Мазмұны
Кіріспе …………………………..……………………………………........3
І бөлім. Қаржы нарығы туралы түсінік
1.1 Қаржы нарығының құрылымы...……………………………………...4
1.2Қаржы нарығының жұмыс істеуінің негізгі алғышарттары…………7
ІІ бөлім. Бағалы қағаздар нарығы, оның мәні және
2.1 Бағалы қағаздар нарығының мәні. Бағалы қағаздардың
Бағалы қағаздардың эмиссиясы және айналысқа шығырылуы………...............................................................................17
Бағалы қағаздар нарығының қатысушылары……………………….20
ІІІ бөлім. Қор биржасы
Қор биржасының мәні мен қызметі…………………………………..27
Қорытынды ………………………………………...………………………30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ……...………………………………..31
Кіріспе
Қазақстан Республикасының қатаң түрде орталықтанған жоспарлы экономикадан
Қаржы нырығы – құнды қағаздар айналысына байланысты
Қаржы нарығы негізінен ұзақ мерзімде сипаттағы
І бөлім. Қаржы нарығы туралы түсінік
1.1 Қаржы нарығының құрылымы
Қазақстан Республикасының қатаң түрде орталықтандырылған жоспарлы экономикадан қағидалы
Қаржы нарығы – бұл, ең алдымен дербес экономикалық
1 сызба. Экономикалық жүйедегі нарықтардың өзара байланысы
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайда қаржы нарығы қаржы ресурстарын
Экономикалық әдебиеттерде және шаруашылық практикада қаржы нарығы
2 сызба. Қаржы нарығының құрылымы
Ақша нарығы дегеніміз қолма-қол ақша ғана емес, қолма-қолсыз
Кредит нарығы несие бойынша банктердің кредит операцияларымен байланысты.
Ақша мен кредит нарықтары, әдеттегідей, айналым активтерінің қозғалысына
Капитал нарығында қоғамдық өндіріс қатысушыларының орташа және ұзақ
Қаржы нарығында сатып алу-сатудың объектілері айрықшалықты тауарлар
Өвржы нарығында бағалы қағаздардың қозғалысымен ортақтастырылатын экономикалық қатынастар
1.2 Қаржы нарығының жұмыс істеуінің негізгі алғышарттары
Кез келген субъектінің қаржы ресурстарына қажеттілігі және оны
Қаржы нарығының жұмыс істеуінің негізгі алғышарттарына мыналар
бәсекені дамыту мен монополизмді шектеу мақсатындағы материалдық өндіріс
қаржы ресурстарын қайта бөлудегі мемлекет рөлінің қысқаруы: өндірістік
шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халықтың бағалы қағаздарға және
бюджет тапшылықтарын қаржыландыру үшін несие қорын пайдалануды тоқтату
Қаржы нарығының маңызы бос ақша қаражаттарын алу және
Қаржы нарығы бағалы қағаздардың бағасын белгілеу жолымен
Қаржы нарығының болуы инфляцияны тежейді, өйткені бюджет тапшылығын
Экономикалық реформа процесінде қаржы нарығының қалыптасып, жұмыс істеуі
Қаржы нарығының дамуы халықтың көпшілік бөлігінің тұрмыс деңгейінің
ІІ бөлім. Бағалы қағаздар нарығы, оның мәні және
2.1 Бағалы қағаздар нарығының мәні. Бағалы қағаздардың түрлері
Жоғарыда баяндалғандар дан туындағанындай, бағалы қағаздар нарығы –
Бағалы қағаздар нарығы экономиканың барлық субъектілерінің өздеріне
Бағалы қағаздардың айналымға түсу уақыты мен әдісіне қарай
Бұдан басқа қаржы нарықтарын басқа критерийлер бойынша ажыратады:
Нарықтық қатынастардың серпінді даму кезеңі Қазақстан Республикасының Бағалы
2003 жылы шілдеде “Бағалы қағаздар нарығы туралы” Қазақстан
Бағалы қағаздар нарығының қалыптасуы алты жылдай уақытты алды
Бастапқы нарық
Мемлекеттік емес бағалы қағаздар (МЕБҚ) нарығы:
бастапқы орналастыру секторы;
сатып алу-сату секторы;
Корпорациялық облигациялар нарығы;
Акциялар нарығы;
МЕБҚ-мен жасалатын репо-операциялар секторы;
Мемлекеттік бағалы қағаздар (МБҚ) секторы;
МБҚ-ны сатып алу-сату секторы;
МБҚ-мен жасалатын репо-операциялар секторы
Қайталама нарық:
Қор биржасы
Биржадан тыс бағалы қағаздар нарығының баға белгілеу ұйымы
Басқадай сауда-саттықты ұйымдастырушы.
Бағалы қағаздар – иеленушілеріне мүліктік құқықтар және белгілі
Бағалы қағаздардың бір ерекшелігі ретінде олардың мүліктік сипатын
Бағалы қағаздар нарық шаруашылығы жүйесінде ақшаны жұмылжыру, жұмсау
Бағалы қағаздардың айналысқа шығарылуы әдетте нақтылы шаруашылық келісімшарттарға
Бағалы қағаздар бойынша олардыцң иелеріне дивиденттер немесе пайыздар
Бағалы қағаздар құжатсыцз және қағазсыз бағалы қағаздар болып
Инвестициялық (капиталдық) бағалы қағаздар – капиталды жұмсаудың объектісі
Инвестициялық емес бағалы қағаздар – бұл тауар немесе
Эмитенттің құқықтық мәртебесін, инвестициялық және кредиттік тәуекелдердің дәрежесін,
Мемлекеттік бағалы қағаздар – бұл мемлекеттік ішкі борыштың
Муниципалдық бағалы қағаздарға биліктің жергілікті органдарының борышқорлық міндеттемелері
Мемлекеттік емес бағалы қағаздар корпоративтік және жекеше қаржы
Қазіргі дүниежүзілік практикада өмір сүретін бағалы
“Бағалы қағаздар нарығы туралы” заңда туынды бағалы қағаздар
Сөйтіп, бағалы қағаздар – бұл шаруашылық қызметте пайдалануға
Бағалы қағаздар ұсынбалы, ордерлік және атаулы болуы
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында айналыста мемлекеттік, корпорациялық және
Бағалы қағаздардың арасында ақшаға да, мүлікке де құқықтар
Акция – акционерлік қоғам шығаратын және бағалы қағаздың
Қазақстанның практикасында еңбек ұжымының акциялары, кәсіпорындардың акциялары және
Еңбек ұжымының акциялары тек өз кәсіпорнының қызметкерлер арасында
Кәсіпорындардың акцияларын кәсіпорындар мен ұйымдар шығарады. Бұл акциялар
Меншіктің акционерлік нысаны акционерлік қоғамдардың акцияларын шығару
Акция бөлінбейді. Егер акция ортақ меншік құқығымен бірнеше
Жай акция дауыс беруге енгізілетін барлық мәселелерді шешкен
Артықшылықты акциялардың меншік иелері – акционерлердің жай акциялардың
Акциялар атаулы, сондай-ақ ұсынбалы түрде де шығарылуы мүмкін.
Облшигация – ұстаушысына (иесіне) оның белгіленген құнының тіркелген
Облигациялардың мынадай түрлері болады:
агенттік облигациялар;
ипотекалық облигациялар;
қамтамасыз етілген облигациялар;
ішкімемлекеттік және жергілікті қарыздардың облигациялары;
мемлекеттік емес облигациялар;
кәсіпорындардың облигациялары.
Қазынашылық міндеттемелер ерікті негізде халық арасында таратылатын мемлекеттік
Боналар – мемлекеттік қазынашылық, муниципалдық органдар, мекемелер, фирмалар
Мемлекеттік бағалы қағаздармен жасалатын операциялардың инвестарлар үшін тағы
МЕККАМ-ды Үкіметтің атынан Қаржы министрлігі шығарады, мемлекеттік бағалы
Мемлекеттік орта мерзімді қазынашылық валюталық міндеттемелер (МЕОКАВМ) Қазақстан
Мемлекеттік индекстелген қазынашылық міндеттемелер (МЕИКАМ) мемлекеттік бағалы қағаздар
Индекстелген қазынашылық міндеттеменің бастапқы құны 1000 теңге және
Мемлекеттік бағалы қағаздарға сондай-ақ МЕОКАМ, МЕАКАМ, НСО, АВМЕКАМ,
Депозит және банк сертификаттары – жинақ ақшаны тарту
2.2 Бағалы қағаздардың эмиссиясы және айналысқа шығарылуы
Бағалы қағаздардың эмиссиясы – бұл жарғылық капиталды қалыптастыру
Бағалы қағаздарды айналысқа шығару – эмиссия – бұл
Бағалы қағаздардың эмиссиясы:
акционерлік қоғам құрған кезде және акцияларды оның құрылтайшылары
акциялар шығару жолымен акционерлік қоғамның бастапқы жарғылық капиталының
облигациялар және басқа борыштық міндеттемелер шығару жолымен мемлекет,
Эмиссиялық бағалы қағаздар – бұл бір эмиссия шегінде
Эмиссиялық бағалы қағаздар шығару – эмитенттің эмиссиялық бағалы
Эмиссиялық бағалы қағаздарды шығаруды жарияланған жарғылық капиталды құру
Бағалы қағаздардың эмиссиясы бағалы қағаздардың бастапқы нарығында жүзеге
Бағалы қағаздардың бастапқы нарығы көбінесе Мемлекеттік бағалы қағаздардың
Мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағазды шығарудың, оларды тіркеудің, орналастырудың,
Мемлекеттік емес эмиссиялық бағалы қағаздар эмиссиясы бағалы қағаздар
Акционерлік қоғамдардың – банктердің және банк операцияларының жекеленген
Эмиссиялық бағалы қағаздар құжаттандырылған (документарлық) және құжатсыздандырылған
Құжаттандырылған нысанда шығарылған бағалы қағаздар иелерінің құқықтары осы
2.3 Бағалы қағаздар нарығының қатысушылары
Қазақстан Республикасы резиденттерінің - ұйымдарының, бейрезиденттерінің-ұйымдарының, шығаруын уәкілетті
Бағалы қағаздар нарығының субъектілері (қатысушылары) жеке және институционалдық
Инвесторлар - өз қаражаттарын бағалы қағаздарға салуды
Мемлекет Ұлттық банк немесе Қаржы министрлігі арқылы бағалы
Эмитенттер – қолданылып жүрген заңдарға сәйкес эмиссиялық бағалы
Бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылары - өз қызметін
Бағалы қағаздар нарығының кәсіби өкілдеріне брокерлер, дилерлер, кас
Брокер – бағалы қағаздар нарығының клиенттің тапсырмасы бойынша,
Дилер - бағалы қағаздар нарығының ұйымдастырылған бағалы
Кастодиан - бағалы қағаздар нарығының қаржы құралдарының
Орталық депозитарий - бағалы қағаздар нарығының қаржы
Андеррайтер – бағалы қағаздар нарығының брокерлік – дилерлік
Сауда-саттықты ұйымдастырушы – қор биржасы және биржадан тыс
Бағалы қағаздар нарығының өзін-өзі реттейтін ұйымы – бағалы
Қаржы делдалдарының сипатына қарай бағалы қағаздар нарығының үш
Бағалы қағаздар нарығында инвестициялық қорлар өзгеше жағдайда болады.
Инвестициялық қор қызметін айқындайтын қажет инвестициялық мағұлымдама болып
Эмитенттердің арасында қаржы нарығының жұмыс істеуінде анықтаушы рөлді
Өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатымен
Акционерлік қоғамды басқаркдың жоғары органы акционерлердің жалпы жиналысы,
Бағалы қағаздарды бастапқы иеленушілеріне сататын эмитенттер мен инвестициялық
Шығарылуға және айналысқа мемлекеттік тіркеуден өткен және белгіленген
Эмиссиялық бағалы қағаздарды орналастырукезінде эмитент (андеррайтер, эмиссиялық консорциум)
Эмиссиялық бағалы қағаздардың қайталама бағалы қағаздар нарығындағы айналысы
Бағалы қағаздардың эмиссиясы көпшілікке жариялаусыз немесе жарнамасыз
Нарықтық бағам бағалы қағаздар сұранымы мен ұсынымының ара
Акциялардың бағалары (бағамы) бір акцияға ұлттық валюта
Бағалы қағаздармен операциялар жүргізген кезде арнаулы алым алынуы
Бағалы қағаздар нарығындағы қызметі оның инфрақұрылымы жүзеге
Бағалы қағаздар нарығында уәкілетті органның – бағалы қағаздар
Брокерлік-дилерлік;
Бағалы қағаздарды ұсынушылардың тізілімдері жүйесін жүргізу;
Инвестициялық портфелді басқару;
Зейнетақы активтерін инвестициялық басқару;
Кастодиандық;
Трансфер-агенттік;
Депозитарийлік;
Бағалы қағаздармен және өзге де қаржы құралдарымен сауда
Қазақстан Республикасындағы қаржы қызметін мемлекеттік реттеу мен қадағалаудың
Қаржы секторы – бұл қызмет саласы, сондықтанда қаржы
Қор нарығының осы заманғы талаптарға сай болуы үшін
Корпоративтік басқаруды жетілдіру және компаниялар қызметінің мөлдірлігін арттыру
Ірі мемлекеттік компанияларды жеке блокқа бөлуі және олардың
Осы холдингке кіретін ұлттық компаниялардың мемлекеттік акциялар
Соның нәтижесінде нарықта бірінші класты эмитенттердің үлестік қағаздар
Бағалы қағаздардың қайталама нарығын дамытудың бір шарты мемлекеттік
Инвестициялық қорлар туралы зағды қабылданды. Қазірдің өзінде алғашқы
ІІІ бөлім. Қор биржасы.
3.1 Қор биржасының мәні мен қызметі.
Бағалы қағаздармен сауда-саттықты қор биржасы, заңдарға сәйкес
Қор биржасы – акционерлік қоғамның қйымдық-құқықтық нысанында құрылған,
Қор биржасы:
сауда жүйесін пайдалану және қолдану;
қор биржасының тізіміне бағалы қағаздарды енгізу жорамалданып отырған
қор биржасында айналысқа жіберілген бағалы қағаздармен және өзге
өз мүшелеріне ұйымдық, консультациялық, ақпараттық және өзге де
бағалы қағаздар нарығы және өзге де қаржы құралдары
банк заңнамасында белгіленген тәртіппен банк операцияларының жекелеген түрлерін
Қор биржасы бағалы қағаздардаң қайталама нарығының ұйымдастырушысы болып
Қор биржасы заңнамаға сәйкес тіркелінеді және бағалы қағаздармен
Бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылары және заңдарға сәйкес
Сауда-саттықты ұйымдастырушының кірісі оның негізгі қызметінен алатын қаражат
сауда-саттықты ұйымдастырушының мүшелігіне кіргені үшін;
сауда-саттықты ұйымдастырушының мүлкін пайдаланғаны үшін;
бағалы қағаздар листингі үшін және олардың сауда-саттықты ұйымдастырушысының
мәмілелерді тіркеу және рәсімдеу үшін;
ақпараттық қызмет көрсеткені үшін және өзге де жағдайларда
Биржадан тыс бағалы қағаздар нарығының баға белгілеу ұйымы
Қаржы нарығының жұмыс істеуі мемлекеттік реттеуді талап етеді.
Қорытынды
Қаржы нарығы болашақ пен тәуекелді бағалайды. Сондықтан
Қаржы нарығының жұмыс істеуінің маңызды факторы сонымен қатар
Қаржы нарығының жандануы корпоративтік бағалы қағаздарды – экономиканың
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Баймұратов О «Қазақстан қаржы нарығы» Алматы 2007
Гайнуллин Ф «Основы экономической теории» Алматы 1998
Мамыров Н.К, Тілеужанова М.Ә «Макроэкономика» Алматы 2003
Мельников В.Д, Ильясов К.К «Финансы» Алматы 2001
Сейтқасымов Ғ.С «Ақша, кредит, банктер» Алматы 2006
Сейткасымов Г.С, Ильясов А.А «Формирование фондового рынка» Алматы
Смайлова А.А. «Финансы Республики Казахстана за 1995-1998 г.г»
Ілиьясов Қ.Қ, Құлпыбаев С «Қаржы» Алматы 2005
Шоқаманов Ю «ҚР-ң қаржысы 1990-2003 ж.ж» Статистикалық
Челекбай А.Д. «Международный бизнес» Алматы 2000
3
Табиғи
ресурстар
нарығы
Қордаланған
инвестициялық ресурс-
тардың нарығы
Материал-
дық
нысанда
Ақшалай
нысанда
(кредит нарығы)
Өнім және
Еңбек
нарығы
Қаржы нарығы
Бағалы қағаздар нарығы
Жер
нарығы
Айналыстағы қолма-қол ақша нарығы
Несие капиталының
Қор нарығы
Бағалы қағаздар нарығы
Туынды бағалы қағаздар нарығы
Қаржы нарығы