Кiрiспе
1 Тарау Сақтандыру нарығының теориясы.
1.1. Сақтандыру нарығының жалпы түсiнiгi.
1.2Мемлекеттiк сақтандыру бақылауының құрылымы және қызметi.
1.3 Шет елдегi сақтандыру.
2 Тарау Қазақстандағы сақтандыру iсiнiң ұйымдастыру
2.1 Қазақстандағы сақтандыру iсiнiң негiзгi этаптарын ұйымдастыру және
2.2 Құқық жүйесiндегi сақтандыру.
2.3 Сақтандырудағы маркетинг.
3 Тарау Сақтандыру ұйымдарының қаржысын талдау
3.1.Сақтандырушы қаржысын ұйымдастырудың жалпы принциптерi.
3. 2 Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығын талдау.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кiрiспе
Ежелгi тұрмыс уақытысынан бастап, адамзат мүлiкке ие
Өндiргiш күштер дамыған сайын және материалдық
Өмiрлiк тәжiрибе көрсеткенде, алапат құбылыс кезiнде үлкен аймақтың
Осылай, адамдар қоғамында бiрiккен тiзбектелген жинақтау тұтыну негiзiнде
Сақтандырудың алғашқы түрі натуралды сақтандыру запастары: бидай, фураж,
Бiрақ тауарлы-ақшалай қатынастар дамыған сайын сақтандырудың Бұл түрі
Сақтандырудың ақшалай түрі прогрессивтi, ыңғайлы және жұмсақ
17 ғасырдың басында нарықтық қатынастар дамыған сайын алдынғы
Сол уақыттан бастап сақтандыру жайлы ғылым пайда болып,
Отандық сақтандыру ғылымы жиырмасыншы жылдан бастап өсiп және
Қазіргі таңдағы қазақстандық сақтандыру ғылымы алдында отандық
Қазақстандық сақтандыру нарығы мемлекетiк сақтандыру жүйесi, 90 жылы
Дамыған елдерде сақтандыру экономиканың стратегиялық секторларының бiрi. Мүлiк
Ірi көлемдi табиғи немесе техногендi үлкен көлемдi алапаттар
Қазақстанға өндiрiстiк және өндiрiстiк емес салалардың байланыс деңгейiнде
Өкiнiшке орай, кейбiр сақтандыру компанияларына, жабайы нарық, рецидивтерi
1 Тарау Сақтандыру нарығының теориясы.
1.1. Сақтандыру нарығының жалпы түсiнiгi.
Сақтандыру нарығы - сұраныс пен ұсыныс қалыптасатын, сату-сатып
Сақтандыру нарығының мiндеттi шарты сақтандыру қызметiне қоғамдық тұтыну
Реттеушi сақтандыру нарығы әртүрлi құрылымдық бөлiмдерден тұратын күрделi,
Сақтандыру компаниясы - сақтандыру келiсiм шарты және оған
Нарықтық экономика өз азаматтарын ерiктi тұрде таңдауға негiзделген.
Нарықтық экономикадағы сұраныс пен ұсыныстың еркiн ойыны потенциалды
Андеррайтер сақтандыру полисiн толтыра отырып қабылдайтын шешiм, қоғамдық
Кең көлемде сақтандыру нарығы сақтандыру өнiмiн сату-сатып
Сақтандыру қызметiн мемлекеттiк реттеу элементi келiсiм, келiсiлген жағдайларды
Сақтандыру нарығы құрылымы институционалды және территориалды аспектiлердi сипаттайды.
Институционалды аспектi акционерлi, корпоративтi, өзара және мемлекеттiк сақтандыру
Сұраныс пен ұсыныс көлемiне қарай сақтандыру қызметiн iшкi,
Lшкi сақтандыру нарығы – белгiлi сақтандырушыны қанағаттандыруға бағытталған
Сыртқы сақтандыру нарығы – iшкi нарықтың сыртында орналасқан
Әлемдiк сақтандыру нарығы – әлемдiк шаруашылыққа қызмет көрсететiн
Салалық бiр белгiсiне қарай нарық: жеке сақтандыру, мүлiктiк
Сақтандыру нарығының қатысушылары болып сатушылар, сатып алушылар және
Сақтандыру нарығының арнайы тауары – сақтандыру қызметi. Олкелiсiм
Қазіргі таңда сақтандыру қызметiнде электронды және автоматтандырулардың
Әлемдiк тәжiрибеде сақтандыру екi бағытқа: арнайы және универсалды
Қоршаған ортаның диалектикалық бiрiгуi. lшкi орта сақтанушы жағынан
Lшкi жүйеге сақтандыру компаниялардың нарыктық жүйе ядросын
Сонымен бiрге iшкi жүйеге нарықты жаулап алу мақсатына
Осы факторлардың жиынтығы нарықта сақтандыру компаниясының саясатын анықтайды.
Жоғарыда айтылған басқару компоненттерi бiр-бiрiмен байланысты. Бас менеджер
Сақтандыру өнiмi, сақтандырушы нарыққа алып шығатын басқару факторларының
Тарифтiң жұмсақ жүйесi сақтандырушы басқаратын iшкi нарық жүйесiнiң
Нарықтың сыртқы қоршаған ортасы өз-ара байланысқан күштер жүйесi,
Нарық - жабық жүйе емес, себебi оны қоршаған
Жоғарыда атап өтiлгендей негiзгi элементтерге нарықтық сұраныс, бәсекелестiк,
Потенциалды сақтандырушы шешiмi келесi экономикалық және психологиялық
адам өз сақтандыру қызығушылығын жоғары деңгейде
сақтандырушы әрқашанда тиiмдi жұмыс жасайды.
Кез-келген сақтандыру компаниясының қызметi сақтандыру қорының тарихи анықталған
Дамыған елдерде сақтандыру компаниялары жиi кездесетiн проблемаларды атап
--сақтандыру бизнесiн интернационализация жасау
--iрi сақтандыру топтарының шығуы
--құнды қағаздарға инвестиция салу
--клиентура жағынан сұраныстың өсуi
--қаржылық алдаулар
--көп елдердегi саяси жағдайлардың өзгеруi
--персоналдың тең емес жастық құрылым
--жаңа ақпараттық технологиялардың пайда болуы
--сақтандыру жұмысшыларының жеке қауiрсiздiгiн
қамтамасыз ету
Шет елде бөлiмдерi бар немесе еншiлес компаниялары
Жаңа ақпараттық технологиялар Батыстың сақтандыру компанияларын қаруландыруға кiрiсiп,
Жаңа ақпараттар технологиясы ақпаратқа жол ашып, сақтандыру қызметiнде
Соңғы 10 жылдықта банк тәжiрибесiнде ”банкассюранс” терминi кең
Коммерциялық банктердiң сақтандыру iсiне енгiзiлуiнiң бiр формасы сақтандыру
Егер клиент коммерциялықбанкке мүлiк берсе, сақтандыру сыйақыларын алу
Дамыған Батыс елдерiндегi қазiргi таңдағы сақтандыру нарығының даму
Көлденең интеграция—аз iрi сақтандыру компаниялардың қолына сақтандыру қызметiн
Тiгiнен интеграция – сақтандыру компаниялардың басқа сфераға өтуi.
µлтаралық сақтандыру компаниясы сақтандыру iсiнде кең тараған жоқ.
Диверсификация—сақтандырушының әртүрлi кәсiпорын салаларында қызметтерiнiң кеңеюi.
Батыстың индустриалды дамыған елдерiне сақтандыру нарығында диверсификацияның келесi
сақтандыру компаниясы концерннiң бiр бөлiгi болады.
сақтандыру компаниялары кәсiпорын иесiне айналады.
сақтандыру компаниялары қаржы-несие саласында еншiлес компаниялар құрайды.
Сақтандыру компаниялары сақтандыру нарығының индустриалды құрылымының негiзiн құрайды.
Сақтандыру компаниялары бөлiнедi:
иелiгiне қарай: жеке және құқықтық, акционерлiк, өзара, мемлекеттiк
жасалатын операция сипатына қарай: мамандандырылған, универсалды және қайта
қызмет көрсету аймағына қарай: жергiлiктi, аймақтық, ұлттық және
Жарғылық капитал көлемiне және сақтандыру көлемiнiң түсу көлемiне
Акционерлiк сақтандыру қоғамы — акция сату арқылы ақша
Ашық және жабық акционерлiк қоғамдар түрі бар.
Акционерлiк сақтандыру қоғамы – өз қаржысы бар, мақсаттары
Сақтандыру компаниясының орындаушы органы дирекция болып есептеледi, ол
Акционерлiк сақтандыру қорының жарғылық капиталы акция көмегiмен құрылады.
Сақтандыру компаниясының өкiметтiлiгi ақпарат жинаумен, жарнамамен, клиенттер iздеумен
Сақтандыру компаниясы агенттiгiне өкiлеттiлiктiң барлық қызметiмен айналысуға рұқсат
Сақтандыру компаниялары филиалы заңды тұлға құқықсыз ерекше сақтандырушының
Аффилиривтi сақтандыру компаниясы — бақылау акцияларынан пакет
Өзара сақтандыру қоғамы – мүшелерiнiң қатысуы үлестiк орталықтандырылған
Өзара сақтандыру қоғамының жоғары органы мүшелерiнiң жалпы жиналысы.
Индустриалды дамыған елдерде қазiргi таңда өзара сақтандыру қоғамының
Өкiметтiк сақтандыру ұйымы — қызметi субсидированияға негiзделген коммерциялық
Мемлекеттiк сақтандыру компаниясы — мемлекетке негiзделген құқықтық ұйымдасқан
Жеке сақтандыру компаниясы бiр семьяға немесе бiр адамға
Кэптив — тұтас корпоративтi құрылтайшылардың сақтандыру көзқарасына қызмет
Ресей Федерациясында кэптив мысалы ретiнде «Лукоил
Мемлекеттiк емес зейнет ақы қоры – сақтандырушылар анықталған
1.2Мемлекеттiк сақтандыру бақылауының құрылымы және қызметi.
Сақтандырушы қызметiнiң түпкiлiктi тұрде басқа шаруашылық субьектiлерiнен айырмашылығы
Жауапкершiлiктiң жоғары болуы мемлекет жағынан бақылау жасауды талап
Сақтандыру нарығы қаржы – несие саласының бiр бөлiгi
1.Негiзгi қызметi – сақтандыру келiсiм шартымен отыруға қатысты
2. Әрбiр сақтандыру қызметiмен айналысатын тәжiрибелi маман ашық
3. Салаларда құқықтық тәртiптi қолдау. Мемлекеттiк сақтандыру бақылау
Сақтандыру қызметiн лицензиялау тәртiбi.
Сақтандырушылар сақтандыру операцияларын лицензиялайды, ол мiндеттi тұрде жүргiзiледi
Лицензия алу үшiн негiзгi шарт сақтандыру ұйымының қызмет
Лицензия алу үшiн тiркеуден өткеннен сақтандырушы келесi құжаттарды
үш жылға арналған сақтандыру операцияларының даму бағдарламасы
операциялар бойынша скақтандыру шартымен ережелерi.
қолданылатын тарифтер, мөлшерi және резервтер жүйесi статистикаға негiзделген.
Қажеттi құжаттар өткiзiлген күннен бастап 60 күн iшiнде
Алға қойылған мiндеттердi iске асыру үшiн сақтандыру бақылау
сақтандыру ұйымдарының қаржы-шаруашылық қызметiнiң жеке жақтарын тексеруге
сақтандыру ұйымдарынан қажеттi ақпараттарды алуға немесе қажет ақпарат
сақтандыру ұйымындағы құрылып жатқан резервтерге бақылау жасауға
уақытша бос ақша құралдарын сақтандыру ұйымына салуды бақылауға.
Егер сақтандыру ұйымы шарттарды орындамаса және тексеру нәтижесiндегi
Сақтандыру қызметiне салық салу. Сақтандыру компанияларының мемлекеттiк бюджетке
Федералды салыққа ІІС, акциз, құнды қағаздармен жүргiзiлетiн операцияларға,
Республикалық салыққа мүлiкке салынатын салық, кәсiпорынды тiркеу жиыны
Жергiлiктi салыққа жер салығы, жарнама салығы, автомобильдердi сату
Сақтандыру және қайта сақтандыру операцияларын жүргiзетiн сақтандыру компаниялары
Барлық сақтандыру компанияларына табыс салығы бекiтiлген. Салық салу
Жеке тұлғалардан ұсталынатын табыс салығы. Салық салу обьектiсi
Егер сақтандыру компаниясы құнды қағаз шығарумен айналысса құнды
Автомобиль жолдарын пайдаланғаны үшiн салықты барлық сақтандыру компаниялары
Автокөлiк құралдарын алуға салынатын салықты жеке қажетiне сатып
Кәсiпорын мүлкiне салынатын салықты барлық сақтандыру компаниялары төлейдi.
Жарнамаға салынатын салықты жарнама берушi ретiнде шығатын барлық
1.3 Шет елдегi сақтандыру.
Қазіргі әлемде капиталды орталықтандыру және концентрациялау процесi
Интернационализм процессi Европалық сақтандыру нарығында орын алған.
Сақтандыру нарығында позицияларды жақындастыру, алғашқы кезекте, мүлiктiк сақтандыруда
Бiрақ сақтандыру нарығын дамытуға жеке кедергiлер де кездеседi.
Европалық Сақтандыру Комитетiнiң 18 салалық комитеттерi бар. Олар
Европалық Сақтандыру Комитетi жыл сайын өз қызметi бойынша
Жалпы Европалық сақтандыру ұйғарады:
15 елдi қамтитын Европалық қоғамдастықтың кең жалпы нарығын
компания және филиалдарды еркiн құру
стандартты заңды құқықтар комплексiн енгiзу
Жалпы нарық қаржылық облыста үш фундаментальды еркiндiкке негiзделген:
Құру еркiндiгi: Бұл еркiндiк кезкелген компанияға басшы
Іызмет көрсету еркiндiгi: Бұл компанияға басқа аймақта уақытша
Капитал қозғалысы еркiндiгi: Іоғамдастық азаматтарына Европалық Сақтандыру аймағында
Қазіргі уақытта Европалық қызмет нарығы төменгi келiсiмдерге
Іызметке қатысты, төменгi келiсiм және өзара мойындау бақылауды
Бiрiңғай сақтандыру нарығын құру үш этапта жүргiзiлiп, жиырма
Бiрiншi этапта құрудың еркiндiк принципi бекiтiлдi, ұқсас жағдайларда
Европалық одақ мемлекеттiк-қатысушылары компанияны құру келiсiмi бiрнеше жылға
Бiрiңғай сақтандыру нарығы бес принципке негiзделедi:
Бiр лицензиялы принцип кез-келген компанияға алғашқы рұқсат негiзiнде
өз елiнде берiлген рұқсат, европа мемлекеттерiнiң кез-келген аумағында
әртүрлi бақылау органдары қолданатын рұқсат және бақылау жүйесiн
бұрынғы келiсiм және бағалау жағдайын толық ауыстыру және
капиталдың еркiн қозғалысы принципiн iске асыру үшiн ережелердi
Осы уақытқа дейiн Европалық Сақтандыру Комитетiнiң қызметi Бiрiңғай
Шекараның ашылғанына және сақтандыру қызметiнiң либерализациясына қарамастан, тұтынушылар,
Европалық Сақтандыру Комитетi, сақтандыру компаниялары қоршаған ортаға көңiл
Европалық Комиссия қазiргi уақытта экономикалық жағдайдағы төлем төлеу
Сақтандырудың әр түрлi салалары, өз ерекшелiктерi бола тұра,қазiргi
Кооперация Бағдарламасын жасау аяқталуда, ноу-хауға қолдау көрсеткен тиiмдi,
Балтия елдерiмен кооперация
Беларусияда TACIS сақтандыру орталығын құру жобасын енгiзу.
Европалық экономикалық қоғамдастық сияқты Азия континентiнде Экономикалық қоғамдастық
Бұл елдерде сақтандыру экономиканың дамуымен қатар жүрдi.
Қайта сақтандыру компаниялары бұрынғы қорға қарағанда мынадай артықшылығы
Белгiлi капиталмен қолдау көрсетiлетiн және Экономикалық қоғамдастық ұйымының
Аймақ төңiрегiнде және тыс жерлерде қайта сақтандыру компанияларын
қайта сақтандыру компаниясы барлық сақтандыру бизнесiнiң класстарында жұмыс
Экономикалық қоғамдастық ұйымы қайта сақтандыру аймақтың экономикалық дамуының
Қайта сақтандыру компаниясы өте дамыған болуы мүмкiн.
Іойылған мiндеттердi ескере отырып, Экономикалық қоғамдастық ұйымы қайта
Экономикалық қоғамдастық ұйымының аумағы және тыс төңiректе барлық
Қайта сақтандыру компанияларын өз нарығын көбейту мақсатында
Сақтандыру операцияларын жүргiзуде қатысушы-компанияларға өз қызметiн жүргiзуде жағдай
Экономикалық қоғамдастық ұйымының төңiрегiнен валютаның ағымын төменгi деңгейге
ұлттық және қайта сақтандыру ұйымдарының iскерлiк қарым-қатынаса әсер
Іордан Экономикалық қоғамдастық ұйым елдерiнiң экономикалық дамуына әсер
Қазіргі уақытта сақтандырудың дамуына келесi факторлар әсер
Соңғы жылдары әлемдiк экономика өсу стадиясында болды.
Сақтандыру бизнесiнде маңызды орынды Француз нарығы алады. Ол
Францияда қайта сақтандыру әлсiз орындардың бiрi едi, соңғы
Жалпы әлемдiк сақтандыру сыйақысы нарығы бойынша Франция әлемде
Сақтандыруды интернационализациялау процессiнiң өсуiне байланысты проблемаларда өсуде. Швеция,
Швецияның сақтандыру нарығы қызығушылық туғызуда. Швецияда адамға келтiрiлген
Мiндеттемелер заңына сәйкес, егер шығын адамдарға әуе транспортында
Швед мемлекетiнiң транспорт заңына сәйкес автоинспекцияда тiркеуден өткен
Мынандай транспорт құралдары сақтандырылмайды:
алынған, пайдалану құқығымен де,
жеткiзуге пайдаланылған
жазбаша келiсiм шарт негiзiнде әскери мақсатта журген транспорт
Швецияда швед сақтандыруынан өтпесе де, егер ол 1959
Қазақстан сақтандыру компаниялары Жапонияның сақтандыру нарығымен бизнесiне қызығушылық
19 ғасыр ортасында сақтандыру нарығы Жапония аралдарына да
Жапонияның сақтандыру бизнесiнiң негiзiн осындағы шетелдiк кемелер салды.
1900 Жапонияда сақтандыру жайлы заң қабылданды. Жүз жыл
1940 жылы сақтандыру компаниясы 48 едi, ол
Қазіргі уақытта Жапонияда өмiрлiк емес сақтандыру бойынша
Сақтандыру компаниясының қызметiн Жапон қаржы министрлiгi бақылайды. Оның
өрттен, бақытсыз жағдайлардан өмiрлiк емес сақтандыру
автомобильдi сақтандыру
Жапония компаниясы экономикалық тұрақты болғанына қарамастан, шығындарды азайтып,
1997 жылы қыркүйектен “дискриминациялық автокөлiк сақтандырылуы” рұқсат етiлдi,
Жоғарыда айтылғандардан мынандай қорытынды жасауға болады, шетелдегi сақтандыру
Ақша құралдарын сақтандыру арқылы аккумулизациялау iрi инвестиция көзi
2 Тарау Қазақстандағы сақтандыру iсiнiң ұйымдастыру
2.1 Қазақстандағы сақтандыру iсiнiң негiзгi этаптарын ұйымдастыру және
Революцияға дейiнгi Қазақстандағы сақтандырудың даму деңгейi мен танымалдылығы
Қазақстан экономикасында сақтандыру революциядан кейiнгi периодта ғана iс
Октябрь революциясынан кейiн Россияда сақтандыру iсi ұлттық сипат
Сақтандырудың қайта өсуiне обьективтi факторлар әсер еттi. 1921
Сақтандыру ұйымдастыру түрі алдын ала анықталады: себебi ЖЭС
Сақтандыруды ұйымдастырудың жаңа түрі Совнаркомның 6 қазан 1921
Сақтандыру жайларының тiзiмiнiң шектеулiгiне көңiл аудару керек. Ол
Алғашқыда мүлiктi ерiктi сақтандыру енгiзiлдi, кейiн сақтандыру аппаратының
Мемлекеттiк мiндеттi сақтандыру барлық жеке шаруашылықтар мен кәсiпорындарға
Мiндеттi сақтандыруға тек мемлекеттiк мүлiк ғана емес, жалға
Орталық пен екi ай уақыт iшiнде ұйымдастыру сұрақтары
Іаржы бөлiмдерiнде губерниялық басқарудың мемлекеттiк сақтандырулары құрылды. Губерниялық
Губсақтандырушы басшыларына сақтандыру операцияларын жүргiзу бойынша жеке мiндеттер
Губқаржыбөлiмiне басқару қызметi және бақылау құқықтары берiлдi. Іаржы
Сақтандыру сумма мөлшерi жеке тұлға мүлкi үшiн, сақтандырушымен
Сақтандыру тарифтерi уақытша бұрынғы схемамен қолданылды. Бiрақ сақтандыруда
Қазақ ССР аймағында сақтандыру iсiн ұйымдастыру тәртiбi
Қазақ республикасындағы мемлекеттiк сақтандыруға алғашқы қадамдар анықталмаған
Бiрiнен кейiнгi сақтандыру iсiндегi қайта ұйымдастыру жұмыстары iске
1926 жылы Қазақ АССР құрылғанан кейiн Росстрах Басқармасы
1928 жылы наурызда Басқарма және контор ұйымы қайта
Бұл уақытта сақтандыру түрлерi қалыптасты. Бұл - ауылдық
Сақтандырудың даму нәтижесiнiң қанағаттандырусыз деңгейi Мемсақтандыру органдарын таратуға
Бiрақ бұндай бiр шеттен екiншi шетке өзгерiстер СССР-де
Алматыда қазақ Мемсақтандыру басқармасы құрылып, облыстарда – басқарма,
Атап өту керек, әсiресе 30-жылдары, Мемсақтандыру органдары
Кезектi сақтандыруды қайта ұйымдастыру 1948 жылы, 1958 жылы,
Осы уақытта сақтандыру түрлерi тiзiмi Қазақстанда да жүргiзiлдi:
1968 жылы сәуiрде сақтандырудың барлық түрлерiн дамытудың күштi
1991 жылы мамырда ІазССР минисртлер кабинетi қаулысымен республиканың
Қазіргі таңдағы сақтандыруды ұйымдастырудың негiзгi принциптерi мен
Сақтандыру iсiн ұйымдастыру принципi нарықтық экономика қызметiн реттеудiң
Нарықтық экономика еркiн кәсiпкерлiкпен, түрлерiнiң әртүрлiгiмен, кiрiстi көбейтуге
Осылайша, дамыған нарықтық экономика — жұмсақ реттеу жүйесi.
Мемлекет жоспарлы мiндеттер бекiткенде оларды тәуекелдi деп есептемейтiн,
Осы уақытқа дейiн мемлекеттiк мүлiктi және жеке сақтандыру
Бұндай қарама-қайшылықтар тауарлы өндiрiс заңын алшақтау деп
Нарықтық экономика заңдары, сақтандыру саласында да монополизмдi терiске
Бүгiнде мемлекеттiк сақтандыру - сақтандырушы ретiнде мемлекеттiк мекеме
Сақтандыру қызметiнiң алдыңғы қатарлы ұйымдастыру түрі акционерлiк сақтандыру,
Сақтандыру акционерлiк қоғамдарын құру тәртiбi мен қызметi ”Акционерлiк
Сақтандыру арқылы қорғаудың бiр
Отандық сақтандыру нарығын дамытуда негiзгi сұрақ шетелдiк сақтандыру
ІР Президентiнiң “сақтандыру жайлы ” қаулысына
Шет елдiк сақтандыру ұйымдары қызметi Қазақстан Республикасы териториясында
Іаулымен шетелдiк азаматтарға немесе өз қызметiн Қазақстан Республикасы
Нарықтық экономиканың дамуы үшiн барлық қызмет саласында
Бәсекелестiк тарифтiк ставкаларды төмендету, сақтандыру төлемдерiн төлеудi кейiнге
Сақтандыру – заңды және жеке тұлғалардың өмiрлiк қызығушылығы
Мысалы, бәсекелестiк күресте сақтандыру тарифтерiн қаржы тұрақсыздығына қауiп
Сақтандыру нарығында алып сатарлық болмас үшiн, сақтандыру қызметiн
Сақтандыру қызметiнiң нарығы қалыптасуы үшiн әрбiр сақтандырушы қызметi
Сақтандыру ұйымдары арасындағы бәсекелестiк жан-жақты қарым-қатынасты жоққа шығармайды.
Сақтандыру ұйымдары арасындағы қарым-қатынас түрі сақтандырушылар одағы мен
2.2 Құқық жүйесiндегi сақтандыру.
Сақтандыру қатынасында, бiрiншiден, сақтандыру келiсiмшартының жақтары — сақтанушы
Сақтандыру обьектiлерi ретiнде материалдық құндылықтар, өмiр, денсаулық, еңбек
Осылайша, сақтандыру қайта бөлу орбитасына бiрқатар, анықталған құқықтар
Барлық,сақтандыруға қатысты, құқықтық қатынастар екi топқа бөлуге болады:
Айта кету керек, құқықтық реттеудiң алғашқы тобы
Азаматтық құқыққа құқықты реттеудiң әкiмшiлiк әдiсi тән. Әкiмшiлiк,
Өз кезегiнде азаматтық құқөықтық қатынастар меншiктiк құқықты қамтиды.
Сақтандыруға қатысушы екi жақтың бiрi — сақтандырушы сақтандыру
Ал екiншi жақ — сақтандырушы келiсiлген сақтандыру
Мiндеттi құқықтық қатынастар тек сақтанушы мен сақтандырушыны ғана
Айта кету керек сақтандыру келiсiм шарт мiндеттерiнiң маңызды
Сақтандыру келiсiм шартының негiзгi шарты мыналар:
Сақтанушы мен сақтандырушының аты
Сақтандыру обьектiсi
Сақтандыру жауапкершiлiгi көлемi
Сақтандыруды қамтамасыз ету
Сақтандыру мерзiмi
Сақтандыру төлемдерiнiң тарифтiк ставкасы
Сақтандыру қосындысы
Сақтандыру құқықтық қатынастар арнайы сақтандыру заңдылықтарымен бөлшектенiп, бекiтiледi.
Дамыған сақтандыру нарығы қалыптасуы үшiн арнайы сақтандыру заңдылығы
Қазақстан Республикасында сақтандыру бизнесiн реттейтiн заңдылықтар жүйесiн құру
Сақтандырудың құқықтық базасының берiк фундаментiн қалаған алғашқы құқықтық
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының Сақтандыру жайлы заңдылығы
“Сақтандыру жайлы” қаулы негiзгi сақтандыру қатынастарын реттейтiн заңдылық
Азаматтық құқық нормалары жұмсақ жалпы сауықтыру тәртiптiк құқықтық
Сақтандырушы, өз кезегiнде сақтандыру төлемiн төлейдi, немесе уақытысынан
Іаулыда сақтандыру қатынастарында сақтандыру брокерлерi сақтанушы мен сақтандырушы
Іаулымен сақтандыру келiсiмшартының мазмұны мен түріне анықталған талаптар
Сақтандыру келiсiмшарты жазбаша тұрде мынандай жолмен жасалынады:
Екi жақтың бiр келiсiмшарт жасауы
Сақтандырушының типтiк үлгiге бiрiгуi
Сақтандырушының сақтанушыға сақтандыру куәлiгiн беру (полис,сертификат)
Келiсiмшарт жасауға екi жақтың келiсiмi бар екенi дәлелдейтiн
Сақтандыру келiсiмшартында мыналар болу керек :
Заңды тұлғаның аты, оның орналасқан жерi және банктiк
Сақтандырушының фамилиясы, аты, мекен жайы
Сақтандыру обьектiсiн көрсету
Сақтану жағдайын көрсету
Сақтандыру суммасының мөлшерi және сақтандыру төлем, тәртiбi және
Сақтандыру төлем мөлшерi, тәртiбi, мерзiмi
Келiсiмшарттың iске қосу мерзiмi
Пайда иеленушiмен сақтандырылған адамның көрсетiлуi
Келiсiмшарт өз күшiне сақтандырушы сақтандыру төлемдерiн төлеген уақыттан
Сақтандыру қорғауы периоды келiсiмшарт мерзiмiмен сәйкес келедi. Сақтандыру
Жалпы мiндеттерден басқа, Азаматтық кодексте көрсетiлген, сақтандыру келiсiмшарты
Егер сақтандыру обьектiсi жоқ деп есептелсе
Сақтандырушы өлiмi,оған ауысу болмаса
Сақтандырушымен сақтандыру мүлкi обьектiсi алынып, оның ауысуына сақтанушы
Сақтанушы кезектi сақтандыру жарналарын уақтылы төлемесе
Сақтанушымен сақтандырушы талаптарымен
Егер келiсiмшарт уақытысынан бұрын тоқтатылса, екi жақ бiр-бiрiне
Сақтандырушы талабымен келiсiмшарт уақысынан бұрын бұзылса, сақтанушыға сақтандыру
Азаматтық кодекске сәйкес, сақтандыру келiсiмшарты жасалған уақыттан
Келiсiмшарт жасалған уақытта сақтандыру обьектiсi жоқ болса
Сақтандыру обьектiсi ретiнде қарама-қарсы көзқарас болса
Сақтандыру обьектiсi ретiнде конфискацияланған мүлiк есептелсе
Егер сақтандырушы келiсiмшарт жасауда пайдаланып кету мақсатын көздесе
Іаулымен сақтандырушыға сақтандыру төлемдерiн толық төлемеуге мынандай жағдайларда
өз пайдасына шешу мақсатында, сақтандырушының iс-әрекетi
арнайы ережемен әкiмшiлiк құқық бұзушылық болса, сақтандырушы өз
әскери iс-әрекеттер, әскери шараларға қатысты болса
Сақтандырудың орнын төлемеуге сақтандырушыға мыналар негiз болады:
Сақтанушы сақтандырушыға сақтандыру обьектiсi жайлы, сақтандыру жағдайы және
Сақтандырушы сақтандыру жағдайында мүлiктi сақтап қалу мақсатында шара
Шығын алып келуге себепкер тұлғадан, шығынның орнын жабатын
Заң актiлерiнде көрсетiлген, басқада жағдайлар
Сақтандыру төлемдерiн төлемеуге шешiм сақтандырушыға жазбаша тұрде, оның
Төлем төлемеу сақтанушымен өтiнiшiмен сотта қайта қаралуы мүмкiн.
Сақтандыру қызметiн мемлекеттiк реттеу.
Атақты экономист В.Лионтьеваның анықтамасы бойынша нарықтық экономика дегенiмiз
Мемлекеттiк реттеудiң мiндетi сақтандыру қызметi нарығын дамыту және
Мемлекеттiк реттеу отандық сақтандыру бизнесiнде шетелдiк капиталдың көлемiне,түріне
Қазақстан Республикасының сақтандыру қатынасын мемлекеттiк реттеу органы Қазақстан
Қазақстан Республикасы сақтандыру нарығын функционалды қызметпен қамтамасыз етедi
өз компетенциясына сәйкес номативтi актiлер қабылдайды
сақтандыру ұйымдарында жарғылық капиталдың төменгi мөлшерiн бекiтедi
сақтандыру ұйымдарын лицензиялайды
сақтандыру ұйымдарын ашуға рұқсат бередi
сақтандыру ұйымдарының басшыларын,бас бухгалтерiн сайлауда келiсiм беру
сақтандыру қызметiмен айналысатын мекемелердi тексередi
сақтандыру нарығы субьектiлерiнен бақылау жасауға қажеттi ақпарат алады
бухгалтерлiк, статистикалық есеп беру түрлерiн, тiзiмiн, уақтысын бекiтедi
қызмет лицензиясын тоқтату, сотпен, заң негiзiнде сақтандыру мекемелерiнiң
Сақтандыру нарығын реттеудiң басты әдiсi сақтандыру қызметiн лицензиялау.
Лицензияны µлттық Банк тоқтатады. Іаржылық тұрақтылықтың төменгi шарты:
2.3 Сақтандырудағы маркетинг.
Сақтандыру тәжiрибесiндегi маркетинг – сақтандыру ұйымдары қызметiнiң маңызды
Сақтандыру маркетингiнiң мiндетi сақтандыру нарығын зерттеу және сақтандыру
Ол үшiн сұранысқа әсер ететiн анықталған белгiлi зерттеу
потенциалды сақтандырушылардың сұранысын зерттеу
берiлген уақыттағы сақтандыру қызметi нарығында талдау жасау
аймақтың немесе елдiң экономикалық дамуы зерттеу
бәсекелестiк қабiлетi жоғары сақтандырушылардың алдыңғы қатарлы тәжiрибесiн бiрiктiру
жарнамалық iс-шаралардың әсерiн талдау
потенциалды сақтандырушыларға сақтандыру қызметiнiң түрлерiн жасап шығару
Жоғарыда атап өткен әдiстермен тәсiлдер жиынтығынан өмiрге енуi
Маркетингтiң негiзгi бағыты қайталанбас фирмалық стилдi жасап шығару.
±ылыми жасап шығарылған фирмалық белгi сақтандыру ұйымына потенциалды
Маркетингтiк iс-шаралар жүйесi жарнама және жаппай сауықтық жұмыстарынан
lске асыру түріне қарай жарнаманың мынандай түрлерi бар
Маркетинг — Бұл барлық қызметтерге қалыптасқан сұранысты ұсыныспен
3 Тарау Сақтандыру ұйымдарының қаржысын талдау
3.1.Сақтандырушы қаржысын ұйымдастырудың жалпы принциптерi.
Сақтандырушы қаржысы сақтық қорғау қызметiн қамтамасыз етедi. Сақтандырушы
Сақтандыру ұйымдарының ақшалай айналымы мынадай ақша ағымдарынан тұрады:сақтандыру
Күткен және iс жүзiндегi шығындардың сәйкес келмеуi тарифтiк
Өзiнiң қаржылық мiндеттемелерiн орындай отырып, сақтандырушы алған төлемдерiн
Шығынды уақытша бөлу ерекшклiгi тәуекелдiк сақтандыруында резервтiн
Сақтандырудың шығын көп мөлшерде болатын түрінде, қайта сақтандыру
Іұралған резерв өз мiндеттерiн орындай алу ықтималдылығы жоғары
Іұралдардың тәуекелдiлiк айналым шартында сақтандыру операцияның қаржылық тұрақтылықтың
Нарықтағы сақтандыру ұйымдарының қызметi тек шығындардың орнын жабу
Сақтандыру ұйымдарының кiрiс алатын негiзгi көзi инвестициялық қызмет.
Сақтандыру ұйымдары шаруашылық бiрлiгi, олар сақтандыру резервтерiнен бөлек
Сақтандырушылар өз қызметiнде келесi құралдарды пайдаланады:
Жарғылық капитал
Жинақтау тозуы
Ағымдағы түсiм құралы
Сақтандырудағы тәуекел түрі бойынша резервтер жүйесi
Алдын-ала iс-шаралардықаржыландыратын төлемдер
Iстi жүргiзуге төлемдер
Сақтандыру резервiнiң қалыптасуы және тарату тәртiбi.
Сақтандыру резервiнiң қалыптасуына сұраныс сақтандырудың бiр белгiсiмен шартталған
Елiмiздегi сақтандыру резервiнiң құрылуы мен таралу тәртiбi Қазақстан
Ерiктi сақтандыру түрлерi бойынша өмiрдi сақтандырудан бөлек –
Мiндеттi сақтандыру түрлерi бойынша,тарифтерi заңымен бекiтiлген, өмiрдi сақтандырудан
Мiндеттi сақтандыру түрлерi, тарифтерi заңымен бекiтiлген, өмiрлiк сақтандырудан
өмiрдi сақтандыру – келiп түскен сақтандыру төлемдерiнiң 100%
Сақтандыру резервтерi сақтандыру ұйымы жүргiзiлетiн сақтандырудың әр түрі
Қайта сақтандыруда сақтандыру ұйымы мiндеттемелерiнiң бiр бөлiгiн
Сақтандыру ұйымдары сақтандыру резервтерiн резервтi активтерге инвестициялауы керек.
Қазақстан Республикасының мелекеттiк құнды қағаздары
Тез салымдар және екiншi деңгейлi банктерге салымдар
Еншiлес банктер
Қазақстандық эмитенттер акциясы
Жабық акционерлiк қоғамдар айналымына жiберiлген облигациялар
Кассадағы ақшалар
Резервтi активтердiң құрамынан мыналар алынады:
Сақтандыру ұйымы меншiктiк құқығы шектелген активтер
“Қазақстан қор биржасы” жабық акционерлiк қоғамы “А” категориялы
бағалы қағаздар тiзiмiне кiрмейтiн бағалы қағаздар
Сақтандыру ұйымдарының резервтiк активтерi құнын бағалау активтер түріне
Жабық акционерлiк қоғам “А” категориялы “Қазақстан қор биржасы”
Жабық акционерлiк қоғам “А” категориялы “Қазақстан қор биржасы”
Жабық акционерлiк қоғам “А” категориялы “Қазақстан қор биржасы”
Тез салымдар және жетпеген салымдар үшiн – салым
Іұнды қағаздың ағымдағы құны дегенiмiз, соңғы келiсiм нәтижесiмен
Сақтандыру ұйымдары резервтi активтердi инвестициялауды жойылымдылық, табыстық және
Жойылымдылық — сақтандыру ұйымдарының өз мiндеттерi уақтылы орындап,
Табыстылық — активтердi сатып алу құнының жоғары бағамен
Диверсификация — инвестицияның әр түрлi обьектiлерi бойынша активтердi
Сақтандыру ұйымдарында, диверсификациялық шартты қамтамасыз ету мақсатында резервтiк
Қазақстан республикасының құнды қағаздарына -40%-тен аз емес мөлшерде
Жергiлiктi орындаушы органдар шығарған мемлекеттiк құнды қағаздарға –
Қазақ акционерлiк қоғамы акцияларында сақтандыру резервiнiң 15%
“Қазақстан қор биржасы” жабық акционерлiк қоғамы “А” категориялы
айналымға жiберiлген құнды қағаздарға – сақтандыру резервiнiң 10%
банктегi тез салымдарға – сақтандыру резервiнiң 20%-нен аспауы
кассадағы ақшалар – сақтандыру резервiнiң 3%-нен аспауы тиiс
резервтi активтердi тарату кезiнде бiр банкке салымдар сақтандыру
Сақтандырудағы қаржылық менеджмент.
Сақтандыру ұйымдарының экономикалық және қаржылық тұрақтылығы негiзiн қаржы
Тәуекелдi басқару сақтандырушының сақтандыру тәуекелiн шектеуге бағытталған iстерiнiң
Жеке сақтандыруда тәуекел өлшемi адамның жасы,оның денсаулығы,
Мұлiктiк сақтандыру және құқықтық жауапкершiлiктi сақтауда тәуекелдi бағалаудың
Мүлiктi сақтандыруда жеке обьектiлер бойынша тәуекелдi бақылау “КІІІ”
конструкция
қызмет
қорғау
қауiптi көршi
Конструктивтi ерекшелiктердi бiрiншi ретте өрттен сақтану және
Қауiптi қызмет дегенiмiз өндiрiс саласы мағынасын бiлдiредi. Мысалы,
Обьектi қорғау құралдарымен қамтамасыз ету – қорғау мағынасында.
Қауiптi көршi дегенiмiз сақтандыру обьектiсi жанында жоғары қауiптi
Тәжiрибеде тәуекелдi бағалаудың бiрнеше әдiстерi қолданады.
Жеке бағалау әдiсi, тәуекелдiң орташа типiмен салыстыру мүмкiн
Сақтандырушы өз бетiнше бағалау жургiзедi. ±ТЖ кәсiпорындарға енгiзу
Орта өлшемдер әдiсi — әр тәуекелдiң параметр бойынша
Проценттiк әдiс — орташа тәуекел типiне байланысты оң
Тәуекел бағасының ақшалай өлшемi сақтандыру тарифiн құрайды. Тәуекел
Франшиза – белгiлi мөлшерден аспайтын келiсiмшартта көрсетiлген шығын
Шартты және шартсыз франшизм түрлерi бар, ол сақтандыру
Тәуекелдi сауатты басқару сақтандыру мiндеттерiне шек қояды. Бiрiншiден,
Екiншiден,сақтандырушы өз қаржы мүмкiндiгiне қарай мiндеттемелер қабылдау тиiс.
¶шiншiден – сақтандырушы тәуекел кумуляциясы мүмкiндiгiн ескерту тиiс,
Жауапкершiлiктi шектеудiң тағы бiр әдiсi төлеудi қысқарту схемасы.
Сақтандыру компаниясы активтерi құрамына барлық мүлiктер түрі, мариалдық
Активтердi басқару мiндетi тек оларды сақтау емес оларды
Сақтандырушының қаржылық тұрақтылықтың негiзгi көрсеткiшi ретiнде активтердiң ақшалай
Нарықтық экономикада сақтандыру операцияларының дамуын болжау актуалды болып
Болжаудың орталықты звеносы — iс жүзiндегi ерiктi сақтандыру
Экономика-математикалық әдiс көмегiмен iс жүзiндегi келiсiмшарттардың динамикалық қатарына
3. 2 Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығын талдау.
Соңғы жылдар қатарында, заңдылық негiзiн жетiлдiру жалпы iшкi
Қазақстан Республикасының 01.01.02 жылдың жағдайы бойынша сақтандыру қызметiмен
Сақтандыру компанияларының санының өзгерiсi төмендегi графикте көрсетiлген.
График 1 . Сақтандыру компанияларының санының өзгерiсi.
Қазақстан Республикасы µлттық Банк жаңа заң қабылдаумен байланысты
Мiдеттi сақтандыру. Қазақстан Республикасы сақтандыру
Сақтандыру сыйақыларының және төлемдерiнiң көлемiнiң өсуi сақталды.
Сақтандыру сыйақыларының ортажылдық өсуi соңғы 4 жыл iшiнде
2005 жылдың қорытындысы бойынша жалпы iшкi өнiмнiң iшнде
Сақтандыру төлемдерiнiң көлемi 91,3 %-ке өстi және 2,1
Халықтың жанбасына сақтандыру төлемдерi және сыйақылары төмендегi
График 2. Халықтың жанбасына сақтандыру төлемдерi және сыйақылары
Соңғы 5 жыл iшiнде негiзгi бөлiгiн құрайтын ерiктi
Келесi сақтандыру өнiмдерi жоғары сұраныспен қолданылады: мүлiктiк сақтандыру
де қаржы тәуекелдiлiгiн сақтандыру бөлiгi 4 %-ке
Кесте 1.
Сақтандыру нарығының негiзгi көрсеткiштерi.
Көрсеткiштер 1997 1998 1999 2004 2005 өзгерiстер %
Сақтандыру сыйақылары- барлығы 3225,5 4138,8 5862,0 8155,3 13340,5
Сақтандыру төлемдерi – барлығы 516,0 1203,8 993,7 1120,5
1.Мiндеттi сақтандыру – барлығы 1891,5 1542,9 1340,8 1124,9
1.1 Төлемдер 184,2 486,7 524,8 495,7 567,3 14,4
2. Ерiктi жеке сақтандыру – барлығы 540,8 743,3
2.2 Төлемдер 263,9 369,9 291,1 274,7 578,2 110,4
3. Ерiктi мүлiк-тiк сақтандыру – барлығы 793,2 1852,6
3.1 Төлемдер 67,9 350,2 177,8 350,1 998,4 185,1
Сақтандыру сыйақылар құрылымында болған өзгерiстер төмендегi
графикте көрсетiлген.
Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығында бiрнеше сақтандыру ұйымдарының топтарын
График 3. Сақтандыру сыйақылар құрылымындағы өзгерiстер.
Бiрiншi топқа сақтандыру сыйақыларын жинау бойынша алға шыққан
шетелге берген, сонымен олардың iшiндегi бiрiншiсiнiң бөлiгi сәйкесiнше
Қайта сақтандыру. Қазақстандық сақтандырушының сақтандыру резервтерiн
01.01.02 жыл жағдайы бойынша сақтандыру (қайта сақтандыру) резидент
График 4. Қайта сақтандыру сыйақылар бөлiгiнiң өзгерiсi
АІШ-та өткен жылы сентябрьде болған оқиғадан соң мүлiктiк
Қазақстандық тәукелдердi қайта сақтандыруды қабылдауға жiберiлетiн ұйымдар ортасын
АІШ-тағы оқиғалар – әлемдiк сақтандыру нарықтарына әсер еттi.
Сақтандыру ұйымдары тәуекелдердi қайта сақтандыруға жайғастыруда қиындықтармен кездесетiнi
Россияның сақтандыру нарығына аталған жағдайлар негiзiнен әсер етпегендiктен
Сақтандыру ұйымдарының қанжылық жағдайы.
Сақтандыру компанияларының санының түсiмiмен олардың қаржылық жағдайларының жалпы
Кесте 2.
Сақтандыру ұйымдарының негiзгi көрсеткiштерi.
Көрсеткiштер 1997ж. 1998ж. 1999ж. 2004ж. 2005ж. Ауытқу %
Меншiктiк капитал – барлығы 1101,9 1685,2 2469,2 4617,0
3859,2* 12,8
-22
Сақтандыру резервтерi – барлығы 2321,5 3126,7 3859,9 2280,8
Активтер – барлығы 3825,9 5330,3 7296,7 8343,2 15234,1/
9668,1 82,5
15,8
* - мiндеттермен активтер арасындағы айырма ретiнде жеке
Сақтандыру ұйымдарының қаржылық сенiмдiлiгiнiң бұдан кейiнгi тұрақтануы мақсатында,
2005жылдың 1 қарашасында қабылданған “сақтандыру қызметi жайлы” заңның
Сақтандыру ұйымдарының меншiктiк капиталдың өзiндiк көлемi салыстырмалы кезеңге
Компанияның үлкен бөлiгiнiң меншiктiк капитал көлемi бекiтiлген көлемнен
Сақтандыру ұйымдарының меншiктiк капитал көлемi 01.05.02 жылдан бастап
Lс жүзiндегi сақтандыру ұйымдарының қойылған талаптардың орындалуы жағдайында
2004 жылмен салыстырғанда сақтандыру резервтерiнiң жалпы көлемi 3,7
Активтердiң және сақтандыру резервтерiнiң соншалықты көбеюi былай түсiндiрiледi:
Сонымен алынған сақтандыру сыйақыларының көрiнiсiнде, таза сақтандыру резервтерiнiң
Сол уақытта бұның жақсы жағы болып сақтандыру ұйымдары
Қайта сақтандырушы бөлiгiнiң есебiнсiз сақтандыру ұйымдарының активтерi
График 4. Өтiмдi активтер бөлiгiнiң өзгеруi
2005 жылғы активтер көлемiнде (қайта сақтандырушы бөлiгiн есептеуiнсiз)өтiмдiлердiң
Сақтандыру ұйымдарының қызметiнiң маңызды бағыты – инвестициялық қызмет
2005 жылға кiрiстердiң жалпы құрылымы 3,1 млрд. тенге
1999-2005 жылдар кезеңiнде сақтандыру ұйымдарының шаруашылық қызметiнiң жиыны,
Кесте 3.
Сақтандыру нарығының негiзгi көрсеткiштерiне келешектегi болжамы.
Көрсеткiштер 1997ж. 1998ж 1999ж 2004ж. 2005ж. 2006ж. 2007ж.
Сақтандыру сыйақылары- барлығы 3225,5 4138,8 5862,0 8155,3 13340,5
Сақтандыру төлемдерi – барлығы 516,0 1203,8 993,7 1120,5
1.Мiндеттi сақтандыру – барлығы 1891,5 1542,9 1340,8 1124,9
1.1 Төлемдер 184,2 486,7 524,8 495,7 567,3 643,92
2. Ерiктi жеке сақтандыру – барлығы 540,8 743,3
2.2 Төлемдер 263,9 369,9 291,1 274,7 578,2 641,06
3. Ерiктi мұлiк-тiк сақтандыру – барлығы 793,2 1852,6
3.1 Төлемдер 67,9 350,2 177,8 350,1 998,4 1184,5
2005 жылда облыстың сақтандыру нарығын сақтандыру компанияларының 10
Сақтандыру компанияларының жинаған салымдары туралы ақпарат бойынша бағалау
Кесте 4.
Сақтандыру компанияларының филиалдарының сақтандыру түрлерi бойынша жұмыстарының нәтижесi
Салымдар мөлшерi төлемдер мөлшерi Төлемдер деңгейi%
Барлығы 44925 100% 12298 100% 27.0
Жеке сақтандыру 12518 28.0 6924 56.0 55.0
Мұлiктiк сақтандыру 20470 46.0 3864 32.0 19.0
Жауапкершiлiктi сақтандыру 507 1.0
Мiндеттi сақтандыру 11430 25.0 1510 12.0 13.0
Сақтандыру салымдарының көрсеткiшiнiң төмендеуiне қарамастан 2004 жылдың жасалған
Сақтандыру құрылымы да өзгерiс шектi: 2005 жылда сақтандырудың
Қазақстан Республикасы µлттық Банкiсiнiң сақтандыру нарығын оңтайландыру бойынша
Аймақтық сақтандыру нарығында жағдайды жөндеу үшiн тек тұрақты
Аймақтық сақтандыру нарығының отандық инвесторлардың алдында беделiн жоғарлату
Қорытынды
Әлемдiк тәжiрибе көрсеткендей сақтандыру – Бұл экономикаға қарқынды
Әсiресе Бұл сақтандыру қорғанысын қамтамасыз ету есебiнен халықтың
Пайдаланған әдебиеттер
“Закон Республики Казахстана o бюджетной ситеме” 1.04.99.
Республика бюджетiнiң ҚР Заңдары 1998-2001 жылдар;
Аманбеков Б “Бюджет есептерi” Қазақстан қаражаты-1999 жыл.
Амрекулов Н “Қаржы жѕйесiн ұйымдастыру және бюджет жүйесi”
Аблиакимов К Бюджет-1999. “Баға және талдау” Қазхстанская правда
Бюджет саясаты Стаистика бюджет және аудит 1992 ж.
Бизнес жоспар әдiстемелiк материалдар. Р.Г. Маниловский –М: 1996
Жанибеков С. Бюджеттiң орындалуын қадағалау маңызы Қазақстан
Жѕнiсова Н.А Бюджет саясаты. Саясат-2001-1
Жанибеков С. Бюджеттiң орындалуын қалай көтеру керек. Қазақстан
Иманбердиев Б.Ж Қазақстан Республикасындағы экономикалық саясаттың экономикалық өсу