мұндағы Кқ.т. - қаржылық тұрақтылық коэффициенті;
Ұм - ұзақ мерзімді міндеттемелер;
Ак - авансталған капитал;
Мк - меншікті капитал.
Бұл дербестік коэффициентімен салыстырғанда жұмсақ көрсеткіш. Батыс тәжірибесінде бұл
Жоғарыда келтірілген көрсеткіштер арқылы кәсіпорын капиталының құрылымын сипаттай
Кұ/м=
мұндағы Кұ/м- қарыз қаражаттарын ұзақ мерзімді тарту коэффициенті
ұзақ мерзімді міндеттемелер коэффициенті;
Мк- меншікті капитал;
УМ - ұзақ мерзімді міндеттемелер.
Бұл коэффициент қаржылық есеп берудің активтерін қаржыландыру үшін меншікті
Капиталдың құрылымын қалыптастырудың тиімділігін (қолайлылығын) анықтау үшін жоғарыда келтірілген
2004 жылы: 0,75 (141047,9 : 187995,4)
2005 ж:0,44 (84804,4 :190761,4) құрайды.
Активтерді құрудың ең дұрыс жолы, меншікті капитал барлық негізгі
Меншікті капиталды талдау.Біздің отандық тәжірибеде кәсіпорынның меншікті капиталының құралу
Қаржылық тұрақтылықтың абсолютті көрсеткіштері тауарлы-материалдық қорлардың, олардың қалыптасу көздерімен
Тауарлы-материалдық қорлардың қалыптасу көздерін сипаттайтын 3 негізгі көрсеткіш анықталады:
Меншікті айналым капиталының бар болуы (Ма.к). Бұл көрсеткіш меншікті
Ма.к. = Мк - Ұа = ІбП -
мұндағы Мк - меншікті капитал;
Ұа - ұзақ мерзімді актив;
ІбП - баланс пассивінің 1 бөлімі;
ІбА- баланс активінің 1 бөлімі.
Мак көрсеткішті бірқатар маңызды талдау коэффициенті есептеп табу үшін
Тауарлы- материалдық қорлардың меншікті және ұзақ мерзімді қарыздың қалыптасу
Мак/ұз = Ма.к. + Ұз м = Мак
мұндағы Ұз м - ұзақ мерзімді міндеттемелер;
Мак - меншікті айналым капиталы;
Пб2-баланс пассивінің 2 бөлімі.
Тауарлы-материалдық қорлардың негізгі қалыптасу көздерінің жалпы мөлшері алдыңғы көрсеткішті
НК = Мак/ұз + Қнқ
мұндағы НК-негізгі көздер;
Қнқ- қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар.
Тауарлы-материалдық қордың бар болуының үш көрсеткішіне тауарлы-материалдық қорлар мен
Меншікті айналым капиталының (Ма.к) артықтығы (+) немесе жетіспеушілігі (-).
Ма.к. = Ма.к. - ҚШ
мұндағы, ҚШ-тауарлы-материалдық қорлар мен шығындар.
Тауарлы-материалдық қорлардың меншікті және ұзақ мерзімді қалыптастыру көздерінің
Мак/ұз = Мак/ұз - КШ
Қорлардың негізгі қалыптасу көздерінің (НК) жалпы мөлшерінің артықтығы (+)
НК = НК - КШ
Тауарлы-материалдық қорлардың, олардың қалыптасу көздерімен қамтамасыз етілуінің үш көрсеткішін
қаржылық жағдайдың абсолютті тұрақтылығы;
қаржылық жағдайдың қалыпты тұрақтылығы;
тұрақсыз қаржылық жағдайы;
дағдарысты (қауіпті) қаржылық жағдайы.
Қаржылық жағдайдың абсолютті тұрақтылығы мына теңсіздікпен сипатталатын уақытта қалыптасады:
ҚШ < Мак немесе Мак
Бұл теңсіздік тауарлы-материалдық қорлар меншікті айналым капиталымен жабылатынын көрсетеді,
Қаржылық жағдайдың қалыпты тұрақтылығ мына теңсіздікпен сипатталады:
Мак/ұз < ҚШ НК немесе НК