МАЗМҰНЫ
Кіріспе
Тарау І. Талап түсінігі мен мағынасы
1.1.Талап өндірісінің түсінігі және мағынасы
1.2.Талап түсінігі мен мағынасы
1.3.Талап элементтері талаптың құрамдас бөліктері ретінде
а) Талаптың заты
ә) Талап негізі
б) Талап мазмұны оның элементі ретінде
Тарау ІІ. Талап түрлері
Талаптардың сыныпталу негіздері
Мойындату талаптары
Сотпен өндіру талаптары
Өзгерту талаптары
Қайта орнатушылық талабы
Тарау ІІІ. Талап құқығы. Талап беру құқығы
Талапқа құқықтың түсінігі
Талап беруге құқықтың алғы шарттары. Талап беруге құқықты жүзеге
Тараптардың азаматтық iс жүргiзу құқық қабiлеттiгi
3.4 Талап арыз талап өндірісін қозғау құралы ретінде
Қортынды
Қолданылған әдебиеттері
РЕФЕРАТ
Құқықтану бөлімнің ІV курс студенті Сахиев Абзалдың “Талап арқылы
Көлемі 42 бет.
Қайнар көздерінің саны 15 (он бес)
Осы жұмыс рефераттан, кіріспе бөлімінен, 3 (үш) тараудан тұрады,
Бітіру жұмысын жазу кезінде автор процессуалистердің еңбектерін қолданады. Сонымен
Бірінші тарауда мынадай мәселелер қарастырылған: Талап түсінігі және оның
Екінші тарауда талаптардың сыныпталу негіздерін қарастырады. Таныту және сот
Үшінші тарауда талап беру құқығымен талап құқығына байланысты мәселелерді
КІРІСПЕ
Азаматтармен заңды тұлғалардың құқықтарымен заңды мүдделерінің жүзеге асырудың
Азаматтық, отбасылық, тұрғын үй, еңбек және өзге құқықтармен заңмен
Азаматтармен заңды тұлғалардың құқықтарымен заңды мүдделерінің сот арқылы
Сондықтан құқықты қолдаушы тұлғамен мүдделі тұлғаның жоғарыда айтылып кеткен
Азаматтық сот өндірісінің негізгі түрі болып, талап өндірісі, ал
Талап. Азаматтық іс жүргізу құқының өте күрделі және басты
Бұл жұмыста құқықтың талап арқылы қорғалуына байланысты сұрақтарға жауаптар
ТАРАУ І. ТАЛАП ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ МАҒЫНАСЫ
1.1. Талап өндірісінің түсінігі және мағынасы.
Азаматтардың және ұйымдардың субъективтік құқықтары мен заң мен қорғалатын
Талап өндірісі – азаматтық, отбасылық, еңбек, шаруашылық және басқа
Соттың азаматтық, отбасылық, еңбек және шаруашылық істерге байланысты заң
Азаматтық сот өндірісінің бірнеше түрлерге бөлінуі (талап өндірісі, ерекше
Талап өндірісінде сот дауды шешеді және бұзылған немесе даулы
Талап өндірісі келесідей кезеңдерден тұрады:
Сотта азаматтық істің қозғалуы.
Істі сот қарауына дайындау. Істі соттың дауына белгілеу.
Сот қарауы.
І – инстанция сотындағы қаулы және оны жария ету.
1.2 Талап түсінігі және мағынасы.
Заңды және жеке тұлғалардың сотпен қаралуға байланысты конституциялық құқтары
Талап бұзылған немесе дауласып жатырған субъективтік құқықты қорғаудың ең
Добровольский А.А. мен Иванова С.А. талапты – материалдық –
Жоғарыда аталып кеткен авторлардың пікірлеріне Гурвич М.А. мен Елесейкина
Олар талапты екі құқық саласына тән категория ретінде қарастырады,
М.А. Гурвич пікірі бойынша – талап процессуалдық әрекет болып
Гурвичтің пікіріне ұқсас пікір П.Ф. Елесейкинаның пікірі. Ол талапты
1.3. Талап элементтері талаптың құрамдас бөліктері ретінде
ҚР АІЖК – нің 150 – бабына сәйкес
а) Талаптың заты.
Талап заты болып материалдық құқықтық талаптар болып табылады. Яғни
Талап затының түсінігіне байланысты ғалымдардың бірдей ой – пікірлері
А.А. Добровольский мен С.А. Иванов талапкерді мойындату талабында жауапкерге
Талап затын даулы құқықтық қатынас объектісі, яғни талаптың
материалдық объектісінен ажырата білу керек. Осыған сәйкес жауапкерден
ә) Талап негізі.
ҚР ҚІЖК – нің 150 бабының – 5 ші
Талап негізі құқық нормаларының нақты фактілерінің жиынтығынан тұрады. Н.И.
Құқық өндіруші фактілер, яғни талапкерді субъективті материалдық
Құқық өндіруші фактілерді талапкер өз талабының негіздерінде көрсетеді.
2. Белсенді және белсенді емес лигитимация фактілері, яғни
Белсенді фактілерге субъективтік материалдық қатынастарды иеленуші мүдделі тұлғаларға қарасты
3. Сотқа жолдануға себеп болған талапқа байланысты фактілер.
Мысалы: жауапкердің өз міндеттерін орындамауы. Азаматтық іс жүргізу заңы
Талаптың құқықтық және фактілік негіздері барлық жағдайда сотпен тура
Бұл жоғарғы бекітілген тезиске В.К. Пучинский келіспейді. Оның пікірі
б) Талап мазмұны оның элементі ретінде.
Кейбір ғалымдар (М.А. Гурвич, А.Ф. Клейнман.) талап құрамында
Талап құрылысындағы үшінші элементінің пайда болуын М.А. Гурвич былай
Талапкердің өз тілегін білдірілуі талап негізіне кірмегенімен ол сотқа
Бірақ В.К. Пучинский “талап мазмұны деген термин дұрыс емес”
Талап құырылысының екі бөліктен тұратындығын дәлелдейтін ғалымдар талаптың үшінші
ТАРАУ II. ТАЛАП ТҮРЛЕРІ.
2.1 Талаптардың сыныпталу негіздері.
Талаптарды түрлерге бөлудің екі жүйесі бар.
Процессуалдық – құқықтық сыныптау.
Талаптардың материалдық – құқықтық сыныпталуы.
Талаптың процессуалдық құқықтық сыныптауын М.А. Гурвич, үш түрге бөледі:
а) сот арқылы орындалу талаптары;
ә) мойындату талаптары;
б) құқықтық қатынастардың (өзгермелі талаптар) құқықтық қатынастардың өзгеруіне
А.А. Добровольский талаптарды мақсатына қарай бірнеше түрге бөледі.
Мысалы: виндикациалық сотқа талап берген кезде сот бірден бұл
Талаптардың істердің әр түрлі категориясын, динамикасын көрсететін сот статистикасының
2.2 Мойындату талаптары
Тану туралы талаптары талапкердің құқықтарын мойындау жатады.
Тану туралы талаптар құқық қатынастарынының әрекет етуін мойындайтын талаптар
Талапкердің жауапкерге талабы.
Тану талаптарының заты болып тану талабында талапкер жауапкердің белгіленген
Соттың талапкер құқығын мойындап, бекітуі билік сипатында болғандықтан, жауапкер
Тану талаптары сот арқылы орындату талаптарынан өзінің құрамдас бөліктері
Осыған орай бір авторлардың пікірі бойынша, тану талаптарының заты
2.3 Сотпен өндіру талаптары
Сотпен бекітілген жауапкердің өз міндеттерін мәжбүрлі түрде орындатуға бағытталған
Мысалыға, Жантемірова Р.К. сотқа Жантеміров К.Т. атына пәтерге орналастыру
Сәтбаев қаласының халықтық сотының шешімі бойынша, талапкер Жантемірова Р.К.
Облыстық соттың азаматтық істер жөніндегі аңқасының ұйғарымымен халықтық шешімі
Ал жоғары соттың азаматтық істер жөніндегі алқасы облыстық соттың
Оны былай негіздеді, Қазақстан Республикасының “Неке және отбасы туралы”
Осы істен көріп отырғанымыздай талапкердің жауапкерге талабы құқықты болып
Егерде тану талабының заты талапкердің жауапкерге талабы болып табылса,
2.4 Өзгерту талаптары
Азаматтық іс жүргізудей даулы мәселе өзгерту талаптарына байланысты.
Азаматтық іс жүргізудей өзгерту талаптарын мойындайтын ғалымдардың бірі М.А.
Ол өзгерту талаптарын “жауапкер мен талапкердің арасындағы құқықтық қатынасын
Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінде бұл норма бекітілгенімен бұл мәселеге
М.А. Гурвич өзгерту талаптарына азаматтық істердің көбісін жатқызады: шарттарды
Мүлік жалпы меншікте болуы мүмкін бірақ, меншік иелерінің әрқайсысының
Сонымен сот 1 кезекте талапкердің субъективтік құқықтарын мойындап, сонымен
Талапкер сотқа талап бере отырып жалпы меншіктегі мүлікке өзінің
Талапкердің үлесі анықталғаннан кейін АІЖК – нің 218 бабының
Жоғарыда айтылып кеткен мәселе сот практикасында сирек кездеседі. Осыған
Бұл жердегі серіктестік қатысушыларының немесе кооператив мүшелерінің үлестері шаруа
М.А. Гурвич өзгерту талаптарының заты сот арқылы орындату
Оның ойы бойынша талап негізін екі мағыналы фактілер құрайды:
Өзгертуге немесе тоқтатуға жатқызылған фактілердің құқықтық
Құқықтық қатынастың өзгеруін немес тоқтатылуын өзгеретін фактілер
Осыған сәйкес сот талапкердің өзгерту талабын қарап, сол бойынша
2.5 Қайта орнатушылық талабы
Азаматтық процесстегі ең даулы сұрақтардың бірі талапты қайта орнатуды
Азаматтық процессте қайта орнатушылық талаптың жүзеге асырылуын қолдайтындардың бірі
Қайта орнатушылық талаптың теориясын мойындамайтын көптеген ғалым – процессуалисттер
ҚР – ның Азаматтық Кодексінде құқықтық қатынасты тоқтату немесе
Гурвич М.А. қайта орнатушылық талапқа азаматтық істің ең кең
Бұл жағдайда ортақ меншікті болу туралы мысалды қарастырайық. Азаматтық
Сондықтан, сот бірлескен меншіктегі мүлікке үлестік меншікті анықтау бойынша
Сондықтан бірінші қорғалуға жататын талапкердің субъективтік құқығының бар екендігін
Бұл жағдайда талапкер талапты ұсына отырып, алдымен соттан үлесін
Талапкердің үлесі анықталғаннан кейін, әрине сот тәжірибиесінде бірлескен меншіктен
Гурвич М.А. қайта орнатушылық талаптың пәнін мойындау және өндіру
Оның ойынша негізгі екі мағыналы факті құрайды:
Өзгертуге немесе тоқтауға жататын құқықтық қатынас пен байланысты фактілер;
Құқықтық қатынасты өзгертуге немесе тоқтатуға құқылы қайта орнатушылық мүмкіндігімен
Сонымен, сот қайта орнатушылық талапты қарай отырып және ол
ТАРАУ ІІІ. ТАЛАП ҚҰҚЫҒЫ. ТАЛАП БЕРУ ҚҰҚЫҒЫ
3.1 Талапқа құқықтың түсінігі
Сотпен қорғалуға бағытталған сотқа жолдану құқығы басқа құқықтардың арасында
М.А. Гурвич талапқа құқықтың бір ғана түсінігін бөліп қарастырады:
“Сот шешімі” атты кітабында бұл автор талапқа құқықты субъективтік
А.А. Добровольский, С.А. Иванова талапты бұзылған немесе дауласып жатқан
Бұл авторлар талапқа құқықты жалпы түсінік ретінде қарастырып
Гурвич материалдық тұрғыдағы талапқа құқытан, талап беруге құқықты бөліп
3.2. Талап беруге құқықтың алғы шарттары. Талап беруге құқықты
Бұзылған немесе дауласып жатқан құқықты заңмен қорғалатын мүдделерді
Қазіргі әрекет етіп жатырған заңға сәйкес мұндай шарттардың қатарына
Істің сотта қарауға жататындығы.
Талапкердің және жауапкердің азаматтық процессуалдық құқық қабілеттілігінің болуы.
Дауға қатысушы екі тұлғаның арасында даудың затына немесе сондай
Белгіленген дауды аралық сотқа беру туралы тараптардың келісімінің болмауы.
Тараптардың сол затқа және сол негіздерге байланысты даулы істің
6 Заңмен белгіленген санаттардағы істерге байланысты дауды шешудің соттан
1. Істердің сотқа қатыстылығы.
Гурвич бұл алғы шартты талап беру құқының объективтік алғы
Іс сотқа тек қана сотпен шешілетін жағдайда соттың қаралуына
Сот қарауына жататын азаматтық істер ҚР АІЖК –
Соттар ерекше талап өндірісінң істерін қарайды (ҚР – ның
Соттар сонымен қатар ерекше өндіріс (ҚР – ның
3.3 Тараптардың азаматтық іс жүргізу құқық қабілеттілігі
АІЖК – нің 45 - бабы азаматтық процессуалдық
Азаматтардың азаматтық процессуалдық құқық қабілеттілігі туған кезде пайда болып,
М.А. Гурвич талап беру құқының алғы шарттарын сыныптаудың келесідей
1. Субъективтік алғы шарттар:
а) талапкер мен жауапкердің процессуалдық іс әрекеттері;
ә) талап беру құқығын жүзеге асырудан бас тартудың болмауы
(Аралық жазба шарты)
2. Объективтік алғы шарттар.
І. Оң әсер ететін:
а) істің сотқа жататындығы;
ә) наразылықты борышқормен алдын – ала міндетті келісу;
б) сот қаулысы талап беру құқығының алғы шарттары ретінде.
ІІ. Кері әсер ететін:
в) арнайы негіздер бойынша сот қарауына жататын алып тастау;
г) біртектес талаптарға байланысты заңды күшіне енген сот шешімдерінің
Сонымен қатар талап беру құқығын жүзеге асыру белгісі болып
Мұндай белгілеріне мыналар жатады:
Сотқа жолданып отырған тұлғаның әрекет қабілеттілігі.
Істің соттылығының ережесінің сақталуы.
Талапты берудің түрін сақтау.
Талапты қанағаттандыру құқығына талапкер ғана құқыққа ие болады.
Талапкердің құқығы құқықтық негізгі талабы болып табылады .
А.А. Добровольский құқықтың пайда болуына және жүзеге асырылуына алғы
1. Арыздалған талап негізделген құқықтық алғы шарт ретінде.
2. Фактілердің дәлелденуін негіздейтін талапкердің жауапкерге қоятын талабының фактілік
Осыған сәйкес талапты қанағаттандырудың құқықтық алғы шарт – шарт
Талаптық ескерту мерзімін сақтау.
Міндеттерді орындау мерзімінің келуі.
Көрсетілген екі алғы шарт талапты қанағаттандыру құқығының арнайы алғы
Талапкерде бір мезгілде екі құқының болуы: тапты жүргізуді қозғауға
3.4 Талап арыз талап өндірісінің қорғау құралы ретінде
Талап арыз субъективті құқық туралы дауды шешу үшін сотқа
Талап арызда құқығын қорғау үшін жолданушы мүдделі тұлғаның еркі
Талап арыз істі қарау үшін қажетті, сондай – ақ
Арызға талап қоюшы немесе оның өкілі қол қоюы тиіс,
Талап арызға жауапкерлер мен үшінші тұлғалардың санына қарай талап
Талап арызда (арыз ерекше талап өндірісі бойынша шағымдар) арызданған
Талап арыздың кіріспе бөлімінде АІЖК – нің 150 –
Ерекше талап өндірісі бойынша шағымда жауапкер туралы мәліметтердің орнына
Аталған реквизиттерді есепке ала отырып, оның соттылығы туралы сұрақты
Талап арыздың кіріспе бөлімінде талаптың пәні (алимент өндіру туралы,
(Қарауға жататын фактілердің анықталуы туралы, тіркеуге бас тартуды шағымдау
АІЖК – нің 150 – бабының 2 – бөлімінің
Арыздың сипаттаушы бөлімін баяндай отырып, мүдделі тұлға тек дәлелдемені
Талап арыздың дәлелдеуші бөлімі (ерекше талап өндірісі бойынша арыз,
Егер факт және дәлелдемелер туралы мәліметтер және мүдделі тұлғалардың
Талап арыздың (ерекше талап өндірісінің қорытынды бөлімі АІЖК –
Талап арыздың қорытынды бөлімін жалғастырушы қажетті реквизит –
Қорытынды
Мемілекетіміздегі саяси және экономикалық саладағы қазіргі өзгерістер еліміздегі
Бұзылған немесе дауласып жатырған құқықты сот арқылы қорғау кезінде
Құқықты талап арқылы қорғаудың негізгі проблемасы күрделі сұрақтардың
Бірақ біздің ойымызша, осы жұмыста қарастырылатын сұрақтар заңдылықтың ары
Өз жұмысымда талапиың түсінігі, оның құрамдас бөліктері, талапты жіктеу
Аталған сұрақтарды зерттеу нәтижесінде келесідегідей қорытындыға келдім:
Талап пен құқықты талап арқылы қорғау прцессті қолданудың негізгі
Азаматтық істер бойынша құқықты талап арқылы қорғау әдісі ретінде
Әрбір талап пәннен және негізінен құрылады. Әрбір талаптың пәні
Талапты тек процессуалды мақсаты бойынша мойындау және өндіру туралы
Талап бойынша құқықты қорғау үшін мерзім – мерзімнің ескіруі
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Нормативтік құқықтық актілер
Қазақстан Республикасының Конституциясы 30 – шы тамыз 1995 жыл.
Қазақстан Республикасының Азаматтық Іс Жүргізу Кодексі 13 – ші
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі 1994 жыл.
Арнайы әдебиеттер
Назарбаев Н.Ә. 2030 Қазақстан 2030, Алматы “Бiлiм” баспасы –
Гурвич М.А. Право на иск. М.-Л., 1949 г.
Гурвич М.А. Судебное решение. М., 1976 г.
Гражданский процесс М., 1995 г. Под ред. Шакарян М.С.
Добровольский А.А., Иванова С.А. – Основные проблемы исковой
Добровольский А.А., Иванова С.А. – Иски о признании как
Кожухаь А.Н. Право на судебную защиту исковом производстве
Логино П.В. Понятие иска и исковая форма защиты права.
Пушкарь Е.Г. Предпосылки право на обращение в суд.
Пушкарь Е.Г. Исковое производство в советском гражданском процессе.
Пучинский В.К. Элементы иска в советском гражданском процессе.
Советский гражданский процесс. М., 1996 г. Под ред. Осипова
Советский гражданский процесс. М. 1985 г. Под ред. Гурвича
Учебник гражданскии процесса. М., 1996 г. Под ред.
Осокина Г.Л. Право на защиту в исковом судопроизводстве. Т.,
1990 г.
III.Судебная практика.
1. Вестник Верхного Суда РК 1999 г.
1 Добровольский А.А, Иванов С.А. “Основные проблемы исковой
2 Логинов П.В. “Понятие иска и исковая форма защиты
1 Гуреевич М.А.“Судебное решение”, М.,1976
1 Пучинский В.К. “Предмет иска”
1 Добровольский А.А., Иванова С.А. Иски о признании как
1 Пушкарь Е.Г. Предпосылки права на обращение в суд.
1 ?Р АК 9-бабы
1 Добровольский А.А., Иванова С.А. Основные проблемы формы защиты
1 Гурвич М.А. Судебное решение. 1976 г. М.
2 Гурвич М.А. Право на иск. М.– Л., 1949
2
2