Жоспар
Кіріспе 1
І – бөлім. АФРИКА МАТЕРИГІНІҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ 2
1.1. Географиялық орны 2
1.2. Жер бедері мен геоморфологиясы 4
1.3. Африканың климаты 5
1.4. Топырағы мен өсімдіктері 11
1.5. Жануарлар дүниесі 16
1.6. Ішкі сулары 20
ІІ –бөлім. Африканың тектоникалық құрылымдарының ерекшеліктері мен көлдердің таралуына
2.1. Африканың жер бедерінің қалыптасуы 22
2.2. Африканың тектоникалық ерекшеліктері 26
2.3. Тектоникалық құрылымдардың көлдердің таралуына әсер етуі 32
ҚОРЫТЫНДЫ 38
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 39
Кіріспе
Африканың географиялық жағдайлары Африканы қоныстанған халықтардың практикалық тіршілік әрекетіне
Курстық жұмыстың өзектілігі:
Қазіргі кезде Африка материгінде көптеген тектоникалық қозғалыстар болып жатыр.
Курстық жұмыстың мақсаты:
Африкадағы тектоникалық процестерді зерттеу және олардың жер бедеріне әсіресе
Курстық жұмыстың міндеттері:
Тақырып бойынша әдебиеттерге талдау жасау және оны меңгеру;
Тақырыптың негізгі сұрақтарын және мақсатын аңықтау;
Африкадағы тектоникалық процестердің көлдердің пайда болуына әсерін аңықтау.
Курстық жұмыстың тәжірибелік мақсаты: Бұл тақырыпты орта білім беретін
Курстық жұмысының құрлымы мен көлемі.
Курстық жұмыс беттен тұрады. Жұмыс кіріспеден,
І – бөлім. АФРИКА МАТЕРИГІНІҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1. Географиялық орны
Африка- Жердің, Евразиядан кейінгі көлемі жағынан екінші үлкен материгі.
Материктің шеткі нүктелері солтүстікте - Эль-Абьяд мүйісі (37˚20' с.е.),
Африканың экватордың екі қапталындағы нсгізінен тропиктік-экваторлық кеңістік алабындағы
Біздің эрамыздан көптеген ғасырлар бұрын материктің жағалауы мен ішкі
XV ғасырда португалдықтар Индияға апаратын жол іздеу барысында Африканың
ХІХ ғасырдың екінші жартысында Ніл мен Конго суайрығы облысын
Біздің елімізде Африка жөнінде ғылыми және ғылыми-көпшілік әдебиеттер мен
1.2. Жер бедері мен геоморфологиясы
Ойпаттары мен аласа жазықтары көбіне жағалауда орналасқан (Сенегал, Гвинея
Африка жері қазба байлықтарға өте бай, әсіресе, минерал кендерінің
Орографиясы жағынан әр түрлі және тым бөлшектенген Евразияға қарағанда
1.3. Африканың климаты
Африка - жер шарының солтүстік және оңтүстік жарты шарларына
Дегенмен Африканың солтүстік бөлігінің оңтүстік бөлігінен (экватордан оңтүстікке қарай
Материктің негізгі бөлігі тропиктер арасында жатыр және бүкіл жыл
Африканың көпшілік бөлігі екі жарты шардың субтропиктік антициклон мен
Материктің экватор бойы бөлігінде ауа массасының бip жарты шардан
Январьда материктің оңтүстік бөлігі көбірек қызады, ал сол:түстік бөлігі
Солтүстік пассат 25˚ солтүстік ендіктен экваторға қарай қызған ауаның
Оңтүстік-Үнді максимумы январьда онтүстікке қарай көп ығыстырылады. Ол Африканың
Атлант ауасының Үнді мұхитынан жететін массалармен түйісетін ауданында фронт
Июльде солтүстік жарты шар қатты кызады. Сондықтан бүкіл баралық
Солтүстік Африкада (Сахарада) құрғақ солтүстік-шығыс және солтүстік батыс желдері
Эфиопия, Сомали және Африканың бүкіл шығысы экватордан солтүстікке қарай
Бүкіл Африкаға сондай-ақ континенттік климаттың көрініс беруі, температураның тәуліктік
Экватордан солтүстікке және оңтүстікке қарайғы облыстарда, шамамен екі жарты
Солтүстік Африкадағы субэкваторлық белдеу солтүстікте 17˚с.е. дейін жетіп жатыр.
Ылғалды кезеңнін ұзақтығы, жауын-шашынның жылдық жиынтығы және белдеу шегіндегі
Барынша жаңа классификацияларда субэкваторлық климаттық белдеулер ажыратылмайды, ал субэкваторлық
1.4. Топырағы мен өсімдіктері
Африка үш флоралық доминионды (әлемді) алып жатыр. Оның
Африканың солтүстік бөлігі флорасының қалыптасуы Oңтүстік{ Европа мен
Оңтүстік Америкамен және Азиямен байланыс кейінірек үзілді, Африканың флорасьнда
Жылдық жауын – шашын жиынтығы 1500-2000 мм экваториалды климaт
Алғашқы жаңбыр ормандары Конго қазан шұңқырының тек орталық бөлігінде
Ариканың ылғалды тропиктік ормандары өзінің түр қүpaмының байлығы мен
Экватордан солтүстікке және оңтүстікке қарай ылғалды тропиктік ормандар саваннамен
Жаңбырлы кезең 8 – 9 айға созылатын астық тұқымдас
Астық тұқымдас саванналар мен селдір ормандардың астында топырақтардың ерекше
Ылғалды маусым кезеңінің 5 – 6 айға дейін қысқаруына
Ылғалдылық кезеңінің ұзақтығы 3-5 айға созылатын аудандарда нағыз саванналар
Maтepиктің шығысында шөлге айналған саванналар Сомали түбегін түгелдей алып,
Саваннаның және тропиктік селдір ормандардың барлық типтері мaтepиктің бетінің
Климат және топырақ жағдайлары жөнінен саванналар тропиктік егіншілікке қолайлы.
Саванналар шөлейттерге өтеді, олар солтүстік жарты шарда айқын көрінетін,
Шөлейттердің өсімдігі түр құрамы жөнінен солтүстік және оңтүстік жарты
Оңтүстік Африканың шөлейттеріне суккулентті өсімдіктер тән. Олар: алоэ туысының
Шөлейттер шөлдерге ауысады, олар әсіресс мaтepиктің солтүстігінде үлкен
Құмды учаскелерде көпжылдық тiкeнeктi бұталар өседі. Олар: жантақ,
Африканың шөлейт пен шөлдері еш жерде Үнді мұхитының жағалауына
Материктің, солтүстік – батыс және оңтүстік – батысындағы жағалауларда
Африканың солтүстік – батыс шет аймағының флорасының құрамында Оңтүстік
Африканын сондай-ақ климаты субтропиктік, бірақ ылғалдануы анағұрлым бір қалыпты
Кап флорасы дүние жүзіне әдемі гүлдейтін көптеген әр түрлі
1.5. Жануарлар дүниесі
Материктің солтүстік бөлігі Сахарамен бірге Голарктика зоогеографиялық облысының Жерорта
Cолтүстік Африканың шөлі мен шөлейтін африка түйеқұсы, дуадақ, бозторғай,
Жepгiліктi халыққа көкқасқa шегіртке көп зиян келтіреді, олардың жиі-жиі
Эфиоп облысының фаунасы материк алабында барынша біркелкілігімен ерекшеленеді, тек
Жемшөп қоры орасан мол, саванналарда көптеген шөп қоректі жануарлар,
Африка саванналары мен шөлейттерінің көркі және құрып бітуге aйнaлғaн
Көптеген аудандарда, әсіресе экватордан шығыста және оңтүстікте саванналар мен
Кей жерлерде африка пілдері сақталган. шынтуайтқа келгенде бұл
Кұрып бітуге айналған жануарлардың қатарына бір кездері материктің шығыс
Шөп қоректі жануарлар көптеген жыртқыштарға жем болып табылады. Африканың
Tаулы және жазық өңірлерде павиан тобына жататын маймылдар көп.
Cаванналарда құстар көп: Африка түйеқұсы, цесарка, турач, мaрaбy,
Мұнда бауырымен жорғалаушылар солтүстік шөлдеріндегіден аз емес.Әр түрлі кесірткелер,
Кесірткелер мен жыландар көп, өзендерде талпақтұмсық, крокодилдер мекендейді. Қос
Мадагаскар фаунасында эндемик формалары көп, Африкада жыландар сиақты жануарлар
1.6. Ішкі сулары
Құрлық ішкі суларының жылдық ағынының мөлшері (5400 км3) бойынша
Ніл (лат.Nіlus , гр. Neіlos ) – Африкадағы және
Замбези - Оңтүстік Африкадағы өзен. Ұзындығы 2660 км, су
Ньяса (Nyasa), Малави – Оңтүстік-шығыс Африкадағы Мозамбик, Танзания, Малави
Чад - Орт. Африкадағы тұйық көл. Нигерия, Нигер, Чад,
Комадугу-Йобе өзендері құяды. ґзендермен жалғасқан жерлерінің суы тұщы, қалған
ІІ –бөлім. Африканың тектоникалық құрылымдарының ерекшеліктері мен көлдердің таралуына
2.1. Африканың жер бедерінің қалыптасуы
Зоналық құрылым, әсiресе, материктiк барынша сом және рельефi бiрсыдырғы
Африка жағаларын Атлант және үндi мұхиттары шайып жатады. Атлант
Ағыстар Африка жағаларындағы жоғарғы қабат сулары температурасының таралуына айтарлықтай
Африканы шығысы мен оңтүстiк шығысынан жиектейтiн үндi мұхитының солтүстiк-батыс
Африка түгелдей дерлiк (оның солтүстiк-батыс және оңтүстiк таулы
Палсозойдың аяғында Гондвананың ыдырауы және қазiргi материктердiң пiшiнiнiң қалыптасуы
Африканың солтүстiк бөлiгiнде теңiздiң барынша кеңiнен жайылуы палеозойдың бiрiншi
Палеозойдың аяғында бүкiл платформа жаппай көтерiлiп, оған мұз басуы
Карру формациясының құрылуы бүкiл триас бойына жалғаса бердi, сонымен
Бүкiл юра бойына және бордың бас кезiнде Африканың көпшiлiк
Бордың екiншi жартысында және эоценде Сахара плитасын қайталап трапсгрессиияны
Сол кездегi теңiз шөгiндiлерiнiң арасында карбонатты терригендiк тунбалар алып
Бор дәуiрiнiң екiншi жартысында және кайнозойдың бас кезiнде Африка
Эоценнiң аяғы мен олнгоценнiң басында Африканы түгелден дерлiк әсiресе
2.2. Африканың тектоникалық ерекшеліктері
Тектоникалық жанданушылық барысында материктің шеттерінде теңіз трансгрессиясы мен ойыстарда
Африканың барлық жерінде — Эфиопия, Мадагаскар, Тибести және басқа
Ішкі ірі опыстардың суға толып, мұхит денгейінің төмендеуі өзен
Плойстоценде тектоникалық және вулкандық жандану азайды. Тек Африка платформасының
Африканың фаунасы палеогеннен бастап өзіндік ерекшелігімен сипатталады. Оның құрамына
Африканың даму ерекшеліктері оның жер беті құрылысының сипатты. ерекшеліктерін
Платформаның Камерун-Қызыл теңіздің солтүстік шеті сызығынан оңтүстік-шығысқа қарай жатқан
Платформа солтүстігі мен оңтүстігінде қатпарлық аймақтармен
белдеуленген. Оңтүстікте ол — палеозойлық Кап облысы, солтүстікте —
Атлас катпарлы аймағы. Африка шегіндеті негізгі жазықтық-платформалық морфоқұрылымдардың типтері
Беті неогеннің және атропогениің теңіздік немесе континенттік шөгінділерінен тұратын
Платформа шөгінде жарылулар мен вулканизммен қоса қабат жүрген мезокайнозойлық
Африка материгінде әр түрлі қазба байлықтары бар, олар негізінен
Платформаның ежелгі ядросында, Шығыс және Оңтустік Африка алабында темір
Әр түрлі аудандарда платформаның қатпарлы фундаментін көктей тесіп жатқан
Ежелгі кристалдық жыныстардың үгілу процесінде және платформа жамылғысының қабаттарында
Оңтүстік Африкадағы каррудың лагуналык-континенттік формацисы қабаттарында тас көмірдің ірі
2.3. Тектоникалық құрылымдардың көлдердің таралуына әсер етуі
Көл – құрлықтағы суға толы дербес ойыстар. Ауқымды кеңістікті
Ойысты көлдің мореналық, тектоникалық, жанартаулық, эолдық және карстық деп
Көлдер өздерінің генезисі әр түрлі қазаншұңқырларын сумен толтырып жатады.
1- сурет. Танганьика көлінің қазаншұңқыры
жатқызуға болады. Бұл көлдер Шығыс-Африкалық рифтілік жүйеде орналасқан. Осы
Материктер мен мұхиттар географиясы
7- сынып
АФРИКАНЫҢ ТЕКТОНИКАЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМДАРЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН КӨЛДЕРДІҢ ТАРАЛУЫНА ӘСЕРІ
Сабақтың мақсаты: Африкадағы тектоникалық процестерді зерттеу және олардың
Міндеттері:
Білімділік –Африкадағы тектоникалық процестердің көлдердің пайда болуына әсерін аңықтау,
Тәрбиелік – оқушыларды өз ойларын жеткізе білуіне, қарым-қатынас жасауды
Дамытушылық – өткен тақырыптармен байланыстыра отырып оқушы-лардың білімге деген
Көрнекілік құралдар:
Бейсенова Ә., Әбілмәжінова С., Каймулдинова К. Материктер мен
мұхиттар географиясы. Жалпы білім беретін мектептің 7 сыныбына арналған
Дүние жүзі жарты шарлар картасы (М).
Дүние жүзінің саяси картасы (М).
Материктер мен мұхиттар географиясы. 7 сыныпқа арналған атлас.
2008 ж. 10, 20, 21б.
7 сыныпқа арналған атлас кескін карталар жинағымен. 2008 ж.
Әр түрлі карточкалар (үй тапсырмасын сұрауға, жаңа тақырыпты
бекітуге арналған).
Сабақтың өткізілу түрі: дәстүрлі емес сабақ.
Сабақтың әдіс-тәсілдері: салыстыру, жүйелеу, сұрақ-жауап.
Сабақтың барысы:
Р/с Мұғалімнің әрекеті Оқушылардың әрекеті
1 Ұйымдастыру кезеңі (4 мин)
Амандасу. Сәлеметсіздер ме?
Мұғалім оқушылардың назарын аудартып, сабақтың өткізілу барысымен таныстырып, жаңа
Кезекшіні тұрғызып сыныпты түгелдейді, журналды толты-рады.
Оқушылар орнына тұрып амандасады. Оқулықтарын ретке келтіріп сабаққа дайындалады.
Оқушылар мұғалімді мұқият тыңдап, оқулықтарын ашып, үй тапсырмасын қайталайды.
Кезекші орнынан тұрып, сабақта кім бар, кім жоқ екенін
2 Үй тапсырмасын сұрау (15 мин)
Ауызша сұрау.
Оқушылардың тәртібін
қадағалап, кітаптарын жаптырып, географиялық диктант алады. 10 карточка таратылады.
Оқушыларды тыныштал-
дырып, назарларын өзіне аудартады. «Экваторлық Анд тауларындағы
Оқушылар кітаптарын жауып тапсырманы орындайды.
Оқушылар орнынан тұрып, кезекпен тапсырманы шешеді.
3 Жаңа тақырыпты түсіндіру (15 мин)
Оқушылардың назарын аудару мақсатында ойды дамыту сұ-рақтары қойылады.
1. Африка материгінің қандай көлдерін білесіңдер?
2. Африка қандай платформаларда жатыр?
3. Жалпы Африканың жер бедеріне сипаттама бер
Тақтаға Африка көлдерінің суреттері ілінеді
Жаңа тақырыпқа байланысты қысқаша нақты мәліметтер беріледі:
Ойпаттары мен аласа жазықтары көбіне жағалауда орналасқан (Сенегал, Гвинея
Оқушылардың дәптерге жазып алуы қадағаланады.
Мұғалім оқушылармен бірге жұмыс жасайды, көлдерді картадан көрсетеді. Оқушылардың
Оқушылар орындарынан тұрып бір-бірден жауап береді.
Оқушылар дәптерлерін ашып барлық мәліметті жазады
Оқушылар мұғалімді мұқият тыңдап, Атласпен, кескін картамен жұмыс жасайды.
Әр оқушы 7 сыныпқа арналған атласпен жұмыс істейді.
4 Бекіту сұрақтары (7 мин)
1. Тектоникалық қозғалыстар дегеніміз не?
2. Көлдердің пайда болуы қалай бөлінеді?
3. Шығыс-Африка платформасын картадан көрсет
Оқушылар бір-бірден тұрып жауап береді.
Тапсырманы орындайды.
2 оқушы тақтаға шығып жарысады.
5 Үйге тапсырма (2 мин)
Тақтаға үйге тапсырма деп жазады. Кескін картаға материктің елдерін,
Оқушылардың тәртібін қадағалап, күнделікке жазып алуларын қадағалайды.
Оқушылар үйге берілген тапсырманы күнделікке жазады.
6 Бағалау (2 мин)
Мұғалім үй тапсырмасы бо-йынша жауап берген, сабаққа жақсы қатысқан
ҚОРЫТЫНДЫ
Курс жұмысы қойылған мақсат, міндеттеріне жеткізілген. Барлық жоспарланған жұмыс
Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді орындадым:
Тақырып бойынша әдебиеттерге талдау жасадым және оны меңгердім;
Курстық жұмысымды қорытындылай келсем, Африка материгі ежелден-ақ көптеген
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1) Берлянт А.М., Сваткова Т.Г., «Практикум по картографии и
2) Бераевский А.М. «Математическая картография»Москва -1998 г.в.
3) Востокова А.В. «Оформление карт» Москва -1986
4) Евтеев О.А. «Проектирование и составление
5) Зарущеская И.Г., Сваткова Т.К., «Практирование и
6) Грюнберг Г.Ю. «Картография с основами топографии» Москва-
7) Самищев К.А. «картография» Высшая школа Москва
8) Берлянг А.М., «Картография» Москва-2001 г.в.
9) Салищев К.А. «Картография» Москва 1966
10) Салищев К.А. «Оточности количественных определений
11) Т. Қалыбеков «Геодезия мен топография
12) Власова Т.В. Физическая география материков. М.
13) Мильков Ф.Н. Общее землеведение М.: Высшая
14) Михайлов Н.И. Физико-географическое районирование. М.. МГУ,1985.
15) Физическая география материков и океанов. М.
16) Физико-географический атлас мира. М: ГУГК, 1864.
17) Хаин
18) Уфимцев Г.Ф. Горные пояса континентов и симметрия рельефа
19) Тараканов Ю.А., Винник Л.П. // Докл. АН СССР.
20) Ананьев Г.С. Леонтьев О.К. География материков и океанов
21) Ермолаев М.М. Введение в физическую географию Л.:
22) Калесник С.В. Общие географические закономерности Земли. М.: Мысль,
23) Мильков Ф.Н., Гвоздецкпй М.А. Физическая география СССР.
1
Тектоникалық карта
1-сурет